Aspiracje edukacyjne m³odzie y w œwietle badañ empirycznych

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D³ugosza w Czêstochowie Seria: PSYCHOLOGIA 2007, z. XIV El bieta Napora Instytut Filozofii, Socjologii i Psychologii, AJD w Czêstochowie Aspiracje edukacyjne m³odzie y w œwietle badañ empirycznych Wprowadzenie Wa n¹ rolê w yciu wiêkszoœci ludzi pe³ni planowanie swojej przysz³oœci, a szczególnie dotyczy to ludzi m³odych. W okresie dorastania m³odzi podejmuj¹ istotne decyzje yciowe, jak: wybór drogi kszta³cenia czy przysz³y zawód. W tym czasie krystalizuj¹ siê postawy yciowe i aspiracje, które wspó³decyduj¹ o planach, a tak e o aktywnoœci zwi¹zanej z realizacj¹ postanowieñ. Aspiracje, jako kategoria pojêciowa, definiowane s¹ jako d¹ enie do osi¹gniêcia zamierzonych celów, do realizacji postawionych idea³ów yciowych. S¹ determinant¹ decyduj¹c¹ o dzia³aniu, wyznaczaj¹c¹ jego kierunek oraz si³ê, a nale ycie ukszta³towane, sprzyjaj¹ prawid³owemu rozwojowi osobowoœci (Poro yñski, 2005). Aspiracje m³odych ludzi ulegaj¹ zmianie pod wp³ywem czynników œrodowiskowych, doœwiadczeñ yciowych oraz postêpuj¹cych przeobra eñ spo³eczno-ekonomicznych (por. Sikorski, 2000). W zakresie okreœlenia kategorii mo na wyró niæ ró ne rodzaje, np.: aspiracje realistyczne, niskie, yczeniowe, perspektywiczne czy latentne (za: Skorny, 1980). W opracowaniu podkreœlono aspiracje edukacyjne, których treœæ dotyczy wyników uczenia siê, a celem jest sukces szkolny, oceniany w danej kulturze jako yciowo wa ny. Szczegó³owym problemem, na którym skupiono uwagê s¹ aspiracje edukacyjne m³odzie y pochodz¹cej ze wsi, a przede wszystkim czynniki motywuj¹ce do dalszego kszta³cenia. Powszechnie wiadomo, e edukacja jest wa nym elementem w yciu ka dego cz³owieka, równie m³odzie y mieszkaj¹cej na wsi, która, w ogólnym przekonaniu, ma ograniczony dostêp do szeroko rozumianego kszta³cenia. Podjête zagadnienie badawcze jest w¹sko analizowane w literaturze naukowej, a ci którzy go podejmuj¹, koncentruj¹ swoj¹ uwagê m.in. na czasie wolnym dziecka wiejskiego, niedostatku materialnym rodziny wiejskiej (Czarnecka, 2002/2003) czy niekompetencjach jêzykowych dziecka wsi (Podobiñski, 1994). Zdaniem Czarneckiej (2003), dziecko wiejskie od pocz¹tku ma nierówny dostêp do edukacji, spowodowany wieloma czynnikami, z którymi nie spotyka siê dziecko miesz-

2 74 El bieta Napora kaj¹ce w mieœcie. Wed³ug badañ tej samej autorki czynnikami, które s¹ utrudnieniem dla dziecka wiejskiego jest s³absza kondycja finansowa szkolnictwa na wsi, jak równie wiêcej obowi¹zków w gospodarstwie domowym. Dlatego te mo na twierdziæ, e miejsce zamieszkania mo e mieæ wp³yw na dalsz¹ karierê edukacyjn¹. Mo na te przypuszczaæ, e miejsce zamieszkania motywuje lub zniechêca do dalszego kszta³cenia. W sytuacji m³odzie y wiejskiej œrodowisko stwarzaj¹ce takie utrudnienia w wiêkszoœci zniechêca m³odych do podejmowania dalszej nauki. St¹d podstawowym pytaniem tego opracowania jest: jakie czynniki determinuj¹ m³odzie mieszkaj¹c¹ na wsi do realizacji aspiracji edukacyjnych? Czynniki, które w opracowaniu by³y sprawdzane to czynniki zewnêtrzne i wewnêtrzne. Te pierwsze traktowane s¹ w pracy jako opinia innych osób (m.in. nauczycieli na temat zawodu) i autorytetów, wp³yw rodziców, chêæ osi¹gniêcia lepszego statusu materialnego, presti zawodu. Drugie to cechy osobowoœciowe jednostki, takie jak: motywacja, predyspozycje intelektualne, satysfakcja, zainteresowania oraz ambicja, sumiennoœæ, inteligencja, upór, wra liwoœæ, otwartoœæ. Pytanie badawcze mia³o na celu okreœlenie, które posiadane cechy s¹ istotne w osi¹gniêciu sukcesów edukacyjnych przez m³odzie mieszkaj¹c¹ na wsi. Problemy badawcze Zasadniczym celem przeprowadzonych badañ by³o pozyskanie odpowiedzi na pytanie, czy badana m³odzie wiejska posiada aspiracje edukacyjne, a je eli tak, to które z wyró nionych czynników istotnie determinuj¹ decyzje o podejmowaniu dalszej edukacji. Tak sformu³owane pytanie badawcze sprowadza³o siê do nastêpuj¹cych szczegó³owych problemów: 1. Czy badana m³odzie wyra a chêæ realizacji swoich aspiracji edukacyjnych? 2. Które z analizowanych czynników zewnêtrznych wp³ywaj¹ na aspiracje edukacyjne m³odzie y pochodz¹cej ze wsi? 3. Które z analizowanych determinant osobowoœciowych istotnie decyduj¹ o powodzeniu w edukacji badanej m³odzie y? 4. Czy miejsce zamieszkania wp³ywa na podejmowanie decyzji o dalszej edukacji? Dobór osób i metoda badawcza W badaniach wziêli udzia³ uczniowie klas maturalnych liceum ogólnokszta³c¹cego a badaniami objêto 123 uczniów, z czego 60 badanych to m³odzie mieszkaj¹ca na wsi, koñcz¹ca gimnazjum w swojej miejscowoœci, natomiast dalsz¹ edukacjê kontynuuj¹ca w oœrodkach miejskich. Wœród badanych 63 to osoby mieszkaj¹ce w mieœcie, które stanowi³y grupê kontroln¹. Sytuacja materialna badanej m³odzie y by³a porównywalna, natomiast wyraÿne ró nice dotyczy³y charakterystyki wykszta³cenia rodziców na korzyœæ grupy kontrolnej, to jest rodziców m³odzie y mieszkaj¹cej w mieœcie. Dobór m³odzie y by³ losowy. Badania przeprowadzono w 2006 roku na terenie województwa œl¹skiego z wykorzystaniem ankiety w³asnej konstrukcji. Pytania w metodzie podzielono na dwie kategorie. Pierwsza grupa pytañ odnosi³a siê do pojêcia aspiracji edukacyjnych.

3 Aspiracje edukacyjne m³odzie y w œwietle badañ empirycznych 75 Druga grupa pytañ dotyczy³a wp³ywu wybranych czynników wewnêtrznych i zewnêtrznych, gdzie spoœród wewnêtrznych wybrano: chêæ rozwoju intelektualnego, satysfakcjê, zainteresowania i motywacjê w³asn¹. Zaœ z zewnêtrznych: wp³yw rodziców i autorytetów, opiniê innych osób, presti zawodu i lepszy status materialny. Czêœæ pytañ w ankiecie dotyczy³a cech osobowoœciowych, które badani posiadaj¹ i wed³ug nich s¹ istotne w nauce i realizowaniu postanowionych zamierzeñ edukacyjnych. Zamieszczono równie pytania odnosz¹ce siê do œrodowiska wiejskiego, przede wszystkim, czy ma ono wp³yw na podejmowane decyzje o dalszym kszta³ceniu. Analiza wyników badañ w³asnych Aby uzyskaæ odpowiedzi na sformu³owane pytania badawcze, zanalizowano wypowiedzi badanej m³odzie y. Obliczeñ statystycznych dokonano z u yciem pakietu SPSS. Tabela 1. Aspiracje edukacyjne badanej m³odzie y Jak wynika z tabeli 1, badani odpowiadali w podobny sposób, najczêœciej wskazuj¹c uczelnie, w których chcieliby studiowaæ i tam te zamierzaj¹ ubiegaæ siê o przyjêcie. Rzadziej podawano uczelnie o wy szym presti u, gdzie mogliby rozwijaæ swoje zainteresowania, lecz zamierzaj¹ studiowaæ na uczelni bli ej miejsca zamieszkania lub o mniejszej renomie. W celu odpowiedzi na pytania, które czynniki wp³ywaj¹ na motywacje do dalszego kszta³cenia, sprawdzono i porównano wybrane czynniki zewnêtrzne oraz wewnêtrzne. Czynniki zewnêtrzne jako predyktory decyzji o dalszym kszta³ceniu Wyró nienie grupy piêciu czynników najbardziej kszta³tuj¹cych decyzje o dalszym kszta³ceniu by³o podyktowane badaniem pilota owym poœród m³odych ludzi, stoj¹cych u progu tego rodzaju aktywnoœci. Pozwoli³o to na porównanie i charakterystykê m³odzie- y, pochodz¹cej z jakoœciowo zró nicowanych œrodowisk zamieszkania.

4 76 El bieta Napora Tabela 2. Wp³yw czynników zewnêtrznych, motywuj¹cych do dalszego kszta³cenia u badanej m³odzie y Dane zaprezentowane w tabeli 2 przedstawiono za pomoc¹ wykresu (patrz Wykres 1) w celu lepszej ilustracji wartoœci œrednich dla analizowanych czynników zewnêtrznych. Wykres 1. Natê enie czynników zewnêtrznych wp³ywaj¹cych na decyzje o edukacji badanej m³odzie y. Zawarte w tabeli 2 dane, odnosz¹ce siê do ca³ej populacji osób badanych, zarówno do dziewcz¹t, jak i ch³opców, wskazuj¹ na niewielkie zró nicowanie w rozk³adzie wartoœci œrednich dla m³odzie y pochodz¹cej ze wsi i mieszkaj¹cej w mieœcie. Z tego rozk³adu danych wynika, e osoby z grupy opisowej czêœciej w podejmowaniu decyzji o dalszym kszta³ceniu, kieruj¹ siê opini¹ rodziców. W przeciwieñstwie do osób z grupy kontrolnej, którzy uwzglêdniaj¹ presti zawodu, wynagrodzenie za realizacjê powierzonych obowi¹zków oraz autorytet zawodowy. Analiza powy szych danych przyczynia siê do stwierdzenia, e czynniki zewnêtrzne nie maj¹ istotnego wp³ywu na aspiracje m³odzie y mieszkaj¹cej na wsi, a otrzymane wyniki nie s¹ istotne statystycznie. Natomiast, kiedy przeanalizowano wypowiedzi w obrêbie grupy badanej m³odzie y pochodz¹cej ze wsi, zaobserwowano wyraÿne zró nicowanie wartoœci, które prezentuje tabela 3.

5 Aspiracje edukacyjne m³odzie y w œwietle badañ empirycznych 77 Tabela 3. Istotnoœæ czynników zewnêtrznych w podejmowaniu decyzji edukacyjnych, z uwzglêdnieniem p³ci badanej m³odzie y, pochodz¹cej ze wsi Wartoœæ t Studenta (df = 58) = - 2,064 dla p < 0,05 oraz dla df = 58 wartoœæ t = - 2,053 Analiza wyników zawartych w tabeli 3 pokazuje, e badane dziewczêta w podejmowaniu decyzji o dalszym kszta³ceniu, istotnie czêœciej polegaj¹ na opinii rodziców i siêgaj¹ do pogl¹dów i zdañ na temat zawodu. Ch³opcy natomiast kieruj¹ siê wysokoœci¹ wynagrodzenia, jakie mo na otrzymaæ i tak e, znaczeniem i presti em, jakim cieszy siê dany zawód w opinii spo³ecznej. Czynniki wewnêtrzne jako determinanta decyzji o dalszej edukacji Wyodrêbnione determinanty wewnêtrzne zosta³y podzielone na dwie grupy, pierwsze obejmuj¹ sferê motywacyjn¹, drugie sprowadzono do cech osobowoœci. Tabela 4. Wp³yw wybranych czynników wewnêtrznych, motywuj¹cych do dalszego kszta³cenia dla, badanej m³odzie y

6 78 El bieta Napora Wykres 2. Natê enie czynników wewnêtrznych, kszta³tuj¹cych aspiracje u badanej m³odzie y Odpowiadaj¹c na postawione pytanie szczegó³owe, dotycz¹ce wp³ywu wyró nionych czynników wewnêtrznych na aspiracje edukacyjne okaza³o siê, e nie maj¹ one wp³ywu na aspiracje edukacyjne m³odzie y wiejskiej, poniewa nie stwierdzono istotnoœci statystycznej pomiêdzy grup¹ podstawow¹ a grup¹ kontroln¹. Jedyne niewielkie zró nicowanie w zakresie wartoœci œrednich mo e sugerowaæ, e w odbiorze m³odzie y pochodz¹cej z oœrodków miejskich, wiêksze motywuj¹ce znaczenie do dalszego kszta³cenia ma w³asna motywacja oraz predyspozycje intelektualne. Cechy osobowoœci a aspiracje edukacyjne badanej m³odzie y W celu odpowiedzi na kolejne pytanie badawcze przeanalizowano tak e cechy osobowoœci, postrzegane przez grupê badawcz¹ jako czynnik determinuj¹cy sukcesy edukacyjne. Osoby badane w pytaniu otwartym poproszone zosta³y o podanie piêciu cech charakteru, które pomagaj¹ im w d¹ eniu do postawionych celów edukacyjnych. Do najczêœciej wymienianych oraz najwy ej ocenianych przez respondentów nale a³y: ambicja, upór, sumiennoœæ i inteligencja. Tabela 5 pokazuje czêstoœci wyboru wy ej wymienionych cech dla osób mieszkaj¹cych w mieœcie oraz mieszkaj¹cych na wsi.

7 Aspiracje edukacyjne m³odzie y w œwietle badañ empirycznych 79 Tabela 5. Cechy osobowoœciowe jako determinanty dalszej edukacji badanej m³odzie y Uwaga: ** istotnoœæ p< 0,01, * istotnoœæ p< 0,05 Z tabeli wynika, e badana m³odzie mieszkaj¹ca na wsi czêœciej wybiera cechê uporu oraz sumiennoœci, a osoby z miasta inteligencjê. W celu sprawdzenia, czy otrzymane ró nice s¹ istotne statystycznie zastosowano test chi-kwadrat. Okaza³o siê, e istotne ró nice stwierdzono dla cechy inteligencji i sumiennoœci. Inaczej mówi¹c, m³odzie ze wsi nie postrzega cechy inteligencji jako czynnika determinuj¹cego sukces edukacyjny. W stopniu istotnie ró nym ni osoby z miasta za taki czynnik postrzegaj¹ sumiennoœæ. Dla cechy uporu stwierdzono tendencjê statystyczn¹, jednak ró nica nie przekracza progu istotnoœci, zaœ dla pozosta³ych cech nie stwierdzono istotnoœci statystycznej. Œrodowisko wiejskie jako czynnik wp³ywaj¹cy na aspiracje edukacyjne m³odzie y Kolejny problem badawczy mia³ na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy œrodowisko wiejskie jest czynnikiem motywuj¹cym do dalszego kszta³cenia dla badanej m³odzie y. St¹d Ÿród³em danych, wykorzystanych do charakterystyki owej determinanty, by³y odpowiedzi badanych na pytania zawarte w ankiecie. W wyniku analizy odpowiedzi udzielonych przez grupê badanych osób mieszkaj¹cych na wsi, otrzymano nastêpuj¹ce wyniki. Tabela 6. Chêæ dalszego kszta³cenia spowodowana zmian¹ œrodowiska Wartoœæ t-studenta (58) = - 2,176 dla p < 0,05 Wynika z tabeli, e kobiety, czêœciej od mê czyzn, chc¹ zmieniæ swoje œrodowisko zamieszkania i podejmuj¹ dalsz¹ edukacjê. W celu sprawdzenia powy szych wyników policzono ró nicê z zastosowaniem testu t-studenta, jak siê okaza³o, wyniki potwierdzi³y istotnoœæ statystyczn¹. Stwierdzono, e kobiety mieszkaj¹ce na wsi podejmuj¹ dalsze kszta³cenie, poniewa chc¹ zmieniæ swoje œrodowisko i miejsce zamieszkania. W opinii badanych, œrodowisko miejskie niesie za sob¹ znacznie szersze mo liwoœci rozwoju zainteresowañ, korzystania z dorobku kultury i stwarza mo liwoœci pozyskiwania wiêcej czasu na naukê.

8 80 El bieta Napora Wnioski Aspiracje maj¹ istotny wp³yw na przysz³e ycie ka dego cz³owieka. W badaniach nad aspiracjami Skornego (1980), Lewowickiego (1987) poziom aspiracji u m³odzie y wiejskiej okazywa³ siê ni szy, ani eli u m³odzie y mieszkaj¹cej w mieœcie. Przyczyny tkwi¹ w problemach, z jakimi boryka siê m³odzie wiejska, które spowodowane s¹ trudniejsz¹ sytuacj¹ materialn¹, wiêksz¹ iloœci¹ obowi¹zków domowych i gospodarskich oraz, nierzadko, dojazdami do szko³y. Zasadniczym celem podjêtych i zrealizowanych badañ w³asnych by³o poszukiwanie czynników determinuj¹cych aspiracje edukacyjne u m³odzie y mieszkaj¹cej na wsi. Determinanty podzielono na dwie kategorie: grupê czynników zewnêtrznych i wewnêtrznych. Badania przeprowadzono z zastosowaniem ankiety w³asnej konstrukcji, na próbce m³odzie y uczêszczaj¹cej do szkó³ œrednich na terenie województwa œl¹skiego. Zreferowane wyniki z przeprowadzonych badañ umo liwi³y uzyskanie odpowiedzi na sformu³owane pytania badawcze. Na podstawie osi¹gniêtych efektów mo na powiedzieæ, e wyodrêbnione czynniki zewnêtrzne, takie jak: opinia innych osób i autorytetów, wp³yw rodziców, presti zawodu, lepszy status materialny oraz czynniki wewnêtrzne, jak: chêæ rozwoju intelektualnego, satysfakcja, zainteresowania, motywacja w³asna, nie s¹ statystycznie istotne u m³odzie y wiejskiej i miejskiej. Natomiast, kiedy przeanalizowano wypowiedzi w obrêbie grupy badanej m³odzie y pochodz¹cej ze wsi, otrzymane ró nice okaza³y siê istotne statystycznie. Co mo e oznaczaæ, e dziewczêta istotnie czêœciej, chc¹ zmieniæ swoje œrodowisko i miejsce zamieszkania, a w podejmowaniu decyzji o dalszej edukacji, licz¹ siê ze zdaniem rodziców oraz bior¹ pod uwagê presti, jaki niesie za sob¹ wykonywany zawód. M³odzie mêska zaœ, czêœciej uwzglêdnia w decyzjach wynagrodzenie i œrodowiskowe znaczenie zawodu. Istotnie ró ne okaza³y siê cechy charakteru wskazywane przez badanych. Dla m³odzie y wiejskiej istotn¹ cech¹, która pomaga w d¹ eniu do postawionego celu jest sumiennoœæ, natomiast dla m³odzie y mieszkaj¹cej w mieœcie, cech¹ wiod¹ca okaza³a siê inteligencja. Sumiennoœæ sprowadza siê do skrupulatnego i rzetelnego wywi¹zywania siê z podjêtych obowi¹zków i zobowi¹zañ a przy tym dok³adnego i solidnego realizowania postawionych celów. Inteligencja natomiast to zdolnoœæ rozumienia otaczaj¹cych sytuacji i znajdowania na nie w³aœciwych i celowych reakcji, to bystroœæ umys³u i szybkoœæ kojarzenia, równie jako zdolnoœæ rozwi¹zywania problemów. M³odzie wiejska od dzieciñstwa staje przed wiêkszymi problemami, jak: mniej czasu wolnego na rozwój swoich zainteresowañ, szeroka pomoc w gospodarstwie rodziców, nierzadko dojazdy do szko³y. Mo na przypuszczaæ, e tego rodzaju utrudnienia sprawiaj¹, e dzieci wiejskie ucz¹ siê gospodarowaæ czasem, ucz¹ siê obowi¹zkowoœci, a co za tym idzie, sumiennoœci w wykonywaniu pracy, jak i w nauce. Jest to w pewnym stopniu uczenie siê odpowiedzialnoœci i w m³odych ludziach wytwarza siê poczucie, e sumienne wykonywanie okreœlonych celów jest podstaw¹ do osi¹gniêcia czegoœ znacz¹cego w yciu osobistym.

9 Próba krytycznego spojrzenia na teoriê opanowania trwogi 81 Bibliografia Czarnecka, S. ( ). Bezrobocie i bieda w rodzinie wiejskiej jako czynniki zagra- aj¹ce dzieciñstwu. [w:] Czarnecka, S., (Red.) Dziecko w lokalnym systemie pomocy spo³ecznej. Czêstochowa: Wyd. WSP. Czarnecka, S. (2003). Problemy m³odzie wiejskiej w œrodowisku wiejskim. [w:] Czarnecka, S., (Red.), M³odzie w lokalnym systemie pomocy spo³ecznej. Czêstochowa: Wyd. WSP. Gwizd, K. (2006). Wybrane czynniki determinuj¹ce aspiracje m³odzie y wiejskiej. Niepublikowana praca magisterska. Czêstochowa AJD (Archiwum prac magisterskich Zak³adu Psychologii). Lewowicki, T. (1987). Aspiracje dzieci i m³odzie y.warszawa: PWN. Podobiñski, S. (1994). Kompetencje i niekompetencje jêzykowe dziecka wsi jako motor b¹dÿ hamulec jego aspiracji. [w:] Czarnecka, S., Jakubowski, Z. (Red.), Szko³a wiejska dziecko wiejskie. Realia i perspektywy. Czêstochowa: Wyd. WSP. Poro yñski, H. (2005). Aspiracje zawodowe bezrobotnych absolwentów po wejœciu Polski do Unii Europejskiej. Edukacja, 2, Sikorski, W. (2000). Dynamika aspiracji yciowych m³odzie y ucz¹cej siê. Edukacja, 1, Skorny, Z. (1980). Aspiracje m³odzie y oraz kieruj¹ce nimi prawid³owoœci. Wroc³aw: Wydawnictwo Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich.