Ocena zawartości makroelementów w wybranych produktach żywności typu bio w odniesieniu do analogicznych produktów spożywczych żywności konwencjonalnej

Transkrypt

1 Kopciał ARTYKUŁY E i wsp. ORYGINALNE Ocena zawartości / ORIGINAL makroelementów PAPERS w wybranych produktach żywności typu bio w odniesieniu Ocena zawartości makroelementów w wybranych produktach żywności typu bio w odniesieniu do analogicznych produktów spożywczych żywności konwencjonalnej Evaluation of macroelement content in selected organic food products in comparison with analogous conventional food Ewelina Kopciał, Zbigniew Marzec, Agnieszka Szalast-Pietrzak, Justyna Nowak Katedra i Zakład Żywności i Żywienia, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Wprowadzenie. Wzrost zamożności społeczeństwa oraz zwiększenie świadomości konsumenta dotyczące jakości żywności, bezpieczeństwa i jej wpływu na zdrowie powoduje gwałtowny wzrost zainteresowania żywnością ekologiczną. Współcześnie coraz częściej zwraca się szczególną uwagę na wartości odżywcze znajdujące w nabywanej żywności, przywiązując tym samym coraz większe znaczenie do świeżości, ekologii oraz pochodzenia produktu spożywczego. Cel. Ocena zawartości Ca, Mg oraz K w produktach żywności typu bio (tj. komosa ryżowa, nasiona szałwii hiszpańskiej, amarantus) w odniesieniu do analogicznych produktów spożywczych żywności konwencjonalnej. Materiały i metody. Materiał stanowiły wybrane grupy produktów spożywczych, tj. komosa ryżowa, nasiona szałwii hiszpańskiej, amarantus, należące do żywności typu bio w odniesieniu do analogicznych produktów spożywczych żywności konwencjonalnej. Łącznie przebadano 204 próby 17 produktów spożywczych z 6 różnych partii badanego produktu. Zawartości Ca, Mg i K w badanych produktach spożywczych oznaczono metodą płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Wyniki. Zakres średnich zawartości oznaczanych makroelementów w badanych grupach produktów spożywczych był następujący: Ca od 532,6 mg/kg w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej do 6333 mg/kg w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej; Mg od 1566 mg/kg w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej do 3401 mg/kg w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej; K od 4565 mg/kg w grupie ekologicznego amarantusa do 7772 mg/kg w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej. Wnioski. Najwyższe średnie zawartości Ca, Mg oraz K spośród wszystkich badanych grup produktów spożywczych, należących zarówno do żywności typu bio, jak i konwencjonalnej, uzyskano w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej. Najniższe średnie zawartości Ca i Mg oznaczono w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej, a z kolei w grupie ekologicznego amarantusa uzyskano najniższą średnią zawartość K. Ponadto wykazano zależność między zwiększoną zawartością oznaczanych składników mineralnych, a ekologicznym pochodzeniem badanych produktów spożywczych. Wyższe średnie zawartości Ca, Mg oraz K oznaczono, zarówno w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej, jak i w grupie ekologicznej komosy ryżowej, ponadto dla grupy ekologicznego amarantusa uzyskano również wyższą średnią zawartość Ca. Introduction. The increase in wealth of the society and the increase of consumers awareness of food quality, safety and its impact on health results in a rapid increase of interest in organic food. Today, more and more attention is paid to the nutritional value of purchased food, thus attaching ever increasing importance to the freshness, ecology and origin of the food product. Aim. The evaluation of Ca, Mg and K in selected organic food products (such as: quinoa, chia seeds, amaranth) in comparison with analogous conventional food. Material and method. Different types of food (organic food vs. conventional food) were used as the research material: quinoa, chia seeds, amaranth. In total 204 samples, 17 food products from six different series in two repetitions, were investigated. The determination of Ca, Mg and K in selected organic food products in relation to analogous conventional food has been investigated with the flame atomic absorption spectrometry. Results. The range of average content of determined macroelements in the investigated group of food products was as follows: Ca from 532,6 mg/ kg in the quinoa group to 6333 mg/kg in the organic chia seeds group; Mg from 1566 mg/kg in the quinoa group to 3401 mg/kg in the organic chia seeds group; K from 4565 mg/kg in the organic amaranth group to 7772 mg/kg in the organic chia seeds group. Conclusion. The studies demonstrated that the highest average Ca, Mg and K content in the whole group of investigated food products was determined in the organic chia seeds group, while the lowest average Ca and Mg content was noted in the quinoa group and the lowest average K content was observed in the organic amaranth group. The research showed the advantage of organic food over conventional food in terms of content of the examined minerals. A higher average content of Ca, Mg and K was determined in the group products of organic chia seeds and organic quinoa. In addition, higher average Ca content was observed for the organic amaranth group. Key words: macroelements, quinoa, chia seeds, amaranth, flame atomic absorption spectroscopy Słowa kluczowe: makroelementy, komosa ryżowa, nasiona szałwii hiszpańskiej, amarantus, płomieniowa absorpcyjna spektrometria atomowa Probl Hig Epidemiol 2017, 98(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. farm. Ewelina Kopciał Katedra i Zakład Żywności i Żywienia, Uniwersytet Medyczny w Lublinie ul. W. Chodźki 4a, Lublin tel , ewelina.kopcial@umlub.pl

2 326 Probl Hig Epidemiol 2017, 98(4): Wprowadzenie Wzrost zamożności społeczeństwa oraz zwiększenie świadomości konsumenta dotyczące jakości żywności, bezpieczeństwa i jej wpływu na zdrowie powoduje gwałtowny wzrost zainteresowania żywnością typu bio, eko [1-4]. Mianem żywności ekologicznej określa się żywność wyprodukowaną w gospodarstwach i przetwórniach podlegających certyfikacji na zgodność z zasadami rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa ekologicznego [5]. Biorąc pod uwagę aspekt składu chemicznego tej żywności, należy stwierdzić, że żywność ekologiczna stanowi taką żywność, która w swoim składzie zawiera co najmniej 95% składników wyprodukowanych metodami ekologicznymi lub w pełni czystych, surowców ekologicznych, albo zawiera co najmniej 70% tych składników, a pozostałe składniki pochodzenia rolniczego są dopuszczone do przetwórstwa prowadzonego metodami ekologicznymi [6]. Bezpieczeństwo żywności ekologicznej jest często utożsamiane z jej jakością, dlatego też wybierając żywność ekologiczną zwraca się szczególną uwagę na wartości odżywcze w niej zawarte, przywiązując tym samym coraz większe znaczenie do świeżości, smaku, ekologii, pochodzenia produktu spożywczego, nieobecności zwartych w niej zarówno egzogennych związków chemicznych (tj. substancje smakowe, konserwanty, barwniki, pozostałości pestycydów oraz nawozów sztucznych), jak i toksycznych metali ciężkich [7-10]. Cel Ocena zawartości wybranych makroelementów (Ca, Mg oraz K) w produktach żywności typu bio (komosa ryżowa, nasiona szałwii hiszpańskiej, amarantus) w odniesieniu do analogicznych produktów spożywczych żywności konwencjonalnej. Materiały i metody Materiał badany stanowiły wybrane grupy produktów spożywczych, tj. komosa ryżowa (biała, czerwona, czarna), nasiona szałwii hiszpańskiej, amarantus (nasiona, płatki z nasion oraz amarantus ekspandowany), należące do żywności ekologicznej w odniesieniu do analogicznych produktów spożywczych żywności konwencjonalnej. Badane produkty spożywcze, pochodzące od różnych producentów, zostały zakupione w sieci sklepów detalicznych na terenie miasta Lublin. Nazwy oraz producenci badanych produktów spożywczych zostały podane w tabeli I. Zawartości makroelementów (Ca, Mg oraz K) w 30 g próbach oznaczano metodą płomieniowej absorpcyjnej spektrometrii atomowej przy zastosowaniu spektrometru SOLAAR M5 (Thermo Elemental). Próby zmineralizowano metodą na sucho w pie- cu w temp. 450 C. Proces spalania przyspieszano poprzez zwilżanie popiołu 15% roztworem kwasu azotowego (V) (Suprapur, Merck, Darmstadt, Niemcy). Popiół rozpuszczono w 5 cm 3 10% roztworu kwasu chlorowodorowego (Suprapur, Merck, Darmstadt, Niemcy). Zawartość tygli przeniesiono ilościowo, używając wody dejonizowanej do 25 cm 3 kolb miarowych. Łącznie przebadano 204 próby 17 produktów spożywczych (8 produktów spożywczych pochodzenia ekologicznego oraz 9 produktów spożywczych żywności konwencjonalnej ) z 6 różnych partii badanego produktu w 2 powtórzeniach. Rzetelność stosowanej metodyki potwierdzono metodą równoległej analizy materiału referencyjnego Mixed Polish Herbs INCT-MPH-2. Zawartości Ca, Mg i K wg certyfikatu wynosiły odpowiednio: 1,08±0,07%, 0,292±0,018% i 1,91±0,12%, a oznaczone: 1,05±0,06%, 0,296±0,012% i 1,88±0,08% (przy 6 powtórzeniach). Wyniki Wyniki prowadzonych badań, dotyczące oznaczania zawartości Ca, Mg oraz K (mg/kg) w badanych produktach spożywczych zostały przedstawione w tabeli I. Dyskusja Analizując uzyskane wyniki badań przedstawione w tabeli I zaobserwowano, że najwyższą średnią zawartość Ca w poszczególnych grupach badanych produktów spożywczych oznaczono w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej (6333 mg/kg), najniższą zaś w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej (532,6 mg/kg). Dla produktów z nasion szałwii hiszpańskiej, należących zarówno do żywności ekologicznej, jak i żywności konwencjonalnej, uzyskano następujący zakres średniej zawartości Ca: od 5162 mg/kg dla nasion Chia (Intenson) do 6534 mg/kg dla ekologicznych nasion Chia (Eko-Wital). W badanej grupie produktów ekologicznych zaobserwowano wyższą średnią zawartość Ca (6333 mg/kg) w stosunku do grupy produktów konwencjonalnych (5485 mg/kg). Zgodnie z danymi pochodzącymi z Unites States Departament of Agriculture (USDA), nasiona szałwii hiszpańskiej zawierają 6310 mg/kg Ca [11]. Otrzymana średnia zawartość Ca dla grupy produktów ekologicznych była zbliżona do danych literaturowych. Na podstawie wyników badań dotyczących oznaczania zawartości Ca w poszczególnych produktach komosy ryżowej stwierdzono, iż zarówno najwyższą, jak i najniższą średnią zawartość oznaczanego makroelementu uzyskano w ekologicznych komosach ryżowych firmy EKOalfabet (987,5 mg/kg) oraz ekologicznej czarnej komosie ryżowej firmy Symbio (294,2 mg/kg). Dla grupy ekologicznych produktów

3 Kopciał E i wsp. Ocena zawartości makroelementów w wybranych produktach żywności typu bio w odniesieniu Tabela I. Średnia zawartość Ca, Mg oraz K w badanych produktach spożywczych [mg/kg] Table I. Average content of Ca, Mg and K in investigated food products [mg/kg] Nazwa produktu /Name of food product Producent /Manufacturer Ca [mg/kg] Mg [mg/kg] K [mg/kg] 1* Quinoa Komosa ryżowa czerwona /Red Quinoa Symbio 627,9±40, ±78,5 8854± 209,9 2* Quinoa Komosa ryżowa czarna /Black Quinoa Symbio 294,2±21, ±70,5 7638±256,2 3* Quinoa Komosa ryżowa biała /White Quinoa Symbio 624,4±45, ±88,5 5673±235,2 4* Quinoa (komosa ryżowa) /Quinoa EKOalfabet 987,5±67, ±86,5 5737±243,7 x 1-4 średnia zawartość w grupie ekologicznej komosy ryżowej /average content in organic quinoa group 633,5±245,2 1638±143,2 6975± Quinoa Komosa ryżowa czerwona /Red Quinoa Livity 380,9±27, ±69,5 7866±182,1 6 Komosa ryżowa /Quinoa AN MARKO 518,4±33, ±77,5 6535±260,7 7 Komosa ryżowa /Quinoa Rafex 718,3±53, ±81,5 6717±194,5 8 Quinoa (komosa ryżowa) /Quinoa Intenson 512,7±34, ±80,0 5331±253,5 x 5-8 x 1-8 średnia zawartość w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej /average content in quinoa group średnia zawartość w całej grupie komosy ryżowej /average content in whole quinoa group 532,6±139,1 1566±125,5 6612± ,0±213,5 1602±141,3 6793±1235 9* Nasiona Chia /Chia Seeds Eko-Wital 6534±275,0 3419±189,5 7830±278,3 10* Ekologiczna Chia /Organic Chia Seeds Symbio 6133±270,6 3384±172,0 7714±201,0 x 9-10 średnia zawartość w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej /average content in organic chia seeds group 6333±283,5 3401±24, ±82,02 11 Chia Nasiona szałwii hiszpańskiej /Chia Seeds Sante 5808±301,1 3199±163,5 7456±239,5 12 Nasiona Chia (szałwia hiszpańska) /Chia Seeds Intenson 5162±246,4 3463±171,5 7426±203,0 x x 9-12 średnia zawartość w grupie konwencjonalnej szałwii hiszpańskiej /average content in chia seeds group średnia zawartość w całej grupie szałwii hiszpańskiej /average content in whole chia seeds group 5485±456,8 3331±186,7 7441±21, ±579,9 3366±116,1 7606±197,3 13* Amarantus ziarna /Amaranth Grain Bio Planet 1941±138,5 2263±109,5 4455±212,8 14* Ekologiczny amarantus /Organic Amaranth Grain Symbio 1423±91, ±112,5 4420±199,5 x średnia zawartość w grupie ekologicznego amarantusa /average content in organic amaranth group 1682±259,0 2219±44,0 4437±17,50 15 Płatki z nasion amarantusa /Amaranth Flakes Szarłat 1630±108,5 2313±122,5 4555±195,5 16 Ekspandowane nasiona amarantusa /Amaranth Expanded Grains Szarłat 1660±125,5 2221±102,5 4690±221,5 17 Amarantus ekspandowany /Amaranth Expanded Grains Intenson 1682±109,5 2198±116,5 4452±237,5 x x średnia zawartość w grupie konwencjonalnego amarantusa /average content in amaranth group średnia zawartość w całej grupie amarantusa /average content in whole amaranth group *ekologiczne produkty spożywcze /organic food products 1657±26, ±60, ±119,3 1667±184,6 2234±54, ±110,5 komosy ryżowej otrzymano wyższą średnią zawartość Ca (633,5 mg/kg) niż dla grupy konwencjonalnych produktów komosy ryżowej (532,6 mg/kg). Ekologiczna czerwona komosa ryżowa charakteryzowała się wyższą średnią zawartością Ca (627,9 mg/kg) w porównaniu do konwencjonalnej czerwonej komosy ryżowej (380,9 mg/kg). Według danych literaturowych nasiona komosy ryżowej zawierają od 470 [12] do 1487 mg/kg Ca [13]. Otrzymana średnia zawartość Ca dla wszystkich badanych produktów komosy ryżowej (583 mg/kg) była wyższa od danych zamieszczonych w bazie USDA [12] oraz znacznie niższa od danych podanych przez Kowalską [13]. Podczas analizy otrzymanych wyników badań dotyczących oznaczania zawartości Ca w produktach szarłatu zaobserwowano, że najniższą średnią zawartością tego makroelementu charakteryzował się ekologiczny amarantus firmy Symbio (1423 mg/kg), najwyższą zaś ekologiczne ziarna amarantusa firmy Bio Planet (1941 mg/kg). W grupie produktów ekologicznych otrzymano wyższą średnią zawartość Ca (1682 mg/kg) niż w grupie produktów konwencjonalnych (1657 mg/kg). Dla poszczególnych konwencjonalnych produktów amarantusa uzyskano zbliżone średnie zawartości badanego pierwiastka. Zawartość Ca w produktach szarłatu wynosząca 1787 mg/kg została zaobserwowana przez Krejpcio i wsp. [14]. Januszewska-Joźwiak i wsp. podają zakres zawartości Ca mg/kg [15]. Według bazy USDA nasiona amarantusa zawierają 1590 mg/kg Ca [16]. Otrzymana średnia zawartości Ca (1667 mg/kg) dla obu grup była podobna do danych literaturowych.

4 328 Probl Hig Epidemiol 2017, 98(4): Przyjmując średnie zawartości Ca dla grup produktów spożywczych (583 mg/kg dla grupy komosy ryżowej, 5909 mg/kg dla szałwii hiszpańskiej, 1667 mg/kg dla grupy amarantusa) oraz zalecane dzienne spożycie (RDA) dla Ca wynoszące 1000 mg/dobę dla dorosłych kobiet i mężczyzn między 31 a 50 r.ż. [17] przy założeniu 100 g porcji spożycia stwierdzono, że spożywanie badanych produktów realizuje dzienne zapotrzebowanie na Ca na poziomie: 5,83% dla komosy ryżowej, 16,67% dla amarantusa, 59,09% dla nasion Chia. Najwyższą średnią zawartość Mg w poszczególnych grupach badanych produktów spożywczych oznaczono w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej (3401 mg/kg), najniższą zaś w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej (1566 mg/kg). Dla grupy ekologicznych produktów szałwii hiszpańskiej zaobserwowano wyższą średnią zawartość Mg (3401 mg/kg) w stosunku do grupy produktów konwencjonalnych (3331 mg/kg). Zarówno najniższą, jak i najwyższą wartość średniej zawartości Mg oznaczono w konwencjonalnych nasionach Chia: 3199 mg/kg dla nasion Chia (Sante) oraz 3463 mg/kg dla nasion firmy Intenson. Według danych zamieszczonych w USDA nasiona szałwii hiszpańskiej zawierają 3350 mg/kg magnezu [11]. Podczas prowadzonych badań uzyskano zbliżone wartości średnich zawartości Mg do danych zamieszczonych w bazie USDA. W grupie ekologicznej komosy ryżowej zaobserwowano wyższą średnią zawartość Mg (1638 mg/kg) niż w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej (1566 mg/kg). W grupie ekologicznej komosy ryżowej otrzymano zarówno najniższą (1417 mg/kg ekologiczna czarna komosa ryżowa, Symbio), jak i najwyższą (1792 mg/kg ekologiczna komosa ryżowa, EKOalfabet) wartość średniej zawartości Mg spośród badanych produktów w obu grupach. Wartość średniej zawartości Mg w ekologicznej czerwonej komosie ryżowej (1613 mg/kg) była wyższa niż w analogicznym produkcie konwencjonalnym (1453 mg/kg). Uzyskana średnia zawartość magnezu w nasionach quinoa dla całej grupy (1602 mg/kg), była zarówno niższa od wartości dostępnej w bazie USDA (1970 mg/kg) [12], jak i od wartości podanej przez Kowalską (2496 mg/kg) [13]. Analizując uzyskane wyniki prowadzonych badań dotyczące oznaczania zawartości Mg w grupie amarantusa, zaobserwowano podobne wartości średnich zawartości Mg w poszczególnych produktach spożywczych. W grupie konwencjonalnego szarłatu zaobserwowano wyższą średnią zawartość badanego makroelementu (2244 mg/kg), niż w grupie ekologicznego amarantusa (2219 mg/kg). Oznaczona zawartość Mg dla całej badanej grupy szarłatu (2234 mg/kg) była zbliżona do wartości zamieszczonych w bazie USDA [16]. Krejpcio i wsp. zaobserwowali niższe zawartości Mg [14], natomiast Januszewska-Joźwiak i wsp. podają dla produktów amarantusa następujący zakres średnich zawartości Mg: od 2180 do 3630 mg/kg [15]. Biorąc pod uwagę wartość RDA dla Mg wynoszące 320 mg/dobę dla dorosłych kobiet i 420 mg/dobę dla dorosłych mężczyzn w wieku lat [17] oraz uzyskane wartości średniej wartości Mg dla poszczególnych grup produktów spożywczych (x 1-8, x 9-12, x ) przy założeniu 100 g porcji spożycia zaobserwowano, że spożywanie badanych produktów realizuje dzienne zapotrzebowanie na Mg na poziomie: 38,14% (dla mężczyzn) i 50,06% (dla kobiet) w grupie komosy ryżowej, 53,19% (dla mężczyzn) i 69,81% (dla kobiet) w grupie amarantusa, 80,14% (dla mężczyzn) i 105,18% (dla kobiet) w grupie nasion szałwii hiszpańskiej. Najwyższą średnią zawartość K w poszczególnych badanych grupach produktów spożywczych oznaczono w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej (7772 mg/kg), najniższą zaś w grupie ekologicznego amarantusa (4437 mg/kg). W grupie nasion Chia pochodzących z upraw ekologicznych zaobserwowano wyższą średnią zawartość K (7772 mg/kg), niż w grupie konwencjonalnej szałwii hiszpańskiej (7441 mg/kg). Oznaczona średnia zawartość K dla obu badanych grup nasion szałwii hiszpańskiej (7606 mg/kg), była wyższa od danych podanych w USDA (4070 mg/kg) [11]. Na podstawie wyników badań dotyczących oznaczania zawartości K w szarłacie stwierdzono, iż grupa konwencjonalnego amarantusa charakteryzowała się wyższą średnią zawartością K (4565 mg/kg), niż grupa amarantusa pochodzącego z upraw ekologicznych (4437 mg/kg). Otrzymane wartości średnich zawartości K dla poszczególnych produktów szarłatu były zbliżone. Według bazy USDA nasiona amarantusa zawierają 5080 mg/kg K [16]. Januszewska-Joźwiak i wsp. podają następujący zakres zawartości K w produktach szarłatu: 2900 do 7350 mg/kg [15]. Największą średnią zawartość K w nasionach komosy ryżowej zaobserwowano w ekologicznej czerwonej komosie ryżowej (8854 mg/kg); dla pozostałych ekologicznych produktów uzyskano niższe średnie zawartości badanego pierwiastka ( mg/kg). W badanej grupie produktów konwencjonalnych oznaczono niższą średnią zawartość K (6612 mg/kg), niż w grupie produktów ekologicznych (6975 mg/kg). Według dostępnych danych zawartość K w nasionach quinoa kształtuje się od 5630 [12] do 9267 mg/kg [13]. Na podstawie uzyskanych wartości średnich zawartości K w grupach badanych produktach spożywczych (x 1-8, x 9-12, x ) oraz wartości AI (wystarczającego spożycia) dla K na poziomie 4700 mg/dobę dla osób dorosłych w wieku lat [18] stwierdzono,

5 Kopciał E i wsp. Ocena zawartości makroelementów w wybranych produktach żywności typu bio w odniesieniu że spożywanie 100 g porcji badanych produktów realizuje zapotrzebowania na K na poziomie: 9,60% dla grupy amarantusa, 14,45% dla grupy komosy ryżowej, 16,18% dla nasion Chia. Wnioski Najwyższe średnie zawartości Ca, Mg oraz K spośród wszystkich badanych grup produktów spożywczych, należących zarówno do żywności typu bio, jak i konwencjonalnej, uzyskano w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej. Najniższe średnie zawartości Ca i Mg oznaczono w grupie konwencjonalnej komosy ryżowej, a z kolei w grupie ekologicznego amarantusa uzyskano najniższą średnią zawartość potasu. Ponadto wykazano zależność między zwiększoną zawartością oznaczanych składników mineralnych, a ekologicznym pochodzeniem badanych produktów spożywczych. Wyższe średnie zawartości Ca, Mg oraz K oznaczono zarówno w grupie ekologicznej szałwii hiszpańskiej, jak i w grupie ekologicznej komosy ryżowej, ponadto dla grupy ekologicznego amarantusa uzyskano również wyższą średnią zawartość Ca. Źródło finansowania: Praca nie jest finansowana z żadnego źródła. Konflikt interesów: Autorzy deklarują brak konfliktu interesów. Piśmiennictwo / References 1. Samolińska W, Kiczorowska B. Żywność ekologiczna w opinii internautów doniesienie wstępne. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Kowalczuk-Vasilev E, Klebaniuk R, Gronowicz K. Żywność ekologiczna w opinii studentów różnych lat studiów uczelni lubelskich. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): Gadomska J, Sadowski T, Buczkowska M. Ekologiczna żywność jako czynnik sprzyjający zdrowiu. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): Domagalska J, Buczkowska M. Rolnictwo ekologiczne szanse i perspektywy rozwoju. Probl Hig Epidemiol 2015, 96(2): Rozporządzenie Rady (EWG) 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych. 6. Rozporządzenie Rady EWG nr 834/2007/WE z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. 7. Śmiechowska M. Jakość żywności ekologicznej w aspekcie jakości życia. Żyw Człow Metab 2007, 34(1-2): Mizak L. Żywność ekologiczna, żywność certyfikowana. Żyw Człow Metab 2009, 36(4): Dangour AD, Dodhia SK, Hayter A, et al. Nutritional quality of organic foods: a systematic review. Am J Clin Nutr 2009, 90(3): Lairon D. Nutritional quality and safety of organic food: a review. Agron Sustain Dev 2010, 30(1): United States Department of Agriculture: National Nutrient Database for Standard Reference Release 28. Full report (all nutrients): 12006, Seeds, chia seeds, dried. usda.gov/ndb/foods/show/3610?n1=%7bqv%3d1%7d &fgcd=&man=&lfacet=&count=&max =50&sort=default &qlookup=chia+seeds&offset= &format=full&new =&measureby=&qv=1&ds=&qt=&qp=&qa= &qn=&q= &ing= ( ). 12. United States Department of Agriculture: National Nutrient Database for Standard Reference Release 28. Full Report (All Nutrients): 20035, Quinoa, uncooked. gov/ndb/foods/show/6504?n1=%7bqv%3d1%7d&fgcd =&man=&lfacet=&count=&max=50&sort=default &qlookup=quinoa&offset=&format=full&new =&measureby=&qv=1&ds=standard+reference&qt =&qp=&qa=&qn=&q=&ing= ( ). 13. Kowalska M. Komosa ryżowa cudowne ziarno czy źródło problemów. IJHARS Wiedza Jakość 2015, 3(40): Krejpcio Z, Suliburska J, Staniek H i wsp. Ocena zawartości i potencjalnej biodostępności składników mineralnych z wybranych produktów wysokobłonnikowych. Probl Hig Epidemiol 2015, 96(4): Januszewska-Joźwiak K, Synowiecki J. Charakterystyka i przydatność składników szarłatu w biotechnologii żywności. Biotechnologia 2008, 3(82): United States Department of Agriculture: National Nutrient Database for Standard Reference Release 28. Full Report (All Nutrients): 20001, Amaranth grain, uncooked. ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/show/6473?n1=%7bqv %3D1%7D&fgcd=&man=&lfacet=&count=&max =50&sort=default&qlookup=amaranth&offset= &format=full&new=&measureby= &Qv=1&ds=Standard +Reference&qt=&qp=&qa=&qn=&q=&ing= ( ). 17. Wojtasik A, Jarosz M, Stoś K. Składniki mineralne. [w:] Normy żywienia dla populacji polskiej nowelizacja. Jarosz M (red). IŻŻ, Warszawa 2012: Sienkiewicz-Sizer F, Whitney E. Nutrition: Concepts and Controversies. Wadsworth Cengage Learning, Belmont 2010.