WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE I CHEMICZNE POPIOŁÓW Z HAŁDY ELEKTROCIEPŁOW NI CZECHNICA ORAZ SKŁAD CHEMICZNY ROŚLIN ZASIEDLAJĄCYCH H A Ł D Ę 1

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXII, NR 2, WARSZAWA 1981 ELŻBIETA ANDRUSZCZAK, STANISŁAW STRĄCZYŃSKI, HENRYK ŻURAW SKI, JAN PABIN, W ANDA K AM IŃSKA WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE I CHEMICZNE POPIOŁÓW Z HAŁDY ELEKTROCIEPŁOW NI CZECHNICA ORAZ SKŁAD CHEMICZNY ROŚLIN ZASIEDLAJĄCYCH H A Ł D Ę 1 Instytut U prawy, N aw ożenia i G leboznaw stw a Oddział Śląski w e W rocławiu WSTĘP Hałdy popiołów zaliczane są do najbardziej uciążliwych nieużytków przem ysłow ych. Składow iska popiołów o miąższości kilku do k ilk u n a stu m etrów na znacznych powierzchniach zalegają często żyzne tereny rolnicze. W m iarę w zrostu ilości elektrow ni cieplnych należy się spodziewać zwiększenia ilości hałd; według prowizorycznych prognoz po roku 1980 powierzchnia zajm owana przez te nieużytki przekroczy u nas 2000 ha [4]. Popiół uzyskiw any przy obecnym system ie spalania bardzo rozdrobnionego węgla jest lotny i przy składow aniu słabo wiąże się z podłożem. W okresach suszy w iatr powoduje na hałdach popiołu zamiecie pyłowe, zagrażające pobliskim upraw om rolniczym, lasom i osiedlom ludzkim. W czasie deszczów natom iast olbrzymie m asy luźnego popiołu mogą obsuwać się na sąsiednie tere n y niszcząc urządzenia kom unalne i dew astując przyległe użytki rolne [14]. Istnieje więc palący i wciąż nie rozwiązany problem szybkiej utylizacji popiołów elektrow ni cieplnych i elektrociepłow ni. W E lektrociepłow ni Czechnica w Siechnicach k. W rocław ia postanowiono część składow anych na hałdach popiołów w ykorzystać do zasypyw ania w iększych nierów ności na obszarze pastw isk sąsiednich m iejscowości. Pow ierzchnia rozsypanego popiołu ma być jeszcze pokryta 30- -centym etrow ą w arstw ą gleby upraw nej i obsiana traw am i. W związku z tym podjęliśm y badania zm ierzające do poznania właściwości tych popiołów oraz orientacyjnego określenia ich przydatności rolniczej. 1 Praca została w ykonana na zlecenie Okręgowego Ośrodka R zeczoznaw stw a i Doradztwa R olniczego SITR.

2 26 E. Andruszczak i in. METODYKA BADAŃ Fróbki badanych popiołów pobrano z hałdy charakterystycznej dla tam tejszego składow iska, form ow anej na sucho w okresie ostatnich siedm iu lat. Popioły pochodziły ze spalenia w ęgla kam iennego. H ałda popiołów porośnięta była naturalnie zasiedloną i dość silnie ukorzenioną roślinnością traw iastą, z przew agą kupków ki, kostrzew y czerwonej i w iechliny łąkowej. Wysokość hałdy w okresie pobierania próbek wynosiła około 12 m. Do badań laboratoryjnych pobrano 18 próbek z różnych m iejsc hałdy i z różnych głębokości. P róbki 1 do 11 pobrano z w ysokości hałdy od 0,5 do 4,0 m, próbki 12 do 18 pobrano z w arstw hałdy położonych na wysokości od 5,5 do 12 m od poziomu terenu. Ponadto pobrano rów nież w fazie dojrzałości pełnej 4 próbki roślinności tra w ia stej, zasiedlającej hałdę. W pobranych z hałdy próbkach popiołu oznaczono powszechnie stosow anym i m etodam i następujące właściwości fizyczne: gęstość właściwą m etodą piknom etryczną, gęstość objętościową w stanie sypkim i ubitym metodą cylinderkową, pojem ność kap ilarn ą w stanie ubitym za pomocą podsiąku na b i bule filtracy jn ej, porowatość ogólną wyliczoną na podstawie wielkości znalezionych doświadczalnie, skład m echaniczny metodą Bouyoucosa w m odyfikacji Casagrand e a i Prószyńskiego. Ponadto oznaczono: krzyw ą ilustrującą siłę ssącą popiołu w zakresie wartości pf (гул. 1) od około 1,0 do 3,0 za pomocą tensjom etru kapilarnego według, metody opisanej przez Baranowskiego i Pabina [2] oraz współczynnik filtracji dla popiołu w stanie ubitym ; oznaczano go w cyiinderkach wysokości 5 cm i przekroju poprzecznym 12 cm, przepuszczając wodę pod stałym ciśnieniem hydrostatycznym wynoszącym 2,4 cm H 20. Niezależnie od tego zbadano: kwasowość czynną, w ym ienną i hydrolityczną, sum ę zasad w ym iennych, zawartość przysw ajalnych dla roślin następujących pierwiastków: fosforu, potasu, magnezu, m anganu, miedzi, boru, m olibdenu i cynku, zgodnie z m etodyką obowiązującą w stacjach chemiczno-rolniczych [6]. Prócz tego oznaczono ogólną zawartość: fosforu m etodą wanadomolibdenową, potasu, wapnia i sodu m etodą fotom etrii płomieniowej, ciarki metodą nefelom etryczna, m anganu metodą n a d sia r c z a n o w a, boru metodą kurkum inow ą, molibdenu metodą z ditiolem cynku, miedzi, cynku, żelaza ołowiu m etodą ASA, kadm u po zatężeniu

3 Właściwości popi: łu z hałdy a skład chemiczny roślin 27 do fazy organicznej, kobaltu m etodą z ß-nitrozo-a-naftolem, ż e la z a m e todą z 2,2 dwupirydylem, niklu m etodą z 2-metyloglioksynem, chloru z 2-fenylokarbazydem, glinu m etodą z alum inonem, tytanu kolorym etrycznie m etodą nadtlenkow ą oraz krzem u m etodą kolorym e tryczną. W próbkach m ateriału roślinnego oznaczono zawartość azotu, fosforu, potasu, wapnia, magnezu, cynku, kobaltu, boru, żelaza, miedzi i magnezu m etodami obowiązującymi w okręgowych stacjach chemiczno-rolniczych [6], natom iast ołowiu metodą ASA, niklu z dwum etyloglioksymem, chromu z dw ufenylokarbazydem. W YNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE Właściwości fizyczne popiołów. W porównaniu do m i neralnych utworów glebowych popiół wykazuje niską gęstość właściwą i objętościową (tab. 1). Z tego względu, jak również z powodu słabej spoistości cząstek, można sądzić o jego dużej podatności na erozję wodną i pow ietrzną. Poza tym analizow any m ateriał odznacza się wysoką porowatością ogólną, w której około 8 6% stanowią pory kapilarne, co świadczy o jego dużej chłonności wodnej. Wysokie wartości otrzym ane przy oznaczaniu sumy zasad wym ienionych (49% me/100 g) związane były prawdopodobnie z dużą zawartością kationów jednowartościowych, szczególnie sodu. Z p u n k tu w idzenia oceny rolniczej przydatności popiołu w^ażna jest inform acja o wielkościach sił wiążących pochłoniętą wodę (rys. 1). Przyjm ując za Trzeckim [13] wartość pf 2,4 za odpow iadającą pojem ności polowej i w artość pf = 3,0 za odpow iadającą po- Kie!*:tóre właściwości popiołu - Some properties of ashen T a b e 1 a 1 Rodzaj właściwości - Properties.Vie 1 Lo ść lic z u own?тшлег:1са1 value Gęstość właściwa - Specific density 2,14 g. cm"-* Gęstość objętościowa - przy luźnym ułożeniu popiołu Bulk density at 1оозе lying of ash Gę3tość objętościowa w stanie ubitym Bulk density in the compact state Porowatość ogólna w etanie ubitym Tcti 1 porosi.ty in the compact state Porowatość kapilarna w stanie ubitym Capillary porosity in the compact state Współczynnik filtr a c ji w stanie ubitym Filtration coefficient in the compact state Kwasowość hydrolityczna Hydrolytic acidity :>unn. zasad wymiennych of exchangeable bases 0,73 G *cm ^ 0,30 С * cm -* 57,9^ objętości 50, 3 objętości 3,7* i0"4 cm s"1 0 45,6 ce/100 r.

4 28 E. A n d ru szcza k i in. Krzywa pf popiołu pochodzącego ze spalania miału węgla kamiennego w elektrociepłowni The pf curve of ashes originating from the hard coal combution in the thermal- -electric power plant czątkow i ham ow ania w zrostu roślin, otrzym ujem y przedział sił u trz y m ujących wodę łatwo dostępną dla roślin. We wspom nianym przedziale badany popiół zatrzym uje około 10% wody w stosunku do suchej masy, co świadczy o jego dobrych zdolnościach retencyjnych, zbliżonych do gleb gliniastych. Ponadto analizow any popiół odznacza się dobrą przepuszczalnością wodną, gdyż w artość jego w spółczynnika filtra cji zbliżona jest do w artości otrzym yw anych dla lessów. Nr próbki Sample No. okład, mechaniczny, ph oraz zawartość węglanu wapnia w popiele Mechanical composition, ph value and calcium carbonate content in ash Procentowa zawartość frakcji o średnicy w mm Percentage of fractions of mm in dia >1,0 1,0-0,1 0,1-0,02 < 0,02 H20 K'Jl ph T a b e } a? CaCO-j % 1 35, ,3 9,1 3, , ,3 9,0 3, , ,3 9,0 4, , ,3 9,1 4, , ,3 9,0 3, , ,0 8,8 3, , ,0 8,7 3, , ,9 8,8 2, , ,9 8,8 2, , ,0 8,5 3, , ,7 8,6 5,1? 12 30, ,9 8,6 3, , ,8 8,6 5, , ,9 8,8 3, ,0 59 3" 8 9,1 9,0 9, , ,3 9,0 3, , ,5 8,3 4, , ,5 8,3 4,26 Średnio Mean 38, ,С 8,7 4,16

5 Właściwości popiołu z hałdy a skiad chemiczny roślin Skład chemiczny popiołów - całkowita zawartość badanych pierwiastków Chemical composition of ashes - total content of the elements Investigated Tabela 3 Nz próbki Saeple No. N P2o5 KgO UgO CaO Na20 s A12 3 Pe2 3 w % pow. s.m. in %of air-dry matter T102 S ,08 0,36 1,87 1,87 4,3 0,37 0,16 21,2 9,07 1,14 41,7 2 0,07 0,32 1,87 1,77 4,2 0,35 0,17 20,8 9,07 1,20 40,0 3 0,07 0,33 1,92 1,67 3,9 0,35 0,14 20,8 8,72 1,20 43,5 A 0,07 0,30 1,95 1,77 4,3 0,35 0,17 18,8 9,43 1,14 41,2 5 0,08 0,30 1,92 1,70 3,6 0,37 0,18 18,3 8,29 1,20 42,0 6 0,06 0,36 2,00 1,79 3,6 0,37 0,16 20,2 7,35 1,20 43,0 7 0,06 0,36 2,12 1,66 3,2 0,35 0,17 20,2 6,00 1,14 48,0 8 0,07 0,41 2,12 1,62 2,8 0,40 0,14 16,5 5,78 1,16 43,5 9 0,07 0,33 2,12 1,74 3,1 0,37 0,19 20,2 7,14 1,20 48,0 10 0,06 0,42 2,25 1,62 3,2 0,42 0,14 20,2 5,85 1,24 43,5 11 0,07 0,30 1,95 1,64 3,9 0,35 0,11 20,8 8,07 1,14 45,5 12 0,05 0,35 2,00 1,53 3,6 0,27 0,15 20,8 7,70 1,20 46,2 13 0,08 0,36 1,92 1,74 4,3 0,32 0,14 20,8 8,50 1,20 44,7 14 0,07 0,30 1,90 1,44 4,3 0,35 0,16 20,2 7,85 1,20 45,7 15 0,07 0,30 1,92 1,28 4,1 0,37 0,18 18,3 7,64 1,16 46,2 16 0,07 0,30 1,92 1,64 4,1 0,37 0,16 18,8 9,20 1,20 43,5 17 0,06 0,30 1,95 1,66 3,8 0,37 0,10 20,8 8,00 1,14 43,0 18 0,06 0,30 1,95 1,49 3,5 0,37 0,10 20,2 6,50 1,10 47,0 średnio Mean 0,07 0,33 1,98 1,64 3,7 0,35 0,15 19,8 7,78 1,17 44,2 Skład chemiczny popiołów - całkowita zawartość' badanych pierwiastków Chemical composition of ashes - total content of the elements investigated Tabela 4 Nr próbki Sample No. В Cu Mo I Zn Un Co Cr Cd Ni Pb w ppm pow. s.ra. - in ppm of air-dry matter , , , , , , , ,78 1:5 0, , , ,1б , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,64 1:5 0, , , , , , ,16 i;* , , , , , , , , , , , , średnie Mean , , ,

6 W yniki uzyskane w badaniach składu m echanicznego (tab. 2) w skazują, iż w popiołach przeważały frakcje piasku (43%) i pyłu (42%). Czyści spław ialne natom iast osiągały 16%. F rak cja części szkieletow ych stanowiła 38%. Odczyn badanych popiołów był alkaliczny (ph w H20 9,0, a ph w K C 1 8,7), zaw artość w ęglanu w apnia w ynosiła 4,16%. Właściwości chemiczne popiołów. Nie stwierdzono w yraźniejszych różnic w całkowitej zawartości badanych składników w poszczególnych próbkach popiołu (tab. 3 i 4). Badany popiół odznaczał się bardzo niską ogólną zawartością azotu, średnio nie przekraczającą 0,07%. Jest to w pełni uzasadnione, gdyż w samym procesie technologicznym produkcji popiołu cała substancja organiczna została spalona. W skutek system atycznie rozszerzającego się porostu naturalnego roślin popiół zaw ierał ślady węgla organicznego. Niskie były również zawartości kobaltu i kadm u w badanym popiele (Co 0,71 ppm, Cd = 0,22 ppm); poziom tych składników układał się poniżej średnich w artości dla gleb upraw nych [1 0, 11]. Całkowite zawartości fosforu, potasu, m agnezu i wapnia, a także sodu, siarki, żelaza oraz tytanu nie odbiegały od zawartości tych składników w glebach upraw nych. N atom iast zaw artość glinu była wysoka; w przeliczeniu na А120з w y- Zawartość form fo3foru, potasu, magnezu, boru, miedzi, molibdenu i cynku w popiołach przyswajalnych dla roślin Content of available form;; of phosphorus, potassium, magnesium, boron, corro-j", molybdenum and zinc Tabela 5 Nr próbki *2 5 I K2 1 «1 Ca Mo Zn Sample No. mg/100 с leby - mą pe:<: 100 z uf «?oilj r ppm 1 14, ,0 10,0 22,4 C,<50 I6t0 2 14,5 33,0 Iß,8 9»4 4*0 0,43 16,5 3 14,5 38,0 l6, 2 ß, 2 24,0 0 j 41 16,0 4 14,0 35,5 1», ^ 14,4 :, 4 0,42 ;s,o 5 15,0 45,0 16,8 8,2 22,0 0,40 16,0 6 12,9 37,5 17,6 14,4 22,0 0,41 15,0 7 17,7 45,5 15,0 14,4 20,8 0,59 14,5 8 18,3 46,0 1?- 4 14» 4 22,4 0,71 12,5 9 14,5 41,0 13,6 ;.o,o 0j60 12,5 10' 18,3 35,0 30,o 15,6 23,6 0,56 10,5 11 i^v; T-C^) 3.', 4 C;4 25,4 0,29 12, ,7 21,5 32, ,0 0,34 15, ,6 26, ,0 24,2 0,39 15, ,0 26,0 > j 4 9,0 23,0 0,36 17, ,0 33,0 17,6 7,6 21,4 0,44 13, ,9 36,0 15,6 9,4 20,6 0,34 14, ,7,13,0 27,J 4,0 24,4 0,29 15* ,0 24,0 35,4 11,0 25,2 0,39 13,0 brednie Mean 15,5 33,3 22,0 10,5 23,0 0*43 14,8

7 Właściwości popiołu z hałdy a skład chemiczny roślin 31 Gkład chemiczny traw rosnących na hałdzie popiołu w powe o*m. Chemical composition of the grassy vegetation overgrowing the ash dump, in air-dry matter T a b o 1 a 6 Nr próbki н2о N P205 K20 MgO CaO В Co Cr Cu Mn Mo Ni Pb Zn Sample No. % PIpm ,06 7,24 0,93 0,84 1,04 1,00 0,30 0,30 0,33 C,JO 0,75 0,70 0,70 0,75 0,32 0,34 0,31 0, *25 1,20 15,2 16, , ,0 1, ,7 36,0 5,6 6,1 6,2 6, ,64 0,66 0,68 0,68 3, ,00 8, ,0 26,5 Ś w i nio Mean 7,31 c,s : 0,31 0,72 0, , ,1 6, ,66 3,3 8,50 31,1 nosiła ona średnio 19,8%, gdy tym czasem w glebach u praw nych zazw y czaj nie przekracza 10% [7]. W zasadow ym odczynie podłoża popiołowego składnik ten może być silnie akum ulow any przez rośliny, szczególnie w korzeniach, u tru d n ia ją c z kolei pobieranie fosforu [5]. Stwierdzono także podwyższoną zawartość chromu; wynosiła ona średnio 139 ppm, a zawartość tego składnika w glebach z reguły nie przekracza 100 ppm [10]. Również nadm ierna była zaw artość n iklu i ołowiu; pierw szy z nich 3-krotnie [10], a drugi 2-krotnie [11, 12] przekroczyły spotykane w glebach zaw artości ty ch pierw iastków. Nie stw ierdzono w poszczególnych próbkach popiołu różnic w poziomie zawartości przysw ajalnego dla roślin fosforu, potasu, magnezu, boru, miedzi, m olibdenu i cynku (tab. 5). Pod tym względem badany popiół odpowiadał glebom o dużej zasobności tych form pierwiastków. Nie stwierdzono w badanych próbkach popiołu obecności przysw ajalnego m anganu w wyciągu Schachtschabela. Jest to całkowicie uzasadnione, gdyż w środowisku alkalicznym pierw iastek ten przechodzi w związki niedostępne dla roślin. Skład chemiczny roślin rosnących na hałdzie. Do analiz chemicznych pobrano w połowie października cztery średnie próbki roślinności traw iastej; rośliny były w fazie pełnej dojrzałości. Prezentow ane w tab. 6 w yniki nie w ykazują różnic w zaw artości badanych składników w poszczególnych próbkach roślinnych. Zawartość analizow anych składników, w tym rów nież ołowiu, nie odbiegała od ilości w ystępujących w roślinach łąkow ych na terenie Polski [9]. S tw ierdzono jednak wyższą od spotykanych w upraw ianych na norm alnym podłożu roślinach zaw artość niklu i kobaltu [3]. W ysoka była także zaw artość chromu, czterokrotnie wyższa od zawartości tego pierw iastka w traw ach łąkowych [!]; stanowi to już ilość toksyczną dla zwierząt. Na wysoką zaw artość chrom u w roślinach m iało w pływ niew ątpliw ie są

8 32 E. Andruszczak i in. siedztwo hałdy odpadów H uty Siechnice, zaw ierającej kilka procent tego pierw iastka. KRÓTKA OCENA PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ POPIOŁÓW Oceniając badany popiół pod kątem przydatności rolniczej można stwierdzić, iż w zasadzie może on być podłożem dla wzrostu roślin. Ze w zględu jednak na nadm iar n iektórych składników należałoby przykryć go w arstw ą gleby o odpow iedniej miąższości. Trzeba przy ty m p a m iętać, że alkaliczny odczyn popiołu (poza bezpośrednim wpływem) może powodować zm niejszenie się przysw ajalności m akro- i m ikroelem entów. Te właściwości chemiczne spraw iają, iż dawki fosforu pod upraw iane rośliny powinny być wyższe niż norm alnie ze względu na uwstecznianie się fosforu przy dużej zasadowości i dużej zawartości glinu. Również ze względu na zasadowe środowisko azot powinien być stosow any w yłącznie w form ie azotanow ej oraz w odpowiednio w ysokich daw kach ze w zględu na niską zaw artość jego w popiele. W skazane są na tym podłożu dalsze badania roślin upraw ianych w celu wykazania, czy rośliny nie pobierają pierw iastków toksycznych. W badaniach należałoby uw zględnić przynajm niej raz w roku oznaczenie zaw artości ołowiu, chrom u i niklu w m ateriale roślinnym. K o nieczne są badania związane ze szkodliwym oddziaływaniem H uty Siechnica na otaczające środowisko. W NIOSKI Na podstaw ie przeprow adzonych badań popiołów z Elektrociepłow ni Czechnica oraz składu chemicznego roślin dziko rosnących na h a ł dzie popiołu można w yciągnąć następujące wnioski. 1. Przew ażającym i frakcjam i w badanym popiele są frakcje piasku i pyłu. Z powodu m ałej spoistości cząstek utw ory tego typu podatne są na erozję w odną i pow ietrzną. N iem niej jednak badany popiół odznacza się dobrą zdolnością retencyjną, zbliżoną do gleb gliniastych. O dczyn popiołu jest alkaliczny. 2. Całkowita ilość większości badanych m akro- i m ikroelem entów nie odbiega od zaw artości tych składników w glebach upraw nych, a zawartość przysw ajalnych dla roślin form fosforu, potasu, magnezu, boru, m iedzi, m olibdenu i cynku jest wysoka. 3. Badany popiół odznacza się wysoką zawartością glinu, całkowita zaw artość chrom u przew yższa poziom tego składnika w glebach u p raw nych, a zaw artość ołowiu i niklu osiąga granice toksyczności. 4. Ogólna zawartość azotu w popiele jest niska oraz brak jest przysw ajalnego m agnezu. 5. W roślinach zasiedlających hałdę zaw artość podstaw ow ych m a

9 Właściwości popiołu z hałdy a skład chemiczny roślin 33 kro- i m ikroelem entów zbliżona jest do zawartości tych składników w roślinach gleb upraw nych. W yjątek stanow i chrom, którego zaw artość przekracza próg toksyczności dla zw ierząt i ludzi. Również nieco wyższy od dopuszczalnego jest poziom kobaltu i niklu* LITERATURA [1] Andrzejewski M., Czekała J.: Chrom jako m ikroelem ent. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 1976, z [2] Baranowski B., Pa bin J.: D eterm ination of m oisture tension and soil m oisture h ysteresis by capillary tensiom etr. Polish. J. of Soil Sei. 8, 1975, 2, 3, [3] К a b a t a-p e n d i a s A.: Zawartość kobaltu, m iedzi i niklu w glebach i sianie. Rocz. N auk roi. 1958, 78-A -3. [4] M а с i а к F., Liwski S., Prończuk J.: R ekultyw acja rolnicza składow isk odpadów paleniskow ych (popiołów) z w ęgla brunatnego i kam iennego. Cz. I. W zrost roślinności na składow iskach popiołu w zależności od zabiegów agrotechnicznych i naw ożenia. Rocz. glebozn. 1976, z. 4. [5] M а с i а к F., Liwski S., Biernacka E.: R ekultyw acja rolnicza składow isk odpadów paleniskow ych (popiołów) z w ęgla brunatnego i kam iennego. Cz. II. Skład chem iczny roślin ze składow isk popiołu po w ęglu brunatnym i kam iennym. Rocz. glebozn. 27, 1976, z. 4. [6] M etody badań laboratoryjnych w stacjach chem iczno-rolniczych. Cz. I. B a dan ie gleb. W rocław Cz. II. Badanie m ateriału roślinnego. P uław y [7] Motowick a-t e r e 1 а к T.: R ozm ieszczenie żelaza w glebach i skład chem iczny w ażniejszych w ytrąceń żelazistych. Pam. puł. 1971, z. 48. [8] P o n d e l H.: Zasobność gleb w ytw orzonych z glin w różne form y potasu i sodu. Pam. puł. 1969, z. 38. [9] Praca zbiorowa. Skład chem iczny roślin upraw nych i niektórych pasz pochodzenia roślinnego. P uław y [10] Roszyk E.: Zawartość wanadu, chromu, m anganu, kobaltu, niklu i m iedzi w niektórych glebach D olnego Śląska w ytw orzonych z glin pylastych i utw o rów pyłow ych. Cz. I. Ogólna zaw artość m ikroskładników. Rocz. glebozn. 1968, z. 2. [11] Roszyk E., Roszyk S.: Ołów w glebach i roślinach w pobliżu dróg na terenie W rocławia. Rocz. glebozn. 1975, z. 1. f 12] Sapek A.: Zawartość ołow iu w zm eliorow anych glebach organicznych na tle niektórych czynników i w łaściw ości m asy glebow ej. Rozprawa habilitacyjna, F alenty [13] Trzecki S.: M ożliwość w yznaczania niektórych w odnych pojem ności gleb na podstaw ie ich składu m echanicznego i zaw artości próchnicy. Probl. Agrof. 1973, z. 10. [14] Żurawski H.: W stępne badania nad m ożliw ością zagospodarow ania hałd elektrow ni Ł aziska Górne. X IX O gólnopolski Zjazd PTG, P uław y Roczniki Gleboznawcze

10 34. Andru.szczak i in. D. АНДРУЩ.'-К. С. СТРС1!Ч1.ШЬСКИ, Г. ШУРЛВСКИ, Я. ПАБИН, В. КАМИНЬСКА Ф ИЗИЧЕСКИЕ И ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА ЗОЛЫ С ОТВАЛА ТЕПЛОЭЛЕКТРОЦЕНТРАЛИ ЧЕХНИЦА И ХИМИЧЕСКИЙ СОСТАВ РАСТЕНИЙ ЗАСЕЛЯЮ Щ ИХ ОТВАЛ Институт арготехники, удобрения и почвоведения, Н аучно-методический центр п/д аргохимических станций Резюме Целью работ было исследование ф изических, физикохимических и хим и ческих свойств каменноугольной золы накопленной теплоэлектроцентралью Чехница в Сехпицах около г. Вроцлава. Проводились такж е исследования химического состава травянистых растений дикорастущ их па зольном отвале. На основании полученных результатов анализа установлено, что преобладающие механические ф ракции в исследованны х золах это фракции песка и пыли. Реакция золы является щелочной. По поводу невысокой компактности частиц зола очень податлива к водной и воздуш ной эрозии и характеризуется хорош ей ретенциопной способностью, близкой глинистым почвам. Валовое со держ ание ф осф ора, калия, магния, кальция, натрия, серы, кремнезема и ж ел еза не отличается от содержания этих элементов в обрабатываемых почвах, по содерж анье алю ш ы пя в зеле весьма высокое, а содерж ание общего азота очень низкое. Общее содерж ание меди, молибдена, цинка, марганца, кобальта, кадмия и титана в золе не отличается от содерж ания этих элементов в обрабатываемых почвах. С одерж ание хромалишь немного выше, чем в обрабатываемых почвах, зато общ ее содерж ание свинца и никеля находится в токсических количествах. На содерж ание хрома в золе несомненно оказали своё влияние отбросы с завода Сехнице содерж ащ ие много хрома. Содерж ание доступны х для растений форм ф осф ора, калия, магния, бора, меди, молибдена и ^инка в общем высокое, отсутствует однако в солах усвояемый марганец. В дикорастущ их на отвале травянистых растениях содерж ание ф осф ора, калия, магния, азота, кальция, меди, цинка, марганца, молибдена, бора, ж елеза и свинца в общем сходно с содержанием названных элементов в растениях из обрабатываемых почв. Содерж ание в растениях кобальта и никеля немного выше, чем в растениях с обрабатываемых почв, однако содерж ание хрома составляет концентрацию токсическую и для животны х и для людей. Чтобы использовать каменноугольную золу для потребностей сельского хо зяйства необходимо, ввиду вредного обилия некоторых элементов, перед посадкой растений прикрыть отвал золы слоем обрабатываемой почвы соответсвующел; мощности. Ж елательно тож е периодически испытывать химический состав растений выращиваемых на этом субстрате, в основном с точки зрения содерж ания в них свинца, хрома и никеля.

11 Właściwości popiołu z hałdy a skład chemiczny roślin 36 E. ANDRUSZCZAK, S. STRĄCZYŃSKI, II. ŻURAWSKI, J. PABIN, W. KAMIŃSKA PHYSICAL AND CHEMICAL PROPERTIES OF ASHES FROM THE CZECUNICA" THERMAL-ELECTRIC POWER PLANT DUMP AND THE CHEMICAL COMPOSITION OF PLA N TS OVERGROWING THE DUMP Institute of Soil Science and C ultivation of Plants, M ethodico-scientific Centre of A gricultural C hem istry Stations in W roclaw Summary The aim of the work w as to investigate the physical, physico-chem ical and chem ical properties of hard coal ash from the C zechnica therm al-electric pow er plant at Siechnice near W rocław. A lso the chem ical com position of w ild grasses overgrow ing the dump of these ashes w as determ ined. The results of analyses prove that in the ashes under study m echanical fractions of sand and silt prevail. The reaction of ashes is alkaline. In connection w ith a low cohesion of ash particles they are liable to w ater and w ind erosion and show a good retentional ability approxim ating that of loam y soils. The total phosphorus, potassium, m agnesium, calcium, sodium, sulphur, silica and iron content does not deviate from that in cultivated soils, w hereas the alum inium contents is high and the total nitrogen contentlow. The total sulphur, m olybdenum, zinc, m anganese, cobalt, cadmium and titanium content in ashes does not deviate from the content of these elem ents in cultivated soils. The chrom ium content in ashes is som ew hat higher than the content of this elem ent in cultivated soils, w hereas the total lead and nickel occur in toxic am ounts. That w ere the chrom ium -containing w astes from the Siechnice M etallurgie Works, w hich caused undoubtedly the increased chrom ium content in the ahes under study. The content of available form s of phosphorus, potassium, m agnesium, boron, copper, m olybdenum and zinc is high, w hereas there is a lack of available m anganese in the ashes. In the wrild grassy vegetation overgrow ing the dump, the phosphorus, potassium, m agnesium, nitrogen, calcium, copper, zinc, m anganese, m olybdenum, boron, iron and lead content approxim ates the content of the above elem ents in the vegetation from cultivated soils. The cobalt and nickel content in plants is som ew hat higher than in plants from cultivated soils, w hereas chrom ium occurs in the am ounts toxic for anim als and men. A t application of the asnes under study for agricultural purposes in view of an excess of som e elem ents, they should be covered prior to planting w ith the layer of cultivated soil of an appropriate thickness. A lso periodical determ inations <;f the chem ical com position of plants grow ing on such substrate should be carried out, first of all, from the view point of the lead, chrom ium and nickel content. Dr Elżbieta Andruszczak Centralny Ośrodek M etodyczno-n ankow y IUNG ds. Stacji Chemiczno-Rolniczych Wroclaw, pi. Engelsa 5

12