, Lidia Postek-Stefańska

Transkrypt

1 Prace oryginalne Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, ISSN X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Agnieszka Wacławczyk A, B, D F A, B, D, E, Lidia Postek-Stefańska Kliniczna ocena wypełnień z materiału Filtek Supreme XT polimeryzowanego za pomocą lampy diodowej oraz halogenowej obserwacje 2-letnie* Clinical Evaluation of Fillings Made from Filtek Supreme XT Cured with LED Light Curing Unit and Halogen Light Curing Unit a Two Year Observation Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C opracowanie statystyczne; D interpretacja danych; E przygotowanie tekstu; F zebranie piśmiennictwa Streszczenie Wprowadzenie. Stały rozwój w dziedzinie stomatologii estetycznej powoduje ciągłe doskonalenie materiałów kompozytowych, a także postęp w dziedzinie lamp przeznaczonych do polimeryzacji. Cel pracy. Dwuletnia ocena kliniczna wypełnień z materiału Filtek Supreme XT (3M ESPE), założonych w zębach stałych u dzieci. Wypełnienia polimeryzowano lampą diodową (z funkcją soft start i bez tej funkcji) i halogenową. Materiał i metody. Materiał do badań stanowiło 96 wypełnień założonych w ubytkach zębów u 32 pacjentów w wieku 7 16 lat (16 chłopców i 16 dziewcząt), które podzielono na 3 grupy. W grupie I wykonano 32 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT polimeryzowanego lampą halogenową Translux CL (Kulzer). Grupę II stanowiły 32 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT utwardzanego lampą diodową Elipar-2 (3M ESPE) z funkcją soft start. W grupie III wykonano 32 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT, który polimeryzowano lampą diodową Elipar-2 z wyłączeniem funkcji soft start. Klinicznie oceniano jakość wypełnień bezpośrednio po założeniu, a następnie po 6, 12 i 24 miesiącach wg kryteriów Ryge a. Oceniano także stan higieny jamy ustnej oraz stan miazgi leczonych zębów. Wyniki i wnioski. W czasie 2-letnich obserwacji klinicznych stopniowo pogarszała się jakości wypełnień z materiału kompozytowego. W mniejszym stopniu dotyczyło ono wypełnień polimeryzowanych lampą diodową, w większym zaś utwardzanych lampą halogenową (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, ). Słowa kluczowe: kompozyt nanofilowy, ocena kliniczna, diodowa lampa polimeryzacyjna, halogenowa lampa polimeryzacyjna. Abstract Background. An ongoing development in the area of aesthetic dentistry forces a continuous search for improvements in composite materials, as well as progress in the field of light curing for composites polimerisation. Objectives. The aim of this study was a two year clinical evalution of Filtek Supreme XT filling material (3M ESPE), installed in children s permanent teeth. The fillings were cured by a LED (with and without the soft start function) and halogen light curing unit. Material and Methods. The research material was made up of 96 fillings installed in cavities of 32 patients aged 7 to 16 years (16 boys and 16 girls), divided into 3 groups. In group I 32 fillings were made from Filtek Supreme XT cured with a Translux CL halogen light curing unit (Kulzer). Group II consisted of 32 fillings made from Filtek Supreme XT hardened with an Elipar-2 LED light curing unit (3M ESPE) equipped with the soft start function. In group III 32 fillings were made from Filtek Supreme XT which was cured with an Elipar-2 LED unit without the * Praca zrealizowana w ramach działalności statutowej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (nr NN-1-160/03, NN-4-274/04, NN-1-240/05, NN-1-173/07, KNW-066/08).

2 264 A. Wacławczyk, L. Postek-Stefańska Leczeniem objęto 32 pacjentów w wieku 7 16 lat (16 chłopców i 16 dziewcząt), u których założono po 3 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT, łącznie 96 wypełnień. Opracowane ubytki próchnicowe zostały oznaczone jako klasa I wg Blacka 86,4% (83 ubytki) i klasa II 9,4% (9 ubytków) (próchnica powierzchowna 2,2% 2 przypadki, średnia 52,2% 48 przypadków, głęboka 45,6% 42 przypadki), w 4,2% (w 4 przysoft start function. The fillings were subjected to clinical evaluation immediately after they had been installed, and then after 6, 12 and 24 months according to Ryge s criteria. The condition of oral cavity and treated teeth pulp was also examined. Results and Conclusions. During 2-year clinical observations the quality of composite material gradually deteriorated. The fillings cured with a LED light curing unit were affected to a lesser extent, while degradation of those hardened with a halogen was greater (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, ). Key words: nanocomposite, clinical trials, LED light curing unit, halogen light curing unit. Materiały kompozytowe znajdują współcześnie zastosowanie w różnych dziedzinach stomatologii, takich jak: protetyka, ortodoncja, periodontologia, stomatologia zachowawcza czy dziecięca. Szeroka gama ciągle ulepszanych materiałów złożonych to systemy łączące, uszczelniacze bruzd, materiały podkładowe i cementujące stałe uzupełnienia protetyczne, takie jak np.: wkłady z włókna szklanego, gotowe bloczki kompozytowe do wykonania uzupełnień protetycznych, materiały mocujące stałe aparaty ortodontyczne, szyny periodontologiczne, a przede wszystkim materiały wypełnieniowe. Znane są różne modyfikacje materiałów wypełniających zawierające żywice metakrylanowe, takie jak: modyfikowane cementy glasjonomerowe, kompomery, ormocery, giomery. Dzięki ciągłemu ulepszaniu materiałów wykonane z nich prace protetyczne i wypełnienia charakteryzują się wysoką jakością. Do kompozytów opartych na najnowszych osiągnięciach tzw. nanotechnologii należy Filtek Supreme XT. Jest przeznaczony do wypełnień ubytków wszystkich klas według Blacka. Występuje w 4 odmianach: body, enamel, translucent, dentin. Trzy pierwsze odcienie należy naświetlać przez 20 s (warstwa o grubości 2 mm). Tylko odcień zębinowy wymaga dłuższej polimeryzacji 40 s (warstwa o grubości 1,5 mm). Producent dołączył przewodnik w skali Vita, który ułatwia dobór koloru. Możliwe jest zastosowanie techniki jednowarstwowej (odcień body), dwuwarstwowej (odcień body i enamel lub body i dentin lub dentin i enamel) oraz wielowarstwowej (kombinacja wszystkich 4 odcieni). Materiał Filtek Supreme XT w odcieniach body, dentin, enamel jest widoczny na zdjęciach rentgenowskich. Wypełniacz tych odcieni zawiera cząstki cyrkonii lub krzemionki o średnicy 5 20 nm. Mogą one być połączone w klastry o średnicy 0,6 1,4 mikrona lub też niepołączone o średnicy 20 nm. Wymienione odcienie zawierają 78,5% wagowo wypełniacza (59,9% objętościowo). Wypełniacz odcieni przeźroczystych zawiera natomiast cząstki cyrkonii lub krzemionki o średnicy 75 nm połączone w klastry o średnicy 0,6 1,4 mikrona oraz niepołączone pojedyncze cząstki krzemionki o średnicy 75 nm. Odcienie przeźroczyste zawierają 72,5% wagowo wypełniacza (57,7% objętościowo). Materiał Filtek Supreme XT zawiera jako fazę organiczną mieszaninę żywic: bis-gma, UDMA, TEGDMA, bis-ema. Materiały złożone, mimo wielu korzystnych cech, mają również niekorzystne właściwości. Do wad tych materiałów należy zaliczyć: skurcz polimeryzacyjny, ścieralność, porowatość, sorpcję wody, niewystarczającą wytrzymałość na zginanie i złamanie, genotoksyczność, alergogenność, estrogenność, możliwe toksyczne oddziaływanie na miazgę zęba, przyzębie i błonę śluzową, obecność nadwrażliwości utrzymującej się po założeniu wypełnienia w ubytku [1 9]. Szybki rozwój stomatologii estetycznej wymaga także poszukiwania nowych lamp polimeryzacyjnych do utwardzania materiałów złożonych [1]. Lampy diodowe (LED) w porównaniu z halogenowymi wykazują większą selektywność emitowanej fali, co wiąże się z ich większą skutecznością [10 12] i w zależności od modelu mają różną moc. Bezprzewodowa lampa Elipar Free 2 (3M ESPE) o mocy ok mw/cm 2 emituje światło o wysokim natężeniu. Pracuje ona w dwóch trybach naświetlania: standardowym oraz narastającym. Tryb standardowy charakteryzuje się pełnym natężeniem światła przez cały czas polimeryzacji. Tryb narastający, czyli tzw. soft start charakteryzuje się wykładniczym wzrostem natężenia światła w pierwszych 12 s, co przyczynia się do zmniejszenia naprężenia powstającego podczas skurczu polimeryzacyjnego [1, 2, 13]. Celem pracy była 2-letnia ocena kliniczna wypełnień wykonanych z materiału Filtek Supreme XT polimeryzowanego za pomocą lampy halogenowej oraz diodowej z funkcją soft start i bez tej funkcji. Materiał i metody

3 Ocena wypełnień z materiału Filtek Supreme XT 265 Tabela 1. Zestawienie ocenianych wypełnień Table 1. Specification of the examined fillings Liczba wypełnień (Number of dental fillings in general) Klasa I powierzchnia żująca (Class I occlusal surface) Klasa I powierzchnia żująca i powierzchnia policzkowa lub podniebienna (Class I occlusal surface and buccal or lingual surface) Klasa II (Class II) Uraz (Trauma) Ubytki pochodzenia niepróchnicowego (Non-carious cavities) I N % ,50 21,88 12,5 0 3,12 II N % ,13 31,25 9,38 3,12 3,12 III N % ,25 34,38 6,25 0 3,12 padkach) materiał założono w ubytkach pochodzenia niepróchnicowego (niedorozwój szkliwa, uraz). Rozkład wypełnień poddanych ocenie zestawiono w tabeli 1. Materiał badawczy podzielono na 3 równoliczne grupy po 32 wypełnienia. W grupie pierwszej materiał polimeryzowano lampą halogenową Translux CL, w drugiej lampą diodową Elipar 2 z funkcją soft start, w grupie trzeciej lampą diodową bez funkcji soft start (Elipar 2). Pacjenci byli kwalifikowani do badań na podstawie oceny higieny jamy ustnej (wskaźnik Greena-Vermilliona) oraz obecności przynajmniej 3 ubytków próchnicowych w zębach stałych, a także braku uczuleń na światło (tzw. reakcje fotobiologiczne). Ubytki opracowano według zasad przyjętych w stomatologii zachowawczej. Przed leczeniem zakwalifikowanego zęba badano reakcję miazgi na zimno (chlorek etylu) oraz za pomocą testu elektrycznego (Unistom). Wypełnienie ubytku wykonywano zgodnie z zaleceniami producenta: czas trawienia 15 s, płukanie 10 s, delikatne osuszanie powietrzem, naniesienie żywicy łączącej 3M Single Bond 2 na powierzchnię wytrawionych tkanek (2 warstwy), delikatne rozdmuchanie powietrzem przez 2 5 s, naświetlenie 10 s. Materiał kompozytowy Filtek Supreme XT zakładano w dobranym odcieniu wg skali kolorów dołączonej do zestawu materiału. Odcień body, szkliwny i transparentny o grubości 2 mm polimeryzowano 20 s, odcień zębinowy o grubości 1,5 mm 40 s. W przypadku ubytków średnich i głębokich stosowano podkład Ketac Molar (3M ESPE). W części przypadków, w ubytkach głębokich, zakładano dodatkowo drugi podkład Life (Kerr-Sybron). Wypełnienia dostosowano do zgryzu po uprzednim sprawdzeniu kalką zwarciową oraz polerowano za pomocą gumek (Vivadent). Ocenę kliniczną jakości wypełnień wykonano z uwzględnieniem skali Ryge a zmodyfikowanej przez Snydera, bezpośrednio po założeniu (okres 0), po okresie 6 miesięcy (okres 1), 12 miesięcy (okres 2) i 24 miesięcy (okres 3). Wyniki U wszystkich 32 pacjentów określono wskaźnik higieny jamy ustnej OHI-S (DI-S) wg Greena- -Vermilliona w okresie 0 (przed przystąpieniem do leczenia). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 14 pacjentów (44%) oraz średniej u 18 pacjentów (56%). U dzieci z higieną średnią przeprowadzono dodatkowo instruktaż higieny jamy ustnej. Miazga wszystkich zakwalifikowanych zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny. Ogółem wykonano 96 wypełnień (po 32 wypełnienia w każdej grupie) z materiału Filtek Supreme XT naświetlanych: lampą halogenową, lampą diodową z funkcją soft start i bez tej funkcji. Ocenę kliniczną jakości wypełnień wg skali Ryge a zmodyfikowanej przez Snydera dokonano w okresie 0, tj. bezpośrednio po założeniu wypełnienia. Parametry: powierzchnia wypełnienia, kształt anatomiczny oraz przyleganie brzeżne we wszystkich trzech grupach I (materiał polimeryzowany lampą halogenową), II (materiał polimeryzowany lampą diodową z funkcją soft start) i III (materiał polimeryzowany lampą diodową z wyłączoną funkcją soft start) w 96 wypełnieniach (100%) uzyskały ocenę 0, czyli najwyższą. Kolor wypełnienia oceniono natomiast na stopień 1 (wypełnienie nieznacznie dostrzegalne) w grupie I 5 wypełnień (15,63%), w grupie II 2 wypełnienia (6,25%) oraz w grupie III 6 wypełnień (18,75%). W pozostałych wypełnieniach 27 (84,38%) w grupie I, 30 wypełnień (93,75%) w grupie II oraz 26 wypełnień (81,25%) w grupie

4 266 A. Wacławczyk, L. Postek-Stefańska III kolor wypełnienia oceniono na stopień 0. Rozkład wyników w poszczególnych grupach w okresie 0 przedstawiono w tabeli 2. Po 6 miesiącach (okres 1) przeprowadzono ponowną ocenę kliniczną założonych wypełnień. U wszystkich pacjentów określono ponownie wskaźnik higieny jamy ustnej OHI-S (DI-S). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 14 pacjentów (44%), średniej u 15 pacjentów (47%) oraz złej u 3 pacjentów (9%). W porównaniu z okresem 0, po 6 miesiącach, mimo udzielonego instruktażu, higiena jamy ustnej pogorszyła się. Utrzymanie higieny jamy ustnej w dobrym stanie, tzn. dbałość o regularne usuwanie z powierzchni zęba (także wypełnienia) płytki nazębnej istotnie wpływa na jakość wypełnień w czasie ich długoterminowego użytkowania, ulegają one bowiem degradacji (biologicznej, chemicznej i mechanicznej) w środowisku jamy ustnej. Miazga wszystkich zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny. Pomimo że jakość wypełnień w zakresie 4 określanych parametrów (powierzchni wypełnień, koloru, kształtu anatomicznego oraz przylegania brzeżnego) uległa nieznacznemu pogorszeniu (oceny 1), to 100% wypełnień w trzech grupach było akceptowanych klinicznie. Rozkład wyników w poszczególnych grupach po 6 miesiącach obserwacji pokazano w tabeli 3. Po 12 miesiącach u 31 pacjentów, którzy zgłosili się na drugą wizytę kontrolną, ponownie określono wskaźnik higieny jamy ustnej OHI (DI-S). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 15 pacjentów (48,4%), średniej u 15 pacjentów (48,4%) oraz złej u 1 pacjenta (3,2%). Higiena jamy ustnej nieznacznie się poprawiła w stosunku do okresu 1. Miazga wszystkich badanych zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny. W ocenie klinicznej większość wypełnień w grupie I i II oraz 100% w grupie III była akceptowana. W porównaniu z poprzednim okresem wzrosła liczba wypełnień, którym przyznano ocenę 1. Wypełnienia nieakceptowane klinicznie () wystąpiły w grupie I i II (po 1 wypełnieniu). Oceny 2 dotyczącej jakości powierzchni, koloru, kształtu anatomicznego i przylegania brzeżnego nie przyznano w żadnej z grup. Rozkład wyników w poszczególnych grupach w okresie 2 zestawiono w tabeli 4. Po 24 miesiącach u 31 pacjentów, którzy zgłosili się na ostatnie badanie kontrolne określono ponownie wskaźnik higieny jamy ustnej OHI (DI-S). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 14 pacjentów (45,2%), średniej u 16 pacjentów (51,6%) oraz złej u 1 pacjenta (3,2%). Stan higieny jamy ustnej pogorszył się w stosunku do okresu 2 (12 miesięcy). Miazga wszystkich kontrolowanych zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny. W ocenie klinicznej większość wypełnień w grupie I i II była akceptowana klinicznie. W porównaniu z poprzednim okresem wzrosła liczba wypełnień, którym przyznano ocenę 1. Oceniając powierzchnię wypełnień, w 4 przypadkach w grupie I i w 1 przypadku w grupie II została przyznana (wypełnienie nieakceptowane). W zakresie koloru i kształtu anatomicznego 2 wypełnienia w grupie I i 1 wypełnienie w grupie II były nieakceptowane klinicznie (). Przyleganie brzeżne wypełnień ocenę 2 otrzymało w 3 wypełnieniach w grupie I i w 2 wypełnieniach w grupie II. W grupie III wszystkie wypełnienia były akceptowane klinicznie. Rozkład wyników w poszczególnych grupach w okresie 3 przedstawiono w tabeli 5. Omówienie Materiał kompozytowy Filtek Supreme XT należy do grupy najnowszej generacji kompozytów, wytworzonych w technologii nano, co zapewnia jego bardzo dobre właściwości użytkowe i kliniczne. Charakteryzuje się m.in. dobrą wytrzymałością mechaniczną oraz łatwą polerowalnością powierzchni wypełnienia [14 17]. Potwierdzają to również wcześniejsze obserwacje własne dotyczące użytkowych cech materiału Filtek Supreme XT [18]. Jodkowska et al. [19] oceniali in vitro szczelność brzeżną wypełnień z materiału Filtek Supreme za pomocą testu penetracji barwnika i ponad 87% wypełnień otrzymało ocenę pozytywną. Inni autorzy badali in vitro szczelinę brzeżną w części przyszyjkowej korony zęba w II klasie ubytków wypełnionych materiałami nanokompozytowymi (Filtek Supreme XT, Tetric EvoCeram, Ceram X ) w porównaniu z hybrydowymi materiałami złożonymi (Filtek Z 250 ). Wszystkie wypełnienia były polimeryzowane lampą halogenową PolyLUX II (Kavo). Badania wykazały, że przyleganie brzeżne wypełnień z nanokompozytu umiejscowionych 1 mm dokoronowo w stosunku do połączenia cementowo-szkliwnego było znamiennie lepsze niż w przypadku kompozytów hybrydowych [20]. Hajto et al. [15] przeprowadziły ocenę jakości 124 wypełnień wykonanych z materiału Filtek Supreme XT po 24 godz., 3 i 6 miesiącach wg kryteriów USPHS zmodyfikowanych przez van Dijkena. Kryteria te obejmują kształt anatomiczny, adaptację brzeżną, dopasowanie koloru, przebarwienie brzeżne, chropowatość powierzchni, próchnicę wtórną. Po 24 godz., 3 i 6 miesiącach nie zmieniły się istotnie kształt anatomiczny i kolor. Nie zaobserwowa-

5 Ocena wypełnień z materiału Filtek Supreme XT 267 Tabela 2. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie I, II, III bezpośrednio po założeniu okres 0 Table 2. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group I, II, III immediately after installing period 0 Liczba wypełnień (Number of dental fillings in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (Color) Kształt anatomiczny (Anatomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) I N % ,37 15, II N % ,75 6, III N % ,25 18, Tabela 3. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie I, II, III po 6 miesiącach obserwacji okres 1 Table 3. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group I, II, III after 6 months period 1 Liczba wypełnień (Number of dental fillings in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (Color) Kształt anatomiczny (Anatomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) I N % ,37 15, ,25 18, ,75 6, ,50 12, II N % ,00 25, ,37 15, ,50 12, ,25 18, III N % ,62 9, ,12 21, ,62 9, ,62 9,38 0 0

6 268 A. Wacławczyk, L. Postek-Stefańska Tabela 4. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie I, II, III po 12 miesiącach obserwacji okres 2 Table 4. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group I, II, III after 12 months period 2 Liczba wypełnień (Number of dental fillings in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (Color) Kształt anatomiczny (Anatomical shape) 1) 2) 3) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) I N % ,29 35,48 0 3,23 61,29 35,48 0 3,23 67,74 29,03 0 3,23 64,51 32,26 0 3,23 II N % ,74 29,03 0 3,23 77,42 19,35 0 3,23 70,97 25,80 0 3,23 58,06 38,71 0 3,23 III N % ,97 29, ,06 41, ,74 32, ,74 32, ) 1) 2) Tabela 5. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie I, II, III po 24 miesiącach obserwacji okres 3 Table 5. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group I, II, III after 24 months period 3 Liczba wypełnień (Number of dental fillings in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (Color) Kształt anatomiczny (Anatomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) I N % ,48 48,39 12,90 3,23 32,26 58,06 6,45 3,23 35,48 54,84 6,45 3,23 35,48 51,61 9,68 3,23 II N % ,48 58,06 3,23 3,23 48,39 45,16 3,23 3,23 38,71 54,84 3,23 3,23 35,48 54,84 6,45 3,23 III N % ,16 54, ,16 54, ,39 51, ,16 54,84 0 0

7 Ocena wypełnień z materiału Filtek Supreme XT 269 no również próchnicy wtórnej, natomiast adaptacja brzeżna, przebarwienia brzeżne i chropowatość powierzchni po 6 miesiącach pogorszyły się w porównaniu z oceną po 24 godz. Chropowatość powierzchni zmieniła się również istotnie w porównaniu z oceną po 3 miesiącach. Mimo istotnych statystycznie różnic w trzech ocenianych parametrach, 98,4% badanych wypełnień uzyskało jednak akceptację kliniczną. Autorki nie podały jakiej lampy polimeryzacyjnej użyto w badaniach [15]. Dwunastomiesięczne obserwacje Bachanek et al. [17] wypełnień z materiału Filtek Supreme ocenianych według kryteriów Snydera i Ryge`a wykazały, że w 100% przypadków powierzchnia i kształt anatomiczny były idealne (). Przyleganie brzeżne 5 wypełnień (5,68%) otrzymało ocenę 1 z powodu przebarwienia brzegów wypełnienia. Wszystkie wypełnienia były polimeryzowane lampą halogenową [17]. Sześciomiesięczna ocena własna jakości wypełnień obejmująca ich powierzchnię, kolor, kształt anatomiczny i przyleganie brzeżne wykazała, że 96 wypełnień (100%) uzyskało akceptację kliniczną bez względu na rodzaj zastosowanej lampy do polimeryzacji. Po 12 miesiącach 96,77% wypełnień w grupie I (materiał polimeryzowany lampą halogenową) i II (materiał utwardzany za pomocą lampy diodowej z funkcją soft start) oraz 100% wypełnień w grupie III (materiał utwardzany za pomocą lampy diodowej bez funkcji soft start) w zakresie wszystkich ocenianych parametrów było akceptowanych klinicznie. Po 24 miesiącach jakość powierzchni nie została zaakceptowana w 5 wypełnieniach (16,13%) w grupie I i w 1 wypełnieniu (3,23%) w grupie II. Ocenę negatywną za kolor i kształt otrzymały 3 wypełnienia (9,68%) w grupie I i 1 (3,23%) w grupie II. Ocenę negatywną za przyleganie brzeżne przyznano 4 wypełnieniom (12,90%) w grupie I i 3 (9,68%) w grupie II. W grupie III w zakresie wszystkich ocenianych parametrów 31 wypełnień (100%) było akceptowanych klinicznie, chociaż część z nich uzyskała akceptację z zastrzeżeniem (). Skałecka-Głuszczyńska et al. [21] oceniali klinicznie według kryteriów Snydera i Ryge a wypełnienia z materiału Filtek Supreme po 2 latach użytkowania. Wszystkie wypełnienia zostały zaakceptowane. W prawie wszystkich ocenianych parametrach wypełnienia były idealne. Wyjątek stanowiła powierzchnia, gdyż 4 wypełnieniom (7%) została przyznana. Inni autorzy poddali ocenie porównawczej jakość 18 wypełnień wykonanych z materiału Filtek Supreme oraz 17 wypełnień wykonanych z materiału Z100 po 1, 6, 12, 24, 36 miesiącach [22]. W badaniach tych posłużono się skalą USPHS zmodyfikowaną przez van Dijkena, przeznaczoną do oceny wypełnień kompozytowych w odcinku bocznym uzębienia. Kryteria te obejmują kształt anatomiczny, adaptację brzeżną, dopasowanie koloru, przebarwienie brzeżne, polerowalność (jakość powierzchni), próchnicę wtórną oraz obecność nadwrażliwości zęba, stan tkanek miękkich, zachowanie punktów stycznych. W ciągu 3-letnich obserwacji, wypełnienia nie wykazały znamiennych różnic w poszczególnych okresach w niemal wszystkich ocenianych parametrach (z wyjątkiem polerowalności) [22]. Ernst et al. [23] porównywali klinicznie materiał nanokompozytowy Filtek Supreme do materiału hybrydowego Tetric Ceram (Ivoclar Vivadent) wg kryteriów Ryge a w ubytkach klasy II wg Blacka typu MO, DO i MOD. Do polimeryzacji wypełnień używano lampy halogenowej Translux CL (Kulzer). Autorzy kontrolowali wypełnienia bezpośrednio po założeniu oraz po 6, 12, 24 miesiącach. Po 2 latach obserwacji nie stwierdzono istotnych różnic między ocenianymi materiałami. W zakresie kształtu anatomicznego, jakości powierzchni i adaptacji brzeżnej 98% wypełnień w obu grupach uzyskało akceptację kliniczną. W analogicznym okresie obserwacji dotyczącej koloru 4% wypełnień w każdej z grup nie uzyskało akceptacji klinicznej. Miazga wszystkich wypełnionych zębów była żywa [23]. Wyniki te są bardzo zbliżone do obserwacji własnych w grupie I, w której zastosowano lampę halogenową tego samego typu. Kustra i Rabczak [24] przeprowadzili kliniczną ocenę wypełnień z materiału Filtek Supreme w zależności od wybranych systemów łączących. Do oceny zastosowano kryteria USPHS zmodyfikowane przez van Dijkena. Ocenę przeprowadzono po 2,5 latach od założenia wypełnień. Za kształt anatomiczny 68% wypełnień otrzymało ocenę bardzo dobrą i 32% dobrą. Kolor wypełnień w 46% wypełnień oceniono jako bardzo dobry i w 53% jako dobry. Gładkość powierzchni 60% wypełnień uzyskała ocenę bardzo dobrą, a 39% ocenę dobrą. Ocena przylegania brzeżnego została przeprowadzona w zależności od użytego systemu łączącego. Adaptacja brzeżna wypełnień z zastosowaniem systemu łączącego Scotchbond Multi-Purpose w 70% uzyskała ocenę bardzo dobrą, w 27% ocenę dobrą, a 3% wypełnień było nieakceptowanych. Przyleganie brzeżne wypełnień z zastosowaniem systemu łączącego Single Bond oceniono jako bardzo dobre w 59% i jako dobre w 41%. W tej grupie nie przyznano ocen negatywnych. Adaptacja brzeżna z zastosowaniem systemu łączącego Prompt L-Pop w 41% wypełnień była bardzo dobra, w 53% wypełnień dobra, a 6% nie uzyskało akceptacji. Autorzy nie podali, jakiej lampy polimeryzacyjnej użyli w badaniach [24].

8 270 A. Wacławczyk, L. Postek-Stefańska Wstępne oceny innych nanohybrydowych materiałów kompozytowych Tetric EvoCeram (Ivoclar Vivadent) i Grandio (Voco) wykazały ich dobre właściwości kliniczne [25, 26]. Skośkiewicz- -Malinowska et al. [25] oceniały wypełnienia po upływie tygodnia od założenia oraz po 1 i 3 miesiącach wg kryteriów Cvara i Ryge a. Po 3 miesiącach 102 wypełnienia (100%) uzyskały najwyższe oceny w zakresie gładkości powierzchni, kształtu anatomicznego, styczności brzeżnej, retencji i wrażliwości pozabiegowej. Tylko w przypadku kryterium koloru 12 wypełnieniom (11,8%) przyznano ocenę dobrą. Gębczyńska et al. [26] oceniały materiał Grandio wg kryteriów USPHS zmodyfikowanych przez Van Dijkena po 24 godz., 3 i 6 miesiącach. Po upływie 6 miesięcy 86,9% wypełnień zachowało idealny kształt, 29% idealny kolor, 50,5% idealną adaptację brzeżną. Brak przebarwienia brzeżnego zaobserwowano w 56,1% wypełnień, a gładka powierzchnia występowała w 57% wypełnień. Dwa wypełnienia zostały utracone po 6 miesiącach [26]. Powyższe wyniki są gorsze od wyników własnych w porównywalnym okresie obserwacji. Może to wynikać z tego, że Filtek Supreme XT należy do grupy materiałów nanofilowych, a Grandio jest kompozytem nanohybrydowym. Żywica kompozytu nanofilowego składa się bowiem z nanomerów i nanoklastrów, które pozwalają uzyskać gładszą powierzchnię w porównaniu z kompozytem nanohybrydowym. Kompozyt nanohybrydowy składa się z prepolimeryzowanych połączonych nanowypełniaczy [27]. Ocena kliniczna materiału Filtek Supreme i innych materiałów nanokompozytowych, przeprowadzona przez wielu autorów, wykazała ich bardzo dobre właściwości kliniczne. Większość autorów do polimeryzacji używało lampy halogenowej. Część autorów publikowanych prac nie podawało nazwy użytego źródła światła polimeryzacyjnego. Brak opisów klinicznego wykorzystania lamp diodowych może wynikać z tego, że lampy typu LED są stosowane w stomatologii znacznie krócej niż lampy halogenowe. Zastosowanie funkcji soft start (łagodnie wzrastająca moc naświetlania) w lampach halogenowych lub diodowych badało in vitro niewielu autorów [28 30]. Wykazali oni, że zastosowanie tej funkcji obniża przyrost temperatury w naświetlanym zębie [28, 29]. Skuteczność polimeryzacji natomiast znacząco się zmniejsza w porównaniu z programami o ciągłym czasie naświetlania [30]. W badaniach autorek tej pracy zastosowanie funkcji soft start nie spowodowało różnic w ocenie klinicznej wypełnień z materiału nanokompozytowego Filtek Supreme XT. Podsumowując, można stwierdzić, że w czasie 2-letnich obserwacji klinicznych nastapiło stopniowe pogorszenie jakości wypełnień z materiału kompozytowego. W mniejszym stopniu dotyczy to wypełnień polimeryzowanych lampą diodową, w większym zaś utwardzanych lampą halogenową. Zastosowanie funkcji soft start nie wpłynęło na wystąpienie różnic w ocenie klinicznej wypełnień. Piśmiennictwo [1] Pacyk A., Wagner L.: Techniques of polymerization activation of restorative materials. Stomatol. Współ. 2004, 15, 2, [2] Pacyk A., Sokołowski J., Pawlicka H.: The impact of modern modifications of composites organic part on polymerization shrinkage. e-dentico 2006, 9, 1, [3] Okoński P.: Polymerisation of light curing composites review of literaturę. Nowa Stomatol. 2000, 5, 4, [4] Radziejewska M.: Cytotoxicity of composite resin and dentine adhesive systems a literaturę review. Nowa Stomatol. 1999, 4, 4, [5] Wolf-Smentek A., Wolf L., Pijanowski J.: The marginal adaptation of composite fillings cured a laser argon and a halogen light unit. Magazyn Stomatol. 1999, 9, 9, [6] Ilie N., Felten K., Trixner K.: Shrinkage behavior of a resin-based composite irradiated with modern curing units. Dent. Mater. 2005, 21, [7] Bojar W., Chladek W., Karczewicz A.: Young s modulus and compressive strength of chosen posterior restoratives. Comparison and model analysis. Nowa Stomatol. 2001, 6, 3, [8] Moharamzadeh K., Van Noort R., Brook I.M., Scutt A.M.: Cytotoxicity of resin monomers on human gingival fibroblasts and HaCaT keratinocytes. Dent. Mater. 2007, 23, [9] Schweikl H., Spagnuolo G., Schmalz G.: Genetic and cellular toxicology of dental resin monomers. J. Dent. Res. 2006, 85, [10] Małkiewicz K., Jodkowska L.: Light curing units used in the modern dentistry the review of the literature. Stomatol. Współ. 2003, 14, Suppl. 2, [11] Jandt K.D., Mills R.W., Blackwell G.B.: Depth of cure and compressive strength of dental composites cured with blue light emitting diodes (LEDs). Dent. Mater. 2000, 16, [12] Lohbauer U., Rahiotis Ch.,Kramer N.: The effect of different light-curing units on fatigue behavior and degree of conversion of a resin composite. Dent. Mater. 2005, 21, [13] Preiskorn-Rynkiewicz M., Wagner L.: Measurement of light spectrum emitted by selected light units. e-dentico 2006, 9, 1,

9 Ocena wypełnień z materiału Filtek Supreme XT 271 [14] Adamiak A, Bachanek F.: Clinical evaluation of using Ceram X. Porad. Stomatol. 2006, 6 7, [15] Hajto J., Gębczyńska A., Wróblewska M., Zarzecka J.: Evaluation of restorations from Filtek Supreme XT a preliminary study. Porad. Stomatol. 2008, 8, 6, [16] Beun S., Glorieux T., Devaux J., Vreven J., Leloup G.: Characterization of nanofilled compared to universal and microfilled composites. Dent. Mater. 2007, 23, [17] Bachanek T, Wójcik-Chęcińska I, Załęska-Chromińska K, Zamościńska J.: Filtek Supreme handling and clinical properties of the nanocomposite after the 12-month observation period. Ann. UMCS Lublin Polonia 2007, 62I, 1, 12, [18] Wacławczyk A, Postek-Stefańska L.: Preliminary clinical evaluation of restorations made from Filtek Supreme XT cured by diode and halogen light units. Twój Przegl. Stomatol. 2007, 7 8, [19] Jodkowska E., Aluchna M., Raczyńska M.: The evaluation of marginal seal of composite restorative material Filtek Supreme 3M ESPE. Stomatol. Współ. 2004, 15, 2, [20] Ozel E, Korkmaz Y, Attar N.: Influence of location of the gingival margin on the microleakage and internal voids of nanocomposites. J. Contemp. Dent. Pract. 2008, 9, 7, [21] Skałecka-Głuszczyńska A., Grzesiak I., Miśkiewicz D.: Two year clinical evaluation of the nanocomposite Filtek Supreme. Porad. Stomatol. 2006, 10, [22] Palaniappan S., Bharadwaj D., Mattar D.L., Peumans M., Meerbeek B.V., Lambrechts P.: Three-year randomized clinical trial to evaluate the clinical performance and wear of a nanocomposite versus a hybrid composite. Dent. Mater. 2009, 25, [23] Ernst C.P., Brandenbusch M., Meyer G., Canbek K., Gottschalk F., Willershausen B.: Two-year clinical performance of a nanofiller vs a fine particle hybrid resin composite. Clin. Oral Invest. 2006, 10, [24] Kustra P., Rabczak W.: Clinical evaluation of restorations made using Filtek Supreme with closen adhesives systems (Adper Scotchbond Multi-Purpose, Adper Single Bond, Adper Prompt L-Pop 3M ESPE) preliminary study. Porad. Stomatol. 2008, 8, 9, [25] Skośkiewicz-Malinowska K., Fita K., Przywitowska I.: Preliminary clinical evaluation of restorations made using Tetric EvoCeram composite. Dent. Med. Probl. 2007, 44, [26] Gębczyńska A., Hajto J., Wróblewska M., Zarzecka J.: Evaluation of restorations from Grandio/Voco a preliminary study. Porad. Stomatol. 2008, 8, 5, [27] Senawongse P., Pongprueksa P.: Surface roughness of nanofill and nanohybrid resin composites after polishing and brushing. J. Esthet. Restor. Dent. 2007, 19, [28] Guiraldo R.D., Consani S., Sinhoreti M.A.C., Correr-Sobrinho L., Schneider L.F.J.: Thermal variations in the pulp chamber associated with composite insertion techniques and light-curing methods. J. Contemp. Dent. Pract. 2009, 10, 1, [29] Preiskorn-Rynkiewicz M., Preiskorn M., Trykowski J., Wagner L.: The thermal effects cased by dental curing units in vitro tooth. Stomatol. Współ. 2006, Suppl. 1, [30] Awliya W.Y.: The influence of temperature on the efficacy of polymerization of composite resin. J. Contemp. Dent. Pract. 2007, 6, 8, Adres do korespondencji: Agnieszka Wacławczyk Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego ŚUM pl. Traugutta Zabrze tel./faks: swrzab@sum.edu.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: