KRAJOWY PROGRAM OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW KOMUNLNYCH AKTUALIZACJA 2008 R. Dr inŝ. Paweł Błaszczyk INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA

Transkrypt

1 KRAJOWY PROGRAM OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW KOMUNLNYCH AKTUALIZACJA 2008 R. Dr inŝ. Paweł Błaszczyk INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA

2 1. Zobowiązania Polski w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych zapisane w Traktacie o Akcesji Polski do Unii Europejskiej Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. nastąpiło na warunkach określonych w Traktacie o akcesji Polski do Unii. W Traktacie tym zapisano, Ŝe przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 Z r., str z późn. zm.; Dz. Urz. WE polskie wydanie specjalne z 2004 r., rozdz. 15, t. 002, str. 26) będą w Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r.

3 W ramach negocjacji ustalono równieŝ, Ŝe cały obszar Polski ze względu na jego połoŝenie w 99,7 % w zlewisku Morza Bałtyckiego - został uznany za wraŝliwy tj. wymagający ograniczenia zrzutów związków azotu i fosforu do wód dla ochrony przed eutrofizacją Bałtyku. Wszystkie kraje bałtyckie będące członkami Unii Europejskiej podjęły takie ustalenia. Zobowiązania wynikające z art. 3,4,5(2) i 7 Dyrektywy 91/271/EWG oznaczają, Ŝe do 31 grudnia 2015 r.: wszystkie aglomeracje >= 2000 RLM muszą być wyposaŝone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków, o efekcie oczyszczania uzaleŝnionym od wielkości oczyszczalni, aglomeracje < 2000 RLM wyposaŝone w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w systemy kanalizacyjne powinny posiadać do tegoŝ terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczanie.

4 Zobowiązania wynikające z art. 13 Dyrektywy 91/271/EWG oznaczają, Ŝe do 31 grudnia 2010 r. zakłady przemysłu rolno-spoŝywczego > 4000 RLM odprowadzające ścieki bezpośrednio do wód muszą mieć zapewnione odpowiednie oczyszczanie. Zgodnie zapisami Traktatu Akcesyjnego wdraŝanie wymagań dyrektywy 91/271/EWG dotyczących aglomeracji > 2000 RLM powinno przebiegać etapowo. W efekcie tych działań do końca 2015 powinna być zapewniona 75 % redukcja związków azotu i fosforu ogólnego pochodzących ze źródeł komunalnych

5 Zgodnie z ustawami z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz z późn. zm.) i z dnia 7 czerwca 2001 o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2001 r., Nr 72, poz. 747 z późn. zm.) zaopatrzenie ludności w wodę i odprowadzenie ścieków jest zadaniem własnym gminy. TakŜe gminy, na obszarze których są aglomeracje odpowiadają za wyposaŝenie aglomeracji w zbiorcze systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków o odpowiednim stopniu oczyszczania. Granice i obszary aglomeracji wyznaczone przez gminy zatwierdzane są: poprzednio - rozporządzeniami wojewodów, obecnie - uchwałami Sejmików Wojewódzkich.

6 Polska przystępując do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. miała bardzo zaawansowane rozwiązania problemu gospodarki ściekowej w miastach. Natomiast obsługa wsi kanalizacją sieciową ze względu na bardzo znaczne rozproszenie sieci osadniczej i zabudowy na wsi stała na niskim poziomie W chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej polskie miasta były w duŝym stopniu wyposaŝone w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków: 83,5 % mieszkańców miast korzystało z usług kanalizacyjnych zapewnianych przez systemy kanalizacyjne. W przypadku wsi % korzystających z tych usług był znacznie niŝszy i wynosił 18%. Prawie wszystkie aglomeracje > RLM wyposaŝone były w biologiczne oczyszczalnie ścieków jednak o róŝnym stopniu spełnienia wymagań unijnych. W Polsce w 2004 r funkcjonowały w 839 miastach na ogólną liczbę 886 miast oczyszczalnie ścieków biologiczne i z podwyŝszonym oczyszczalni ścieków.

7 2. Programy ochrony wód przed zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych \ W celu stymulacji i egzekwowania oraz koordynacji działań gmin i przedsiębiorstw wodociągów i kanalizacji w zakresie rozbudowy, budowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków komunalnych ustawa Prawo wodne zobowiązuje Ministra Środowiska do sporządzenia i okresowej aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, który jest zatwierdzany przez Radę Ministrów i stanowi przepis prawny. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych określa: wykaz aglomeracji o RLM większej od wykaz niezbędnych przedsięwzięć, jakie naleŝy wykonać w tych aglomeracjach w zakresie budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych w terminie do końca 2015 r..

8 terminy osiągnięcia efektów ekologicznych w zakresie oczyszczania ścieków w aglomeracjach zgodnych z wymaganiami prawa. Instrumentami ekonomicznymi i finansowymi stymulującymi realizację KPOŚK są środki pomocowe Unii Europejskiej oraz poŝyczki I dotacje funduszów ekologicznych W dniu 16 grudnia 2003 r. Rząd RP zatwierdził przedłoŝony przez Ministra Środowiska i opracowany w myśl art. 43 ustawy Prawo wodne Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) jako instrument koordynujący działania w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych w Polsce w celu wypełnienia zobowiązań przyjętych w Traktacie Akcesyjnym oraz postanowień dyrektywy 91/271/EWG 9 - art. art..3,4,5(2).

9 W 2005 r została przeprowadzona pierwsza aktualizacja KPOŚK, którą zatwierdziła Radę Ministrów w dniu 7 czerwca 2005 r. Obecnie prowadzone są prace nad kolejną aktualizacją KPOŚK aktualizacją 2008 r który to program jest obecnie przedmiotem konsultacji. W roku 2006 Minister Środowiska przygotował z własnej inicjatywy dla celów koordynacyjnych 2 uzupełniające programy: Program wyposaŝenia w oczyszczalnie ścieków aglomeracji poniŝej RLM posiadających w dniu przystąpienia Polski systemy kanalizacji sanitarnej ( realizacja art.7 dyrektywy 91/271/EWG) Program wyposaŝenia zakładów przemysłu rolno-spoŝywczego o wielkości 4000 RLM, odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo standardy ochrony wód ( realizacja art.13 dyrektywy 91/271/EWG).

10 Podstawowe wielkości charakterystyczne KPOŚK wg jego kolejnych wersji Grupa aglomeracji RLM Liczba aglomeracji RLM tys. % Liczba aglomeracji RLM tys. % Liczba aglomeracji RLM tys. % , , < , , < < , , , Razem

11 Koszty realizacji KPOŚK mln zł wg jego kolejnych wersji KPOŚK z roku: Przedmiot inwestycji Sieci kanalizacyjne Oczyszczalnie ścieków Zagospodarowanie osadów 1350 Razem Koszty realizacji w latach Ogółem

12 Dotyczy to takŝe etapowania inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych Wielkości charakteryzujące etapowanie zaktualizowanego w 2008 r. Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych Grupa aglomeracji liczba RLM liczba RLM liczba RLM liczba RLM liczba RLM < < < Razem

13 Nakłady na realizację Programów: aglomeracje<2000 RLM i przemysłu rolno-spoŝywczego ok.. 1 mld zł Ogółem środki finansowe na realizację wymagań dyrektywy 91/271/EWG w latach ,1 mld zł Szacowane środki finansowe dostępne na realizację w latach mld zł Wzrost kosztów KPOŚK nie wynika ze zmian RLM nim objętej. Przyczyną jest drastyczny wzrostu kosztów całego programu szczególnie w zakresie systemów kanalizacyjnych wzrost do 229 % kwoty przewidywanej w 2003r., pomimo nie osiągnięcia wymaganej przez Komisję Europejską 95% obsługi aglomeracji przez zbiorcze systemy kanalizacyjne. W przypadku oczyszczalni ścieków wzrost kosztów ich realizacji nie przekroczył 35% i jest uzasadniony wzrostem o blisko 90 liczby oczyszczalni ścieków koniecznych do rozbudowy, budowy i modernizacji w stosunku do 2005 r. oraz wzrostem cen jednostkowych.

14 Oszacowane koszty KPOŚK obejmują takŝe koszty związane z: zagospodarowaniem osadów z oczyszczalni w środowisku stanowiące 2% kosztów realizacji całego Programu. Świadczy to o niedocenianiu przez wiele gmin tego problemu bardzo powaŝnego w aglomeracjach > RLM, generujących 50% masy osadów, dla których jak się powszechnie uwaŝa konieczne jest w przyszłości termiczne ich unieszkodliwianie. Przytoczone liczby wskazują, Ŝe: PROPOZYCJA 2008 AKTUALIZACJI KPOŚK przygotowana na podstawie informacji programowych gmin zaakceptowanych przez województwa, w oparciu o wielkość, obszar i granice aglomeracji oraz zasięgi systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach wyznaczone rozporządzeniami wojewodów przekracza moŝliwości realizacyjne: rzeczowe i finansowe.

15 Zaobserwowane opóźnienia potwierdzają brak moŝliwości zrealizowania KPOŚK opracowanego zgodnie Ŝyczeniami gmin potwierdzonymi przez urzędy wojewódzkie. W stosunku do obowiązującego KPOŚK z 2005 zaobserwowano powaŝne opóźnienia w jego etapowej realizacji: wg sprawozdania za 2007 r. jest ponad roczne opóźnienie realizacji w propozycjach aktualizacyjnych gmin zgłoszono przewidywane opóźnienia: w 14 aglomeracjach > RLM o ładunku zanieczyszczeń 4458,6tys RLM w 80 aglomeracjach < RLM i > RLM o łącznym ładunku 2500 tys. RLM, Opóźnienia są spowodowane nie rozwiązaniem spraw własnościowych terenu, przewlekłymi procedurami przygotowania inwestycji do realizacji i pozyskiwania środków finansowych, przewlekłymi procedurami przetargowymi a takŝe brakiem środków finansowych.

16 Oznacza to, ze w 2010r będziemy redukować ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych równowaŝny 35,3 mln RLM zamiast przewidywanego w Aktualizacji ,3 mln RLM i 39,1 mln RLM wynikający z Traktatu Akcesyjnego tj ca 50% ładunku zanieczyszczeń zapisanych do redukcji na lata Brak wystarczających środków finansowych i zaobserwowane opóźnienia w realizacji KPOŚK wskazują, Ŝe tylko najlepiej przygotowane przedsięwzięcia inwestycyjne będą mogły liczyć na dofinansowanie z funduszów pomocowych i ekologicznych. Samo umieszczenie w KPOŚK aglomeracji i przypisanych im ogólnych ustaleń programowych dotyczących systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, w tym przewidywanych kosztów realizacyjnych w latach , nie stanowi zobowiązania Państwa w zakresie przyznania środków finansowych na dofinansowanie. Stanowi jednak kryterium do ubiegania się gmin o dofinansowanie.

17 Kryteria oceny wniosków o dofinansowanie z e środków Programu INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO sformułowane zostały w wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Jednym z mocnych kryteriów w tych wytycznych jest wskaźnik koncentracji tj. liczba mieszkańców którzy uzyskają dostęp do usług kanalizacyjnych zapewnianych przez system kanalizacyjny w przeliczeniu na 1 km realizowanej sieci kanalizacyjnej

18 3. Posumowanie i wnioski W Aktualizacji 2008 Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych uwzględniono: 458 aglomeracji o RLM objętych KPOŚK w jego wersji zaktualizowanej z 2005 r., które muszą być, zgodnie z zobowiązaniami objętymi Traktatem Akcesyjnym i interpretacją art. 3 dyrektywy 91/271/EWG przez Komisję Europejską wyposaŝone w systemy kanalizacyjne zapewniającymi obsługę 95% RLM tych aglomeracji i oczyszczalnie ścieków z podwyŝszonym usuwaniem biogenów. Efekt ekologiczny oczyszczania ścieków w tych aglomeracjach zgodny z wymaganiami prawa powinien być osiągnięty do 31 grudnia 2010 r., 198 aglomeracji o RLM > , które muszą być wyposaŝone w systemy kanalizacyjne zapewniającymi obsługę 95% RLM tych aglomeracji i w biologiczne oczyszczalnie ścieków

19 979 aglomeracji o RLM zawartej w przedziale < , utworzonych rozporządzeniami wojewodów wydanymi przed 28 lutego 2008, z których tylko 197 aglomeracji spełnia określony przepisami prawnymi, uzasadniony technicznie, ekonomicznie i finansowo wymóg koncentracji Przewiduje się, Ŝe w 800 (782) aglomeracjach tej grupy nie spełniających wymogów odpowiedniej koncentracji zaludnienia wystąpią trudności z pokryciem kosztów eksploatacji takich systemów, ze względu na zbyt niski dochód dyspozycyjny ludności zamieszkujący obszar wyznaczonej aglomeracji. WyposaŜenie 656 aglomeracji > RLM w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków umoŝliwi redukcję o 90% ładunków biodegradowalnych i o 75% ładunków azotu i fosforu ogólnego z terenu całej Polski. WyposaŜenie 979 aglomeracji w przedziale < RLM zapewni tylko 10 % redukcję ładunku biodegradowalnych przy 23% udziale w kosztach KPOŚK i przyniesie przede wszystkim efekty lokalne.

20 Zaobserwowano na przestrzeni 5 lat wzrost z 35,4mld zł do 73,2 mld zł przewidywanych kosztów realizacji latach KPOŚK, obejmującego aglomeracje >= 2000 RLM wyznaczone rozporządzeniami wojewodów i zaproponowane do włączenia do Programu przez gminy za pośrednictwem urzędów wojewódzkich. Przewidywany koszt realizacji KPOŚK w latach określono na 62,1 mld zł. Koszt realizacji programów uzupełniających : aglomeracji < 2000RLM i przemysłu rolno- spoŝywczego ok. 1 mld zł. Szacuje się, Ŝe dostępne środki finansowe na realizację Programów w latach , przy zmniejszonym w stosunku do prognoz z 2005 r. poziomie dofinansowania z funduszów pomocowych i funduszów ekologicznych, wyniosą nie więcej niŝ 30 mld zł Wskazuje to na brak moŝliwości sfinansowania całości KPOŚK zaktualizowanego w 2008 r., zgodnie z propozycjami gmin i urzędów wojewódzkich i konieczność wyboru przedsięwzięć priorytetowych, przynoszących duŝy efekt ekologiczny, dobrze przygotowanych i z zagwarantowaniem pokryciem kosztów ich funkcjonowania przez odbiorców usług kanalizacyjnych.

21 W celu osiągnięcia w wyniku realizacji KPOŚK jak największych efektów rzeczowych efektów ekologicznych w ramach środków finansowych dostępnych na ten Program i spełnienia wymagań Traktatu Akcesyjnego konieczna jest: rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w 656 aglomeracjach > RLM w zakresie wymaganym przez przepisy prawne, w tym wynikające z Traktatu Akcesyjnego, na podstawie wniosków uzasadniających technicznie, ekonomicznie i finansowo efektywność ekologiczną i wykonalność wnioskowanych do dofinansowania przedsięwzięć, rozbudowa, budowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach > 2000 RLM, < RLM, które zostały umieszczone w niniejszej aktualizacji i uzyskają środki na dofinansowanie, na podstawie wniosków jw.

22 W przedkładanych wnioskach i w realizacji KPOŚK konieczne jest ograniczenie o ok. 50%, w stosunku do propozycji gmin zestawionych w niniejszej aktualizacji, zakresu rzeczowego i finansowego rozwoju oraz modernizacji systemów kanalizacyjnych, a w tym przede wszystkim: ograniczenie programów inwestycyjnych w zakresie systemów kanalizacji zbiorczej na terenach o niskiej intensywności zabudowy w aglomeracjach >10000 RLM efektywność obsługi przyłączanych terenów powinna być potwierdzona studium wykonalności, ograniczenie obszaru i granic aglomeracji tak aby zbiorczy system kanalizacyjny mógł zapewnić obsługę blisko 95% obsługę równowaŝnej liczby mieszkańców aglomeracji, a w przypadkach braku uzasadnienia w studium wykonalności przeniesienie aglomeracji do programu małych aglomeracji i wyłączenie ich z KPOŚK zaprzestania dofinansowania ze środków pomocowych uzbrajania w sieci kanalizacyjne terenów rozwojowych,

23 zaprzestania dofinansowania ze środków pomocowych budowy sieciowej kanalizacyjnych, które w sposób trwały spowoduje obniŝenie poziomu wody gruntowej na terenach cennych przyrodniczo, zaprzestania dofinansowania ze środków pomocowych budowy sieciowej kanalizacji deszczowej degradującej stosunki wodne w środowisku odprowadzającej szybko poza teren zainwestowania wody deszczowe, a zagospodarowanie tych wód w miejscu powstawania spływów. Zaobserwowane opóźnienia w realizacji KPOŚK skutkować będą niedotrzymaniem, zapisanych w Traktacie Akcesyjnym, zobowiązań Polski dla roku 2010 w zakresie wdraŝania dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych; przewiduje się, Ŝe wymagania zgodności z dyrektywą zostaną osiągnięte w 1084 aglomeracjach w Traktacie Akcesyjnym wymóg ten dotyczy 1069 aglomeracji lecz będą to aglomeracje o małej liczbie RLM, gdyŝ ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych w nich usuwany będzie stanowił tylko 78% ładunku określonego dla całej Polski wobec wymaganych przez Traktat Akcesyjny 86 %. I tak juŝ złą sytuację w realizacji KPOŚK pogłębia kryzys ekonomiczny

24 W celu zdyscyplinowania realizacji przedsięwzięć w zakresie oczyszczania ścieków i systemów kanalizacyjnych w tych aglomeracjach, szczególnie w aglomeracjach > RLM i zebrania odpowiednich argumentów w przypadku koniecznych wyjaśnień zaistniałej sytuacji w Komisji Europejskiej, konieczne jest potraktowanie oczyszczalni ścieków w aglomeracjach > RLM jako instalacji znacząco oddziaływujących na środowisko i opracowanie dla nich, w myśl art. 422 ustawy Prawo ochrony środowiska, indywidualnych programów dostosowawczych. Obowiązek opracowania takich programów dla oczyszczalni ścieków w tych aglomeracjach powinien być nałoŝony rozporządzeniem Ministra Środowiska, zgodnie z delegacją art. 425 ustawy Prawo ochrony środowiska

25 Zaakceptowany przez wojewodę program dostosowawczy - jeŝeli będzie terminowo realizowany powinien: stanowić: stanowić podstawę do odroczenia podwyŝszonych opłat za korzystanie ze środowiska (art. 292 ustawy Prawo ochrony środowiska) złagodzić problemy finansowe przedsiębiorstw realizujących opóźnione przedsięwzięcia w zakresie oczyszczania ścieków powodujące dalsze opóźnienia inwestycji złagodzić obciąŝenia ludności bardzo podwyŝszonymi opłatami za usługi kanalizacyjne wynikające z podwyŝszonych opłat. Realizacja tego wniosku wymagać będzie zmian w tym zakresie ustaw : Prawo ochrony środowiska i Prawo wodne i wydania odpowiednich rozporządzeń wykonawczych.

26 W ślad za aktualizacją 2008 KPOŚK konieczna jest - w myśl art. 17 dyrektywy 91/271/EWG - aktualizacja planu implementacyjnego dyrektywy 91/271/EWG i przedłoŝenie zaktualizowanego planu do Komisji Europejskiej. Obowiązujący Polskę plan implementacyjny został przedłoŝony Komisji w 2005 r. Plan implementacyjny wraz z kwestionariuszem sprawozdawczym ( art. 15 dyrektywy ) są podstawowymi dokumentami kontroli przez Komisję Europejską realizacji przez Polskę zobowiązań Traktatu Akcesyjnego w zakresie wdraŝania dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczaniaścieków komunalnych.

27 Dziękuję za uwagę