Zagro one gatunki paj¹ków (Araneae) w rezerwacie Stawy Broszkowskie i projektowanym rezerwacie przyrody Stawy Siedleckie

Transkrypt

1 PRZEGL D 1 ZOOLOGICZNY ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 1 LII, 1-2 (2008): Zagro one gatunki paj¹ków (Araneae) w rezerwacie Stawy Broszkowskie i projektowanym rezerwacie przyrody Stawy Siedleckie Threatened spider species (Araneae) in Stawy Broszkowskie nature reserve and Stawy Siedleckie projected nature reserve STAÑSKA M., PIEÑKOWSKI M., SIEKIERZYÑSKI M., WÓJCIK., CUDNY M. Marzena Stañska: Katedra Zoologii, Instytut Biologii, Akademia Podlaska w Siedlcach, ul. B. Prusa 12, Siedlce, stanska@ap.siedlce.pl, tel Wstêp Kompleksy stawów rybnych to nie tylko miejsca hodowlane, ale równie czêsto obiekty cenne przyrodniczo. Znaczenie przyrodnicze stawów potwierdzi³a m.in. inwentaryzacja terenów wa nych dla ochrony ptaków wodno-b³otnych w Europie (GRIMMER, JONES 1989). W Polsce na tej liœcie znalaz³o siê 27 kompleksów stawów rybnych, co stanowi 35% wszystkich wa nych terenów podmok³ych w naszym kraju. Rezerwat Stawy Broszkowskie to jeden z nielicznych kompleksów stawów objêtych ochron¹ rezerwatow¹ (DOBROWOLSKI 1995). Rezerwat utworzono w 1984 roku wyodrêbniaj¹c go z kompleksu stawów rybnych. Odnotowano tu szereg przelotnych i zalatuj¹cych gatunków ptaków, dla których stawy te stanowi¹ wa ne miejsce na trasie ich sezonowych migracji, a awifauna lêgowa tego obiektu obejmuje ok. 100 gatunków (FALKOWSKI, RZÊPA A 2005). Rezerwat ten to równie cenne miejsce pod wzglêdem botanicznym. Prowadzone tu badania wykaza³y obecnoœæ 449 gatunków roœlin naczyniowych, z czego 24 to gatunki objête ochron¹ prawn¹ (FALKOWSKI, RZÊPA A 2005). Projektowany Rezerwat Przyrody Stawy Siedleckie jest tak e obiektem cennym przyrodniczo. Stanowi on miejsce gniazdowania i ostojê dla wielu rzadkich i chronionych gatunków ptaków (SACHANOWICZ i in. 1999; GO AWSKI i in. 2002; DOMBROWSKI i in. 1994). Stwierdzono tu gniazdowanie 47 gatunków ptaków wodno-b³otnych i wróblowych zwi¹zanych ze œrodowiskiem wodnym, a tak e przeloty 106 gatunków wodno-b³otnych i 12 wróblowych. Równie badania botaniczne prowadzone na Stawach Siedleckich potwierdzi³y znaczne walory przyrodnicze tego kompleksu wykazuj¹c wystêpowanie 385 gatunków roœlin naczyniowych, w tym 17 gatunków roœlin objêtych ochron¹ (Falkowski i in. 2000).

2 2 MARZENA-STAÑSKA 2 Niestety dane dotycz¹ce araneofauny stawów w Polsce s¹ doœæ sk¹pe. Jak dot¹d badania prowadzono tylko w kilku miejscach: w okolicach Lublina (WARYCH 1983), na Stawach Dojlidzkich w Bia³ymstoku (KUPRASZEWICZ 1998), w Puszczy Knyszyñskiej (BUJNICKA 1998, KUREK 1998) oraz na Stawach Siedleckich i Stawach Broszkowskich (ZIELIÑSKA 1985, CH OPAŒ 1990, STAÑSKA i in. 2007). Prowadzone tam badania wykaza³y, i kompleksy stawów rybnych s¹ ostoj¹ zagro onych gatunków paj¹ków. BUJNICKA (1998) wykaza³a dziewiêæ takich gatunków, KUREK (1998) - osiem, KUPRASZEWICZ (1997) - trzy, a STEFANIUK (1981) - jeden. Badania prowadzone przez STAÑSK i in. (2007) na Stawach Siedleckich i Stawach Broszkowskiech wykaza³y obecnoœæ 15 gatunków zagro onych. Niniejsza praca jest uzupe³nieniem wy ej wspomnianej publikacji opisuj¹cym rozmieszczenie i fenologiê stwierdzonych gatunków paj¹ków. Opis terenu Badania prowadzono w dwóch kompleksach stawów rybnych. Rezerwat Stawy Broszkowskie po³o ony jest na terenie Siedlecko-Wêgrowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, w dolinie rzeki Œwidnicy, w gminie Kotuñ (powiat siedlecki) (wg siatki ATPOL kwadrat FD 2421). Powierzchnia rezerwatu wynosi 266 ha i w jego sk³ad wchodz¹ 22 stawy. Przez wiele lat zbiorniki wodne wykorzystywane by³y, jako stawy hodowlane, lecz od 1984 roku czêœæ stawów jest prawnie chroniona, jako rezerwat faunistyczny. Rezerwat ten cechuje du a mozaikowoœæ - wyró niono tutaj 33 zbiorowiska roœlinne. Najwiêkszy obszar zajmuje zbiorowisko trzcinnika lancetowatego i szuwar trzcinowy. Wystêpuj¹ tu tak e szuwary pa³ki w¹sko-, szerokolistnej, turzycowiska, olsy porzeczkowe, ³êgi jesionowo olszowe, kontynentalne bory mieszane, gr¹dy oraz niewielkie fragmenty murawy psammofilnej (KOT 1995; FALKOWSKI, RZÊPA A 2005). Powierzchnie badawcze umieszczono w nastêpuj¹cych œrodowiskach: 1. Ols porzeczkowy Ribeso nigri Alnetum SOL.-GÓRN. (1975) 1987 Drzewostan tworzy³a olsza czarna Alnus glutinosa z niewielkim udzia³em brzozy omszonej Betula pubescens. Las ten cechowa³ siê dobrze wykszta³con¹ struktur¹ kêpkowodolinow¹. Na kêpach oprócz drzew wystêpowa³y leœne gatunki roœlin nie toleruj¹cych podtopienia, jak: szczawik zajêczy Oxalis acetosella, konwalijka dwulistna Majanthemum biforium, bodziszek cuchn¹cy Geranium robertianum, tojeœæ rozes³ana Lysimachia numularia oraz paproæ nerecznica krótkoostna Dropteris carthusiana. W dolinkach ros³y hydrofilne gatunki b³otne i szuwarowe, np.: knieæ b³otna Caltha palustris, kosciec ó³ty Iris pseudacorus, przytulia b³otna Galium palustre, trzcinnik lancetowaty Calamagrostis canescns oraz turzyce (Carex sp.). Istniej¹c¹ strefê przejœciow¹ miedzy dolinkami i kêpami porastaj¹ gatunki typowe dla olsów: karbieniec pospolity Lycopus europaeus, psianka s³odkogórz Solanum dulcamara i paproæ zachylnik (nerecznica) b³otny Thelypteris palustris. Warstwê podszytu w ró nym stopniu rozwiniêt¹ buduj¹ rosn¹ce w wiêkszoœci na kêpach: porzeczka czarna Ribes nigrum, kruszyna pospolita Frangula alnus oraz rzadziej czeremcha zwyczajna Padus avium i wierzba szara Salix cinerea. 2. Murawa szczotlichowa Spergulo vernalis-corynephoretum (R.TX. 1928) LIBB Ubogie florystycznie zbiorowisko tworz¹ce siê na wtórnie powsta³ych piaszczyskach. Dominuj¹cym gatunkiem by³a szczotlicha siwa Corynephorus canescens. Pomiêdzy jej kêpami wystêpowa³ nagi piasek, na którym wiosn¹ pojawia³y siê gatunki jednoroczne,

3 3 ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 3 m.in.: sporek wiosenny Spergula morisonii i chroszcz nago³odygowy Teesdalea nudicaulis. Wystêpowa³y tu równie byliny np.: czerwiec roczny Sceleranthus annuus i trwa³y S. perennis, jastrzêbiec kosmaczek Hieracium pilosella, jasieniec piaskowy Jasione montana, kocanki piaskowe Helichrysum arenarium. Zbiorowisko ma w tej postaci wyraÿnie dwuwarstwowy charakter, przy czym warstwa zielna wyraÿnie dominuje nad mszysto-porostow¹. 3. Szuwar pa³ki w¹skolistnej Zespó³ Typhetum angustifoliae (ALLORGE 1922) SOÓ 1927 Zwarte zbiorowisko szuwarowe o charakterze ³anu z bezwzglêdn¹ dominacj¹ pa³ki w¹skolistnej Typha angustifolia, które rozwinê³o siê w miejscu okresowo podtapianym. Na podstawie sk³adu gatunkowego sklasyfikowano go jako wariant z Carex riparia. Charakteryzuje je z jednej strony udzia³ gatunków ze zwi¹zku Magnocaricion, zw³aszcza Carex riparia, z drugiej brak roœlin z klasy Potametea. Drugi kompleks stawów objêty badaniami to Stawy Siedleckie. Znajduj¹ siê one w dolinie rzeki Helenki (lewobrze nego dop³ywu Liwca), w bezpoœrednim s¹siedztwie Siedlec przylegaj¹c od pó³nocnego zachodu do granic miasta ( i N oraz i E). Ogroblowana powierzchnia 10 stawów wynosi³a 203 ha (po wy³¹czeniu stawu poroœniêtego kilkudziesiêcioletnim olsem) (GO AWSKI i in. 2002). Stawy Siedleckie powsta³y w XVI wieku, pocz¹tkowo jako kopalnia rudy elaza. W XIX wieku zaczêto je wykorzystywaæ jako stawy rybne, s³u ¹ce g³ównie do hodowli karpi. W latach 90-tych ubieg³ego stulecia prowadzono tutaj tylko ekstensywn¹ hodowlê, a w ci¹gu ostatnich lat ryby hoduje siê tylko w kilku stawach, natomiast inne pozostaj¹ nie zagospodarowane. Na terenie Stawów wyró niono 39 zbiorowisk roœlinnych, spoœród których najwiêksze powierzchnie zajmuj¹: szuwar pa³ki w¹skolistnej, szuwar trzcinowy, podwodna ³¹ka rogatka sztywnego i zaroœla wierzb szerokolistnych (FALKOWSKI i in. 2002). Powierzchnie badawcze umieszczono tu w nastêpuj¹cych œrodowiskach: 1. Zbiorowisko okrajkowe z trybul¹ leœn¹ Anthricetum sylvestris. Zbiorowisko to wykszta³ci³o siê na grobli i charakteryzowa³o siê dominacj¹ trybuli leœnej Anthriscum sylvestris, a z gatunków charakterystycznych dla klasy Artemisietea stwierdzono tu jedynie pokrzywê zwyczajn¹ Urtica dioica, krwawnika pospolitego Achillea millefolium i tasznika zwyczajnego Capsella bursa-pastoris. 2. Szuwar trzcinowy Phragmitetum australis (GAMS 1927) SCHMALE 1939 Zbiorowisko bardzo ubogie florystycznie, zwarty szuwar z dominacj¹ trzciny pospolitej Phragmites australis. Z gatunków towarzysz¹cych stwierdzono tu: karbieñca pospolitego Lycopus europaeus, psiankê Solanum dulcamara oraz turzycê zaostrzon¹ Carex gracilis. Zbiorowisko wykszta³ci³o siê u podnó a grobli, w miejscu okresowo zalewanym (wezbrania wody w stawie). Metody badañ Na terenie rezerwatu Stawy Broszkowskie w olsie i na murawie psammofilnej paj¹ki epigeiczne zbierano przy u yciu pu³apek Barbera. Natomiast w szuwarze pa³kowym zastosowano oprócz pu³apek Barbera tak e czerpakowanie. W projektowanym rezerwacie Stawy Siedleckie na grobli ustawiono pu³apki Barbera oraz czerpakowano, w szuwarze pozyskiwano materia³ tylko przy pomocy czerpaka entomologicznego.

4 4 MARZENA-STAÑSKA 4 Jako pu³apki Barbera zastosowano kubeczki o wysokoœci 10 cm i œrednicy 6 cm wype³nione w 1/3 p³ynem konserwuj¹cym (glikol etylenowy) z dodatkiem niewielkiej iloœci detergentu, zmniejszaj¹cego napiêcie powierzchniowe. Rozmieszczono 10 pu³apek w linii prostej w odstêpach oko³o 2 metrów. Materia³ zbierano co dwa tygodnie od maja do wrzeœnia 2004, od kwietnia do paÿdziernika 2005 oraz w odstêpach trzytygodniowych od maja do paÿdziernika 2006 roku. Czerpak entomologiczny o œrednicy 35 cm wykorzystywano do chwytania paj¹ków epifitycznych. Próbê stanowi³o 100 uderzeñ czerpaka. Materia³ zbierano nieregularnie ze wzglêdu na warunki pogodowe i ró ny stopieñ wykszta³cenia roœlinnoœci zielnej w latach Przegl¹d gatunków zagro onych Stopieñ zagro enia poszczególnych gatunków oparto na Czerwonej liœcie zwierz¹t gin¹cych i zagro onych w Polsce (STARÊGA i in. 2002). Przyjêto siedem kategorii klasyfikacyjnych gatunków: EX (extinct) wymar³e i zanik³e, CR (critically endangered) krytycznie zagro one, EN (endangered) zagro one, VU (vulnerable) nara one, umiarkowanie zagro one, NT (near threatened) bliskie zagro enia, LC (least concern) najmniejszej troski, DD (data deficient) o statusie s³abo rozpoznanym. Cyframi rzymskimi w tekœcie oznaczono kolejne miesi¹ce po³owu paj¹ków. Natomiast literami dekady miesi¹ca: p pierwsza, m druga, k trzecia. Dla metod zbioru materia³u zastosowano nastêpuj¹ce skróty: pb pu³apki Barbera, cz czerpak. Mimetidae - naœladownikowate Ero cambridgei KULCZYÑSKI, 1911 VU Stawy Broszkowskie, szuwar pa³kowy, cz: N=1, 1+: kx Gatunek europejski, wykazywany z Wielkiej Brytanii (LOCKET, MILLIDGE 1953), Holandii, Belgii, Niemiec (PLATEN i in. 1995; BLICK i in. 2004), Polski (PRÓSZYÑSKI, STARÊGA 1971) i zachodniej S³owacji (GAJDOŠ i in. 1999). Na wschodzie podawany z Finlandii, Estonii, Rosji oraz Uralu (PALMGREN 1974). W Polsce gatunek rzadko ³owiony i wykazywany obecnie z 12 stanowisk z Ma³opolski, Pomorza Zachodniego (STARÊGA 1983), Poznania (DZIABASZEWSKI 1991), by³ego województwa koniñskiego (Szymkowiak 1993), Dolnego Basenu Biebrzy (KUPRYJANOWICZ 1998), Po³udniowego Roztocza (ROZWA KA 1999), Podlasia (SULIK 1996, OLESZCZUK 2005) oraz z Puszczy Bia³owieskiej (STARÊGA, KUPRYJANOWICZ 2001) (Ryc. 1). Do niedawna s¹dzono, e gatunek ten jest zwi¹zany z terenami podmok³ymi, poniewa wykazywano go z turzycowisk, torfowisk niskich, szuwarów szerokopa³kowych, wilgotnej ³¹ki, z olsu (SZYMKOWIAK 1993; SULIK 1996; KUPRYJANOWICZ 1998; HAJDAMOWICZ 2002). Jednak w trakcie kolejnych badañ by³ stwierdzany w sucholubnych zaroœlach i na murawie piaskowej (ROZWA KA 1999), a nawet w zadrzewieniach œródpolnych (OLESZCZUK 2005). Dane te wskazuj¹, e jest to gatunek bardziej eurytopowy i czêstszy w naszym kraju ni wczeœniej s¹dzono. Paj¹k ten yje na niskiej roœlinnoœci, krzewach i drzewach.

5 o 5 ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 5 Ryc. 1. Rozmieszczenie Ero cambridgei w Polsce. Distribution of Ero cambridgei in Poland. Linyphiidae - osnuwikowate Centromerus semiater (L. KOCH, 1879) VU Stawy Broszkowskie, ols, pb: N=1, 1?: mviii Gatunek borealny podawany z Europy Œrodkowej z blisko 30 stanowisk (HÄNGGI i in. 1995). W Polsce wykazywany z kilkunastu stanowisk we wschodniej i œrodkowej Polsce, gdzie by³ ³owiony g³ównie na torfowiskach niskich i wysokich, na œwie ych ³¹kach oraz w gr¹dach i olsie (SZYMKOWIAK 1993; STARÊGA 1988; STARÊGA, STANKIEWICZ 1996; STANKIEWICZ 1999; ÊGOWSKI 2001; HAJDAMOWICZ 2002; KUPRYJANOWICZ 2003; STAÑSKA 2003). Bytuje w wilgotnym mchu i œció³ce. Diplocephalus dentatus TULLGREN, 1955 DD Stawy Broszkowskie, ols, pb: N=3, 3??: mv mviii Gatunek europejski, wykazywany z pó³nocnej i centralnej Europy po Ukrainê (PLATNICK 2007). W Polsce znany tylko z kilku stanowisk (STARÊGA 1972; KUPRYJANOWICZ 2005; R. ROZWA KA inf. ustna). Gatunek ten preferuje wyraÿnie tereny podmok³e, z³owiony w brzezinie bagiennej, zaroœlach wierzbowych, na torfowisku wysokim oraz w wilgotnym lesie olszowym. Microlinyphia impigra (O. P.-CAMBRIDGE, 1871) VU Stawy Siedleckie, grobla, cz: N= 6, 6??: pv, kv, mix Gatunek holarktyczny, w Palearktyce wykazywany z Europy, a na wschodzie z Rosji, Ukrainy oraz Azerbejd anu.

6 6 MARZENA-STAÑSKA 6 W Europie Œrodkowej podawany tylko z 17 stanowisk (Hänggi i in. 1995). W Polsce znany z kilkunastu stanowisk na ni u (PRÓSZYÑSKI, STARÊGA 1971; DZIABASZEWSKI 1974; STARÊGA 1983; SZYMKOWIAK 1993; BUJNICKA 1998; KUPRYJANOWICZ 1998; STARÊGA, KUPRYJANOWICZ 2001) oraz z Gór Œwiêtokrzyskich (Starêga 1988). Gatunek stwierdzany na otwartych torfowiskach niskich, wilgotnych ³¹kach, w lasach olszowych i zaroœlach wierzbowych, a tak e nad brzegami wód. yje wœród niskiej roœlinnoœci. Porrhomma oblitum (O. P.- CAMBRIDGE, 1871) DD Stawy Broszkowskie, ols, pb: N=1, 1?: mv Wed³ug THALERA (1983) jest to gatunek po³udniowy. ROZWA KA (1999) zalicza go do gatunków subatlantyckich, a Stañska (2003) uznaje go za gatunek europejski. Wykazywany z Europy od Islandii, Wielkiej Brytanii, po Polskê na wschodzie i Rumuniê na po³udniu. W Polsce podawany z piêciu stanowisk z Po³udniowego Roztocza, Wy yny Lubelskiej (ROZWA KA 1996, 1999, 2000), Poleskiego Parku Narodowego (HAJDAMOWICZ 2002), Puszczy Bia³owieskiej (STAÑSKA 2003) oraz Podlasia (TARCZYÑSKA 2006). owiony w naszym kraju na murawach kserotermicznych, torfowisku niskim, wilgotnej i œwie ej ³¹ce, olsach, zaroœlach wierzbowo-brzozowych, borze bagiennym. Bytuje w mchu, darni i na roœlinach zielnych. Taranucnus setosus (O.P- CAMBRIDGE, 1863) VU Stawy Broszkowskie, ols, pb: N=3, 1?: mv, 2??: mv; szuwar, pb: N=1, 1?: kx Gatunek borealno-górski wykazywany g³ównie z pó³nocnej i wschodniej Europy oraz z zachodniej i œrodkowej Syberii (MIKHAILOV 1996; MERRETT, MURPHY 2000). W Polsce wykazany ze Wzgórz Trzebnickich, Sudetów Zachodnich, Podlasia (STARÊGA 1983, 1984; WO NY 1985, 1992), Biebrzañskiego PN (KUPRYJANOWICZ 2003), Wigierskiego PN (STANKIEWICZ 1999), Puszczy Bia³owieskiej (STARÊGA, KUPRYJANOWICZ 2001; STAÑSKA 2003), Poleskiego PN (HAJDAMOWICZ 2002) i Puszczy Knyszyñskiej (BUJNICKA 1998; STARÊGA 2003). W Biebrzañskim PN z³owiony na turzycowiskach, ³¹kach i murawie piaskowej, w Wigierskim PN w olsie i na torfowisku wysokim, w Poleskim PN na torfowisku niskim, wysokim i na ³¹ce. W Puszczy Knyszyñskiej wykazany w borze bagiennym, œwierczynie bagiennej i szuwarze turzycowym. W Puszczy Bia³owieskiej stwierdzony w gr¹dach i lesie bagiennym. Bytuje na niskiej roœlinnoœci. Trichopterna cito (O. P.-CAMBRIDGE, 1872) VU Stawy Broszkowskie, murawa piaskowa, pb: N=1, 1?: mv Gatunek palearktyczny znany z wielu krajów europejskich (PLATNICK 2007). W Polsce wykazany z ok. 20 stanowisk rozmieszczonych w ca³ym kraju z wyj¹tkiem wybrze a (ANTONIAK 1996; ADAMSKA 1999; JANOWSKA 2001; KUPRYJANOWICZ 2005). Wystêpuje g³ównie w dobrze nas³onecznionych i suchych biotopach (murawy piaskowe), ale tak e w widnych lasach iglastych. yje w œció³ce, wœród mchów, porostów i niskiej roœlinnoœci.

7 7 ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 7 Tetragnathidae - kwadratnikowate Tetragnatha reimoseri (ROSCA, 1939) EN Stawy Siedleckie, szuwar trzcinowy, cz: N= 16, 1? 4? 11 juw.; pvii, mviii, kviii, px. Gatunek europejski wykazywany dotychczas z niewielu stanowisk w Europie Œrodkowej i Wschodniej. Zosta³ on umieszczony na czerwonych listach gatunków gin¹cych i zagro onych w Belgii, Niemczech oraz w Polsce (PLATEN i in. 1995, 1999, MAELFAIT i in. 1998, STARÊGA i in. 2002). W naszym kraju znany jest z kilkunastu stanowisk: piêciu w Wielkopolsce, trzech na Podlasiu - w dolinach Narwi, Biebrzy oraz w okolicy Siedlec, szeœciu stanowisk na Polesiu Lubelskim oraz trzech na Wy ynie Lubelskiej (HAJDAMOWICZ, JASTRZÊBSKI 2007). Gatunek ten wystêpuje g³ównie nad brzegami wód w zbiorowiskach szuwarów, turzycowych, trzcinowych oraz w zbiorowiskach torfowisk turzycowych. Lycosidae - pogoñcowate Alopecosa schmidti (HAHN, 1834) VU Stawy Broszkowskie, murawa piaskowa, pb: N=8, 2??: miv; 6++: mkiv Gatunek eurosyberyjski, znany z nielicznych stanowisk od wschodnich Niemiec po Chiny. W Polsce odnotowany miêdzy innymi w: dolinie Bugu (PRÓCHNIEWICZ 1986; CIECIUCH 2000; STARÊGA 2003A; WARCZAK 2006), w Bia³ymstoku (SIELICKI 1995), w okolicach Ostrowi Mazowieckiej (LASKOWSKA 1996), Puszczy Knyszyñskiej (GAJDA 1998; KUREK 1998) z okolic Bielska Podlaskiego (ALEKSANDRUK 1999), okolic Makowa Mazowieckiego (CHODKOWSKI 1999), Narwiañskiego Parku Narodowego (ADAMSKA 1999). Wystêpuje w suchych silnie nas³onecznionych miejscach, na murawach kserotermicznych, piaskowych, czêsto w pobli u wód. Pardosa sphagnicola (DAHL, 1908) VU Stawy Broszkowskie, szuwar pa³kowy: N=101; pb: 23>>: miv-kiv, 46>>: pvi-pvii; 8++: miv-kiv, 24++: pvi-mvi Gatunek borealno-górski wykazywany z Europy po Kaukaz, z Uralu oraz ze œrodkowej i po³udniowej Syberii (ROBERTS 1995; MIKHAILOV 1996, 1999). W Polsce wykazywany z Mazur (STARÊGA 1984; STARÊGA, STANKIEWICZ 1996), Biebrzañskiego i Poleskiego PN (KUPRYJANOWICZ i in. 1998; HAJDAMOWICZ 2002), Puszczy Bia³owieskiej (STARÊGA, KUPRYJANOWICZ 2001; STAÑSKA 2003), Puszczy Knyszyñskiej (STARÊGA 2003) oraz z Roztocza (ROZWA KA 2004). Gatunek ten licznie wystêpowa³ na torfowiskach wysokich i przejœciowych, turzycowiskach, tak e w przeœwietlonym ³êgu. yje wœród mchów i œció³ki. Trochosa robusta (SIMON, 1876) VU Stawy Broszkowskie, murawa piaskowa, pb: N=6, 2??: miv; 3??: miv; 1j: miv Gatunek po³udniowopalearktyczny znany z kilkunastu stanowisk na po³udniu kraju (ROZWA KA 1999), ale z³owiony równie na WysoczyŸnie Siedleckiej (JANOWSKA 2001). Gatunek ksero- i termofilny, spotykany na murawach kserotermicznych i piaskowych, czasami równie w kamienio³omach (PRÓSZYÑSKI, STARÊGA 1971; ROZWA KA 1999). Bytuje wœród niskiej roœlinnoœci i pod kamieniami.

8 8 MARZENA-STAÑSKA 8 Philodromidae - œlizgunowate Thanatus arenarius (C.L. KOCH, 1837) VU Stawy Broszkowskie, murawa piaskowa, pb: N=25, 14??: mv kvii; 11??: pvii mviii Gatunek znany z kontynentalnej Europy, zachodniej Syberii, Kaukazu, Azji Œrodkowej i Himalajów. W Polsce odnotowany z licznych stanowisk, we wschodniej Polsce m.in. w dolinie Bugu (PRÓCHNIEWICZ 1986; CIECIUCH 2000; WARCZAK 2006), w dolinie Biebrzy (SULIK 1996; KUPRYJANOWICZ 2005), Puszczy Knyszyñskiej (GAJDA 1998), Wysoczyzny Siedleckiej (JANOWSKA 2001), Po³udniowego Roztocza (ROZWA KA 1999). Wystêpuje w suchych, dobrze nas³onecznionych biotopach. Wystêpuje g³ównie na roœlinnoœci zielnej, ale spotykany tak e wœród niskich roœlin i mchów. Thanatus striatus C. L. KOCH, 1845 VU Stawy Broszkowskie, ols, pb: N=1, 1?: mv; Stawy Siedleckie, grobla, cz: N= 1, 1 juw: mix Gatunek holarktyczny, wystêpuj¹cy w wielu strefach klimatycznych. W Polsce znany z kilkunastu stanowisk z Niziny Wielkopolsko Kujawskiej (DZIABASZEWSKI 1974; WO NY, SZYMKOWIAK 2000), z Podlasia: z doliny Biebrzy (KONOPKA 1995; SULIK 1996; KUPRYJANOWICZ 2005) oraz okolic Knyszyna (BUJNICKA 1998), a tak e z Poleskiego Parku Narodowego (HAJDAMOWICZ 2002). Wykazany równie z Puszczy Bia³owieskiej (STARÊGA, KUPRYJANOWICZ 2001) i Wysoczyzny Siedleckiej (OLESZCZUK 2005). Podawany g³ównie z terenów otwartych: torfowisk niskich i wysokich, œwie ych i wilgotnych ³¹k, brzegów wód, a nawet z pól uprawnych. Bytuje przy powierzchni gleby oraz wœród niskiej roœlinnoœci zielnej. Salticidae - skakunowate Marpissa radiata (GRUBE et OHLERT, 1859) VU Stawy Siedlceckie, szuwar trzcinowy, N= 6, cz: 3?? 2??; mviii; kviii, mix; grobla, cz: 1?; mix Gatunek eurosyberyjski strefy umiarkowanej (przegl¹d MIKCHAILOV 1998). W Polsce wykazywany z 32 stanowisk na Nizinie Podlaskiej, Wy ynie Lubelskiej, Pojezierzu Pomorskim, WysoczyŸnie Kaliskiej, Pojezierzu Kujawskim, Miêdzyrzeczu om yñskiem, Pojezierzu Mazurskim, WysoczyŸnie P³oñskiej, Nizinie Mazowieckiej, Pojezierzu Suwalskim, Pojezierzu Pomorskim, Nizinie Œl¹skiej, Polesiu, Œl¹sku, w Wielkopolsce (STARÊGA 1983; WO NY 1985; ROZWA KA 1996, 2006; SZYMKOWIAK 1993; STARÊGA, STANKIEWICZ 1996; HAJDAMOWICZ 2002; KUPRYJANOWICZ 2005; OLESZCZUK 2005). Stwierdzany z szuwarów nad wodami i terenów bagiennych. Bytuje przede wszystkim na roœlinnoœci zielnej, pa³kach, trzcinach, turzycach. Pellenes tripunctatus (Walckenaer, 1802) VU Stawy Broszkowskie, murawa piaskowa, pb: N=11 6??: miv mvi; 3??: mtv i tvii; 2j: mtv. Gatunek palearktyczny, szeroko rozprzestrzeniony w ca³ej Europie. W Polsce wykazany z 30 stanowisk rozmieszczonych g³ównie we wschodniej czêœci kraju (Ryc. 2). Podawany z Podlasia, Mazowsza, Roztocza, Œl¹ska, Wielkopolski, Pienin (PRÓCHNIEWICZ 1986; ZYGAD O 1993; LASKOWSKA 1996; ADAMSKA 1999; ALEKSANDRUK 1999; CHODKOWSKI 1999; ROZWA KA 1999; CIECIUCH 2000; WO NY, SZYMKOWIAK 2000; JANOWSKA 2001; STARÊGA 2003; KUPRYJANOWICZ 2005).

9 o 9 ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 9 Ryc. 2. Rozmieszczenie Pellenes tripunctatus w Polsce. Distribution of Pellenes tripunctatus in Poland. Gatunek ten do niedawna by³ uwa any za rzadki w naszym kraju. Jednak intensywne badania zw³aszcza we wschodniej czêœci Polski pokazuj¹, e wystêpuje on w wielu ró nych habitatach. Zamieszkuje otwarte, dobrze nas³onecznione, suche œrodowiska, g³ównie murawy piaskowe, ³¹ki, a tak e nieu ytki. Wyniki i dyskusja W trakcie badañ w wybranych œrodowiskach w dwóch kompleksach stawów rybnych stwierdzono obecnoœæ 15 gatunków zagro onych wyginiêciem umieszczonych na Czerwonej liœcie zwierz¹t gin¹cych i zagro onych w Polsce. Wiêkszoœæ, bo 12 wykazanych zagro onych gatunków paj¹ków, nale a³a do grupy gatunków nara onych na wyginiêcie (VU). Stwierdzono jeden gatunek zagro ony wyginiêciem (EN) i dwa zaliczone do grupy gatunków o s³abo rozpoznanym statusie (DD) (patrz: Przegl¹d gatunków zagro onych). Na poszczególnych powierzchniach badawczych stwierdzono od trzech do piêciu gatunków zagro onych (Tab. 1, STAÑSKA i in. 2007). Udzia³y procentowe tych gatunków i ich osobników na wiêkszoœci powierzchni by³y niewielkie - poni ej 10%. Wyj¹tek stanowi³ szuwar trzcinowy, gdzie ich udzia³ siêga³ prawie 30%, a udzia³ osobników prawie 60%. Na takie wyniki mia³ wp³yw na pewno fakt, e materia³ na tej powierzchni by³ pobierany nieregularnie i e ogólnie z³owiono tutaj bardzo ma³o osobników. Jak mo na siê by³o spodziewaæ znaczna czêœæ stwierdzonych gatunków to paj¹ki zwi¹zane ze œrodowiskami nadwodnymi i podmok³ymi, ale s¹ te gatunki preferuj¹ce suche i nas³onecznione habitaty (patrz: Przegl¹d gatunków zagro onych). Wynika to

10 10 MARZENA-STAÑSKA 10 Tab. 1. Liczebnoœci i udzia³y zagro onych gatunków paj¹ków w badanych œrodowiskach. Abundance and share of threatened spider species in analyzed habitats. Stawy Broszkowskie Stawy Siedleckie Murawa piaskowa Ols Szuwar pa³kowy Grobla Szuwar trzcinowy N osob. gat. zagro onych N gat. zagro onych % osob. gat. zagro onych ,4 58 % gat. zagro onych st¹d, i stawy rybne to mozaika wielu ró norodnych œrodowisk. To nie tylko zbiorniki z otwartym lustrem wody i zbiorowiska roœlinnoœci wodnej i nadwodnej im towarzysz¹ce. Na terenie stawów wystêpuj¹ tak e habitaty, które powsta³y w wyniku naturalnej sukcesji (np. turzycowiska, olsy) czy zwi¹zane z ukszta³towaniem terenu (np. murawy piaskowe, wydmy, ³¹ki). Tak du a ró norodnoœæ zbiorowisk roœlinnych sprzyja równie znacznej ró norodnoœci fauny oraz wystêpowaniu gatunków o skrajnie ró nych preferencjach œrodowiskowych (DOBROWOLSKI 1995; STAÑSKA i in. 2007). Wykazane w niniejszej pracy zagro one gatunki paj¹ków by³y stwierdzane tak e przez innych autorów prowadz¹cych badania w kompleksach stawów rybnych. Do tych gatunków nale ¹: Alopecosa schmidti, Microlinyphia impigra, Pardosa sphagnicola, Taranucnus setosus, Thanatus striatus (BUJNICKA 1998; KUREK 1998). Fakt ten potwierdza, i stawy rybne mog¹ byæ ostoj¹ dla zagro onych gatunków paj¹ków zw³aszcza w okolicach, gdzie nie wystêpuj¹ naturalne zbiorniki wodne lub te, które istnia³y zosta³y zanieczyszczone lub zniszczone. Rolê stawów rybnych jako refugium dla zagro onych gatunków potwierdza to, e liczebnoœæ niektórych gatunków by³a znaczna, a ich populacje w danym miejscu stabilne. Przyk³adami takich gatunków mog¹ byæ Tetragnatha reimoseri i Pardosa sphagnicola. Pierwszy z wy ej wymienionych gatunków od kilku lat jest regularnie ³owiony na terenie Stawów Siedleckich (HAJDAMOWICZ, JASTRZÊBSKI 2007). W naturalnym œrodowisku wystêpuje on g³ównie nad brzegami wód w szuwarach oraz w zbiorowiskach torfowisk turzycowych. Drugim zagro onym gatunkiem zwi¹zanym z terenami podmok³ymi jest Pardosa sphagnicola. Gatunek ten preferuje otwarte tereny podmok³e - torfowiska, turzycowiska, a tak e wilgotne lasy. Niestety, osuszanie terenów podmok³ych prowadzi do zaniku naturalnych siedlisk obu wy ej wymienionych gatunków. Siedliskiem zastêpczym dla nich mog¹ byæ w³aœnie sztuczne zbiorniki wodne, takie jak ekstensywnie u ytkowane stawy rybne. Podsumowanie Badania prowadzono na terenie dwóch kompleksów stawów rybnych - rezerwatu przyrody Stawy Broszkowskie i projektowanego rezerwatu przyrody Stawy Siedlceckie w latach Powierzchnie badawcze wyznaczono w ró nych œrodowiskach wystêpuj¹cych bezpoœrednio nad stawami oraz w ich otoczeniu: w szuwarach, olsie, na grobli i na murawie piaskowej. Paj¹ki ³owiono przy pomocy pu³apek Barbera i czerpaka. W sumie zebrano 4619 osobników, a wœród nich stwierdzono 15 gatunków umieszczonych na Czerwonej liœcie zwierz¹t gin¹cych i zagro onych w Polsce. Du a mozaika œrodowisk

11 11 ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 11 wystêpuj¹cych w badanych kompleksach sprawi³a, e wykazano tu rzadkie gatunki o ró nych preferencjach œrodowiskowych. Stwierdzono tu jeden gatunek zagro ony wyginiêciem (EN) Tetragnatha reimoseri, 12 gatunków nara onych na wyginiêcie (VU) i dwa zaliczone do grupy gatunków o s³abo rozpoznanym statusie (DD). Dla wszystkich zagro onych gatunków przedstawiono dane fenologiczne i wystêpowanie w Polsce, a dla dwóch gatunków (Ero cambridgei i Pellenes tripunctatus) sporz¹dzono mapy rozmieszczenia. Podziêkowania Autorzy dziêkuj¹ prof. dr hab. Markowi abce z Katedry Zoologii Akademii Podlaskiej za cenne uwagi i pomoc w trakcie realizacji badañ oraz dr Micha³owi Falkowskiemu z Zak³adu Botaniki AP za fitosocjologiczn¹ charakterystykê zbiorowisk roœlinnych. Summary Research were conducted in two fishpond complexes - Stawy Broszkowskie nature reserve and projected nature reserve Stawy Siedlceckie in years Study plots were selected in different habitats placed directly on the ponds or in their vicinity: in rushes, alder carr, on causeway and in sandy grassland. Spiders were collected by pitfall traps and sweep net. Totally, 4,619 specimen were caught and 15 of captured species were listed in the Red list of threatened animals in Poland. One spider species belonged to the group of endangered species (EN) Tetragnatha reimoseri, twelve spiders were in the group of vulnerable species (VU) and two species with data deficient (DD). The great mosaic of habitats in investigated complexes of fishpond caused the occurrence of the endangered spider species with diverse environmental preferences. For all of threatened spider species phenological data and information about the occurrence in Poland were given. The maps of distribution for two spider species (Ero cambridgei and Pellenes tripunctatus) were made. Literatura GRIMMER R.F.A., JONES T.A Important bird areas in Europe. ICBP Technical Publication No 9. IWRB. Slimbridge. DOBROWOLSKI K. A. (red.) Przyrodniczo ekonomiczna waloryzacja stawów rybnych w Polsce. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. FALKOWSKI M., RZÊPA A M Stawy Broszkowskie stan i zmiany szaty roœlinnej, wybranych grup zwierz¹t oraz proponowane zabiegi czynnej ochrony i prognoza efektów ekologicznych. TP Bocian, Siedlce. SACHANOWICZ K., GO AWSKI A., TABOR A Awifauna lêgowa stawów rybnych w Siedlcach w latach , Kulon, 4, 1-2: GO AWSKI A., SACHANOWICZ K., RZÊPA A M., KOT H., TABOR A Awifauna nielêgowa Stawów rybnych w Siedlcach w latach , Kulon, 2, 1-2: DOMBROWSKI A., S UPEK J., KUCZBORSKI R., RZÊPA A M., TABOR A Zmiany liczebnoœci ptaków wodnych na stawach rybnych œrodkowej czêœci niziny po³udniowopodlaskiej. Notatki Ornitologiczne, 35, 3-4: FALKOWSKI M., KRECHOWSKI J., NOWICKA-FALKOWSKA K Roœliny naczyniowe projektowanego rezerwatu ornitologicznego Stawy Siedleckie ko³o Siedlec, Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 19:

12 12 MARZENA-STAÑSKA 12 ADAMSKA J Paj¹ki (Araneae) wybranych œrodowisk Narwiañskiego Parku Narodowego. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. ALEKSANDRUK J Paj¹ki (Araneae) okolic Bielska Podlaskiego. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. ANTONIAK J Paj¹ki (Araneae) wybranych œrodowisk Puszczy Drygielskiej. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. BLICK T., BOSMANS R., BUCHAR J., GAJDOŠ P., HÄNGGI A., VAN HELSDINGEN P., RUŽICKA V., STARÊGA W., THALER K Checkliste der Spinnen Mitteleuropas. Checklist of the spiders of Central Europe. (Arachnida: Araneae). Version 1. Dezember Internet: BUJNICKA B Paj¹ki (Araneae) brzegów Jeziora Zygmunta Augusta. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. CH OPAŒ M Arachnofauna Siedlec i okolic. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska w Siedlcach. CHODKOWSKI A Paj¹ki (Araneae) okolic Makowa Mazowieckiego. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. CIECIUCH B Paj¹ki (Araneae) wybranych œrodowisk rezerwatu przyrody Kózki w powiecie osice. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska,Siedlce. DZIABASZEWSKI A Z badañ nad paj¹kami (Aranei) Wielkopolski, II. Bad. fizj. Pol. zach., C, 27: DZIABASZEWSKI A Paj¹ki Gr¹dowego Rezwrwatu Jakubowo ze szczegó³owym uwzglêdnieniem fenologii oraz struktury zgrupowañ Aranei. Pr. Kom. biol. PTPN. 73: FALKOWSKI M., NOWICKA-FALKOWSKA K., NESTERUK T., GO AWSKI A., SOLIS M Dokumentacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu czêœciowego Stawy Siedleckie. Maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. GAJDA L Paj¹ki (Araneae) rezerwatu Krasne w Puszczy Knyszyñskiej. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. GAJDOŠ P., SVATOÒ J., SVOBODA K Catalogue of Slovakian Spiders. Ustav krajinnej ekológie Slovenskej akademie vied, Bratislava. HAJDAMOWICZ I Fauna paj¹ków (Araneae) wybranych œrodowisk w Poleskim Parku Narodowym, z uwzglêdnieniem skutków antropopresji. Praca doktorska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. HAJDAMOWICZ I., JASTRZÊBSKI P Threats to a rare in European spider species, Tetragnatha reimoseri (Araneae: Tetragnathidae), and fishponds as an alternate habitat. Nature Conservation, 64: HÄNGGI A., STÖCKLI E., NENTWIG W Habitats of Central European spiders. Miscellanea Faunistica Helvetiae 4. JANOWSKA J Paj¹ki (Araneae) wydm i muraw psammofilnych rezerwatu Go³obórz k. Siedlec. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. KONOPKA J.A Paj¹ki (Araneae) uroczyska Piekielne Wrota po po arze w roku Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. KOT H Przyroda województwa siedleckiego. Zak³ad Badañ Ekologicznych EKOS, , Siedlce. KUPRASZEWICZ J Paj¹ki (Aranae) strefy brzegowej Stawów Dojlidzkich w Bia³ymstoku, Praca magisterska, maszynopis, Uniwesytet w Bia³ymstoku. KUPRYJANOWICZ J Spiders (Araneae) of open habitats in the Biebrze National Park, Poland. Fragm.. Faun. 46: KUPRYJANOWICZ J Paj¹ki (Araneae) Biebrzañskiego Parku Narodowego. W: DYRCZ A., WERPACHOWSKI C. (red.) Przyroda Biebrzañskiego Parku Narodowego. Biebrzañski Park Narodowy, Osowiec-Twierdza,

13 13 ZAGRO ONE-GATUNKI-PAJ KÓW-(ARANEAE) 13 KUPRYJANOWICZ J Paj¹ki (Araneae) Biebrzañskiego Parku Narodowego. Biebrzañski Park Narodowy, Osowiec Twierdza. KUPRYJANOWICZ J., HAJDAMOWICZ I., STANKIEWICZ A., STARÊGA W Spiders of some raised peat bogs in Poland. W: Selden A. (red.). Proc. 17th Europ. Coll. Arachnol., 1997, Edinburgh, KUREK M Paj¹ki (Aranae) strefy brzegowej i ³¹ki œwie ej, praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. LASKOWSKA J Paj¹ki Wybranych œrodowisk okolic Ostrowi Mazowieckiej. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. LOCKET G. H., MILLIDGE A. F British spiders. Ray Society, London, 2: ÊGOWSKI D Waloryzacja Puszczy Bia³owieskiej metod¹ zooindykacyjn¹ na podstawie paj¹ków. W: Szujecki A. (red.) Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Bia³owieskiej metod¹ zooindykacyjn¹. Wyd. SGGW, Warszawa, MAELFAIT, J.-P., BAERT, L., JANSSEN, M., ALDERWEIRELDT, M A Red list for the spiders of Flanders. Bull. Kon. Belg. Inst. Natuurwet. Entomologie 68: MERRETT P., MURPHY J. A A revised check list of British spiders. Bull. Br. arachnol. Soc., 11: MIKHAILOV K. G A checklist of the spiders of Russia and other territories of the former USSR. Arthropoda Sel., 5: MIKHAILOV K. G Catalogue of the spiders (Arachnida, Aranei) of territories of the former Soviet Union. Addendum 1. KMK Scientific Press Ltd., Moscow. MIKHAILOV K. G Catalogue of the spiders (Arachnida, Aranei) of territories of the former Soviet Union. Addendum 2. Zoological Museum, Moscow State University, Moscow. OLESZCZUK M Paj¹ki agrocenoz po³udniowego Podlasia. Praca doktorska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. PALMGREN P Die Spinnenfauna Finlands and Ostfennoskandiens. V. Argiopidae, Tetragnathidae and Mimetidae. Fauna fenn., 24: PLATEN R., BLICK T., BLISS P., DROGLA R., MALTEN A., MARTENS J., SACHER P., WUNDERLICH J Verzeichnis der Spinnentiere (excl. Acarida) Deutschlands (Arachnida: Araneida, Opilionida, Pseudoscorpionida). Arachnol. Mitt., Sonderband, 1: PLATNICK N. I The world spider catalog, version 8.5. American Museum of Natural History, PRÓCHNIEWICZ M Arachnofauna wybranych srodowisk okolic wsi Mierzwice Stare. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. PRÓSZYÑSKI J., STARÊGA W Paj¹ki - Aranei. Katalog fauny Polski, 33. PWN, Warszawa. ROBERTS M. J Spiders of Britain and Northern Europe. Collins Field Guide. Harper Collins Publisher. London, Glasgow, New York, Sydney, Auckland, Toronto, Johannesburg. ROZWA KA R Materia³y do znajomoœci paj¹ków Poleskiego Parku Narodowego i jego okolic. Parki nar. Rez. przyr., 15: ROZWA KA R Paj¹ki (Araneae) wybranych œrodowisk po³udniowego Roztocza. Praca doktorska, maszynopis, UMCS, Lublin. ROZWA KA R Paj¹ki (Araneae) zespo³u Brachypodio-Teucrietum rezerwatu Stawska Góra. W: ÊTOWSKI J. (red.). Walory przyrodnicze Che³mskiego Parku Krajobrazowego i jego najbli szych okolic. Wyd. UMCS, Lublin, ROZWA KA R Materia³y do znajomoœci paj¹ków (Araneae) Roztocza. Nowy Pam. Fizjogr. 3(1-2): ROZWA KA R Paj¹ki (Araneae) Nadwieprzañskiego Parku Krajobrazowego. Nowy Pam. Fizjogr., 4(1-2): SIELICKI M Paj¹ki (Araneae) ekotonu ols ³¹ka w warunkach Bia³egostoku. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku.

14 14 MARZENA-STAÑSKA 14 STANKIEWICZ A Paj¹ki (Araneae) zbiorowisk leœnych Wigierskiego Parku Narodowego. Praca doktorska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. STAÑSKA M Fauna paj¹ków (Araneae) wybranych typów lasów liœciastych w Puszczy Bia³owieskiej. Praca doktorska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. STAÑSKA M., PIEÑKOWSKI M., SIEKIERZYÑSKI M., WÓJCIK., CUDNY M Stawy rybne jako ostoja zagro onych gatunków paj¹ków i obiekt turystyki przyrodniczej. W: ABKA M., KOWALSKI R Przyroda a turystyka we wschodniej Polsce. Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce, STARÊGA W Nowe dla fauny Polski i rzadsze gatunki paj¹ków (Aranei), z opisem Leptyphantes milleri sp. n. Fragm. faun. 18(5): STARÊGA W Wykaz krytyczny paj¹ków (Aranei) Polski. Fragm. faun., 27: STARÊGA W Materia³y do znajomoœci rozmieszczenia paj¹ków (Aranei) w Polsce, VIII- X. Fragm. faun., 28: STARÊGA W Paj¹ki (Aranei) Gór Œwietokrzyskich. Fragm. faun., 31: STARÊGA W Paj¹ki (Araneae) Puszczy Knyszyñskiej. Nowy Pam. Fizjogr., 1: STARÊGA W. 2003a. Paj¹ki z Nadbu añskiego Parku Krajobrazowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, Bia³owie a, 22: STARÊGA W., B ASZAK C., RAFALSKI J Araneae Paj¹ki. Czerwona lista gatunków. W: G OWACIÑSKI Z. (red.) Czerwona lista zwierz¹t gin¹cych i zagro onych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, STARÊGA W., KUPRYJANOWICZ J Araneae paj¹ki. W: GUTOWSKI J. M., JAROSZEWICZ B. (red.). Katalog fauny Puszczy Bia³owieskiej. Wyd. IBL, Warszawa, STARÊGA W., STANKIEWICZ A Beitrag zur Spinnenfauna einiger Moore Nordostpolens. Fragm. faun., 39: SULIK B Paj¹ki (Araneae) okolic Grabowa. Praca magisterska, maszynopis, Uniwersytet w Bia³ymstoku. SZYMKOWIAK P Paj¹ki Aranei rezerwatu przyrody Mielno. Parki Nar. Rez. Przyr., 12(4): TARCZYÑSKA B Paj¹ki (Araneae) pni drzew wybranych typów œrodowisk rezerwatu Chmielinne. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. THALER K Bemerkenswerte Spinnenfunde in Nordtirol (Österreich) und Nachbarländern. Veröff. Mus. Ferdin., 63: WARCZAK J. A Wstêpne badania paj¹ków wybranych œrodowisk okolic W³odawy. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. WARYCH B Paj¹ki (Aranei) okolic Lublina. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. WO NY M Paj¹ki (Aranei) Wa³u Trzebnickiego. Fragm. faun., 29: WO NY M Wp³yw wilgotnoœci pod³o a na zgrupowania paj¹ków oraz dynamika liczebnoœci gatunków dominuj¹cych borów sosnowych Wzgórz Ostrzeszowskich. Acta Univ. Wratisl., Pr. zool., 23: WO NY M., SZYMKOWIAK P Epigenic spiders of the pastures of northern Wielkopolska. Arachnol. Mitt. 20: ZIELIÑSKA M Paj¹ki wybranych œrodowisk miasta Siedlce. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. ZYGAD O P Paj¹ki (Araneae) wybranych œrodowisk okolic Mierzwic. Praca magisterska, maszynopis, Akademia Podlaska, Siedlce. Wp³ynê³o: xx.xx.xxxx