Wiedza i postawy studentów wrocławskich uczelni na temat krwiodawstwa

Transkrypt

1 prace oryginalne Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 2, ISSN Copyright by Wroclaw Medical University Katarzyna Kozłowska 1, Monika Wójta-Kempa 2 Wiedza i postawy studentów wrocławskich uczelni na temat krwiodawstwa Knowledge and Attitudes Concerning the Blood Donation Among Students of Wroclaw 1 Studenstka kierunku zdrowia publicznego, studia II o, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu 2 Zakład Medycznych Nauk Społecznych, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Krwiodawstwo jest bardzo ważną akcją społeczną, której celem jest pozyskanie krwi dla osób wymagających transfuzji krwi lub do produkcji preparatów krwiopochodnych. Istotne jest propagowanie idei krwiodawstwa w celu pozyskania honorowych dawców tego życiodajnego leku. Jest to jedno z zadań ważnych dla zdrowia publicznego. Bez wątpienia rozwój krwiodawstwa zależy od poziomu wiedzy społeczeństwa na temat tej ważnej akcji społecznej. Cel pracy. Próba oceny wiedzy studentów największych wrocławskich uczelni na temat oddawania krwi oraz zbadanie deklarowanej liczby dawców krwi wśród studentów Wrocławia. Materiał i metody. Badanie zostało zrealizowane na próbie kwotowej wśród 400 studentów największych wrocławskich uczelni. Przeprowadzono je za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety. Do opracowania danych wykorzystano pakiet statystyczny STATISTICA 9.0. Wyniki. Średni wynik w teście wiedzy w obszarze krwiodawstwa wyniósł 38%. Poziom wiedzy studentów Wrocławia należy uznać za niezadowalający. Ponad połowa studentów nie umie właściwie odtworzyć procedury pobierania krwi. Najmniejszą wiedzę mają studenci w obszarze przywilejów wynikających z bycia dawcą: co najmniej 80% nie wie, jakie wyniki badań otrzymuje kandydat na dawcę krwi, a 65% studentów nie umie wskazać, co otrzymuje dawca bezpośrednio po donacji. Co czwarty student nie zna zasad przyznawania tytułu Honorowego Dawcy Krwi i tylko 5% zna przywileje wynikające z jego nadania. Około 35% studentów z próby zadeklarowało, że oddawało krew, co jest dużym odsetkiem w porównaniu z ogółem populacji (1,6% według badań CBOS). Poziom wiedzy krwiodawców jest różny od poziomu wiedzy osób, które nigdy nie oddawały krwi. Wnioski. Studenci są ważną grupą krwiodawców, dlatego należy wzmacniać ich wiedzę w tym obszarze. Przedstawione wyniki badań ankietowych wskazują na obszary wiedzy, które trzeba propagować wśród studentów, aby pozyskać nowych dawców. Wyniki wskazują nowe cele dla kampanii społecznych w obszarze krwiodawstwa. Należy też podkreślać przywileje płynące z faktu bycia dawcą (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 2, ). Słowa kluczowe: krwiodawstwo, krew, publiczna służba krwi, dawca, test wiedzy. Abstract Background. Blood donation is very important social action, whose aim is to gain blood for people demanding blood transfusion or for production blood-made medications. Promoting the idea of blood donation is one of the most important challenges for the Public Health. The development of blood donation depends on the level of knowledge about rules and profits of being blood donor. Objectives. Assessment of knowledge of blood donation among students of the largest universities in Wrocław. Material and Methods. The survey on social knowledge of blood donation was conducted in 2010 among 400 students of the largest universities of Wroclaw. Students were selected in proportion to the university size. The authorial questionnaire included questions about process of blood donation, contraindications and profits of blood donation. Results. The average score in test of knowledge of blood donation was at 38%. The main results showed that many students cannot correctly state the elements of blood donation process (50.6% of negative answers in whole sample) and they do not know the main profits of being a blood donor: 80% cannot correctly indicate blood test which are made before donation and 65% hardly know the procedure after donation. Only 26% of students know the general principles for granting the title of Honorary Blood Donor and only 5% know the profits of being the donor. About 35% of students donated their blood in the past and 58% of them do it regularly.

2 122 K. Kozłowska, M. Wójta-Kempa Conclusions. The analysis showed the main grounds which must be respected in planning new social campaign promoting blood donation. Students are a significant group of donors and they must be more precisely informed about the process of blood donation and the profits resulting from being the blood donor (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 2, ). Key words: blood donation, blood, public blood service, test of knowledge. Krwiodawstwo jest bardzo ważną akcją społeczną, której celem jest pozyskanie krwi dla osób wymagających transfuzji krwi lub do produkcji preparatów krwiopochodnych. Zapotrzebowanie na krew i preparaty krwiopochodne w praktyce działania systemu opieki zdrowotnej jest ogromne. Dla potrzeb zakładów opieki zdrowotnej krew jest gromadzona, konserwowana i przechowywana w bankach krwi. Zasady pobierania, przechowywania i przetwarzania ludzkiej krwi, obrotu krwią i preparatami krwiopochodnymi oraz warunki zapewniające dostępność preparatów przygotowanych z krwi, a także zadania i organizacja publicznej służby krwi zostały w Polsce uregulowane prawnie [1 3]. Obecnie w Polsce funkcjonują 23 Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK) wspierane przez 170 oddziałów terenowych. Ze statystyk dotyczących krwiodawstwa wynika, że liczba dawców krwi i liczba donacji krwi stale się zwiększa. W 2008 r. populacja krwiodawców wyniosła 628 tys. osób. Z roku na rok zapotrzebowanie na krew i jej składniki rośnie jednak w szybkim tempie i choć liczba dawców także się zwiększa, to zostało jeszcze wiele pracy przed publiczną służbą krwi w celu zapewnienia tego życiodajnego leku potrzebującym [4, 5]. Istotne jest to, że krwiodawstwo opiera się na dobrowolnym i bezpłatnym oddawaniu krwi, a działalność organizacji propagujących tę dziedzinę medycyny jest ważna i podnosi poziom świadomości społecznej [1 3]. Bez wątpienia rozwój krwiodawstwa zależy od poziomu wiedzy na temat procesu oddawania krwi, a także na temat korzyści i zalet bycia honorowym dawcą. Tak istotne jest dlatego nieustanne uświadamianie społeczeństwa, zacznając od młodzieży, gdyż w tej grupie jest najwięcej potencjalnych dawców. Dawcą może zostać każdy zdrowy człowiek, jeśli jest pełnoletni i nie przekroczył 65. roku życia oraz waży nie mniej niż 50 kg. Procedura oddawania krwi nie jest skomplikowana. Należy zgłosić się do rejestracji i wypełnić kwestionariusz z pytaniami o stan zdrowia kandydata na dawcę. Następnie jest pobierana próbka krwi w celu zbadania m.in. stężenia hemoglobiny. Jeżeli wynik jest w normie, to po kilku minutach odbędzie się badanie lekarskie, podczas którego lekarz kwalifikuje kandydata do oddawania krwi lub jej składników. Jednorazowo oddaje się 450 ml krwi. Zanim jednak postanowimy oddać krew, powinniśmy wiedzieć, że nie każdy może być dawcą. Do bezwzględnych przeciwwskazań do oddawania krwi zalicza się m.in. cukrzycę, nowotwory złośliwe, używanie środków psychoaktywnych oraz zakażenie chorobami zakaźnymi [1, 6]. Po zakończonej donacji krwiodawca otrzymuje posiłek regeneracyjny o wartości 4500 kalorii. Każdy krwiodawca może otrzymać dodatkowo zaświadczenie zwalniające w dniu oddania krwi z pracy lub szkoły, a także zwrot kosztów podróży. Może ponadto uzyskać bezpłatnie następujące wyniki badań laboratoryjnych: oznaczenie grupy krwi w układzie A, B, 0 i Rh, pełną morfologię krwi, znaczniki wirusowego zapalenia wątroby typu B i C, AIDS oraz zakażenie kiłą. Istnieje również możliwość odliczenia od podatku ulgi darowizn przeznaczonych na cele krwiodawstwa. Regularnym dawcom przysługuje tytuł i odznaka Zasłużony Honorowy Dawca Krwi w przypadku oddania przez kobietę co najmniej 5 litrów krwi, a przez mężczyznę 6 litrów krwi lub odpowiadająca tym objętościom ilość innych jej składników. Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi (ZHDK), który oddał co najmniej 20 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość innych jej składników przysługuje tytuł i odznaka honorowa Honorowy Dawca Krwi Zasłużony dla Zdrowia Narodu. Zasłużonemu honorowemu dawcy krwi przysługują uprawnienia do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej i usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach. Tytuł ten upoważnia ponadto do otrzymania darmowych leków umieszczonych w wykazie leków podstawowych. Niektóre miejscowości wprowadziły dodatkowo zniżki na komunikację miejską oraz ulgi na bilety PKS i PKP dla regularnych dawców krwi i jej składników [1, 6 8]. Propagowanie idei krwiodawstwa oraz wysiłki zmierzające do zaspokojenia potrzeb krwi jest jednym z wyzwań dla zdrowia publicznego. Niezbędne są prace z zakresu marketingu społecznego i edukacji obywateli. Odnosząc prezentowane wyniki badań do faktycznej liczby krwiodawców i sytuacji potrzeb krwi w Polsce, należy wskazać na konieczność uzupełnienia dotychczasowych kampanii społecznych promujących ideę krwiodawstwa. Kampania edukacyjna powinna być wzbogacona o rzetelną analizę obszarów wiedzy potencjalnych dawców dotyczącej procesu donacji i korzyści płynących z oddawania krwi.

3 Studenci wrocławskich uczelni a krwiodawstwo 123 Głównym celem opisywanych w artykule badań była próba oceny wiedzy studentów największych wrocławskich uczelni na temat oddawania krwi oraz zbadanie deklarowanej liczby dawców krwi wśród studentów Wrocławia. Badanie miało również określić zależność między stanem wiedzy studentów a byciem dawcą. Celem pośrednim było także ukazanie nowych kierunków w promocji idei krwiodawstwa. Podczas tworzenia planu badawczego założono, iż stan wiedzy studentów wrocławskich uczelni na temat honorowego krwiodawstwa jest na niskim poziomie oraz że wiedza dawców w stosunku do pozostałych osób jest większa. Założono również, że odsetek studentów oddających krew jest na wyższym poziomie od przeciętnego, gdyż reprezentują oni zdrową i aktywnie uczestniczącą w różnego typu akcjach grupę społeczną. Materiał i metody Badaniem objęto grupę 400 studentów największych wrocławskich uczelni. Respondenci zostali dobrani proporcjonalnie w stosunku do liczby osób uczących się w 6 największych szkołach wyższych we Wrocławiu [9]. Wśród respondentów znalazło się 139 studentów Uniwersytetu Wrocławskiego, 121 studentów Politechniki Wrocławskiej, 68 z Uniwersytetu Ekonomicznego, 37 osób z Uniwersytetu Przyrodniczego, 20 studentów Akademii Medycznej we Wrocławiu oraz 15 osób z Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Wśród studentów 51% (n = 204) stanowiły kobiety, a mężczyźni 49% (n = 196). Badanie zostało przeprowadzone za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, który składał się z trzech części. Pierwsza z nich zawierała pytania metryczkowe (płeć i przynależność do uczelni). Druga część testowa zawierała 13 pytań i miała na celu sprawdzenie poziomu wiedzy studentów o oddawaniu krwi. Pytania dotyczące wiedzy poruszały następujące zagadnienia: 1. Zagadnienia związane z procesem donacji krwi (uporządkowanie procesu donacji; wskazanie jednostki ml krwi oddawanej jednorazowo; wskazanie przedziału wiekowego, w którym można oddawać krew oraz wagi krwiodawcy; znajomość przeciwwskazań; zmienne 1, 2, 3, 4, 7 w tabeli 1). 2. Zagadnienia związane z korzyściami, które wiążą się z byciem krwiodawcą (wskazanie bezpłatnych wyników badań laboratoryjnych dla krwiodawców; wskazanie, co dawca otrzyma po donacji; znajomość przywilejów ZHDK; świadomość, iż można odliczyć od dochodu darowizny przeznaczone na cele krwiodawstwa; zmienne 5, 6, 8, 9, 11). 3. Wiedza o zapotrzebowaniu na krew przez polski system ochrony zdrowia (znajomość dziennego zapotrzebowania na krew). Ostatnia część kwestionariusza była przeznaczona tylko dla osób, które oddawały krew i składała się z 3 pytań (liczba odbytych donacji; opinia o poziomie odczuwanego bólu; wskazanie czynności, które zostały wykonane w punkcie krwiodawstwa). Ankieta była połączona z kwestionariuszem dotyczącym badania wiedzy na temat szpiku kostnego. Respondenci wypełniali ankietę dobrowolnie i samodzielnie. Badanie odbyło się od listopada 2009 r. do kwietnia 2010 r. Do opracowania danych wykorzystano pakiet statystyczny STATISTICA 9. Wyniki Poziom wiedzy studentów wrocławskich uczelni na temat krwiodawstwa Stan wiedzy studentów wrocławskich szkół wyższych na temat procesu donacji krwi i idei krwiodawstwa przedstawiono w tabelach 1 i 2. Odpowiedzi respondentów na pytania testowe zostały sklasyfikowane w 3 obszary: prawidłowej wiedzy (tylko prawidłowe odpowiedzi), nieprawidłowej/niepełnej wiedzy (w sytuacji, gdy respondent wskazał np. 2 z 3 poprawnych odpowiedzi) oraz obszar niewiedzy zadeklarowanej (wskazania nie wiem ). Dane prezentowane w tabeli 1 pokazują, że średni odsetek prawidłowych odpowiedzi na pytania testowe wyniósł 38%. Oznacza to, że niewiele więcej niż 1/3 studentów posiada właściwą wiedzę. Niewiele więcej niż połowa studentów wie, ile powinien ważyć krwiodawca (57% respondentów), ile ml krwi oddaje się jednorazowo (56%). Tylko co drugi respondent zna wszystkie przeciwwskazania i orientuje się, że istnieje możliwość odliczenia od podatku ulg darowizn przeznaczonych na cele krwiodawstwa (po 51%). Najbardziej niedoinwestowanym edukacyjnie obszarem wiedzy studentów są kwestie związane z przywilejami krwiodawców. Jedynie co 4. student zna zasady przyznawania tytułu ZHDK (26%) i tylko 5% zna przywileje nadawane takim krwiodawcom. Średni odsetek prawidłowych odpowiedzi zagregowanych w obszarze zagadnień związanych z procesem donacji (zmienne 1, 2, 3, 4, 7) wyniósł 49,4%. Oznacza to, że tylko połowa studentów ma prawidłową wiedzę na ten temat. Warto zwrócić uwagę, że tylko co 3. student potrafi odtworzyć przebieg procedury pobierania krwi. Brak tej elementarnej wiedzy jest być może ważnym powodem, dla którego potencjalny dawca odsuwa w czasie lub definitywnie odrzuca decyzję o donacji. Z na-

4 124 K. Kozłowska, M. Wójta-Kempa Tabela 1. Wiedza studentów Wrocławia na temat krwiodawstwa (n = 400) Table 1. The knowledge of blood donation among students (n = 400) Nr Wskaźniki, zmienne, wiedzy na temat krwiodawstwa (Indicators, variables, of knowledge of blood donation) 1 Uporządkowanie procesu donacji (Ordering the process of blood donation) 2 Przedział wiekowy dawców (The proper age of donator) 3 Ilość pobieranej krwi (The amount of donated blood) 4 Wymagana waga krwiodawcy (The proper weight of donator) 5 Wyniki badań dla dawcy (Blood tests) 6 Co otrzymuje krwiodawca po donacji (Profits for blood donator) 7 Przeciwwskazania do oddawania krwi (Contraindication) 8 Warunki otrzymania tytułu ZHDK (The rules of granting the title of Honour Blood Donator) 9 Przywileje dla ZHDK (Profits from the title of Honour Blood Donator) 10 Potrzeba krwi w Polsce (The need of blood in Poland) 11 Wiedza o możliwości odliczenia od podatku ulgi (Knowledge about possibility of tax relief) Średnia (Mean) Wiedza prawidłowa (Correct Wiedza nieprawidłowa/ /wiedza niepełna* (Incorrect or partially correct answers*) Nie wiem ( I don t n % n % n % ,9 18,4 * Uwagi: wiedza nieprawidłowa dotyczy zmiennej 1, 2, 3, 4, 8, 10 i 11, wiedza niepełna dotyczy zmiennej 5, 6, 7 i 9. * Correct answers in variables: 1, 2, 3, 4, 8, 10, 11, partially correct answers in variables: 5, 6, 7, 9. turalnych powodów wielokrotni dawcy potrafią lepiej odtworzyć te procedury, jednak i wśród nich odsetek osób z wiedzą niepełną jest bardzo duży (57%, tab. 2). Nie jest to zapewne element potrzebnej wiedzy, na który wskazaliby sami dawcy, dla edukatora z zakresu krwiodawstwa to, iż większość potencjalnych dawców nie wie, jak wygląda procedura oddawania krwi musi być jednak znaczący. Podobnie 17% obecnych dawców nie umie wskazać prawidłowo ilości pobieranej krwi, a wśród studentów nieoddających jeszcze krwi odsetek ten wyniósł 58% (łącznie wiedza nieprawidłowa i odpowiedzi nie wiem ; ryc. 1). Ważnymi aspektami zachęcającymi obywateli do honorowego krwiodawstwa są dodatkowe korzyści wynikające z tego tytułu. Korzyści te to nie tylko ogólna informacja o stanie zdrowia kandydata określona na podstawie badań laboratoryjnych, lecz także przywileje, które otrzymują regularni dawcy. Uzyskane informacje pokazują, że znajomość owych korzyści i przywilejów wśród potencjalnych dawców jest niewielka i z pewnością niewystarczająca do wzmocnienia postanowienia o donacji krwi. Na przykład w pytaniu: Jakie wyniki badań laboratoryjnych może bezpłatnie uzyskać krwiodawca? było 5 możliwych wariantów, w tym 3 zawierały prawidłowe informacje. Zaledwie 17% badanych osób potrafiło wskazać wszystkie prawidłowe odpowiedzi, a 26% z nich zadeklarowało, że nie wie, jakie badania przeprowadza się w trakcie rekrutacji krwiodawców. Zapytano również o to, co krwiodawca otrzymuje po pobraniu krwi i tu 75% studentów wykazało się wiedzą niepełną lub żadną. Co więcej, również wśród dawców prawidłowa wiedza nie jest częsta, bo aż 44% z nich nie umiało odtworzyć prawidłowej zasady postępowania z dawcą bezpośrednio po donacji (ryc. 2). Wyniki te są tyleż zaskakujące, co niepokojące i odzwierciedlają powiedzenie najciemniej pod latarnią. Mogłoby się wydawać, że wszyscy wiedzą,

5 Studenci wrocławskich uczelni a krwiodawstwo 125 Tabela 2. Wiedza studentów Wrocławia na temat krwiodawstwa z podziałem na dawców (n = 139) i osoby, które nie oddawały krwi (n = 261) Table 2. The knowlegde of blood donation among donators (n = 139) and non-donators (n = 261) Nr Wskaźniki, zmienne, wiedzy w obszarze krwiodawstwa (Indicators, variables, of knowledge of blood donation) Dawca (Donators) Osoba niebędąca dawcą (Non-donators) % % wiedza nieprawidłowa/wiedza niepełna* (uncorrect or partially correct answers*) nie wiem ( i don t wiedza nieprawidłowa/wiedza niepełna* (uncorrect or partially correct answers*) 1 Uporządkowanie procesu donacji (Ordering the process of blood donation) 2 Przedział wiekowy dawców (The proper age of donator) 3 Ilość pobieranej krwi (The amount of donated blood) 4 Wymagana waga krwiodawcy (The proper weight of donator) 5 Wyniki badań dla dawcy (Blood tests) 6 Co otrzymuje krwiodawca po donacji (Profits for blood donator) 7 Przeciwwskazania do oddawania krwi (Contraindication) 8 Warunki otrzymania tytułu ZHDK (The rules of granting the title of Honour Blood Donator) 9 Przywileje dla ZHDK (Profits from the title of Honour Blood Donator) 10 Potrzeba krwi w Polsce (The need of blood in Poland) 11 Wiedza o możliwości odliczenia od podatku ulgi (Knowledge about possibility of tax relief) Średnia (Mean) * Uwagi: wiedza nieprawidłowa dotyczy zmiennej 1, 2, 3, 4, 8, 10 i 11, wiedza niepełna dotyczy zmiennej 5, 6, 7 i 9. * Correct answers in variables: 1, 2, 3, 4, 8, 10, 11, partially correct answers in variables: 5, 6, 7, 9. nie wiem ( i don t co uzyskuje się w efekcie choćby jednorazowego oddania krwi, a jednak na podstawie uzyskanych wyników widać, że wiedza studentów nie jest tak pewna i ugruntowana jak można sądzić. Oprócz zaspokojenia potrzeb emocjonalnych i społecznych dawca realizując zasadę pomocy pozakrewniaczej może otrzymać pewne korzyści. W świetle wyników badań studenci jako potencjalna największa grupa dawców nie mają dostatecznej wiedzy na temat przywilejów, jakie przynosi regularne oddawanie krwi. Wiele problemów przysporzyła ankietowanym próba odpowiedzi na pytanie, ile litrów krwi musi oddać człowiek, aby otrzymać tytuł Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi. Prawidłową odpowiedź dotyczącą zasad przyznawania tytułu ZHDK znało zaledwie 26% ankietowanych. Tylko 5 na 100 ankietowanych potrafiło zaznaczyć wszystkie przywileje przysługujące osobie z takim tytułem. Praktycznie co drugi student zadeklarował, że nie zna żadnych przywi-

6 126 K. Kozłowska, M. Wójta-Kempa Ile ml krwi wydaje się jednorazowo? (How much blood is being donated during single donation?) dawca (donor) wiedza nieprawidłowa (incorrect or partly correct nie wiem ( I don t Ile ml krwi wydaje się jednorazowo? (How much blood is being donated during single donation?) osoba niebędąca dawcą (not-yet-donor) wiedza nieprawidłowa (incorrect or partly correct nie wiem ( I don t Ryc. 1. Wiedza studentów na temat tego, ile ml krwi oddaje się jednorazowo z podziałem na dawców i osoby, które nie oddawały krwi Fig. 1. The donors and notyet-donors knowledge of the amount of donated blood during single donation Co otrzymuje krwiodawca? (What are the benefits for donors directly after donation?) dawca (donor) wiedza nieprawidłowa (incorrect or partly correct nie wiem ( I don t Co otrzymuje krwiodawca? (What are the benefits for donors directly after donation?) osoba niebędąca dawcą (not-yet-donor) wiedza nieprawidłowa (incorrect or partly correct nie wiem ( I don t Ryc. 2. Wiedza studentów na temat tego, co otrzymuje krwiodawca po donacji z podziałam na dawców i osoby, które nie oddawały krwi Fig. 2. The donors and not-yet-donors knowledge of the benefits for donors after donation lejów! Taki stan rzeczy nasuwa tezę o konieczności stworzenia nowego przekazu informacyjnego w celu uzupełnienia społecznej wiedzy na temat krwiodawstwa i odblokowania wielu już powziętych przez potencjalnych dawców decyzji o udaniu się na zbiórkę krwi. Zbadani studenci nie są też świadomi, jak wiele potrzeba krwi. Na pytanie ile w Polsce każdego dnia brakuje krwi? prawidłowej odpowiedzi udzieliło zaledwie 36% respondentów. Wyniki badań sugerują, że warto byłoby wzmocnić wśród studentów wiedzę o doniosłej roli preparatów krwiopochodnych we współczesnej medycynie oraz wskazać indywidualne i najbardziej motywujące korzyści płynące z faktu oddawania krwi. Pomysł ten zresztą podzielają sami badani: 86% studentów uważa, że powinno się w Polsce prowadzić więcej kampanii społecznych propagujących ideę krwiodawstwa. Płeć w słabym stopniu różnicuje posiadany poziom wiedzy studentów Wrocławia. Z kolei biorąc pod uwagę miejsce kształcenia można zauważyć, że na reprezentowany stan wiedzy wpływa przynależność do danej uczelni. Największy poziom wiedzy reprezentują osoby uczące się na Akademii Medycznej, 45% z nich potrafiło prawidłowo uporządkować proces donacji krwi oraz wykazywało wyraźnie wyższy poziom wiedzy dotyczący podstawowych zagadnień dotyczących samej procedury. Ponad 70% z nich jest doinformowanych o zapotrzebowaniu na krew polskiego systemu ochrony zdrowia. Także studenci Akademii Wychowania Fizycznego reprezentują wyższy poziom wiedzy w porównaniu do pozostałych ankietowanych. Najniższy poziom wiedzy reprezentują natomiast studenci Politechniki Wrocławskiej i Uniwersytetu Ekonomicznego niewielu z nich potrafi wskazać wyniki badań, jakie może otrzymać krwiodawca bezpłatnie oraz pozostałe ich uprawnienia i korzyści wynikające z bycia dawcą krwi. Charakterystyka dawców i deklarowana liczba pobrań krwi Wśród wszystkich respondentów 139 osób oddawało już krew, co stanowi 35% badanej próby. Wśród ankietowanych kobiet 28% zadeklarowało, że oddawało krew, odsetek mężczyzn oddających krew natomiast wynosił 42%. Spośród wszystkich dawców 42% oddało krew jednorazowo. Mniej

7 Studenci wrocławskich uczelni a krwiodawstwo 127 więcej tyle samo osób oddało krew 2 5 razy, a 16% 6 lub więcej. Zauważalna była różnica między liczbą donacji a płcią respondenta; wśród regularnych dawców (6 razy i więcej) krew oddało 23% mężczyzn i zaledwie 5,3% kobiet. Ważną informacją uzyskaną podczas badania od dawców jest opinia, że 92% z nich uważa proces donacji za czynność bezbolesną. To ważne, jeśli zakłada się, że niektóre osoby mogą odwlekać decyzję o donacji właśnie z powodu przekonania o towarzyszącym temu bólu. Także i tę informację powinno uwzględnić się w kampaniach promocyjnych krwiodawstwa. W ostatnim pytaniu kierowanym do dawców respondenci byli proszeni o uszeregowanie czynności personelu, które zostały wykonane w punkcie krwiodawstwa Najwięcej dawców zaznaczyło, że przed oddaniem krwi lekarz zbadał stan zdrowia blisko 91%. Niewiele mniej (88%) respondentów zadeklarowało, że personel wręczył do wypełnienia kwestionariusz sprawdzający stan zdrowia, taki sam odsetek badanych przypomina sobie, że po donacji otrzymali posiłek regeneracyjny. Cztery piąte ankietowanych zatwierdziło, iż został im zbadany poziom hemoglobiny. Zaledwie 71% dawców stwierdziło, że po oddaniu krwi personel kazał pozostać im co najmniej 3 min na fotelu i do 30 min na terenie miejsca poboru. Omówienie W wyniku analizy materiału empirycznego udało się ustalić obszary wiedzy i jej braku wśród studentów 6 największych uczelni we Wrocławiu (n = 400), na temat procesu oddawania krwi. Jeśli chodzi o zagadnienia związane z procedurą oddawania krwi, można uznać, że jest to wiedza na średnim poziomie. Wiedza dawców o powyższych zagadnieniach jest dużo większa w porównaniu z osobami, które jej nigdy nie oddawały. Największy problem sprawiło respondentom uporządkowanie procesu donacji, nawet dawcy krwi mają duży problem z odtworzeniem prawidłowej kolejności czynności procesu donacji (43%), być może ufają oni pracownikom RCKiK na tyle, że nie przywiązują dużej uwagi do etapów procedury oddawania krwi. Istotny jest szczególnie duży odsetek studentów, którzy nie są krwiodawcami i tak naprawdę nie znają korzyści, jakie dostarcza honorowa donacja. Doinformowanie tych potencjalnych dawców należy do jednych z zadań sektora zdrowia publicznego. Przypuszcza się, iż rozpowszechnienie informacji o korzyściach i przywilejach wynikających z nawet sporadycznych donacji zachęciłoby do honorowego oddawania krwi. Wiele instrumentów nowoczesnego marketingu społecznego mogłoby lepiej służyć medycynie i społeczeństwu, gdyby opierały się one na analizie wyników rzetelnych badań społecznych. Zbadani studenci nie są także świadomi, jak duże jest zapotrzebowanie na krew. Na pytanie ile w Polsce każdego dnia brakuje krwi? prawidłowej odpowiedzi udzieliło zaledwie 36% respondentów. Nie stwierdzono istotnie statystycznej różnicy wiedzy między krwiodawcami a pozostałymi respondentami. Nagłaśnianie informacji o brakach zasobów krwi nie musi być zatem furtką do zwiększenia liczby donacji, choć wielu pracowników służby krwi potwierdza konieczność stałej współpracy z lokalnymi mediami. Aż 86% studentów uważa, że należy prowadzić więcej kampanii społecznych propagujących krwiodawstwo, można zatem przypuszczać, że ankietowani mają świadomość niskiego poziomu wiedzy i chcą być uświadamiani i zachęcani do aktywnego uczestnictwa w akcjach honorowego krwiodawstwa. Istnieją różnice w wiedzy respondentów w zależności od miejsca studiów. Może to wynikać z profilu kształcenia: na każdym kierunku Akademii Medycznej i Akademii Wychowania Fizycznego realizuje się zagadnienia związane z anatomią i fizjologią człowieka, co może powodować wyższy poziom wiedzy na temat krwiodawstwa. Na Politechnice Wrocławskiej i Akademii Wychowania Fizycznego są natomiast poruszane głównie przedmioty ścisłe, dlatego dla tych dwóch grup powinno się prowadzić więcej akcji edukacyjnych dotyczących krwiodawstwa. Wśród wszystkich respondentów 139 osób oddawało już krew, co stanowi 35% badanej próby. Zgodnie z danymi statystycznymi liczba krwiodawców w 2008 r. wynosiła 628 tys., tj. 1,6% osób, które oddawały krew w stosunku do liczby ludności w Polsce [4]. Odnosząc te dane do badanej grupy, można stwierdzić, że bardzo duży odsetek badanych studentów oddaje krew. Wynika z tego prosty wniosek, że jest to duża grupa potencjalnych dawców, którą należy edukować i zachęcać do regularnego oddawania krwi. Ważną informacją uzyskaną podczas badania od osób, które oddawały krew jest opinia, że 92% z nich uważa proces donacji za czynność bezbolesną. Jest to wiadomość, którą powinno się przekazywać ludziom, by nie obawiali się samego procesu donacji. Nie wszyscy dawcy odtwarzają w pamięci procedurę donacji. Za taką sytuację może odpowiadać wysoki poziom zaufania do personelu medycznego (który nie wymaga wtedy kontrolowania działań) lub też, że 40% respondentów oddawało krew jednorazowo i po prostu nie pamięta wszystkich szczegółów danej sytuacji.

8 128 K. Kozłowska, M. Wójta-Kempa Na podstawie zrealizowanych badań empirycznych można stwierdzić, że młodzież ma małą wiedzę na temat krwiodawstwa, a przedstawione analizy pokazują, które obszary wiedzy trzeba propagować wśród studentów, aby pozyskać nowych dawców. Podstawą skutecznych działań będzie edukacja i rozpowszechnianie rzetelnych informacji o samym procesie donacji oraz o dodatkowych korzyściach i uprawnieniach honorowych krwiodawców. Następnym krokiem po prelekcji powinno być poinformowanie o najbliższych akcjach i zachęcenie do aktywnego w nich uczestniczenia. Podsumowując, można stwierdzić, że dawcy krwi są niezastąpieni w polskim systemie ochrony zdrowia, musimy ich edukować, informować i przede wszystkim o nich dbać. Powinniśmy mieć świadomość tego, że każdy z nas może kiedyś potrzebować tego życiodajnego leku, dlatego należy zachęcać wszystkich do aktywnego uczestnictwa w akcjach poboru krwi. Wnioski Ogólny stan wiedzy studentów wrocławskich uczelni na temat oddawania krwi jest na niskim poziomie. Średni wynik w teście wiedzy wyniósł 38%. Najmniej prawidłowych wskazań padło w obszarze zagadnień związanych z korzyściami i przywilejami bycia krwiodawcą. Wielu studentów nie wie też, ile ml krwi oddaje się jednorazowo. Studenci, którzy są potencjalną dużą grupą krwiodawców nie dysponują zatem podstawową wiedzą, która może wzmocnić lub wywołać decyzję o donacji. Co trzeci student z badanej próby oddawał już krew. Młodzi ludzie mają ogromny potencjał w obszarze krwiodawstwa, dlatego ich wiedza powinna być zdecydowanie większa. Wiedza dawców krwi w stosunku do pozostałych respondentów jest na wyższym poziomie. W każdym zadanym w kwestionariuszu pytaniu krwiodawcy wykazali się lepszą wiedzą. Jej poziom nie jest jednak satysfakcjonujący i kształtuje się średnio na 49% prawidłowych odpowiedzi. Może to wynikać z tego, że 42% dawców oddawało krew tylko raz. Należy wdrożyć działania edukacyjne propagujące honorowe oddawanie krwi. Młodych ludzi charakteryzuje dobry stan zdrowia i chęć udziału w akcjach krwiodawstwa, dlatego wciąż trzeba do nich docierać i zachęcać do regularnego oddawania krwi. W kampaniach społecznych należy podkreślać zagadnienia związane z samym procesem donacji oraz uprawnieniami i przywilejami, które przysługują krwiodawcy. Piśmiennictwo [1] Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi. Dz.U. z 1997 r. Nr 106, poz [2] Ustawa z dnia 26 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o publicznej służbie krwi oraz o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Dz.U. z 2003 r. Nr 223, poz [3] Kulik T., Latalski M.: Zdrowie Publiczne: podręcznik dla studentów i absolwentów Wydziałów Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznych. Czelej, Lublin [4] Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej Główny Urząd Statystyczny. Warszawa [5] Program Zdrowotny: Zapewnienie samowystarczalności Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych. Warszawa [6] Publikacja Internetowego Serwisu Europejskiej Fundacji Honorowych Dawców Krwi: [7] Publikacja Internetowa Serwisu Polskiego Czerwonego Krzyża. [8] Broszura Informacyjna Ministerstwa Finansów. Ulga dla honorowych dawców krwi: podatki/broszury_informacyjne/ulga_krew_2010.pdf. [9] Szkoły Wyższe i ich finanse w 2008 r. Główny Urząd Statystyczny. Warszawa Adres do korespondencji: Monika Wójta-Kempa Zakład Medycznych Nauk Społecznych Katedra Zdrowia Publicznego Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich ul. K. Bartla Wrocław movika1@interia.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: