1. Ogólna charakterystyka przepisów i norm związanych.

Transkrypt

1 1. Ogólna charakterystyka przepisów i norm związanych. Zaznajomienie z zakresem, omówienie najważniejszych postanowień aktów prawnych: 1.1 Ustawa z dnia r. Prawo Energetyczne. Jednolity tekst: Dz. Ustaw nr 153 z dnia 15 lipca 2003, poz Ustawa z dnia r. Prawo Budowlane. Jednolity tekst: Dz. Ustaw nr 207 poz z dn r oraz Ustawa z dnia Dz. Ustaw nr 93 poz Ustawa z dnia 22 stycznia 2000 o ogólnym bezpieczeństwie produktów: Dz. Ustaw z 2000 r nr 15 poz Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją, urządzeń, instalacji i sieci: Dz. Ustaw nr 89 z dnia 21 maja 2003, poz Informacja o obowiązujących normach, zakresach norm i posługiwanie się normami z uwzględnieniem normy PN-IEC Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000r w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów elektroenergetycznych: Dz. U. nr 85 z 2000 r poz. 957 do sieci

2 Dodatkowe ustawy i normy Przepisy 1. Ustawa z dnia 22 stycznia 2000r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów: Dz. Ustaw z 2000r.nr 15 poz Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999r w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej, jakie powinny spełniać urządzenia produkowane w kraju i importowane, oraz wymagań w zakresie stosowania etykiet i charakterystyk technicznych: Dz. Ustaw z 1999r nr. 16, poz Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003r w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci: Dz. Ustaw nr 89 z dnia , poz Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity- Dz. Ustaw nr 15 z'2000r poz. 214) 5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000r w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców: Dz. Ustaw nr 85 z 2000r poz. 957 Normy 6. PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa. 7. PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed skutkami oddziaływania cieplnego. (Zastępuje normę PN-91/e-05009/42) 8. PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona przed

3 przepięciami atmosferycznymi lub łączeniowym i. (Zastępuje normę PN-93/E05009/443). 9. PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. $ Ochrona dla zapewniania bezpieczeństwa. Ochrona przed obniżeniem napięcia (Zastępuje normę PN-91/E-05009/45). 10. PN-IEC Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochronnych zapewniających bezpieczeństwo. Środki ochrony przed prądem przetężeniowym. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/473). 11. PN-92/E Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP). 12. PN-IEC :1998. Koordynacja izolacji urządzeń elektrycznych w układach niskiego napięcia. Zasady, wymagania i badania. 13. PN-IEC Słownik terminologiczny elektryki. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. (Zastępuje normę PN-91/E-05009/02). 14. PN-IEC 60038:1999. Napięcia znormalizowane IEC. 15. PN-IEC :2001. Ochrona odgromowa obiektów. Zasady ogólne (7). (Zastępuje normę PN-86/E ). 16. PN-IEC :2001. Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne. Wybór poziomów ochrony dla urządzeń piorunochronnych (5). 17.PN-IEC :2001. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Obciążalność prądowa długotrwała przewodów (8).

4 2. Warunki techniczne eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych. 2.1 Zakres obowiązującej dokumentacji technicznej dla urządzeń i instalacji. Dla każdego urządzenia elektroenergetycznego należy prowadzić dokumentację: a) techniczną b) eksploatacyjną Zakres i tryb prowadzenia dokumentacji określa pracodawca w celu zapewnienia: prawidłowej pracy urządzeń energetycznych, racjonalnego wykorzystania urządzeń i energii, przeprowadzania odpowiednich prac konserwacyjno-remontowych. Do dokumentacji technicznej zalicza się w szczególności: projekt techniczny wraz z rysunkami, protokół zakwalifikowania pomieszczeń w miejscu zainstalowania urządzeń do właściwej kategorii niebezpieczeństwa pożarowego i zagrożenia wybuchem, dokumentację fabryczną obejmującą: świadectwa, fabryczne instrukcje obsługi, opisy techniczne oraz rysunki konstrukcyjne, dokumentację eksploatacyjną. Dokumentacja eksploatacyjna obejmuje: instrukcję eksploatacji urządzeń energetycznych, dokumenty przyjęcia urządzeń energetycznych do eksploatacji, w tym protokoły przeprowadzonych prób i rozruchu, książki i raporty pracy urządzeń,

5 dokumenty dotyczące oględzin, przeglądów, konserwacji, napraw i remontów urządzeń, protokoły zawierające wyniki prób i pomiarów, dokumenty dotyczące rodzaju i zakresu uszkodzeń i napraw. wykazy sprzętu specjalnego i narzędzi specjalnych, niezbędnych do wykonywania napraw i remontów, wykazy niezbędnych części zamiennych Należy pamiętać, aby wyposażać stanowiska pracy tylko w urządzenia z dokumentacją techniczną oraz oznaczone znakiem bezpieczeństwa (jeżeli podlegają certyfikacji). Stanowisko pracy należy wyposażać tylko w urządzenia i narzędzia, które zostały oznaczone znakiem bezpieczeństwa lub posiadają deklarację zgodności z polskimi normami. 2.2 Osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń i instalacji. Wymagania kwalifikacyjne dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci obejmują znajomość: 1. Przez osoby na stanowiskach dozoru: przepisów z zakresu przyłączania urządzeń i instalacji do sieci, dostarczania paliw i energii oraz dysponowania mocą, przepisów i zasad postępowania przy programowaniu pracy sieci, instalacji i urządzeń, z uwzględnieniem zasad racjonalnego użytkowania paliw i energii, przepisów i wymagań z zakresu eksploatacji i prowadzenia dokumentacji technicznej i eksploatacyjnej oraz stosowania instrukcji eksploatacji sieci, instalacji i urządzeń, przepisów dotyczących budowy sieci, urządzeń i instalacji oraz norm i warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać te sieci, instalacje i urządzenia, przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa pożarowego, z uwzględnieniem udzielania pierwszej pomocy oraz wymagań ochrony środowiska,

6 zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu urządzeń przyłączonych do sieci, zasad dysponowania mocą urządzeń przyłączonych do sieci, zasad wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych. 2.Przez osoby na stanowiskach eksploatacji: zasad budowy, działania oraz warunków technicznych obsługi urządzeń, instalacji i sieci energetycznych, zasad eksploatacji oraz instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci energetycznych, ogólnych zasad racjonalnej gospodarki energetycznej, warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych, zasad i wymagań bezpieczeństwa pracy i bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz umiejętności udzielania pierwszej pomocy, instrukcji postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa obsługi lub otoczenia. 2.3 Przyjmowanie urządzeń do eksploatacji. Urządzenie energetyczne może być przyjęte do eksploatacji po stwierdzeniu: kompletności dokumentacji technicznej, gotowości urządzenia energetycznego do eksploatacji zgodnie z wymaganiami ustalonymi w założeniach techniczno-ekonomicznych i projekcie i technicznym, przygotowania do eksploatacji urządzenia energetycznego i jego miejscu pracy zgodnie z określonymi warunkami technicznymi oraz wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpożarowymi i ochrony środowiska uzyskania pozytywnych wyników przeprowadzonych prób i pomiarów parametrów technicznych oraz sprawdzenia działania i poprawnej pracy p szczególnych urządzeń i ich zespołów, uzyskania pozytywnych wyników pomiarów kontrolnych oraz rozruchu próbnego,

7 oznaczenia urządzenia energetycznego znakiem stwierdzającym uzysk nie atestu energetycznego, jeśli urządzenie wymaga takiego atestu, oznaczenia urządzenia energetycznego znakiem bezpieczeństwa, jeśli urządzenie podlega takiemu oznaczeniu, zapewnienia dostaw i zapasów wody oraz paliw, a także odpowiedni składowisk dla paliw, popiołu i żużlu w odniesieniu do urządzeń w elektrowniach, elektrociepłowniach i ciepłowniach, zapewnienia odpowiedniej liczby osób zajmujących się eksploatacją oraz środków i materiałów niezbędnych do prowadzenia eksploatacji określonego urządzenia. Jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, pracodawca ma obowiązek dokonać przyjęcia urządzenia do eksploatacji, co powinno być potwierdzone protokółem stwierdzającym brak usterek. 2.4 Zakres obowiązujących instrukcji eksploatacji. Zgodnie z wymaganiami dokumentacji eksploatacyjnej, pracodawca ma obowiązek opracować instrukcję eksploatacyjną, która powinna zawierać: Ogólną charakterystykę techniczną urządzenia energetycznego - należy podać informacje, dla jakiego urządzenia jest przeznaczona, przeznaczenie oraz adresata instrukcji, podstawy opracowania instrukcji (fabryczną instrukcję) oraz protokół potwierdzający przyjęcie urządzenia do eksploatacji. Niezbędne warunki techniczne eksploatacji urządzenia - należy podać warunki lokalizacji (rodzaj pomieszczenia), krótki opis urządzenia, układ połączeń, aparaturę zabezpieczającą oraz podstawowe parametry urządzenia. Określenie czynności związanych z uruchomieniem, obsługą w czasie pracy i zatrzymaniem urządzenia w warunkach normalnej pracy urządzenia - należy ustalić zasady wykonywania czynności łączeniowych, podstawowe czynności w czasie normalnej pracy i w czasie zakłóceń. Zakres i terminy wykonywania zapisów wskazań aparatury kontrolno-pomiarowej -należy określić rodzaje zapisów, terminy oraz formę prowadzenia zapisów.

8 Wymagania dotyczące ochrony przed porażeniem, pożarem, wybuchem oraz inne wymagania z zakresu bezpieczeństwa obsługi i otoczenia - m.in. należy podać: czasookresy wykonywania przeciwporażeniowej i pomiarów pomiarów skuteczności rezystancji, działania rozmieszczenie ochrony sprzętu przeciwpożarowego i sposób alarmowania w razie pożaru. Wymagania z zakresu konserwacji i napraw urządzeń. Zasady postępowania w razie awarii, pożaru lub innych zakłóceń w prac Zakres i termin przeprowadzania oględzin i przeglądów. Wymagania dotyczące kwalifikacji osób zajmujących się eksploatacją Wykaz sprzętu ochronnego. Dla każdego urządzenia energetycznego powinna być opracowana instrukcja eksploatacyjna. 2.5 Prowadzenie eksploatacji urządzeń W czasie prowadzenia eksploatacji urządzeń powinny być zapisywane wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej, obejmujące w szczególności wielkości zużycia energii oraz obciążenia urządzeń energetycznych. Na podstawie wskazań należy przeprowadzać analizy pracy urządzeń, które powinny zawierać: ocenę racjonalności stosowania urządzeń, stopnia wykorzystania i osiąganej sprawności, ocenę przyjętych programów pracy, wnioski zmierzające do poprawy gospodarowania energią i urządzeniami w zakładzie. Jeżeli praca urządzenia energetycznego stwarza zagrożenie bezpieczeństwa obsługi lub otoczenia albo może spowodować zniszczenie tego urządzenia - osoba obsługująca powinna wstrzymać jego ruch, powiadamiając o tym osobę sprawującą nadzór nad eksploatacją urządzenia.

9 2.5.2 Na podstawie przeglądów, prób i pomiarów, w terminach ustalonych przez pracodawcę, należy dokonywać oceny stanu technicznego urządzeń energetycznych i warunków eksploatacji, w szczególności warunków bezpieczeństwa i higieny pracy Podczas prowadzenia oględzin należy sprawdzić w szczególności stan: widocznych części urządzeń, osłon, ochrony przeciwporażeniowej, napisów informacyjnych, ostrzegawczych oraz oznaczeń. oraz gotowość ruchową urządzeń zabezpieczających automatyki i sterowań Terminy i zakresy przeglądów powinny wynikać z przeprowadzonych oględzin oraz oceny stanu technicznego urządzeń. Przegląd powinien obejmować w szczególności: sprawdzenie stanu technicznego urządzenia oraz stanu pomieszczeń w którym odbywa się eksploatacja, ocenę stopnia zużycia lub powstałych usterek, sprawdzenie prawidłowości wskazań aparatury kontrolno-pomiarowej, przeprowadzenie wymaganych prób i pomiarów Ogólne zasady racjonalnej gospodarki energetycznej. Znajomość ogólnych zasad wytwarzania, przesyłu i użytkowania paliw i energii w zakresie odpowiadającym stanowisku pracy. Przestrzeganie ustalonych programów i harmonogramów pracy urządzeń, sieci i instalacji energetycznych cieplnych. Stosowanie zasad oszczędnego użytkowania paliw i energii oraz obniżania energochłonności.

10 Działanie prądu na organizm ludzki Prąd rażeniowy przepływający przez ciało człowieka powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu wielu układów, szczególnie układów: nerwowego, oddechowego i krwionośnego. Każde takie zaburzenie stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Należy przy tym pamiętać, że skutki wywołane prądem rażeniowym mogą ujawnić się nawet po wielu latach. Skutki przepływu prądu przez ciało człowieka Z przeprowadzonych badań i zebranych wyników obserwacji wynika, że najpoważniejsze skutki przepływu prądu elektrycznego przez organizm ludzki, to: a) skurcze mięśni, szczególnie mięśni zginających, b) oparzenia zewnętrzne i wewnętrzne, c) utrata świadomości, d) zatrzymanie oddychania, e) zakłócenia pracy serca, występujące najostrzej przy prądach o częstotliwościach Hz, które powodują migotanie komór serca. Pośrednie oddziaływanie prądu elektrycznego na człowieka Powstający w czasie awaryjnej pracy urządzeń czy niewłaściwej obsługi łuk elektryczny jest źródłem silnego promieniowania cieplnego i ultrafioletowego a także przyczyną (przy prądach zwarciowych o dużym natężeniu) powstawania dużych sił między elementami wiodącymi prąd elektryczny. Człowiek znajdujący się w pobliżu palącego się łuku elektrycznego narażony jest na oparzenia, uszkodzenie narządu wzroku oraz na mechaniczne uszkodzenia ciała. Ponadto, w wyniku porażenia bądź oddziaływania łuku elektrycznego może wystąpić utrata równowagi powodująca upadek z wysokości co w konsekwencji doprowadzić może do spowodowania poważnych mechanicznych uszkodzeń ciała człowieka. Czynniki pogłębiające stopień porażenia Stopień porażenia, czyli skutki przepływu prądu rażeniowego przez ciało człowieka, jest wynikiem działania następujących czynników: a) natężenia prądu rażeniowego,

11 b) czasu przepływu prądu rażeniowego, c) częstotliwości prądu rażeniowego, d) drogi przepływu prądu przez człowieka, e) rezystancji ciała człowieka oraz jego naskórka, f) warunków środowiskowych, g) indywidualnych cech człowieka. Znajomość wpływu czynników pogłębiających stopień porażenia ma istotne znaczenie dla zrozumienia zasad ochrony przeciwporażeniowej. Natężenie prądu rażeniowego Natężenie prądu rażeniowego jest wprost proporcjonalne do napięcia rażeniowego i odwrotnie proporcjonalne do rezystancji ciała człowieka. Reakcje organizmów na przepływający przezeń prąd są różne i w dużej mierze zależne od indywidualnych cech osób porażonych. Skutki przepływu prądu potęgują się u dzieci, kobiet, osób starszych, osób otyłych i chorych (zwłaszcza na choroby serca). Na podstawie wielu badań, stwierdzono ścisłą zależność skutków rażenia od natężenia prądu rażeniowego; wyniki tych badań zestawione są w tabeli 2.1. (są to wartości uśrednione dla mężczyzn). Tabela Natężenie Objawy skutki przepływu prądu o częst Hz pr ą d u w m A ~ Brak widocznych reakcji Początek odczuwania Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995

12 1~3 Odczuwanie bezbolesne 3~6 Początek skurczów mięśni i odczucie bólu 10 ~ 15 Silne skurcze mięśni, trudności z oderwaniem rąk od przewodu, silne bóle w palcach, ramionach i plecach 15 ~ 25 Bardzo silne skurcze i bóle, samodzielne oderwanie się jest niemożliwe, trudności z oddychaniem > 30 Początek paraliżu dróg oddechowych, utrata przytomności migotanie komór sercowych, Wraz ze wzrostem prądu Paraliż i zatrzymanie akcji serca Zwęglenie się tkanek Natężenie Objawy -skutki przepływu prądu stałego Prądu w ma 5~8 Początek odczuwania przepływu prądu 10 ~ 15 Uczucie ciepła 20 ~ 25 Powstawanie skurczów mięśni, znaczne odczuwanie ciepła 1200 Powoduje śmierć Czas przepływu prądu rażeniowego Czas przepływu prądu ma wpływ na oddziaływanie cieplne oraz na pojawienie się migotania komór sercowych. Badania dowiodły, że przy przepływie prądów rażeniowch w czasie poniżej 0.2 s wystąpienie migotania komór sercowych zdarza się bardzo rzadko, natomiast przy czasach powyżej 1 s bardzo często. Częstotliwość prądu rażeniowego

13 Najgroźniejszymi z prądów rażeniowych są prądy o częstotliwościach Hz gdyż wywołują one migotanie komór sercowych. Prądy stałe i prądy o wysokich częstotliwościach stwarzają mniejsze niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia człowieka, co wcale nie oznacza, że rażenia tymi prądami należy lekceważyć. Prądy stałe powodują bowiem rozkład krwi (zjawisko elektrolizy) i mogą spowodować zablokowanie krwioobiegu. Prądy o wysokich częstotliwościach, nawet przy niezbyt dużych natężeniach prądu, powodują dotkliwe oparzenia naskórka i skóry (zjawisko naskórkowości). Droga przepływu prądu rażeniowego Najniebezpieczniejsze skutki wywołują prądy rażeniowe przepływające przez serce i obręb klatki piersiowej gdyż prowadzą one bezpośrednio do niedotlenienia organizmu. Z powyższego wynika, że stopień porażenia człowieka będzie głębszy przy rażeniach prądem na drodze ręka - nogi. Drogi przepływu prądu rażeniowego obrazuje rysunek Rys Przepływ prądu rażeniowego. 1. dłoń - dłoń 2. dłoń - stopy 3. stopa - stopa 4. dłoń - łokieć Rezystancja ciała człowieka Rezystancja ciała człowieka jest wypadkową rezystancji skóry wraz z naskórkiem oraz rezystancji wewnętrznej. Rezystancja wewnętrzna ciała zawiera się granicach Ω i tylko w niewielkim stopniu zależy od drogi przepływu prądu. W przeciętnych warunkach przyjmujemy, że rezystancja wewnętrzna wynosi 1000 Ω. Rezystancja skóry nie ma stałej wartości. Przy suchym i nieuszkodzonym naskórku przy napięciu kilku woltów, rezystancja skóry wynosi od 10 kω do 1 MΩ.

14 Wyraźne zmniejszenie się wartości rezystancji skóry obserwujemy przy zwiększaniu się powierzchni elektrod, wilgotności, upływie czasu rażenia i wzroście napięcia rażeniowego. Napięcia rażeniowe powyżej 250 V powodują częściowe lub całkowite przebicie skóry. Warunki środowiskowe Warunki zewnętrzne, taki jak: wilgotność i temperatura powietrza, pozycja pracy, intensywność wykonywanej pracy, przewodność podłoża i ubrania roboczego, mają decydujący wpływ na zmniejszanie się rezystancji skóry i zwiększanie natężenia prądów rażeniowych. Wyróżniamy warunki środowiskowe: 1) przy których wartość rezystancji ciała człowieka wynosi conajmniej 1000 Ω, 2) przy których wartość rezystancji ciała człowieka wynosi mniej niż 1000 Ω. Indywidualne cechy człowieka Stan psychofizyczny człowieka obejmujący między innymi stan zdrowotny, podniecenie, zdenerwowanie, przebyte stresy, w znacznej mierze decyduje o odporności organizmu na przepływający prąd i zdolności szybkiego reagowania na zagrożenia. Spożycie alkoholu zmniejsza zdolność reagowania na stany zagrożenia, zwiększa wydzielanie się potu i osłabia odporność organizmu na prąd rażeniowy. Napięcie dotykowe bezpieczne Na podstawie znajomości najmniejszych niebezpiecznych dla człowieka natężeń prądu wynoszących: a) 30 ma dla prądu o częstotliwości Hz, b) 70 ma dla prądu stałego, i rezystancji ciała człowieka wynoszącej średnio 1000 Ω, określone zostały wartości maksymalne napięć dopuszczalnych dla człowieka - wartości napięć dotykowych bezpiecznych.

15 W warunkach środowiskowych, w których rezystancja ciała człowieka wynosi co najmniej 1000 Ω za napięcie bezpieczne uznaje się napięcia o wartościach: a) 50 V dla prądu przemiennego, b) 100 V dla prądu stałego. W warunkach środowiskowych, w których rezystancja ciała człowieka nie przekracza 1000 Ω, za napięcie bezpieczne uznaje się napięcia o wartościach: a) 25 V dla prądu przemiennego, b) 50 V dla prądu stałego. Napięcia o wartościach nie przekraczających wartości wyżej podanych oznacza się - UL.2 Metody eliminowania skutków przepływu prądów wrażeniowych podstawy ochrony przeciwporażeniowej Jak przekonaliśmy się, przepłynięcie prądu elektrycznego przez ciało człowieka może być niebezpieczne dla jego zdrowia a nawet życia. W celu ratowania bezcennej wartości jaką jest życie człowieka, należy przeciwdziałać zarówno przyczynom jak i skutkom występowania prądów rażeniowych poprzez minimalizację czynników pogłębiających stopień porażenia tych ostatnich. 2 Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995

16 Przeciwdziałanie przyczynom występowania porażeń prądem elektrycznym Do metod przeciwdziałających przyczynom występowania porażeń można zaliczyć: ograniczenie (eliminacja) przypadkowości w występowaniu porażeń dzięki podnoszeniu kultury technicznej, właściwe projektowanie i budowę urządzeń i aparatów elektrycznych w sposób uniemożliwiający dotknięcie części czynnych, stosowanie odpowiednich materiałów izolacyjnych odpornych na uszkodzenia mechaniczne, wysokie temperatury, procesy starzeniowe, systematyczne szkolenie osób obsługi i dozoru nad eksploatacją urządzeń elektroenergetycznych, stosowanie sprzętu ochrony osobistej i narzędzi elektroizolacyjnych, użytkowanie narzędzi, maszyn i urządzeń elektrycznych zgodnie z ich przeznaczeniem, systematyczną, regularną kontrolę stanu izolacji urządzeń i maszyn elektrycznych. 3 Przeciwdziałanie skutkom rażenia prądem elektrycznym Do metod ograniczających skutki wywołane przepływem prądu elektrycznego przez ciało człowieka należy zaliczyć: stosowanie do zasilania narzędzi i urządzeń napięć bezpiecznych, ograniczanie natężenia prądów rażeniowych, ograniczanie czasu przepływu prądów rażeniowych, wyłączanie z ruch narzędzi i urządzeń posiadających zbyt niską wartość rezystancji izolacji, wyrównywanie potencjałów elektrycznych na częściach przewodzących dostępnych i obcych. PAMIĘTAJ: Zastosowanie wszystkich, nawet najdoskonalszych metod i środków przeciwdziałających porażeniom prądem elektrycznym nie gwarantuje pełnego bezpieczeństwa osobom obsługującym i eksploatującym narzędzia, urządzenia, aparaty i maszyny elektryczne. Winę za taki stan rzeczy ponosi sam człowiek. 3 Przepisy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych. PIGPE Zespół Elektroenergetyki, 1998

17 Postępowanie w przypadku porażenia prądem elektrycznym. Pierwsza pomoc Dzieci ulegają porażeniom podczas zabaw w pobliżu stacji transformatorowych, wchodzenia, by np. zaimponować rówieśnikom, na słupy wysokiego napięcia, rzucania przedmiotami w linie przesyłowe i "majstrowania" przy domowych urządzeniach elektrycznych oraz gniazdkach. Dorośli natomiast podczas nieostrożnego używania sprzętu zasilanego prądem (do takich lekkomyślnych zachowań należy np. używanie suszarki podczas kąpieli), napraw urządzeń elektrycznych bez zachowania podstawowych zasad bezpieczeństwa (najczęściej bez odcięcia zasilania). Porażeniem kończą się także zazwyczaj próby kradzieży części z transformatorów, kabli i innych urządzeń. Czy są one jednak warte ceny życia i zdrowia? Gdy doszło już do wypadku porażenia prądem elektrycznym uratowanie życia zależy od szybkości i sprawności działania osób podejmujących ratunek. Należy wtedy działać sprawnie i spokojnie. Wiele śmiertelnych przypadków porażenia prądem jest spowodowanych zbyt późno podjętymi czynnościami ratunkowymi. W wyniku porażenia prądem często dochodzi do zatrzymania akcji serca. Trzeba mieć świadomość, że tylko prawidłowo udzielona - w ciągu 2-3 minut od zatrzymania akcji serca - pierwsza pomoc daje szanse na uratowanie życia. W pierwszych minutach od zatrzymania krążenia najbardziej wrażliwa na niedotlenienie tkanka mózgowa wykorzystuje tlen zawarty we krwi. Jednak już po 3-4 minutach dochodzi do nieodwracalnych zmian w korze mózgowej. Podstawowe zasady ratowania osób porażonych prądem elektrycznym 1. Najważniejszą sprawą jest uwolnienie porażonej osoby spod działania prądu elektrycznego. Pamiętajmy, że nieostrożne próby odciągnięcia porażonego od źródła prądu mogą spowodować również porażenie ratownika. Przy uwalnianiu porażonych spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kv należy stosować jako podstawowy materiał izolacyjny sprzęt ochronny zasadniczy i dodatkowy, jak rękawice elektroizolujące, kalosze

18 dielektryczne, dywaniki, drążki itp. W razie braku sprzętu ochronnego można stosować jako materiał izolacyjny zastępczy: suche drzewo, tworzywa sztuczne, suche materiały tekstylne. Osoba ratująca musi dokonać wyboru metody i sposobu uwolnienia w zależności od warunków, w jakich nastąpiło porażenie, mając na uwadze własne bezpieczeństwo oraz potrzebę natychmiastowego uwolnienia porażonego. Gdy porażenie nastąpiło na wysokości, a wyłączenie napięcia może spowodować groźny upadek porażonego - należy przed wyłączeniem napięcia zabezpieczyć porażonego przed skutkami upadku. Sposoby uwolnienia porażonego z pod działania prądu elektrycznego : a) odłączenie zasilania - najbezpieczniejszym sposobem jest więc zawsze wyłączenie napięcia we właściwym obwodzie elektrycznym poprzez : przez otwarcie właściwych łączników od strony zasilania/ przy czym w przypadku, gdy chwyt łącznika nie jest izolowany, wyłączenia należy dokonać przy użyciu dostępnego w danej odizolowaniem chwili materiału się izolującego od z jednoczesnym podłoża i przedmiotów przewodzących przez usunięcie wkładek topikowych z obwodu zasilania, przy czym w przypadku uszkodzenia główki bezpiecznikowej, wyłączenia należy dokonać przy zachowaniu środków ostrożności; wyjmowanie bezpieczników mocy powinno odbywać się za pomocą przeznaczonych do tego celu uchwytów,

19 przez przecięcie przewodów od strony zasilania za pomocą narzędzi z izolowanymi rękojeściami i przy zastosowaniu środków chroniących przed skutkami łuku elektrycznego; nie wolno stosować tego sposobu w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem przez zwarcie przewodów od strony zasilania; sposób ten należy stosować tylko w liniach napowietrznych; zwarcia wykonuje się za pomocą odpowiedniej zarzutki metalowej - rys. 5.5; zwarcie wykonane musi być w sposób trwały.

20 b) odciągnięcie porażonego Odciąganie porażonego od urządzeń będących w stanie załączenia należy wykonać w przypadku, gdy wyłączenie napięcia trwałoby zbyt długo, względnie byłoby trudniejsze i niebezpieczniejsze c) odizolowanie porażonego od źródła porażenia Uwolnienie porażonego spod działania prądu elektrycznego przez odizolowanie" wykonuje się w sposób następujący: przy przepływie prądu przez ciało porażonego od ręki do nóg, przy jednoczesnym zaciśnięciu dłoni na urządzeniu będącym pod napięciem - odizolowania należy dokonać przez podsunięcie pod nogi porażonego materiału izolacyjnego

21 przy przepływie prądu od jednej ręki do drugiej (podłoże izolowane) należy przerwać obwód prądu za pomocą podkładania materiału izolacyjnego pod kolejno odginane palce jednej dłoni.

22 2. Obok uwolnienia osoby porażonej spod działania prądu elektrycznego równie ważna jest kwestia natychmiastowego rozpoczęcia pomocy poprzedzającej lekarską. Wytyczne w sprawie zasad postępowania przy ratowaniu osób porażonych prądem elektrycznym podają zasady udzielania pomocy przedlekarskiej osobom porażonym prądem elektrycznym. Osoby udzielające pomocy przedlekarskiej obowiązane są do postępowania w myśl zasad określonych wytycznymi do chwili przybycia personelu lekarskiego. Z chwilą przejęcia akcji ratowniczej przez personel lekarski decyzje w sprawach dotyczących dalszych metod postępowania podejmuje kwalifikowany personel lekarski. Szanse ratunku szybko spadają w miarę upływu czasu. W pierwszej minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 min - 40%, po 5 min - 25%, po 8 min - 5%. W czasie ratowania należy działać: SZYBKO - nie tracić czasu na przyglądanie się porażonemu, poszukiwanie osób mogących pomóc i inne zbędne czynności; SPRAWNIE - wykonywać tylko czynności zamierzone, celowe i określone instrukcją; SPOKOJNIE - nie wpadać w panikę. Jeżeli w pobliżu są inne osoby, należy poprzez te osoby wezwać lekarza, pogotowie ratunkowe. Jeżeli poza udzielającym pomocy nie ma przy porażonym innej osoby, nie należy odstępować porażonego. Nie wolno przerywać akcji ratowniczej, pomocy wzywać krzykiem.

23 Jeśli osoba poszkodowana krwawi, trzeba natychmiast zatamować krwawienie. Ocenić, czy porażony oddycha i czy nie ustała akcja serca. a) Porażony przytomny. Należy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha oraz ułożyć wygodnie porażonego. Zaleca się przewiezienie lub przeniesienie porażonego do lekarza. Jeżeli transport jest niemożliwy, należy wezwać lekarza na miejsce wypadku. Porażony musi być zbadany przez lekarza. Do chwili badania powinien pozostawać w pozycji leżącej. b) jeśli osoba jest nieprzytomna, lecz oddycha - ułożyć ją na boku w sposób uniemożliwiający zachłyśnięcie się, okryć porażonego i kontrolować jego stan do chwili przyjazdu pogotowia ratunkowego, c) Porażony nieprzytomny - nie oddycha - krążenie krwi trwa. Tlen nie dochodzi do płuc. Serce tłoczy krew z resztkami tlenu. Stopniowo wzrasta niedotlenienie mózgu. Tętno na szyi jest wyczuwalne. Źrenice niewielkie. Objawy bezdechu: papierek (nitka, włos) położony wzdłuż nosa nie porusza się, klatka piersiowa nie porusza się,

24 lśniący przedmiot zbliżony do nosa i ust nie pokrywa się parą, uchem zbliżonym do nosa i ust nie słychać szmeru wydechu, stopniowo narasta sinica twarzy i paznokci. Należy porażonego położyć na wznak, uciskające części garderoby porozpinać, oczyścić jamę ustną, zapewnić dopływ świeżego powietrza i rozpocząć sztuczne oddychanie oraz wezwać pogotowie. Sztuczne oddychanie Wykonując sztuczne oddychanie, należy: ułożyć chorego na twardym podłożu, udrożnić drogi oddechowe - wysunąć i unieść żuchwę bez odchylania głowy do tyłu, wdmuchiwać osobie dorosłej około ml powietrza, wdmuchiwać powietrze z częstotliwością 12 razy na minutę u dorosłych oraz 20 razy na minutę u dzieci, w metodzie usta-usta po nabraniu wdechu objąć szczelnie swoimi ustami usta ratowanego, zacisnąć palcami nozdrza poszkodowanego i powoli wdmuchiwać powietrze, obserwując przy tym ruchy klatki piersiowej, w metodzie usta-nos zamyka się usta ręką ułożoną pod brodą, a powietrze wdmuchuje się do nozdrzy ratowanego. d) Porażony nieprzytomny - nie oddycha - krążenie krwi zatrzymane. Brak tlenu. Nawet resztki tlenu zawartego we krwi nie docierają do mózgu. Mózg pozbawiony tlenu szybko zamiera. Życie jest bezpośrednio zagrożone. Występują objawy bezdechu i prawie jednocześnie: źrenice oczu powiększają się, na tętnicy szyjnej brak tętna (w innych miejscach tętna nie szukać). W tym przypadku rozpoczynamy sztuczne oddychanie i masaż serca.

25 Masaż serca Uwaga! Masażu serca nie wykonuj na zdrowej osobie, gdyż może to spowodować zatrzymanie pracy serca. poszkodowany dorosły człowiek: 30 ucisków w okolicę dwóch palców poniżej mostka. Uciskamy na głębokość 4-5 centymetrów tzn. na 1/3 głębokości mostka z częstotliwością (nie ilość) 100 ucisków na minutę Po 30 uciskach wykonujemy 2 wdechy powietrza do płuc poszkodowanego. poszkodowane dziecko: 5 wdechów a następnie 30 ucisków jeden palce poniżej mostka, ucisk wykonujemy jedną ręką! Częstotliwość 100 na minutę. Ucisk na głębokość 2,5-3,5 cm poszkodowane niemowlę: 5 wdechów, 30 ucisków dwoma palcami na wysokości jednego palca poniżej linii sutkowej. Głębokość ucisku 1,5-2,5 cm. Częstotliwość 100 ucisków na minutę. Warunkiem prawidłowej wentylacji płuc - wdech powietrza do płuc poszkodowanego jest prawidłowe udrożnienie dróg oddechowych: energicznie odciągnij żuchwę do dołu (chwyć palcami obu rąk pod brodę, kciuki oprzyj o brodę i pociągnij ją ku klatce piersiowej) gdy żuchwa jest odsunięta ku dołowi (usta są otwarte) podciągnij z tej pozycji żuchwę ku górze (dolna warga jest wyżej niż górna) utrzymaj żuchwę w takiej pozycji i odegnij głowę do tyłu tak udrożnione drogi oddechowe przyjmą wdychane przez ciebie powietrze co bezpośrednio przełoży się na efektywną akcję reanimacyjną.

26 Zapamiętaj też: niedrożność dróg oddechowych może być spowodowana ciałem obcym: krwią, śluzem, wymiocinami, sztucznym uzębieniem. Wówczas przed przystąpieniem do udrożnienia dróg oddechowych należy usunąć mechanicznie (palcem owiniętym chusteczką) ciało obce. Głowę należy ułożyć wówczas na bok, kącik ust (ten bliżej podłoża) odciągnąć ku dołowi aby ułatwić spłynięcie wydzielin na zewnątrz. W każdym przypadku co czwarty cykl reanimacyjny (uciski, wdech) sprawdzamy tętno i oddech. W sytuacji powrotu czynności oddechowo-krążeniowej zaprzestajemy czynności reanimacyjnej. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny a nadal oczekujemy na przybycie lekarza, chorego należy ułożyć w pozycji bezpiecznej. Sztuczne oddychanie i masaż serca Sztuczne oddychanie i masaż serca-2 POZYCJA BEZPIECZNA: człowiek leży na brzuchu, głowa odgięta ku tyłowi ciała, przekręcona na bok (załóżmy że w lewą stronę) pod policzek podłóż rękę poszkodowanego (zapobiegnie to odwracaniu głowy) w naszym przypadku jest to lewy policzek i lewa ręka prawą kończynę górną ułóż zgiętą w stawie łokciowym, wysuń ją do tyłu zapobiegnie to przewróceniu się ciała poszkodowanego na plecy kończyna dolna po stronie twarzy ( w naszym przypadku lewa) zgięta w kolanie i wysunięta ku przodowi druga kończyna (prawa) wyprostowana POZYCJA BEZPIECZNA Pozycja bezpieczna 2 Różne metody wykonywania sztucznego oddychania a) bezpośrednie:

27 Pozwalają na wprowadzenie do 1500 ml powietrza do płuc poszkodowanego przy każdym oddechu. Umożliwiają stałą kontrolę skuteczności wykonywanych działań i są niezbyt męczące dla ratownika. Metoda usta-nos Jest to najskuteczniejsza metoda wentylacji. Zapewnia lepsze uszczelnienie, zmniejsza ryzyko rozdęcia żołądka i wywołania wymiotów. Postępowanie: Odchyl głowę pacjenta jedną rękę kładąc na jego czole, drugą pod brodą jednocześnie zamykając mu usta. Nabierz głęboki wdech, obejmij ustami nos i mocno wdmuchnij powietrze. Pod koniec wdechu otwórz usta pacjenta, aby ułatwić ucieczkę powietrza. Metoda usta-usta Jest to mniej skuteczna metoda wentylacji niż omówiona powyżej, ale jest wygodniejsza i szybsza (trzeba tylko wszystko robić z wyczuciem). Postępowanie: Odegnij głowę pacjenta do tyłu jedną rękę kładąc na jego czole a drugą złap za żuchwę. Nabierz głęboki wdech, obejmij szczelnie ustami usta pacjenta (u dzieci usta i nos). Wdmuchuj powietrze tak jakbyś sam oddychał jednocześnie trzymając kciukiem i palcem wskazującym zatkany nos pacjenta. Pod koniec wdechu uwolnij usta pacjenta. Słuchaj czy powietrze ucieka i obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego. O prawidłowo prowadzonej wentylacji świadczą ruchy klatki piersiowej. Jeśli klatka piersiowa się nie porusza, a rozdęciu ulega okolica brzucha oznacza to, że powietrze zamiast do płuc dostaje się do żołądka. Grozi to sprowokowaniem wymiotów. Świadczy to o tym, że najprawdopodobniej głowa nie została dostatecznie odgięta do tyłu i opadający język zatyka drogi oddechowe. Metoda usta-nos-usta Stosowana jest w stosunku do niemowląt i małych dzieci i polega na wdmuchiwaniu powietrza jednocześnie przez usta i nos poszkodowanego. b) pośrednie: Wykonywane w przypadku uszkodzenia twarzy poszkodowanego. Aktualnie nie są dopuszczone do stosowania. Metoda Silvestra Broscha Metoda Silvestra - Broscha należy ją stosować jeżeli porażony ma uszkodzoną twarz i stwierdzi się zatrzymanie krążenia. Metoda ta pozwala wprowadzić jednorazowo ok. 270 ml powietrza. Wystąpienie wymiotów u porażonego, stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo, gdyż powoduje zalanie treścią wymiotną dróg oddechowych. Przy zastosowaniu tej metody możemy wykonywać pośredni masaż serca.

28 Akcja ratownicza: Porażonego ułożyć na plecach. Pod łopatkami podkład zrolowany z miękkiego materiału. Głowa zwisa ku tyłowi. Ratownik na jednym kolanie umieszczonym za głową porażonego. Stopa drugiej nogi dotyka barku. Chwyt za dłonie. Przy wdechu wyprostowane ręce porażonego unieść ku górze i odprowadzić poza siebie aż dłonie dotkną podłoża. Przy wydechu ręce porażonego należy przenieść na klatkę piersiową. Skrzyżować je na mostku. wycisnąć powietrze i wykonać cztery uciski masażu serca. Tempo oddychania 13 razy na minutę (co 5 s oddech). Metoda Holgera Nielsena ułożyć na brzuchu aby policzek spoczywał na rękach, ratownik pochyla się i wyprostowanymi rękoma uciska lekko klatkę piersiową na wysokości łopatek (wydech). Ratownik ujmuje ratowanego za ramiona powyżej łokci i przyciąga je ku sobie w górę i do tyłu (wdech). - ułożenie

29 - wdech - wydech POSTĘPOWANIE W STANACH ZAGROŻENIE ŻYCIA TELEFONY ALARMOWE 112: uniwersalny 999: Pogotowie 998: Straż Pożarna

30 997: Policja 986: Straż miejska