3.4. BADANIA NAD WYKORZYSTANIEM ROZNIKA PRZEROSNII^TEGO (SILPHIUM PERFOLIATUM DO REKULTYWACJI TERENOW CHEMICZNIE ZDEGRADOWANYCH *

Transkrypt

1 3.4. BADANIA NAD WYKORZYSTANIEM ROZNIKA PRZEROSNII^TEGO (SILPHIUM PERFOLIATUM DO REKULTYWACJI TERENOW CHEMICZNIE ZDEGRADOWANYCH * L.) WST^P Roznik przerosni^ty {Silphium perfoliatum L.) jest bylin^ pochodz^c^z centralnych regionow Ameryki Potnocnej, nalez^c^do rodziny astrowatych {Asteraceae = Compositae) [Podbielkowski 1995, Kowalski i Wolski 2001, Wolski i Kowalski 2000]. Roznikjest uznawany za cenn^ roslln? paszow^ lecznicz^i miododajn^. Roslina ta jest uprawiana m.in. w Niemczech, we Francji i Wloszech oraz krajach bytego Zwi^zku Radzieckiego [Daniel i Rompf 1994, Podbielkowski 1995, Weryszko-Chmielewska i in. 1999]. Niewielkie wymagania glebowe oraz wtasciwosci \atwej akiimatyzacji wskazuj^ ze Silphium perfoliatum moze bye polecana jako roslina pionierska przy rekultywacji terenow zdegradowanych [Daniel i Rompf 1994, Wolski i in. 1999]. Brak doktadniejszych informacji na temat uprawy Silphium perfoliatum w warunkach gleb zanieczyszczonych metalami ci^zkimi sktonit autorow do podj^cia badan. Celem tych badah byto poznanie zdolnosci do koncentracji Cd, Pb, Ni, Cu i Zn w cz^sciach nadziemnych tej rosliny MATERIAL I METODY Badania przeprowadzono w 2000 r. w warunkach doswiadczenia wazonowego. Schemat doswiadczenia obejmowat 5 ow (kazdy w czterech powtorzeniach): kontro- Iny (gleba z naturalnq^zawartosciq. metali ci^zkich) i 4 y zawieraj^ce wzrastaj^ce dawki metali ci^zkich (tab. 1). Metale ci^zkie zastosowano w formie wodnych roztworow soli: SCdSO^ 8H2O, CUSO4 5H2O, NiSO^ 7H2O, Pb(N03)2 i ZnSO^ 7H2O. Roztwory wymieszano z cat^masq. gleby na tydzien przed wysiewem nasion. Do doswiadczenia wykorzystano gleb? mineraln^ o sktadzie granulometrycznym pylu ilastego, zawartosci C-organicznego 0,5% i azotu ogolnego 0,18%, ph^(, -5,5, pojemnosci sorpcyjnej 12 cmol(+)/kg oraz kwasowosci hydrolitycznej 2,3 cmol (+)/kg. Zawartosc metali oznaczono w ekstrakcie uzyskanym po digerowaniu probki glebowej w 1 mol HCI i wynosita ona: Cd - 0,5 mg/kg, Pb - 13,3 mg/kg, Ni - 2,7 mg/kg, Cu - 3,8 mg/kg, Zn - 34,8 mg/kg s.m. gleby. Okres wegetacji roznika przerosni?tego wynosit 129 dni. W czasie wegetacji rosliny podlewano wod^ redestylowan^, utrzymuj^c wilgotnosc gleby na poziomie 60% maksymalnej pojemnosci wodnej. Po zebraniu roslin okreslono wielkosc plonu. Nast?pnie probki czesci nadziemnych roslin poddano mineralizacji na sucho w piecu muflowym w temp. 450 C. Zawartosc Cd, Pb, Ni, Cu, Zn oznaczono za pomocet spektrofotometru absorpcji atomowej (ASA) firmy Philips model PU 9100X [Ostrowska i in. 1991]. * Jacek Antonkiewicz, Czestawa Jasiewicz - Katedra Chemii Rolnej, Akademia Rolnicza w Krakowie. 353

2 OBIEG PIERWIASTK6W W PRZYRODZIE Tabela 1. Dawki metali ci^zkich w glebie oraz plon roznika przerosni^tego (g s.m./wazon) Obiekt Dawka metali, mg/kg s.m. gleby Plon czesci nadziemnych Plon wzgl^dny 1 Kontroia 14,35 a 100 II Ccl1,Pb15, Ni 5, Cu10, Zn 50 12,58 b 87,7 III Cd 2, Pb 30, Ni 10, Cu 20, Zn ,03 c 83,8 IV Cd 4, Pb 60, Ni 20, Cu 40, Zn ,65d 81,2 V Cd 8, Pb 120, Ni 40, Cu 80, Zn ,04 e 76,9 NRI-LSD 0, WYNIKI I DYSKUSJA Zastosowane dawki metali ci^zkich wprowadzone do gleby w roznym stopniu hamowaty wzrost roznika przerosni?tego. Jezeli przyj^c plon cz?sci nadziemnych roslin z u kontrolnego za 100%, to sredni plon tych cz?sci w kolejnych ach (II - V) wahat si? od 87,7 do 76,9% (tab. 1). Wysokosc plonu roznika przerosni?tego w pierwszym roku badah byte niewielka i wahala si? zaieznie od u od 11,0 do 14,3 g s.m./wazon. Przeprowadzone obserwacje w innych badaniach [Wolski i Kowalski 2000] dowodzq^, ze Silphium perfoliatum w pierwszym roku uprawy tworzy tyiko bujnq^ rozet? lisciowq^, natomiast dopiero w drugim roku wegetacji roslina ta charakteryzuje si? intensywnym rozwojem i jest bogatym zrodtem masy zielonej. W niniejszych badaniach stwierdzono istotny wptyw wszystkich poziomow zanieczyszczenia gleby metalami ci?zkimi na wielkosc plonowania testowanej rosliny. Najwi?ksze zmniejszenie plonu cz?sci nadziemnych zarejestrowano przy najwyzszym poziomie zanieczyszczenia - 23% w odniesieniu do kontroli. Dane zestawione w tabeli 1 potwierdzaj^ negatywny wptyw skazenia gleby metalami ci?zkimi na plonowanie roslin. Warto jednak zauwazyc, ze roznik przerosni?ty wykazat stosunkowo duz^ tolerancj? na obecnosc metali ci?zkich w glebie, poniewaz wielkosc plonu roznika przy najwyzszym poziomie zanieczyszczenia gleby nie zmniejszyta si? ponizej 25% w stosunku do wartosci kontrolnej. Mozna zatem wst?pnie zaproponowac roznika przerosni?tego do fitoremediacji gleb zanieczyszczonych badanymi metalami. W fitoremediacji stosowanej w celu usuwania zanieczyszczeh ze srodowiska glebowego wykorzystuje si? m.in. gatunki wieloletnie, odznaczaj^ce si? duz^ odpornosci^" na zanieczyszczenia, czy tez wysokim potencjatem plonowania [Jasiewicz i Antonkiewicz 2000a,b, Kucharski i in. 1998, 1999, Sas-Nowosielska 1999]. Do rekultywacji gleb chemicznie zdegradowanych metod^ fitoremediacji bierze si? rowniez pod uwag? gatunki roslin odznaczaj^ce si? duzymi zdolnosciami do kumulacji w cz?- sciach nadziemnych ponadprzeci?tnych st?zeii metali ci?zkich [Antonkiewicz 2001, Jasiewicz i Antonkiewicz 2000a,b, Kucharski i in. 1998, 1999, Sas-Nowosielska 1999] Po przeprowadzeniu doswiadczenia oceniono bioakumulacj? Cd, Pb, Ni, Cu i Zn w cz?- sciach nadziemnych roznika przerosni?tego. Zawartosc badanych metali nadziemnych w cz?sciach rosliny istotnie si? zwi?kszate wraz z poziomem zanieczyszczenia gleby metalami ci?zkimi i miescita si? w granicach: Cd 0,65-9,70 mg/kg s.m., Pb 0,77-3,92 mg/kg s.m., Ni 1,63-22,85 mg/kg s.m., Cu 1,40-3,54 mg/kg s.m., Zn 30,10-133,05 mg/kg s.m. (rys. 1). Zwi?kszenie zawartosci badanych metali ci?zkich w cz?sciach nadziemnych roslin zalezato nie tyiko od poziomu zanieczyszczenia gleby, ale takze od rodzaju metalu. Najwi?kszy 354

3 OBIEG PIERWIASTK6W W PRZYRODZIE przyrost zawartosci pod wptywem wzrastajacego poziomu zanieczyszczenia gleby, zarejestrowano w wypadku kadmu i niklu. Koncentracja tych metali w cz?sciach nadziemnych w obiekcie V (Cd 8, Pb 120, Ni 40, Cu 80, Zn 400 mg/kg s.m. gleby) wzrosta o ponad 14 razy w stosunku do zawartosci na obiekcie kontrolnym. Wzrost zawartosci otowiu, miedzi i cynku w cz?sciach nadziemnych roznika przerosni?tego byt nieco mniejszy, przy najwyzszym poziomie zanieczyszczenia gleby metalami ci?zkimi ich zawartosc w cz?sciach naziemnych rosliny byta odpowiednio ponad 5,1; 2,5; 4,4 razy wi?ksza niz na obiekcie kontrolnym. Najmniejszy przyrost zawartosci badanych pierwiastkow, niezaleznie od u charakteryzowat miedz (rys. 1). 10 -r- E w f D O E teiul-.-iilj III IV ^UJI V iiiliiil NRI ^ 3 w =^ 2 Q III IV V NRI 25 E 20 i E 5 m 3 w =^ 2 o - n 0 Fl'li'J'l III MM Hili'l IV V NRI 0 - II III IV V NRI 140 ^ ^100 - D) 80 - "c 60 - ^ 40 E 20 0 I 1 Czesci nadziemne Rys. 1. Zawartosc metali ci^zkich w rozniku przerosnietym 355

4 OBIEG PIERWIASTKOW W PRZYRODZIE Ilosc pobranych metali ci?zkich przez Silphium perfoliatum stanowita wypadkow^ plonu roslin i zawartosci w nich pierwiastkow. Ilosci metali ci?zkich pobranych z plonem Silphium perfoliatum w pg/wazon wahaty si? w zaieznosci od u: kadm od 9,48 do 106,70, otow od 11,21 do 43,06, nikiel od 23,77 do 251,38, miedz od 20,40 do 38,88 i cynk od 438 do 1463,56 (rys. 2). W miar? zwi?kszania si? zanieczyszczenia gleby systematycznie wzrastata akumulacja metali ci?zkich w cz?sciach nadziemnych roznika przerosni?tego. Najwi?kszsi ilosc metali ci?zkich odprowadzanych z plonem cz?sci nadziemnych stwierdzono przy najwyzszym poziomie zanieczyszczenia gleby tymi metalami (rys. 2) - ilosc ta byta odpowiednio: 11,26, 3,84, 10,58, 1,91, 3,34 razy wi?ksza niz w obiekcie kontrolnym. Nie zanotowano wi?kszego zroznicowania w pobraniu miedzi, cynku i otowiu przez cz?sci nadziemne roznika przerosni?tego w badanych ach c I 60 O 40 " c 40 o ro =^ 10 0 IV V IV V c o TO 150 ^ 100 C3) c o N rn O D) IV 0 IV V 1500 S 1000 N 500 D) 3 Czesci nadziemne 0, I II III IV V Rys. 2. Robranie metali ci?zkich przez roznik przerosni?ty 356

5 OBIEG PIERWIASTKOW W PRZYRODZIE Uzyskane wyniki pozwalaj^wst?pnie stwierdzic, ze roznik przerosni?ty {Silphium perfoliatum L.) mogtby bye wykorzystany do rekultywacji gleb zanieczyszczonych metalami ci^zkimi WNIOSKI 1. W wyniku wzrastajacego zanieczyszczenia gleby metalami ci?zkimi stwierdzono istotne obnizenie plonowania roznika przerosni?tego. Obnizenie plonu cz?sci nadziemnych w zaieznosci od u wahato si? od 12,3% do 23,1% w odniesieniu do kontroli. 2. Zawartosc badanych metali ci?zkich w cz?sciach nadziemnych wyraznie zaiezata od poziomu zanieczyszczenia gleby i miescita si? w mg/kg s.m. w przedziale: Cd: 0,65-9,70, Pb: 0,77-3,92, Ni: 1,63-22,85, Cu: 1,40-3,54, Zn: 30,10-133, Pod wptywem zanieczyszczenia gleby metalami ci?zkimi wzrastato odprowadzenie badanych pierwiastkow. Pobranie metali ci?zkich wahato si? od 9,48 do 106,70 pg Cd, od 11,21 do 43,06 pg Pb, od 23,77 do 251,38 pg Ni, od 20,40 do 38,88 pg Cu, od 438 do 1463,56 pg Zn/wazon. PISMIENNICTWO Antonkiewicz J Wykorzystanie roslin akumulujq.cych metale ci?zkie do detoksykacji gleb zanieczyszczonych. Praca doktorska. Wydziat Rolniczy Akademii Rolniczej w Krakowie (maszynopis). Daniel P., Rompf R Moglichkeiten und Grenzen der Nutzung der Durchwachsenen Silphie {Silphium perfoliatum L.) als Futter-, nachwachsende Rohstoff- und Landschaftspfiegepflanze. Agribioi. Res. 47, 3/4: Jasiewicz Cz., Antonkiewicz J a. Ekstrakcja metali ci?zkich przez rosliny z gleb zanieczyszczonych metalami ci?zkimi. Cz. i. Slazowiec pensylwahski {Sida hermaphrodita Rusby). Zesz. Probl. Post. Nauk Rolniczych, 472: Jasiewicz Cz., Antonkiewicz J b. Ekstrakcja metali ci?zkich przez rosliny z gleb zanieczyszczonych metalami ci?zkimi. Cz. II. Konopie siewne {Cannabis sativa). Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 472: Kowalski R., Wolski T Charakterystyka wzrostu i rozwoju roznika przerosni?tego Silphium perfoliatum L. w pienwszych latach uprawy. Ann. UMCS, sectio EEE, vol. 9, (Supplementum): Kucharski R., Sas-Nowosielska A., Pogrzeba M., Malkowski E Technology of phytoextraction of lead and cadmium in Poland. Problems and achievements. Fourth International Symposium and Exhibition on Environmental Contamination in Central and Eastern Europe. Warszawa (Proceedings). Kucharski R., Sas-Nowosielska A., Pogrzeba M., Krynski K., Matkowski E Perspektywy stosowania metody fitpekstrakcji do oczyszczania gleb w warunkach polskich. Ochr. Srod. i Zasob. Natur. 18: Ostrowska A., Gawiinski S., Szczubiatka Z Metody analizy i oceny wtasciwosci gleb i roslin. Katalog. Wyd. los, Warszawa. Podbielkowski Z Fitogeografia cz?sci swiata 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Sas-Nowosielska A Wyst?powanie zjawiska stresu u roslin podczas oczyszczania gleb metody fitoekstrakcji. Zesz. Probl. Post. Nauk Rolniczych, 469:

6 OBIEG PIERWIASTK6W W PRZYRODZIE Weryszko-Chmielewska E., Kowalski R., Wolski T Roznik przerosni^ty {Silphium perfoliatum L.) nowa roslina alternatywna. Cz. I. Badania morfoiogiczne i anatomiczne. Zesz. Probl. Post. Nauk Rolniczych, 468: Wolski T., Kowalski R Silphium perfoliatum L. - mato znana roslina zielarska. Wiad. Ziel. 41: 5, 8-9. Wolski T, Kowalski R., Mardarowicz M., Weryszko-Chmielewska E Roznik przerosni^ty {Silphium perfoliatum L.) nowa roslina alternatywna. Cz. II. Badania fitochemiczne. Zesz. Probl. Post. Nauk Rolniczych, 468: Wolski T., Kowalski R Biologia wzrostu i rozwoju roznika przerosni^tego {Silphium perfoliatum L.). Rocz. AR Poznaii CCCXXIII, Ogrodn. 31, cz. I: STUDIES ON THE USE OF SILPHIUM PERFOLIATUM L. FOR RECLAMATION OF CHEMICALLY DEGRADED AREAS Summary Silphium perfoliatum L. {Asteraceae = Compositae) is a North-American perennial cultivated in many western countries. The plant is worth interest due to its possible use for reclamation of degraded areas and also for its fodder, melliferous, medicinal and ornamental qualities. A lack of any precise information about Silphium perfoliatum cultivation in soils polluted with heavy metals made us undertake such research aimed at studying the capability of Cd, Pb, Ni, Cu and Zn concentration in the top parts of this plant. The studies were carried out in 2000 as a pot experiment. The experimental design included 5 treatments (each in four replications): the control (free of heavy metals) and 4 treatments with increasing doses of heavy metals. The highest levels of soil pollution with heavy metals included: Cd: 8 mg/kg soil d.m., Pb: 120 mg/kg soil d.m., Ni: 40 mg/kg soil d.m., Cu: 80 mg/kg soil d.m., Zn 400 mg/kg soil d.m. Heavy metals were applied as water solutions of the following salts: 3CdS04-8 H2O, CuSO^ 5 H2O, NiSO^ 7H2O, Pb(N03)2 and ZnSO^ 7H2O. Heavy metals were mixed with the whole soil mass a week prior to the seed sowing. The soil was clayey silt with 0.5% organic C, 0.18% total nitrogen, ph^^^, = 5.5, 12 cmol(+) kg""" cation exchange capacity and 2.3 cmol(+)/kg. Heavy metal contents determined in the extract obtained after soil sample etching in 1 mol HCI were as follows: 0.5 mgcd/kg soil d.m., 13.3 mgpb/kg soil d.m., 2.7 mgni/kg soil d.m., 3.8 mgcu/kg soil d.m. and 34.8 mgzn/kg soil d.m. Growing period for Silphium perfoliatum was 129 days. During vegetation the plants were watered with redistilled water and soil moisture maintained at 60% of maximum water capacity. After plant harvesting the amount of yield was determined and then plant samples were dry mineralised in a muffle furnace at 450 C. The contents of Cd, Pb, Ni, Cu and Zn were determined by Philips PU 9100X atomic absorption spectrophotometer (ASA). A significant effect of soil pollution levels on yielding of Silphium perfoliatum was determined. Depending on the treatment, the decrease in the top part yield ranged between 12.3% and 23.1% in comparison with the control. High soil concentrations of Cd, Pb, Ni, Cu and Zn are confirmed by their contents in the test plant. The contents, mg/kg soil d.m., in the top parts of Silphium perfoliatum was increasing with the level of soil pollution with heavy metals and ranged between Cd , Pb , Ni , Cu , Zn The smallest diversification of the studied metals contents was registered for lead and copper. Obtained results allow for a conclusion that Silphium perfoliatum could be utilised for reclamation of soils contaminated with heavy metals. 358

7 SPIS TRESCI CONTENTS SLOWO WST^PNE 9 1. BIOAKUMULACJA PLATYNA W SRODOWISKU THALLIUM CONTAMINATION OF SELECTED BIOTIC ELEMENTS OF ECOSYSTEMS NEIGHBORING THE ZINC SMELTER IN BUKOWNO OLOW I NlKlEL W GLEBACH UPRAWNYCH BYLEGO WOJWODZTWA POZNANSKIEGO ZAWARTOSC Cd, Pb i Zn W GLEBACH I MNISZKU POSPOLITYM {TARAXACUM OFFICINALE \NEBB.) NA NIZINIE POLUDNIOWOPODLASKIEJ WPLYW MOTORYZACJl NA SRODOWISKO CONTAMINATION OF SOIL WITH HEAVY METALS ALONG HIGHWAYS AS WELL AS IN THE CITY OF WARSAW SPECJACJA METALI CI^ZKICH W ASPEKCIE WLASCIWO^CI GLEB AKUMULACJA OLOWIU, KADMU I CYNKU W GLEBACH LEZACYCH WZDLUZ OBWODNICY SIEDLECKIEJ SORPCJA CYNKU I KADMU PRZEZ FRAKCJE ILASTE GLEBY FORMY OLOWIU W POPIOLACH Z W^GLA KAMIENNEGO SOD, STRONT I BAR W NIEKTORYCH EKOSYSTEMACH PODKARPACIA LESNA ROSLINNOSC W DIAGNOZIE STANU SIEDLISK MIEDZ W NIEKTORYCH EKOSYSTEMACH WSCHODNIEJ CZESCI PODKARPACIA OBIEG NIEKTORYCH PIERWIASTKOW ALKALICZNYCH W SRODOWISKU L^GOWYM DOLINY SANU ZAPASY W^GLA ORGANICZNEGO W GLEBACH BOROW SOSNOWYCH W SRODKOWEJ I POLNOCNEJ EUROPIE ZALEZNOSC MI^DZY AKUMULACJA.ZELAZA, MAGNEZU I MANGANU W TKANKACH SIEWEK ZEA MAYS L. A ST^ZENIEM Se02 I NaHSeOg W SRODOWISKU ZEWN^TRZNYM ZAWARTOSC SELENU W OWOCNIKACH GRZYBOW JADALNYCH Z OBSZARU POLUDNIOWO-WSCHODNIEJ POLSKI 120 5

8 1.18. SKAZENIE TALEM W POLUDNIOWEJ POLSCE ST^ZENIE OLOWIU, KADMU, MAGNEZU, WAPNIA I ZELAZA W WODACH NARWI I JEJ DOPLYWACH PRZEMIESZCZANIELADUNKU FOSFORU OGOLNEGO W WODACH RZEKI WARTY W LATACH IS THE ZEGRZYNSKI RESERVOIR A TRAP FOR PHOSPHORUS AND HEAVY METALS? METALE CI^ZKIE W OSADACH Z SYSTEMOW WODNO-SCIEKOWYCH KRAKOWA PRZEPLYW PIERWIASTKOW W UKLADZIE GLEBA - ROSLINA OCENA POZIOMU NIEKTORYCH PIERWIASTKOW SLADOWYCH W WAJROBIE I NERKACH SAREN W POLSCE POLNOCNO-WSCHODNIEJ ANALIZA PIERWIASTKOWA WLOSOW ZDROWYCH OSOB AGLOMERACJI LODZKIEJ STOSUNKI ILOSCIOWE PIERWIASTKOW WE WLOSACH ZDROWYCH OSOB Z AGLOMERACJI LODZKIEJ CYNK I MIEDZ U CHORYCH NA SAMOISTNE NADCISNIENIE T^TNICZE TOKSYCZNOSC OLOW I KADM W LANCUCHU TROFICZNYM: GLEBA, ROSLINY, ZWIERZ^TA W TERENACH O ROZNYM STOPNIU ZANIECZYSZCZENIA METALAMI CI^ZKIMI INTERAKCJE TROFICZNE I ICH WPLYW NA ZDROWIE ORGANIZMY MODYFIKOWANE GENETYCZNIE Z PUNKTU WIDZENIAEKOLOGII ZMIANY SKLADU CHEMICZNEGO LISCI DRZEW POD WPLYWEM SRODOWISKA MIEJSKIEGO THE EFFECT OF TITANIUM IONS ON GROWTH OF SELECTED PLANTS FROM APIACEAE FAMILY AND THEIR MINERAL CONTENT CHANGES IN THE MINERAL COMPOSITION OF PASTINACA SATIVA L. CAUSED BY ABIOTIC FACTORS THE INFLUENCE OF SALINITY ON GERMINATION OF SEEDS AND GROWTH OF SEEDLINGS OF CEREALS WPLYW ORGANICZNYCH ZWIAZKOW OLOWIU NA BLONY BIOLOGICZNE I MODELOWE 243 6

9 2.9. DZIALANIE PROFILAKTYCZNE ANTOCYJANIN Z ARONII CZARNO- OWOCOWEJ W PRZEWLEKLYM ZATRUCIU URANEM WPLYW PRZEWLEKLEGO PRZYJMOWANIA OCTANU OLOWIU B^DZ CHLORKU KADMU NA WYBRANE PARAMETRY BIOCHEMICZNE U ZWIERZAJ DOSWIADCZALNYCH WPLYW ANTOCYJANIN Z ARONII CZARNOOWOCOWEJ NA WYBRANE BIOMARKERY STRESU OKSYDACYJNEGO U ZWIERZAJ NARAZONYCH NA PRZEWLEKLE PRZYJMOWANIE OCTANU OLOWIU BADZ CHLORKU KADMU BADANIA NAD PROTEKCYJNYM WPLYWEM ANTOCYJANIN NA MARKERY STRESU OKSYDACYJNEGO U PRACOWNIKOW NARAZONYCH NA OPARY POCHODNYCH ROPY NAFTOWEJ CHILDREN HEALTH RISKS OF HEAVY METALS IN THE FOOD CHAIN OF INDUSTRIAL AREAS IN CENTRAL AND EASTERN EUROPE ZAWARTOSC OLOWIU, KADMU I RT^CI W POSILKACH PLANOWANYCH DO SPOZYCIA W WYBRANYCH PRZEDSZKOLACH WWARSZAWIE 280 ' OCENA RYZYKA SRODOWISKOWEGO WYNIKAJACEGO Z EMISJI PODTLENKU AZOTU Z ROLNICTWA OCENA RYZYKA SRODOWISKOWEGO W SWIETLE MONITORINGU GLEBY I WODY W GOSPODARSTWIE ROLNYM EMISJA AMONIAKU Z GLEBY TRAKTOWANEJ GNOJOWKA BYDL^CA ROZKLAD CELULOZY PRZEZ WYIZOLOWANE Z GLEBY TLENOWE I BEZTLENOWE BAKTERIE PRZETRWALNIKUJACE CHROMATOGRAPHIC ANALYSIS OF SULPHUR MUSTARD AND ITS TRANSFORMATION PRODUCTS IN THE BLOCK OF YPERITE FISHED UP FROM THE BALTIC SEA PRZECIWDZIALANIE PHYTOREMEDIATION - THE AGRO-TECHNOLOGICAL COMPONENT OF THE FUTURE STRATEGIES OF SOILS CONTAMINATED BY HEAVY METALS REMEDIATION OPTIMIZING OF LAND CHARACTERIZATION FOR PHYTOEXTRACTION OF HEAVY METALS AN APPROACH TO THE REMEDIATION OF MERCURY POLLUTED AREA BADANIA NAD WYKORZYSTANIEM ROZNIKA PRZEROSNI^TEGO (SILPHIUM PERFOLIATUM L.) DO REKULTYWACJI TERENOW CHEMICZNIE ZDEGRADOWANYCH 353

10 3.5. WYKORZYSTANIE SLAZOWCA PENSYLWANSKIEGO {SIDA HERMAPHRODITA RUSBY) DO REKULTYWACJI TERENOW CHEMICZNIE ZDEGRADOWANYCH REAKCJA MIKROORGANIZMOW NA DLUGOTRWALE I SILNE SKAZENIE GLEBY METALAMI CI^ZKIMI CZYNNIKl OGRANICZAJACE EFEKTYWNOSC FITOEKSTRAKCJI MIEDZI DOLISTNE STOSOWANIE SELENINU SODOWEGO W UPRAWIE ZBOZ, JAKO METODA WZBOGACANIA ZYWNOSCI SELENEM SEARCHING POTENTIAL MOLECULAR AFLP MARKERS OF THE RECESSIVE GENE (DS1) OF DWARFNESS IN WINTER RYE {SECALE CEREALE L.) PARAMETRYZACJA WIELKOSKALOWYCH PROCESOW POGODO- TWORCZYCH, OCENA ICH WPLYWU NA DYNAMIK^ MAS POWIE- TRZA I ROZPRZESTRZENIANIE SI^ ZANIECZYSZCZEN ANALIZA I OCENA ELEMENTOW I ZJAWISK ATMOSFERYCZNYCH W PROCESIE ST^ZENIA ORAZ PRZENOSZENIA ZANIECZYSZCZEN ZAGOSPODAROWANIE I REKULTYWACJA MIEJSKICH ZBIORNIKOW WODNYCH NA PRZYKLADZIE MIASTA BYDGOSZCZY - DOLINA PI^CIU STAWOW OCENA SRODOWISKOWEGO RYZYKA ZDROWOTNEGO DYNAMIKA WYSTEPOWANIA DROZDZY OLIGONITROFILNYCH W RIZOSFERZE I GLEBIE SADU JABLONIOWEGO W ZALEZNOSCI OD NAWOZENIA AZOTEM, WAPNOWANIA I SPOSOBU UTRZYMANIA WYKORZYSTANIE SKLADNIKOW MINERALNYCH Z GLEBY PRZEZ KONICZYN^ CZERWON/\ ROLA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH UNIl EUROPEJSKIEJ W OCHRONIE SRODOWISKA NATURALNEGO 451

11 Praca wykonana i wydana w ramach dzialalnosci statutowej los, finansowana z dotacji KBN Recenzenci Prof, dr hab. Elzbieta BIERNACKA Doc. dr hab. Barbara GWOREK Prof, dr hab. Stanislaw KALEMBASA Prof, dr hab. Alina MACIEJEWSKA Prof, dr hab. Andrzej MOCEK Prof, dr hab. Apolonia OSTROWSKA Prof, dr hab. Andrzej SAPEK Prof, dr hab. Zygfryd WITKIEWICZ Prof, dr hab. Arkadiusz ZASADOWSKI Opracowanie edytorskie Alicja Sienkiewicz, Marta Radwan-Rohrenschef Korekta Barbara Oksanska, Jadwiga Sienkiewicz Copyright by Instytut Ochrony Srodowiska, Warszawa 2001 Wydawca Dziat Wydawnictw los Warszawa, ul. Krucza 5/11 tel. (0-22) w. 58, 39; fax (0-22) ISBN Przygotowanie do druku i druk Wydawnictwo Naukowe Gabriel Borowski, Lublin

12 INSTYTUT OCHRONY SRODOWISKA OBIEG PIERWIASTKOW W PRZYRODZIE Monografia tom I pod redakcjq Barbary Gworek i Andrzeja Mocka Warszawa 2001