Nervina. 1/ Psychostimulantia i Analeptica

Transkrypt

1 Nervina 1/ Psychostimulantia i Analeptica Semen Coffea - nasiona kawy Zawierają alkaloidy purynowe 0,6-2,8% kofeiny, 2-6% taniny i trygoneliny działa moczopędnie, pobudzająco na OUN, zwłaszcza na korę mózgową, pobudza ośrodek oddechowy, naczynia ruchowe i nerw błędny, rozszerza naczynia wieńcowe Infusum - 10g (dwie czubate łyżeczki) na 200ml wrzącej wody (300mg kofeiny). Kofeina, zwana również teiną jest alkaloidem purynowym, 1,3,7-trójmetyloksantyna. Krystalizuje z 1 cząsteczką wody na białe igiełki o jedwabistym połysku. W handlu kofeina jest dostępna w postaci drobnokrystalicznego proszku, o temp. topnienia stopni C. Jest bez zapachu, smaku gorzkiego, trudno rozpuszcza w chłodnej wodzie (1:75-80), lepiej w gorącej (1:2); w alkoholu 1:50, w chloroformie 1:9. Kofeina jest utrzymywana syntetycznie z kwasu moczowego, mocznika i kwasu cyjanooctowego lub przez metylowanie ksantyny, rzadziej z surowców naturalnych przez ekstrakcję z kawy, guarany, herbaty, yerba mate lub orzeszków kola. Kofeina ulega sublimacji w temperaturze 180 stopni C. Powolne prażenie surowców kofeinowych powoduje więc utratę kofeiny. Kofeina pobudza ośrodkowy układ nerwowy, szczególnie korę mózgową. W małych i średnich dawkach, zależnie od wrażliwości osobniczej i od stopnia uzależnienia od napojów kofeinowych, poprawia procesy myślowe, pobudzając procesy pobudzania kory mózgowej. Najsilniej działa w stanach zahamowania układu nerwowego. Ułatwia odbieranie wrażeń oraz ich kojarzenie. Kofeina zwiększa postrzeganie, przyspiesza i usprawnia procesy myślowe; ułatwia pracę umysłową, znosi uczucie zmęczenia i senności. Jednocześnie kofeina utrudnia skupienie myśli na jednym przedmiocie (temacie), zmniejsza koncentrację uwagi, a w wysokich dawkach wywołuje gonitwę myśli lub tzw. myśli rozbiegane (rozbicie umysłowe). Nadużywanie kofeiny jak i jej przedawkowanie powoduje bezsenność. Wysokie dawki są odpowiedzialne za drżenie mięśni i powiek, a przy przedawkowaniu drgawki kloniczne. Kofeina pobudza ośrodki wegetatywne układu nerwowego. Pobudza ośrodek naczynioruchowy, kurczy naczynia jelit, co wywołuje przemieszczenie krwi z jamy brzusznej do mięśni, skóry i mózgu. Wydolność fizyczna ulega wówczas zwiększeniu, dlatego kofeina jest środkiem dopingującym. Zwierzętom wyścigowym nie wolno podawać preparatów kofeinowych, w przeciwnym razie następuje ich dyskwalifikacja z zawodów. Kofeina wbrew powszechnie panującemu mniemaniu nie podnosi ciśnienia tętniczego krwi. pomimo, że pobudza serce to jednocześnie poraża mięsnie gładkie naczyń krwionośnych, powodując ich rozszerzenie. Po podaniu wysokich dawek kofeiny odczuwane jest wyraźne bicie serca, ale ciśnienie krwi nie wzrasta lub wzrasta nieznacznie. Ciśnienie krwi ulega wzrostowi, jeżeli kofeinę podano w przypadku zapaści, omdlenia, zatrucia narkotykowego, zaczadzenia. Rozszerza naczynia wieńcowe. Zwiększa kurczliwość i pobudliwość mięśnia sercowego. Pod wpływem kofeiny wzrasta siła skurczu mięśnia sercowego. Pobudza układ bodźcowo-przewodzący serca. Należ też pamiętać, że kofeina nie jest pewna w pobudzaniu czynności serca. Pobudza bowiem nerw błędny, który hamuje czynności serca, zatem ostateczny efekt nasercowy zależy od kondycji fizjologicznej i wrażliwości nerwu błędnego. Często małe dawki kofeiny zwalniają czynność serca, a wysokie dawki przyspieszają. Kofeina działa wyraźnie moczopędnie. Rozszerza naczynia nerkowe, zwiększa przepuszczalność śródbłonków w kłębkach Malpighiego, hamuje wchłanianie zwrotne w

2 kanalikach nerkowych krętych. W zakresie tym pewniejsza jest jednak pokrewna teobromina i teofilina, pozbawione silnego działania ośrodkowego. Kofeina pobudza ośrodek oddychania. Wentylacja płuc jest szybsza. Przyspiesza też przemianę materii i zwiększa diurezę, dlatego często podawana w średnich dawkach powoduje spadek masy ciała. Podwyższa ciepłotę ciała aktywując ośrodek termoregulacji. Pobudza ruchy robaczkowe jelit. Wzmaganie działanie przeciwgorączkowe antypiryny, fenacetyny, salicylanów i chininy. Pod wpływem preparatów kofeinowych zwiększa się wydajność i siła mięśni szkieletowych, co ciekawe kofeina działa w tym względzie silniej na mięśnie zmęczone i osłabione, niż na mięśnie wypoczęte. Zastosowanie: wzmaganie działania przeciwbólowego popularnych substancji przeciwbólowych, np. ibuprofenu, paracetamolu, salicylanów, dawniej antypiryny, fenacetyny, piramidonu (aminofenazonu); niedomogi krążenia pochodzenia sercowego i naczyniowego (omdlenia); pobudzanie czynności psychicznej kory mózgowej w stanach depresji psychicznej, ospałości, niechęci do nauki, przy konieczności intensywnej pracy umysłowej; niedomogi oddychania, zatrucia narkotykami, w przebiegu chorób zakaźnych; jako tonicum w osłabieniach i przemęczeniach; dla pobudzania przemiany materii i wzmagania diurezy. Kofeina jest łączona z glikozydami nasercowymi i wówczas jest polecana w leczeniu niewydolności krążenia. Czysta kofeina jest dwa razy silniejsza niż jej sole. Sole są lepiej rozpuszczalne w wodzie. Dawki. Coffeinum purum, kofeina czysta, dawka maksymalna jednorazowa 500 mg; dawka maksymalna dobowa 1,5 g. Przeciętnie 200 mg 2-3 razy dziennie. Coffeinum natrium salicylicum kofeino-salicylan sodu; Coffeinum natrium benzoicum kofeino-benzoesan sodu, jednorazowo maksymalnie 1 g, dobowo maksymalnie 3 g, przeciętnie mg 2-3 razy dziennie. Semen Colae - zarodek koli Zawiera 1-3,5% kofeiny i 0,02% teobrominy Dawka: sproszkowane nasiona 0,5g jednorazowo intrakt z nasion - łyżeczka 1-2 razy dziennie Pasta Seminum Paulliniae (Pasta Guarana) - Guarana zawiera 4-6% kofeiny i ślady teobrominy pulvis mg 3x dziennie Teobromina (Theobrominum; Theobromin; C7H8N4O2) jest alkaloidem purynowym; 3,7- dwumetyloksantyną (3,7-dwumetylo-2,6-dwuhydroksypuryna) występującą w ziarnach kakaowca Theobroma cacao L. Nasiona kakao zawierają ok. 1,6% (1,5-2,5%) teobrominy i 0,2-2% kofeiny, zależnie od regionu uprawy i odmiany. Teobromina w czystej postaci jest białym proszkiem, o gorzkim smaku, bardzo trudno rozpuszczalnym we wrzącej wodzie (150 części), alkoholach (w spirytusie 70% ok cz.) i eterze. Rozpuszcza się w rozcieńczonych kwasach i wodnych roztworach wodorotlenku potasu, sodu, salicylanu sodu oraz benzoesanu sodowego; w 20% roztworach wodnych trójzasadowego fosforanu sodowego (22 cz.). W temperaturze 290 stopni C ulega sublimacji. W XIX wieku do lecznictwa wprowadzono diuretynę, którą określano też nazwą sodosalicylanu teobrominy (Theobrominum-Natrium Salicylicum). Diuretyna było stosowane jako diureticum, czyli środek moczopędny. Dobrze rozpuszcza się w wodzie gorącej. Doustnie podawano ją w dawkach jednorazowych 1 g, kilka razy dziennie, nawet 6 g dobowo.

3 W XX wieku preferowane dawki wynosiły 3 g dziennie. Dawki czystej teobrominy dobowe wynosiły 2-5 g (XIX wiek), a w XX wieku 2-3 g dziennie. Teobromina i diuretyna zwiększają diurezę silniej niż kofeina. Ich zaletą jest to, że nie działają tak silnie i nieprzyjemnie pobudzająco psychicznie, nie dają objawu drżenia rąk i niepokoju w dawkach efektywnych w zakresie zwiększania diurezy. Pobudzają mięsień sercowy. Theobromina i sodosalicylan teobrominy rozszerzają naczynia krwionośne w mózgu i naczynia wieńcowe serca, nerek oraz skóry. Zwiększają wydolność fizyczną, polepszają zdolności zapamiętywania. Hamują resorpcje zwrotną w kanalikach nerkowych (krętych). Działają rozkurczowo na mięśnie gładkie. Zwiększając ilość wydzielanego moczu przyczyniają się do ustępowania obrzęków i obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Zwiększają pojemność wyrzutową serca, zwiększają częstość bicia serca. Przyspieszają oddychanie. Sodosalicylan teobrominy ma działanie przeciwbólowe i przeciwmigrenowe. Teobromina nasila działanie salicylanów, antypiryny, fenacetyny, ibuprofenu i paracetamolu. Działa przeciwdepresyjnie, zwiększa gadatliwość i odwagę u osób zażywających. W niskich dawkach może nieznacznie i krótkotrwale podnosić ciśnienie krwi, ale u większości osób działa hipotensyjnie, szczególnie w dawce 500 mg i większych. Zastosowanie: stany zapalne nerek, obrzęki na tle niewydolności krążenia, skąpomocz, niedomoga krążenia, nadciśnienie, miażdżyca, otępienie starcze, osłabienie pamięci, choroba wieńcowa, migrena. Teobromina może wspomagać procesy odchudzania oraz ustępowania cellulitis i rozstępów. Teobromina i surowce teobrominowe to dobry środek odtruwający, szczególnie w połączeniu z innymi ziołami, np. nawłocią, wilżyną, skrzypem, mydlnicą. Na początku XX wieku wprowadzono do lecznictwa sodooctan teobrominy Theobrominonatrium aceticum, czyli Agurin, który stosowano doustnie jako diureticum w dawce mg w naparze miętowym lub wodzie miętowej, rzadziej większe dawki po 1 g 3 razy dziennie. W celu przygotowania tego leku najpierw rozpuszczano teobrominę w roztworze wodorotlenku sodu, potem mieszano z roztworem octanu sodu, po czym osuszano i krystalizowano. Szwajcarska firma Hoffmann La Roche z Bazylei produkowała Theforynę (Thephorin) o działaniu moczopędnym (biały proszek rozpuszczalny w wodzie). Była to mieszanina mrówczanu sodu z teobrominą rozpuszczoną w roztworze wodorotlenku sodu. Stosowane dawki: 1 g 3 razy dziennie. Folium Theae - Liść herbaty Zaiwra 2-2,4% alkaloidów purynowych, saponiny, garbniki, flobafeny infusum 5g/200ml wody Semen Cacao - nasiona kakaowca (Teobroma cacao) 3% alkaloidów, połowa to teobromina napar 10g/200ml mleka lub wody ( mg teobrominy) Semen Strichni kulczyba wronie oko Folium menthae - liść mięty mg mentolu lub olejku miętowego podnosi ciśnienie krwi i akcje serca, a w większych dawkach wywołuje senność i osłabienie nalewka 30 kropel lub olejek 2-10 kropelek - pobudzająco mentol krystaliczny - 50mg-200mg, 2-3 razy dziennie przy wymiotach, omdleniu, osłabieniu

4 2/ Sedativa hipnotica Rhizoma valerianae - kłącze kozłka lekarskiego Za działanie uspokajające odpowiedzialne są irydoidy, zwane walepotriatami (ok. 2%). Świeży surowiec zawiera alkaloidy: chatynina (jest narkotykiem) i waleryna, które działają również uspokajająco. (intrakt, goracym alkoholem 70%, 1:5) Waleriana działa na pień mózgu. Olejek eteryczny walerianowy w małych dawkach działa pobudzająco w małych dawkach (3 krople). Duże dawki np.10 kropli - działanie narkotyczne Infusum 10g/300ml wody, 3-5 razy dziennie, łyżkami. Pulvis Valeriana - 1g kilka razy dziennie Glandulae Lupuli - gruczołki chmielu Szyszki chmielu Strobilus Lupuli oraz lupulina (lupulinum) wywierają wyraźne działanie uspokajające, nasenne, rozkurczowe i przeciwlękowe. Lupulina to gruczoły olejkowe (Glandulae Lupuli) kwiatostanów chmielu. Ma postać żółtego lub brązowego proszku o swoistym silnym zapachu (nieco walerianowo-masłowym). Wywiera wpływ estrogenny, ale zarazem obniża popęd płciowy i wrażliwość mięśni. Silne właściwości antybiotyczne lupuliny były dawniej wykorzystywane w leczeniu zakażonych ran i bakteryjnych chorób skóry (maść na lanolinie z ekstraktem eterowym z lupuliny). Składnikami czynnymi szyszek chmielu są: olejek eteryczny 1-3% (humulen ok. 50%, mircen C 10 H 16 do 25%, alfa-kariofilen do 50%, beta-kariofilen 8%, farnezen 10%), garbniki ok. 4-5%, żywica ok. 10%, mircenol alkohol terpenowy i jego estry związane z kwasami: izowalerianowym C 4 H 9 COOH, oenantowym C 6 H 13 COOH, pelargonowym C 8 H 17 COOH, masłowym i octowym; ponadto humulon = kwas alfa-goryczochmielowy; lupulon = kwas beta-goryczo-chmielowy; chinony, asparagina, cholina, triterpen hopanon, chalkony, flawonoidy (kwercetyna). Czysta lupulina zawiera olejek eteryczny (4-6%), żywice (40-50%), woski (15-25%). Szyszki chmielu, szczególnie w połączeniu z glistnikiem zapobiegają objawom uderzenia krwi do głowy oraz nerwicom w okresie przekwitania. Gorzkie substancje zawarte w szyszkach chmielu pobudzają wydzielanie soków trawiennych przyspieszają trawienie. Nerwicę żołądka, serca i jelit znosi bardzo szybko mieszanka zawierająca szyszki chmielu, kłącze tataraku Rhizoma Calami i ziele dymnicy Herba Fumariae w równych ilościach (napar). W celu spotęgowania działania uspokajającego i antynerwicowego, szyszki chmielu można łączyć w mieszankach z kłączami kozłka Rhizoma Valerianae, zielem męczennicy Herba Pasiflorae oraz zielem melisy Folium Melissae. Na rynku krajowym dostępna jest lupulina w formie kapsułek 250 mg, preparaty złożone wzbogacone w ekstrakt chmielowy oraz mieszanki ziołowe zawierające w składzie rozdrobnione szyszki chmielu. Lupulina jest podawana doustnie w dawce mg 1-3 razy dziennie. Nasenne działanie wykazuje w dawce, co najmniej 1g. Napar z szyszek chmielu Infusum Lupuli: 1-2 łyżki rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody; odstawić pod przykryciem na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po ml. Nalewka chmielowa Tinctura Lupuli 1:3 5 ml 3 raz dziennie w 100 ml wody. Można także podać jednorazowo 10 ml nalewki w razie silnego podniecenia nerwowego lub nerwicy wegetatywnej. Herba Leonuri cardiacae ziele serdecznika lekarskiego

5 Dawkowanie: infusum 2-5% 3 szkl. dziennie Pulvis 3x dziennie po 1 g tinctura 1:5 na 60-70% alkoholu, 5ml kilka razy dziennie Herba Passiflorae - ziele męczennicy Dawkowanie: maceratio lub infusum 5g/200ml, 2 szkl. dziennie tinctura passiflorae 3-5x dziennie kropli intractum 40 kropli kilka razy dziennie Passiflora jest piękną rośliną. W dzieciństwie uprawiałem ją nawet w doniczce. Pochodzi z Ameryki Północnej (południowa i wschodnia część). Do celów leczniczych jest uprawiana. Surowiec leczniczy stanowi ziele Herba Passiflorae. Pasiflorę uważam za skuteczny środek przeciwdepresyjny, a jednocześnie uspokajający, przeciwlękowy i przeciwstresowy. Jej siła działania dorównuje lupulinie. Ważana jest jednak jakość surowca oraz sposób przygotowania preparatu. Leczy nerwice wegetatywne. Zmniejsza wrażliwość na stres. Ułatwia zasypianie. Można ją podawać dzieciom. Maksymalna oficjalna dawka dzienna rozdrobnionego zioła wynosi 8 g. Skuteczne dawki w praktyce wynoszą g/dobę. Zatem można 2-3 g ziela zażywać 4 razy dziennie przy silnym zdenerwowaniu i lęku (dobrze popić gorącym napojem) lub zaparzać, np g ziela zalać 2 szklankami wrzącej wody, parzyć około 25 minut pod przykryciem. Wypić 2 szklanki uzyskanego naparu z sokiem malinowym lub miodem, w ciągu dnia małymi porcjami. Ze świeżej męczennicy warto sporządzić intrakt (1:3), a z suchej nalewkę Tinctura Passiflorae (1:3). Intrakt lub nalewkę zażywać 2-3 razy dziennie po 5 ml w 100 ml wody lub 1 raz dziennie po 15 ml jako doraźny środek przeciwnerwicowy i przeciwlękowy. Preparaty z męczennicy miały dawniej duże zastosowanie w kuracjach odwykowych (narkomania, lekozależność, alkoholizm, nikotynizm). W tych przypadkach można męczennicę kojarzyć w preparatach z chmielem i kudzu. W handlu jest dostępny syrop z pasiflory i tabletki zawierające wyciąg z ziela pasiflory Passiflor. 5 ml syropu odpowiada 366 mg surowca, a 1 tabletka 650 mg surowca. Zatem skuteczna dawka jednorazowa tych preparatów zaczyna się od ilości 3-4 tabletek i ok. 20 ml syropu. Gatunki pasiflory lecznicze, dopuszczone przez lekospisy: Passiflora incarnata L., Passiflora edulis Sims., Passiflora coerulea L. Ziele passiflory zawiera wiele składników czynnych, które wykazują w stosunku do siebie zarówno synergizm jak i antagonizm. Wypadkową tych interakcji jest jednak efekt uspokajający nasenny, spazmolityczny, przeciwstresowy, antydepresyjny, przeciwlękowy, hipotensyjny i przeciwkaszlowy. W większych dawkach męczennica może działać pobudzająco i halucynogennie z powodu dominacji wpływu farmakologicznego alkaloidów indolowych (harmina, harmol, harmalina, harmalol, harman). Sprawa zawartości alkaloidów w męczennicy jest kontrowersyjna. Surowiec pochodzący z niektórych regionów może nie zawierać harminy. Innymi składnikami pasiflory są również maltol 0,05% (3-hydroxy-2-methyl-4-pyrone), nitrylozydy 0,05%, fitosterole i flawonoidy (3%): witeksyna, izowiteksyna, apigenina, orientyna, izoorientyna, swertyzyna). Męczennica w syropie hamuje odruch kaszlowy, co może być wykorzystane w terapii. Flos lavandulae kwiat lawendy

6 Olejek lawendowy zawiera w 30-40% octan linalylu, ponadto octan lawandulylu, terpinen-1- ol-4, 1,8-cineol, kamforę, beta-felandren, terpinolen, alfa-tujen, kariofilen, kadinen, kwas propionowy, kapronowy, kumarowy i izowalerianowy. Zażyty doustnie działa przeciwdepresyjnie i uspokajająco. Ułatwia zasypianie. Przeciwdziała skurczom mięśni gładkich. Wzmaga diurezę. Pobudza trawienie i przemianę materii. Zmniejsza dolegliwości bólowe. neurastenia, bezsenność, migrena, nerwicowe bicie serca, kolki i kurcze żołądka, Dawka jednorazowa 5 kropli na cukrze lub miodzie. Przedawkowany działa odurzająco. Infusum 5% 1-2 szkl. dziennie tinctura 5-10ml,, alkohol 50% Wcierany w skórę działa odwaniająco, dezodorująco, antyseptycznie i przeciwzapalnie. Herba Melissae - liść melisy Herba Meliloti - ziele nostrzyka Ziele nostrzyka (Honigkleekraut) Meliloti Herba pochodzi z gatunku nostrzyk żółty (Honigklee) Melilotus officinalis (L.) Lamarck, z rodziny motylkowatch Papillionaceae = Fabaceae. Jest ujęte w Farmakopei Europejskiej 5.1. Zawiera kwasy fenolowe i glikozydy fenolowe (kwas kawowy, p i o-kumarowy, salicylowy, dihydrokumarowy = melilotowy), glikozyd trans-o-kumarowy (melilotozyd) i glikozyd cis-o-kumarowy; kumaryny 0,4-1% (PhEur. wymaga przynajmniej 0,3%): 3,4 dihydrokumaryna (melilotyna), hydroksykumaryna, skopoletyna, umbeliferon flawonoidy (kemferol, glikzoyd kwercetynowy), saponiny trójterpenowe (aglikonem jest melilotigenina i sojasapogenol B). Nostrzyk biały jest słabszy w działaniu niż nostrzyk żółty W medycynie naturalnej używane są także inne gatunki nostrzyka: M. albus (nostrzyk biały), M. altissimus i M. indicus. Nostrzyk żółty i biały występują dziko w naszym kraju na łąkach, pastwiskach, polanach, nieużytkach, przy polach, na ugorach. Wyciągi z ziela nostrzyka mają zastosowanie w leczeniu zapalenia żył, zastojów żylnych i limfatycznych, w profilaktyce zakrzepicy, w łamliwości naczyń krwionośnych, w leczeniu żylaków kończyn dolnych i hemoroidów. Nostrzyk wywiera działanie uspokajające i rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, układu wydalniczego i oddechowego. Wywiera wpływ żółciopędny. W medycynie XIX wieku nostrzyk nazywany był także nozdrekiem lekarskim. Z ziela i pędów kwiatowych przygotowywano papkę do okładów, ponadto przygotowywano napar do przemywania i płukanek przy opuchliznach i obrzmieniach gruczołów, ropniach, obrzękach węzłów chłonnych. Herbatkę z ziela lub samych kwiatów podawano przy przeziębieniu, zaflegmieniu dróg oddechowych i nieżycie przewodu pokarmowego. W niewielkich dawkach może być spożywany przez zwierzęta. Jest to roślina miododajna. Po wysuszeniu ładnie pachnie siankiem. Suszone ziele odpędza mole (wkładano dawniej do szaf). Napar z ziela zwiększa laktację. Na Węgrzech nostrzyk stosowano w leczeniu reumatyzmu i łagodzeniu bólów reumatycznych (doustnie i w okładach). Napar z nostrzyka Infusum Meliloti: 1 łyżka na szklankę wrzątku, parzyć pod przykryciem minut, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ml. Ponadto mocne napary do okładów i lewatyw przy żylakach, stłuczeniach (kontuzje), obrzękach, zapaleniu żył. Ekstrakty z nostrzyka mogą być użyte do wyrobu maści, kremów i żelu o działaniu przeciwzapalnym i rozmiękczającym. W medycynie od dawna są także znane plastry

7 nostrzykowe Emplastrum Meliloti (rozgrzewające, przeciwzapalne) zalecane przy zapaleniu tkanki podskórnej. Kwiat rumianku Flos Matricariae = Chamomillae(dla dzieci) 3/ Narcotica Folium Datura metel liść bielunia indyjskiegozawiera alkaloidy tropinowe 0,8 % Uspokajająco w chorobach nerwowych i psychicznych, w stanach nadmiernego pobudzenia ruchowego; działa depresyjnie na OUN, zwłaszcza sferę ruchową kory, na ośrodki podkorowe, hamuje hiperkinezę i drżenia parkinsoidalne. Tinctura (1:1, 70%) - dawka jednorazowa max. 100mg, dobowa max 300mg Kokorycz Corydalis (Corydalis solida i Corydalis cava) Ziele działa uspokajająco, jak to czasem określam -wyciszająco wewnętrznie. Daje spokój, znosi nerwice, lęk, niepokój. Łagodzi wyraźnie stres. Jednak cebulka jest silniejsza w działaniu i działa wyraźnie przeciwbólowo, uspokajająco, nasennie, a w większych dawkach wywołuje halucynacje, przy czym przedawkowana (dawka narkotyczna jest bliska toksycznej) powoduje wymioty i poraża zakończenia nerwów przywspółczulnych. Kokorycze zawierają alkaloidy, w bulwach ok. 5-6%: korydalina, kanadyna, protopina, korybulbina, korykawina, bulbokapnina. W zielu jest około 0,5% alkaloidów. Bulbokapnina alkaloid aporfinowy, jest inhibitorem acetylocholinoesterazy. Hamuje również syntezę dopaminy. Przed II wojną światową była używana w medycynie w formie chlorowodorku Bulbocapninum hydrochloricum C 19 H 19 NO 4 HCl. Wywołuje stan kataleptyczny (katalepsja zaburzenie ruchowe polegające na zastygnięciu w jedne postawie i utrzymywaniu jej przez dłuższy czas) i katatoniczny. Działa narkotycznie na ciało prążkowane mózgowia. Podawana była w dawkach mg jednorazowo w chorobie Parkinsona, w stanach hiperkinetycznych (nadmierna aktywność ruchowa mięśni). Wykorzystywana dawniej do dręczenia więźniów i psychicznie chorych, ponadto do znoszenia niektórych stanów pobudzenia ruchowego u pacjentów psychicznie chorych, dla ułatwiania wykonywania tortur i przesłuchań wymuszających uzyskanie informacji od przesłuchiwanego. Wywołuje uległość u ludzi i zwierząt, choć dla przeżuwaczy jest bardzo toksyczna. Kokorycz jest omijana przez zwierzęta dzikie. W stanach parkinsonoidalnych hamuje drżenia mięśniowe. Znosi nadmierne podniecenie psychiczne. Kokorycz można użyć w fitoterapii choroby Parkinsona, szczególnych stanów rozdrażnienia nerwowego, nerwic. Działa również rozkurczowo i silnie żółciotwórczo oraz żółciopędnie. Jest środkiem przeciwbólowym. W małych dawkach poprawia pamięć i kojarzenie, ułatwia koncentrację. W większych dawkach powoduje niechęć do działania i aktywnej pracy fizycznej i psychicznej. Najefektywniej działa intrakt kokoryczowy ze świeżego lub suchego surowca Intractum Corydalidis. 100 g surowca świeżego i rozdrobnionego, całej rośliny, samego ziela lub bulw zalać g gorącego alkoholu (podgrzewać na maszynce elektrycznej lub łaźni wodnej!, nie używać otwartego ognia do ogrzewania alkoholu, bo parujący alkohol wybuchowo zapali się!!!), odstawić na przynajmniej 7 dni w szczelnym słoju. Przefiltrować, zażywać ostrożnie,

8 dobierając dawkę indywidualnie. Polecam zaczynać od dawki 8-10 kropli 2 razy dziennie, stopniowo zwiększając o 2 krople. Przy pierwszych objawach nadmiernego wyciszenia i zaburzeń ruchowych dawkę należy obniżyć. Podczas zażywania leku nie prowadzić pojazdów mechanicznych i urządzeń niebezpiecznych. Nie podawać kobietom w ciąży i laktacji. Nie podawać dzieciom. Preparat może być użyty w kuracjach odwykowych, np. przy odstawieniu leków psychotropowych, narkotyków, alkoholu, tytoniu. Zmniejsza bowiem zapotrzebowanie na używkę, hamuje podniecenie ruchowe i psychiczne. Wino kokoryczowe Vinum Corydalidis jest wygodnym preparatem w stosowaniu. 5 dkg ziela lub 1 dkg bulw suchych lub świeżych rozdrobnić i zalać 100 ml alkoholu 70% i 150 ml wina czerwonego lub białego wytrawnego. Całość podgrzać, trzymać 3 minuty leciutko gotując. Odstawić na 5 dni w słoju zamkniętym, przefiltrować. Zażywać 1-2 razy dziennie po 10 kropli. W chorobie Parkinsona 2 razy dziennie po 10 kropli. Działania ubocze: u niektórych osób może wywołać nudności lub wymioty; zmniejszyć wówczas dawkę. Małe dawki intraktu dla poprawienia pamięci: 5 kropli 2-3 razy dziennie. Piper methysticum - kava-kava Konopie indyjskie - Cannabis indicaskładnik: kannabinole Owoc maku Fructus Papaveris Żmijowiec zwyczajny Echium vulgare L. Lecznicze jest ziele podczas kwitnienia i owocowania, obfitujące w allantoine, alkaloidy (echiina, cynoglosyna, kosolicyna, konsolidyna), saponiny, krzemionkę, fitosterole, olejek eteryczny, cholinę, garbniki (ok. 8-12%) i śluzy. Po podaniu doustnym wywiera wpływ przeciwbólowy, rozkurczowy, przeciwkaszlowy, uspokajający, a nawet rozluźniający psychicznie. Przedawkowany może wywoływać oszołomienie i senność. Napar lub odwar z ziela albo korzenia (1 łyżka na 220 ml wody) można pić 3-4 razy dziennie po ml. 4/ Antineuralgica Rhizoma veratri kłącze ciemiężycyw Polsce ciemiężyce są rzadkimi roślinami. Ciemiężyca czarna Veratrum nigrum Linne występuje we wschodniej części Polski. Ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum Bernhardi rośnie w polskich górach i na pogórzu, rzadko na niżu południowym. Ciemiężyca biała Veratrum album Linne rozpowszechniona jest w górach. Rodzaj Veratrum zaliczany jest do rodziny liliowatych Liliaceae. W nowszych systemach ciemiężyca zielona stanowi podgatunek ciemiężycy białej. W Szwajcarii występuje Veratrum album L. Gemeiner Germer (fr. Veratre commun; ital. Veratro comune, Veratro bianco; retorom. Baloma alva) z podgatunkiem Veratrum album ssp. lobelianum (Bernhardi) Arcang. oraz Veratrum nigrum L. Schwarzer Germer (fr. Veratre noir, ital. Veratro nero). Wszystkie gatunki ciemiężycy mogą być uprawiane w ogrodach. Często są spotykane na cmentarzach, np. w krośnieńskim. Surowcem jest ziele i kłącze ciemiężycy Herba et Rhizoma Veratri. Najbardziej popularnym surowcem w XIX i na początku XX wieku było kłącze Veratrum album L. Rhizoma Veratri albi (ang. White Hellebore Root; fr. Racine de veraire; niem./szwajc. Weiße Nieswurzel). Wszystkie gatunki mają jednak podobne właściwości lecznicze i

9 toksykologiczne. W starych lekospisach można spotkać nazwę synonimowa dla Rhizoma Veratri albi brzmiąca jako Radix Hellebori albi. Uwaga! ta nazwa surowca nie oznacza ciemiernika Helleborus!, lecz ciemiężycę białą. W niemieckojęzycznych spisach leków uzywana jest czasem nazwa Germerwurzel. W surowcach zawarte są alkaloidy pochodne cyklopentanofenantrenu w ilości ok. 1,5%, przede wszystkim protoweratryna C39H61O13N i protoweratrydyna. Alkaloidy te niszczą wiele pasożytniczych roztoczy i owadów, dlatego dawniej wykorzystano nalewkę i ocet ciemiężycowy w zwalczaniu pcheł, wszawicy, świerzbowca i in. W ciemiężycach występują również: alkaloid cewadyna C32H49O9N, czyli krystaliczna weratryna; alkaloid jerwina C27H39O3N; alkaloid germeryna C37H59O11N; alkaloid rubijerwina C27H45O2N, alkaloid pseudojerwina C33H49O8N; kwas chelidonowy, kwas weratrynowy, skrobię, żywicę, gorzki glikozyd weratramarynę. Działanie: nalewka z ciemiężycy, alkaloidy wyodrębnione (dawne leki Vertavis, Veriloid, Vergitryl) podawane doustnie lub domięśniowo obniżają ciśnienie tętnicze krwi. Niestety dawki lecznicze są bliskie dawkom toksycznym, dlatego trzeba być bardzo ostrożnym przy stosowaniu doustnym ciemiężycy. Ciemiężyca pobudza układ przywspółczulny (parasympatyczny) serca i naczyń krwionośnych, pobudza sinus caroticus i wewnątrzsercowe receptory nerwowe (odruch Bezolda-Jarischa). Zwiększa wrażliwość serca na jony potasu, blokuje adenotrójfosfatazę w mięśniu sercowym (Hano 1955). W razie przedawkowania preparatów Veratrum występują: nudności, wymioty, ślinotok, biegunka, uszkodzenie serca. Generalnie sproszkowana roślina i stężone preparaty z ciemiężycy podrażniają wszystkie błony śluzowe, wywołując kichanie, kaszel, łzotok, uczucie pieczenia, mrowienie, potem znieczulenie. Długotrwałe wcieranie ciemiężycy w skórę wywołuje stan zapalny skóry. Alkaloidy ulegają wchłonięciu ze skóry i błon śluzowych, dlatego nieumiejętne i nadmierne stosowanie zewnętrzne i tak może wywołać zatrucie ogólne. Alkaloidy ciemiężycy podrażniają nerwy czuciowe, ruchowe i wydzielnicze. 250 mg weratryny jest dawką śmiertelną. Protoweratryna jest 10 razy bardziej toksyczna od weratryny. Jerwina powoduje drżenie włókienkowe mięsni i drgawki kloniczno-toniczne oraz porażenie ośrodka oddechowego. Poważne zatrucie objawia się arytmią, sinicą i zapaścią (Schiling-Siengalewicz 1947, Frohne, Pfänder 2005). Wskazania: reumatyzm, artretyzm, rwa kulszowa (ischias), nerwobóle, nadciśnienie, choroby pasożytnicze skóry. Pod nazwą Veratrinum w dawnej medycynie rozumiano mieszaninę alkaloidów z nasion sabadylli lub ciemiężycy. W mieszance tej dominowłay krystaliczna cewadyna i bezpostaciowa weratrydyna. Veratrinum, nalewka i maść z ciemiężycy wcierane w skórę działają początkowo pobudzająco na nerwy czuciowe, a potem porażająco. Maść, ocet, nalewka ciemiężycowa, maść z Veratrinum podane na skórę nieuszkodzoną wywołują uczucie rozgrzania, czasem nawet palenia i kłucia, potem jednak przynoszą efekt ochłodzenia i obniżenia odczuwania czucia i bólu.jest to dobry środek przeciwbólowy, pewny w działaniu, ale może być stosowany tylko na nieuszkodzoną skórę, aby nie doprowadzić do działania ogólnego. Niszczy pasożyty. Dawkowanie: maść 3-5%, np. Tinctura Veratri 5,0, Lanolini 10,0, Vaselini 20,0, wymieszać do wcierania. Tinctura Veratri 1:10 (1 część surowca na 10 części spirytusu, macerować 7-8 dni, przefiltrować) do wcierania. Veratrini 0,5, Adipis (smalec) 10,0, wymieszać maść do wcierania. W latach międzywojennych popularny był również 1-5% roztwór weratryny w chloroformie. Dawki doustne sproszkowanego kłącza ciemiężycy, wymieszane z miodem lub w pigułkach mg dziennie; odwar Decoctum z kłącza 0,3 g/100 ml wody; 2 razy dziennie po 50 ml.

10 Ciemiężyca (kłącze) została opisana szeroko przez dra Fr. Oesterlen a w 1861 r. W XIX wieku ciemiężyca była zalecana wleczeniu łuszczycy, melancholii, manii, obrzęków (puchlina wodna), padaczki, cholery, czerwonki, tyfusu. Dawka doustna 1-3 grany (~ mg dziennie). Kichawiec lekarski, sabadyl - Sabadilla officinarum Brandt (Liliaceae) roślina zielna (cebulowa) rosnąca w Ameryce Południowej, Ameryce Środkowej oraz w Południowych częściach Ameryki Północnej. Surowcem farmaceutycznym jest nasienie Semen Sabadillae. Nasiona poddaje się mieleniu i ekstrakcji roztworem kwasu octowego lub alkoholu uzyskując ocet sabadylowy Acetum Sabadillae i nalewkę sabadylową Tinctura Sabadillae. Sproszkowane nasiona, jak i wyciąg alkoholowy z nasion kichawca były wykorzystywane również do wytwarzania maści sabadylowej Unguentum Sabadillae. Sproszkowane nasiona podane na język powodują uczucie pieczenia, a następnie znieczulenia.składnikami aktywnymi są alkaloidy: weratryna 0,3-1% (veratrine, C37H53NO11), weratrydyna (veratridine), protoweratryna, weratramina, cewadyna (cevadine, C32H49NO9), sabadyna - sabadine (C29H51NO8), sabadynina (sabadinine, C27H43NO8, C27H45NO8), yervina (jerwina), ponadto: żywice, fitosterole, olejek eteryczny, kwas weratrowy - veratric acid (dimethylprotocatechuic acid kwas dimetyloprotokatechinowy). Nasiona zawierają 15-24% oleju tłustego. Działanie i dawki: Wyciągi z nasion sabadylowych, jak i same nasiona sproszkowane działają przeciwpasożytniczo: niszczą owady (pchły, wszy) i pajęczaki pasożytnicze oraz pasożyty przewodu pokarmowego. Preparaty sabadylowe (maść, mazidła) wywierają również silny wpływ rozgrzewający, przeciwbólowy i znieczulający, dlatego były dawniej stosowane miejscowo przy bólach stawów i nerwobólach (rwa kulszowa, lumbago). Preparaty sabadylowe nie są jednak obojętne dla organizmu. Drażnią błony śluzowe, przedawkowane wywołują silne kichanie, kaszel, łzawienie, nieżyt jamy nosowej, przekrwienie narządów wewnętrznych, bolesne parcie na mocz, sinicę, wymioty, a nawet krwawą biegunkę. Przekroczone dawki sabadylu uszkadzają również układ wydalniczy i porażają ośrodek oddechowy, wywołując zgon. U osób o wrażliwej skórze nadmiernie preparaty sabadylowe mogą wywołać ostre podrażnienie skóry z objawami pokrzywki. Sabadyl jest obecnie rzadko stosowany w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej. W niektórych krajach nadal produkowane są płyny przeciwwszawicze (przeciwko wszom głowowym i łonowym). Ponadto Sabadilla jest używany w homeopatii (ból głowy, nieżyt nosa, w tym alergiczny ze skurczowym kichaniem, nieżyt gardła; dil. D3 3 razy dz. po 3-5 kropli). Dawki doustne: 5-10 nasionek dziennie przeciwko pasożytom jelitowym. Zewnętrznie: ocet sabadylowy 5%, maść sabadylowa 5%. Weratryna alkaloid (Veratrinum) biały krystaliczny proszek, praktycznie nierozpuszczalny w czystej wodzie, lepiej rozpuszczalny w spirytusie: 4 części; Veratrinum: maksymalna dawka jednorazowa 3 mg; maksymalna dawka dobowa 10 mg. Dawka trująca jednorazowa: 5 mg (1 g nasion). Dawka śmiertelna: 250 mg (15 g nasion) Maść weratrynowa Unguentum Veratrini: Veratrinum 0,5 g, smalec konserwowany benzoesanem (Adipis benzoati) 10 g; M.f. ung. S. Maść; stosować do wcierania przy bólach artretycznych, bólach stawów i nerwobólach. Preparatów sabadylowych i weratrynowych nie stosować na uszkodzoną skórę! Fructus Sambuci nigri - owoc bzu czarnegozawiera sambunigrynę, działa przeciwbólowo, zwłaszcza przy nerobólach i bólach artretycznych

11 Aphrodisiaca Cortex Yohimbe kora johimby lekarskiej. Surowiec jest pozyskiwany z drzewa Pausynistalia yohimba (Corynanthe yohimbe) Strychni semen - nasienie kulczyby Owoc selera Fructus Apii graveolentis pochodzi z gatunku seler zwyczajny Apium graveolens L., z rodziny Apiaceae = Umbelliferae, który jest powszechnie uprawiany. Owoc selera zawiera olejek eteryczny (2-3%, bogaty w d-limonen, d-selinen, sedanolid i bezwodnik kasu sedanowego. Sedanolid nadaje selerowi specyficzny zapach. W nasionach są obecne furanokumaryny (psoralen, bergapten) o działaniu fotouczulującym, flawonoid apiina, olej tłusty i białka. Jest to typowy środek moczopędny i rozkurczowy na drogi moczowe. Działa rozgrzewająco, wzmaga libido, choć równocześnie działa przeciwnerwicowo. Rozszerza naczynia krwionośne, wzmaga ukrwienie nerek i narządów płciowych, zwiększa wrażliwość stref erogennych, co nasila odczuwanie bodźców seksualnych, podobnie jak po zastosowaniu lubczyka Levisticum. Rozdrobnione owoce selera w ilości 1 łyżki należy zalać 1 szklanka wrzącej wody lub mleka, parzyć 20 minut,przecedzić. Pić 1-2 szklanki naparu dziennie. Korzystnie działa przy przeziębieniu, braku apetytu i osłabieniu. Przy stosowaniu preparatów z selera nie należy opalać się i poddawać działaniu solarium. Sok i surówki z korzenia selera Radix Apii polecane są przy reumatyzmie, artretyzmie, skąpomoczu, nieżytach dróg oddechowych,katarze i osłabieniu. Surówka i sok z korzenia selera działa odtruwająco i moczopędnie, ale słabiej niż owoc, mają natomiast silniejsze właściwości odżywcze. Sok z korzenia selera działa odżywczo i wybielając na skórę, usuwa plamy potrądzikowe, po opalaniu i po lekach, poprawia krążenie i nawilżenie skóry. Ma właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne. Rozjaśnia piegi. Fructus Levistici owoc lubczyka Lubczyk lekarski (Levisticum officinále Koch = Ligusticum levisticum Linné), zwany także do XIX wieku lubiśnikiem lekarskim (rodzina Umbelliferae = Umbelliflorae = Apiaceae) jest składnikiem dawnych i współczesnych preparatów zalecanych w leczeniu puchliny wodnej (obrzęków), skąpomoczu, przewlekłej niewydolności krążenia, niedostatecznego miesiączkowania, wzdęć, nieżytów przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Jest także składnikiem modnych obecnie w lecznictwie suplementów odtruwających i oczyszczających organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii i ksenobiotyków. Tradycyjnie lubczyk jest stosowany w profilaktyce kamicy moczowej oraz w leczeniu infekcji i stanów zapalnych układu moczowego. Z tego względu, że lubczyk działa odtruwająco i moczopędnie wykorzystywany jest również w leczeniu chronicznych (przewlekłych) chorób skórnych i metabolicznych. Za granicą istnieją w obrocie handlowym afrodyzjaki zawierające w składzie lubczyk. W zalezności od zawartości olejku eterycznego są one mniej lub bardziej skuteczne. Składniki terpenowe i alkiloftalidowe lubczyka zwiększają ukrwienie narządów płciowych, przez co mogą wpływać pobudzająco na czynności seksualne, nie zostało to

12 jednak jednoznacznie potwierdzone eksperymentalnie u ludzi. Problemem jest ustabilizowanie olejku eterycznego w preparatach lubczykowych oraz uzyskanie maksymalnego jego stężenia. Podobnie jak w przypadku melisy preparaty lubczykowe ubogie w lotne składniki olejkowe są mało skuteczne lub nawet odważę się powiedzieć bezwartościowe. Zawartość alkiloftalidów olejkowych decyduje o wartości leczniczej preparatu lubczykowego. Lubczyk pobudza ukrwienie macicy, dlatego pobudza też krwawienia miesiączkowe. Olejek eteryczny, kumaryny i flawonoidy zwiększają ilość wydzielanego moczu, potu, a wraz z nimi chlorków, mocznika i kwasu moczowego. Jest to szczególnie ważne i wartościowe w leczeniu artretyzmu, obrzęków (hiperchloremia, hipernatremia, nadciśnienie) i reumatyzmu. Związki alkiloftalidowe i flawonoidy działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i układu żółciowego. Kwasy fenolowe, seskwiterpeny i terpeny pobudzają wydzielanie żółci. Wodne i alkoholowe wyciągi wykazują działanie antyseptyczne. Do celów leczniczych można pozyskiwać owoc, ziele jak i korzeń lubczyka Fructus, Herba (Folium) et Radix Levistici. Cała roślina zawiera aktywny olejek eteryczny: korzeń ok. 1-1,5%, ziele (liść) 0,5-0,6%, owoc 0,7-1,8%. Korzeń posiada olejek eteryczny szczególnie bogaty w związki ftalidowe 3-butyloftalid, 3-butylidenoftalid (syn. ligusticum, ligustycyna), 3-butylo-4,5-dwuhydro-butyloftalid (sedanenolid), ligustylid -cis i trans. Mniej składników ftalidowych jest w olejku z owoców lubczyka ( ok %). Składnikami olejku eterycznego są również terpinen, beta-pinen, felandren, karwakrol, eugenol, estry kwasu walerianowego, masłowego i benzoesowego, cyneol. Ponadto roślina zawiera hydroksykumaryny (umbeliferon), furanokumaryny (bergapten, psoralen), fitosterole (beta-sitosterole), poliacetyleny (falkarinol), kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy), kwas mirystycynowy, kwas walerianowy, kwas angelikowy, lecytynę (korzeń 0,9%), żywice, pektyny. Związków kumarynowych najwięcej jest w owocach lubczyku. Lubczyk został opisany jako roślina lecznicza przez św. Hildegardę ( ), Lonicerus a ( ), Matthiolus a ( ) i Weinmann a (1742 r.). W lecznictwie stosowane są wodne wyciągi z lubczyka: napar Infusum Levistici (8-10 g/ ml wrzącej wody; doustnie 100 ml 2-4 razy dziennie), nalewka lubczykową Tinctura Levistici 1:3 lub 1:5 (5-10 ml 3 razy dziennie), rzadziej ekstrakt lubczykowy płynny lub suchy Extractum Levistici (krople, pigułki, kapsułki) i odwar Decoctum Levistici (20 g/200 ml wody, gotować 5-10 minut; doustnie wypić w ciągu dnia małymi porcjami). Wg FP VI dawki jednorazowe doustne Radix Levistici w naparach powinny wynosić 0,5-2 g, dobowe 4-8 g. Wodne i alkoholowe wyciągi z lubczyka zwiększają wrażliwość skóry na światło słoneczne. Najsilniej jednak działają fotouczulająco wyciągi alkoholowe i eterowe. Nie należy ich podawać kobietom w ciąży, karmiącym i skłonnym do krwotoków macicznych. Lipofilne związki lubczyka przenikają do mleka matki, nadając mu zapach i smak i oddziałując na oseski (pobudzenie wydzielania soków trawiennych, zmiana częstotliwości skurczów perystaltycznych przewodu pokarmowego, zwiększenie diurezy i wydzielania potu, nadwrażliwość na promienie UV). Butyloftalid i sedanenolid mają działanie uspokajające i przeciwlękowe. Lubczyk jest doskonałą przyprawą do zup, sosów i mięs. Lubczyk do celów przyprawowych można zakonserwować poprzez zamrożenie, solenie, zalanie olejem roślinnym i zasolenie lub wysuszenie. Suszenie polecam jednak tylko w przypadku korzenia i owoców. Ziele lub liście podczas suszenia tracą składniki aromatyczne. Fructus Petroselini owoc pietruszkido składników czynnych pietruszki należą: olejek eteryczny (korzeń 0,5%; owoc do 5%; liść 0,1-0,2%), polisacharydy (korzeń

13 6%), glikozyd apiina (rozpada się do apiozy, glukozy i apigeniny), luteolina alliloczterometoksybenzen, poliacetyleny (falkarinol, falkarindiol, falkarinonol, falkarinon), kwas petroselinowy, fitosterole. Zielony pęd pietruszki zasobny jest w witaminę C (200 mg/100 g), natomiast owoce w olej tłusty (do 22%). Olejek pietruszkowy bogaty jest w apiol C 12 H 14 O 4, alfa- i beta-pinen, mirystycynę C 11 H 12 O 3, beta-felandren i ftalidy. Spośród kumarynowców należy wymienić bergapten, umbeliferon, psoralen, imperatorynę i oksypeucedaninę. Składniki pietruszki zwiększają przepływ krwi przez nerki, nasilają przesączanie moczu w kłębuszkach nerkowych, rozkurczają mięśnie gładkie układu moczowego i działają antyseptycznie w drogach moczowych. Działają również rozkurczowo na miocyty gładkie przewodu pokarmowego i pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych. Posiadają również właściwości żółciopędne i napotne. Furanokumaryny zwiększają wrażliwość skóry na promienie UV. Apiol pobudza skurcze macicy, co może wpływać do ilość wydzielanej krwi podczas miesiączki i nasilać dolegliwości bólowe podczas menstruacji. Przetworów w pietruszki nie należy polecać kobietom w ciąży oraz karmiącym. Olejek pietruszkowy przenika do mleka i może wpływać na czynności fizjologiczne oseska. Olejek pietruszkowy zwiększa ukrwienie narządów miednicy małej. Przedawkowanie alkoholowych wyciągów, jak i olejku z pietruszki objawia się podrażnieniem nerek, białkomoczem, halucynacjami, oszołomieniem, zawrotami głowy, pobudzeniem ruchowym, bólem brzucha, nudnościami, uderzeniami gorąca i potami. Jest to spowodowane wpływem mirystycyny i apiolu na układ nerwowy. Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z korzenia pietruszki działają wybielająco i antyseptycznie na skórę. Dr M.T Schnirer (1927 r.) i dr R. Franck (1939 r.) na sporządzenie naparu zalecają wziąć g rozdrobnionego korzenia lub 5-15 g rozdrobnionych owoców pietruszki na 100 g wody wrzącej. Taką dawkę należy wypić małymi porcjami w ciągu dnia. Można również zażywać sproszkowane nasiona pietruszki w dawce 0,5-1,5 g 3 razy dziennie. Oleum Petroselini działa moczopędnie w dawce 5 kropli 3 razy dziennie. Preparaty z pietruszki znajdują zastosowanie w leczeniu i profilaktyce skąpomoczu, obrzęków, kamicy moczowej, stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego i zaburzeń trawienia. Dawniej przetwory z pietruszki bogate w olejek eteryczny były wykorzystywane do uintensywniania objawów miesiączkowania i jako afrodyzjak. Bromek sodu, potasu, amonu Wodzian chloralu Lupulina Kłacze kozłka Flos et Rhizoma Nymphaeae - kwiat i kłącze grzybienia białego Flos et Rhizoma Nupharis - kwiat i kłącze grążela żółtego Nuphar luteum (L.) Smith grążel żółty Grążel żółty Nuphar luteum (Linne) Sibthorp et Smith (niem. Grosse Teichrose, Gelbe Teichrose, Mummel, franc. Nenuphar jaune, ital. Ninfea gialla) należy do rodziny grzybieniowatych Nymphaeceae. Jest rośliną wodną, rozpowszechnioną w leniwie pływających rzekach, w stawach i jeziorach. Kwitnie od maja do września. Surowcem jest kłącze i kwiat Rhizoma et Flos Nupharis. Kłącza można zbierać jesienią i suszyć w lekko ogranym piekarniku, do 50% C. Kwiaty suszyć w przewiewnym i ciemnym miejscu. Roślina silna w działaniu, przedawkowana wywołuje zatrucie (tachykardia, wahania ciśnienia krwi). Kwiaty działają znacznie słabiej niż kłącze. Jak podaje prof. R. Hegnauer, kłącze grążela zawiera dwa izomeryczne alkaloidy: nufarydynę alfa (dezoksynufarydyna) i nufarydynę beta (nupharidin) o wzorze sumarycznym

14 C15H23ON. Alkaloidy te zostały wykryte w 1939 przez Achmatowicza i Mollównę. Grüsning w 1882 r. wyodrębnił z grążela alkaloidy nufarynę = nupharin (ok. 0,4%), który jest w rzeczywistości zespołem alkaloidów. W kwiatach zawarte są flawonoidy i alkaloidy. w kłączu dodatkowo sporo jest skrobi, garbników, fitosteroli (stigmasterol, beta-sitosterol) Właściwości farmakologiczne nufarydyn badał (lata 30 XX wieku) polski uczony Jerzy Modrakowski ( ). Jak podają polskie przedwojenne i współczesne publikacje szwajcarskie, wyciągi z grążela działają rozkurczowo, uspokajająco, przeciwbiegunkowo i przeciwbólowo. Czysta dezoksynufarydyna podnosi ciśnienie tętnicze krwi. Nufaryna jako frakcja działa jednak hipotensyjnie. Przetwory z grążela hamują popęd płciowy i nadmierne podniecenie nerwowe. Ułatwiają zasypianie. Łagodzą bóle różnego pochodzenia. Niektórzy autorzy źle tłumacząc stare teksty przypisali grążelowi właściwości afrodyzjaka; tymczasem jest to anaphrodisiacum, czyli środek zmniejszający popęd płciowy, o czym informowało wielu przedwojennych autorów, np. Heinrich Marzell (1938 r.), E.F. Steinmetz (1954 r.). Kłącze jest jadalne po ugotowaniu. Kłącze krojone i wysuszone, zmielone, a potem wypłukane przez maceracje w zimnej wodzie (5 godzin), po czym ponownie wysuszone daje pożywną mąkę, nadająca się do przygotowywania naleśników, placków (pita) oraz zagęszczania potraw. Ze świeżych kłączy można przygotować leki: 1. Intrakt grążelowy Intractum Nupharis 1:5, przez zalanie świeżego surowca gorącym alkoholem 40-60%; macerować przynajmniej 7 dni, przefiltrować. Jako środek uspokajający, wyciszający, przeciwnerwicowy 5-10 ml 1-2 razy dziennie. 2. Nalewka grążelowa Tinctura Nupharis 1:5, przez zalanie suchych kwiatów lub kłączy, oczywiście rozdrobnionych, alkoholem 40-60%. Zażywać 1-3 razy dziennie po 5 ml. 3. Syrop grążelowy Sirupus Nupharis: 1/2 szklanki rozdrobnionych suchych kłączy zalać 2 szklankami wody doprowadzić do wrzenia, potem gotować 30 minut na wolnym ogniu, mieszając i pilnując z początku, aby nie wykipiało, odstawić na 30 minut dla przestygnięcia przecedzić. Dodać alkohol (wódka, lub lepiej rum) w proporcji 1:1 i cukier (albo lepiej miód) w proporcji 1:1. Zażywać 1-3 razy dziennie po 1 łyżce przy zdenerwowaniu, lęku, nadmiernym pobudzeniu płciowych, nerwicach wegetatywnych i uporczywym kaszlu.