MSZA od średniowiecza do baroku. mgr Dominika Micał Akademia Muzyczna w Krakowie

Transkrypt

1 MSZA od średniowiecza do baroku mgr Dominika Micał Akademia Muzyczna w Krakowie

2 playlista w serwisie Spotify: 20/playlist/2aAiST1WlqsT5c5SFjtbqe

3 MSZA JAKO GATUNEK Śpiew chorałowy średniowiecznej mszy i polifoniczna muzyka mszalna z wieków XII XVI zajmują centralne miejsce w historii muzyki zachodniej. Theodor Göllner The New Grove Dictionary of Music and Musicians

4 MSZA JAKO GATUNEK gatunek muzyki wokalnej lub wokalno-instrumentalnej, ściśle związany z liturgią chrześcijańską (katolicką, później też protestancką), opracowanie muzyczne części mszalnych: stałych (ordinarium): Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus-Benedictus, Agnus Dei, (Ite missa est) zmiennych (proprium): Introitus, Graduale, sekwencja, Alleluia (lub Tractus w uroczystości pokutne), Offertorium, Communio, (sekwencja)

5 REQUIEM missa pro defunctis msza za zmarłych, oprócz części stałych ma konkretne części zmienne: Introitus (Requiem aeternam) Kyrie Graduale (Requiem aeternam) Tractus (Absolve Domine) Sequentia (Dies irae) Offertorium (Domine Iesu Christe) Sanctus Agnus Dei Communio (Lux aeterna)

6 REQUIEM missa pro defunctis msza za zmarłych, oprócz części stałych ma konkretne części zmienne: Introitus (Requiem aeternam) Kyrie Graduale (Requiem aeternam) Tractus (Absolve Domine) Sequentia (Dies irae) Offertorium (Domine Iesu Christe) Sanctus Agnus Dei Communio (Lux aeterna)

7 MSZA CHORAŁOWA msza jednogłosowa, w typie śpiewu zwanym chorałem gregoriańskim od IX wieku tendencja do komponowania coraz bardziej skomplikowanych i rozbudowanych melodii

8 CHORAŁ GREGORIAŃSKI typ średniowiecznego śpiewu kościoła rzymskiego, nazwany od imienia papieża Grzegorza Wielkiego, skodyfikowany na przełomie VI i VII w. cechy chorału gregoriańskiego: do tekstów liturgicznych ametryczny (nie ma metrum, rozkład akcentów zależy od tekstu) modalny (oparty na skalach kościelnych) a cappella (bez instrumentów) monodyczny (jednogłosowy) najpierw nienotowany, później notowany neumatycznie

9 notacja cheironomiczna notacja diastematyczna

10 CHORAŁ GREGORIAŃSKI gatunki chorału gregoriańskiego: msza oficjum (liturgia godzin) psalm hymn antyfona trop sekwencja

11 CHORAŁ GREGORIAŃSKI typy śpiewu chorałowego: ze względu na relację słowa do dźwięku accentus concentus melizmatyczny jedna sylaba = jeden dźwięk jedna sylaba = zazwyczaj jeden dźwięk jedna sylaba = wiele dźwięków ze względu na relację kantora i wiernych tractus responsorialny antyfonalny śpiew ciągły kantor/wierni dwie grupy wiernych na zmianę

12 CHORAŁ GREGORIAŃSKI Kyrie z mszy De Angelis sekwencja Dies irae

13 MSZA POLIFONICZNA początek wielogłosowości organum powstałe na bazie proprium missae, przed X wiekiem organum równoległe organum discantus organum melizmatyczne (St. Martial w Limoges) organum szkoły Notre-Dame w Paryżu CANTUS FIRMUS głos zaczerpnięty z chorału, do którego dokomponowywano głosy pozostałe

14 MSZA POLIFONICZNA szkoła Notre-Dame w Paryżu (XII wiek) rytmizacja! LEONINUS dwugłosowe organa w Magnus liber organi PEROTINUS dokomponowanie trzeciego, niekiedy czwartego głosu Perotinus, organum czterogłosowe Viderunt omnes

15 MSZA POLIFONICZNA Ars nova XIV wiek Guillaume de Machaut (ok ): La Messe de Nostre Dame pierwszy znany cykl mszalny jednego autora ok , integracja cyklu pokrewieństwo motywów i zwrotów czterogłosowość w długich tekstach konduktus (jednogłosowe) w krótkich częściach styl motetowy hoquetus ( czkawka ) G. de Machaut Sanctus z La Messe de Nostre Dame

16 RENESANS TYPY MSZY: msza cantus firmus cantus firmus najczęściej w jednym głosie msza parafrazowa cantus firmus rozłożony na głosy missa parodia oparta na kompozycji wielogłosowej pieśń L homme arme Guillaume Dufay (ok ), Kyrie z Missa l homme arme

17 RENESANS MSZA W SZKOŁACH FRANKO-FLAMANDZKICH (NIDERLANDZKICH): kunsztowna polifonia techniki imitacyjne związanie głosów wspólnym materiałem muzycznym zarzut zacieranie zrozumiałości tekstu Josquin des Pres (ok ), Kyrie z Missa l homme arme

18 RENESANS SOBÓR W TRYDENCIE ( ) postulaty: oczyszczenie muzyki religijnej z wpływów świeckich (np. usunięcie świeckich canti firmi) podkreślanie zrozumiałości tekstu promowanie prostszej polifonii i muzyki a cappella eliminacja tropów usunięcie większości sekwencji (oprócz Dies irae w requiem, Lauda Sion Salvatorem Boże Ciało, Victimae Paschali Laudes Wielkanoc, Veni Sancte Spiritus Zesłanie Ducha Św.)

19 RENESANS MSZA WIELOGŁOSOWA SZKOŁY RZYMSKIEJ rezygnacja ze skomplikowanej polifonii zacierającej tekst rezygnacja z dużej ilości chromatyki unikanie dysonansów unikanie kontrastów unikanie nagłych skoków interwałowych częściej sylabiczne traktowanie tekstu Giovanni Pierluigi da Palestrina, Gloria z Missa Papae Marcelli typ: missa sine nomine

20 BAROK dominacja mszy w stile antico (szkoły rzymskiej) od XVII wieku dodawanie instrumentów (Wenecja, Rzym) coraz większy wpływ innych gatunków na mszę: wpływ kantaty części traktowane osobno, bez jedności tematycznej wpływ opery wirtuozeria wokalna (zwłaszcza we Włoszech) techniki koncertującej koncertujące role instrumentów msza zaczyna oddalać się od ideału liturgicznego

21 BAROK Johann Sebastian Bach ( ) Msza h-moll zręby powstały w latach 30. XVIII wieku synteza stylistyczna oraz synteza myśli luterańskiej i katolickiej zaplanowana jako missa brevis (Kyrie i Gloria), ale wprowadzenie katolickich części msza kantatowa duża samodzielność części być może związana ze śmiercią Augusta II Mocnego i sukcesją Augusta III Sasa część materiału zaczerpnięta z innych utworów w Credo jedyny przykład zastosowania chorału gregoriańskiego w twórczości Bacha symbolika liczbowa? J. S. Bach, Qui tollis peccata mundi z Mszy h-moll

22 SŁYNNE MSZE PO BAROKU KLASYCYZM Joseph Haydn (np. Msza Nelsońska, Missa in tempore belli) J. Haydn, Et resurrexit z Mszy d-moll Nelsońskiej Wolfgang Amadeus Mozart (np. Requiem d-moll, Msza koronacyjna) Ludwig van Beethoven (np. Missa solemnis) ROMANTYZM Gioacchino Rossini La petite messe solennelle Giuseppe Verdi Requiem XX i XXI WIEK Benjamin Britten Missa brevis B. Britten, Sanctus z Missa brevis Arvo Pärt Berliner Messe