ROMAN DZIELEWSKI ( )

Transkrypt

1 ROMAN DZIELEWSKI ( ) Pierwszy polski profesor elektrotechniki w historii elektryki, nestor tej dziedziny wiedzy twórca nauczania elektrotechniki na poziomie akademickim. Autor polskiego akademickiego podrcznika do elektryki oraz pierwszego uczelnianego laboratorium elektrotechnicznego. Organizator pierwszego Oddziału Elektrotechnicznego kształccego inynierów elektryków. Jeden z pierwszych twórców polskiego słownictwa elektrotechnicznego. Wybitny działacz społeczny i samorzdowy. W 150. rocznic urodzin uchwałami Zarzdu Głównego Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (z dnia 28 wrzenia 2012 roku) oraz Zarzdu Głównego Stowarzyszenia Elektryków Polskich (z dnia 10 padziernika 2012 roku) uznany przez polskich elektryków za Patrona Roku Rys. 1. Prof. Roman Dzielewski ( ) Profesor Roman Dzielewski urodził si 18 I 1863 r. w Tarnowie. Był jednym z trzech synów Hieronima i Gabrieli z Morawskich. Wszyscy trzej bracia zostali inynierami. Brat Walerian ( ) był autorem niezrealizowanego projektu budowy wskotorowej kolei parowej z Zakopanego przez Kunice i Hal Gsienicow na Przełcz winick. Projekt upadł wskutek sprzeciwu Towarzystwa Tatrzaskiego. W 1878 r. Roman Dzielewski, w wieku 15 lat, ukoczył z odznaczeniem szkoł realn w Jarosławiu. W tym samym roku podjł studia na Wydziale Budowy Machin C. K. Szkoły Politechnicznej we Lwowie. W 1880 roku rozpoczł działalno społeczn, w wieku 17 lat został członkiem Towarzystwa Politechnicznego. Dyplom inyniera, z odznaczeniem, uzyskał w 1883 r., a wic majc zaledwie 20 lat. W latach był asystentem w Katedrze Geodezji kierowanej przez prof. Dominika Zbroka, gdzie zajmował si przyrzdami mierniczymi i jednoczenie odbywał praktyk w przedsibiorstwie budowlanym architekta Wincentego Rawskiego we Lwowie. Po rezygnacji z asystentury otrzymał z Wydziału Krajowego dwuletnie ( ) stypendium naukowe na uzupełnienie studiów za granic (w autonomicznej Galicji Wydział Krajowy sprawował władz wykonawcz jako prowincjonalny rzd). W ramach tego stypendium uczszczał przez trzy semestry na wykłady w Akademii Górniczej w Berlinie (Königliche Bergakademie), a nastpnie na wykłady z elektrotechniki w Królewskiej Wyszej Szkole Technicznej w podberliskim Charlottenburgu (Königliche Technische Hochschule). W Berlinie był asystentem profesora elektrotechniki i mechaniki A. Slaby ego, który był uczestnikiem eksperymentów G. Marconiego przy próbach przesyłu sygnału radiowego przez Kanał La Manche. W czasie studiów brał udział w yciu polskich studentów zgrupowanych wokół Stowarzyszenia Bratniej Pomocy. Był te członkiem Towarzystwa Naukowego Akademików Polaków w Berlinie, a w roku 1885 w semestrze letnim nawet został wybrany na jego prezesa. Uczestniczył w cotygodniowych zebraniach, na których wygłaszano odczyty, równie naukowe. Równoczenie ze studiami pogłbiał sw wiedz praktyczn, pracujc jako wolontariusz w fabryce telegrafów G. Wehra w Berlinie, a take w fabryce lokomotyw i maszyn w Winterthur w Szwajcarii. Po powrocie do kraju znalazł prac w warsztatach in. Rychnowskiego we Lwowie. W latach odbył słub wojskow techniczn w austriackiej marynarce wojennej (wówczas Austro-Wgry

2 Nr 6(508) CZERWIEC miały dostp do Morza Adriatyckiego od Triestu a do Dubrownika). Po słubie wojskowej pracował przez dwa lata jako inynier maszynowy i budowlany w Salinach w Wieliczce. W roku akademickim 1887/88 w C.K. Szkole Politechnicznej we Lwowie powołano docenta prywatnego do elektrotechniki. Został nim urodzony w 1849 r. fizyk Franciszek Dobrzyski, który w latach studiował fizyk na Uniwersytecie Berliskim pod kierunkiem Hermanna von Helmholtza ( ), a w latach elektrotechnik u prof. Adalberta von Waltenhofena ( ) w Wiedniu. Miał on na Wydziale Budowy Machin, najprawdopodobniej w roku 1888, pierwsze na ziemiach polskich wykłady w jzyku polskim z elektrotechniki. Wykłady, pocztkowo w wymiarze jednej godziny tygodniowo, obejmowały: w semestrze zimowym teori maszyn dynamoelektrycznych, a w wiosennym owietlenie elektryczne i transmisje elektryczne. Jednak ju w roku 1890 r. zwikszono liczb wykładów do 3 godzin na obydwu semestrach. F. Dobrzyski był autorem podrcznika Prdy zmienne, wydanego we Lwowie w 1892 r. W dniu 27 X 1890 r. w lwowskiej uczelni powołano Katedr Elektrotechniki. W 1891 r. ogłoszono konkurs na obsad katedry elektrotechniki, który rozstrzygn miało Kolegium Profesorów C.K. Szkoły Politechnicznej. Do konkursu zgłoszono dwie kandydatury: pierwsz, dotychczasowego wykładowcy elektrotechniki w uczelni docenta prywatnego elektrotechniki Franciszka Dobrzyskiego oraz drug, inyniera maszyn w Salinach w Wieliczce Romana Dzielewskiego, który mimo młodego wieku miał ju za sob 8 lat praktyki technicznej. Kolegium Profesorów odbyło dwa posiedzenia, w dniach 15 oraz 22 maja 1891 roku. Zanim podjło ostateczn decyzj, w trakcie dyskusji podkrelano zasługi dla Szkoły docenta Dobrzyskiego, jego gruntown znajomo nauki i metod bada naukowych, jednak wytknito mu brak przygotowania technicznego. Przy omawianiu kandydatury Dzielewskiego dowodzono praktycznej doniosłoci jedynej pracy z elektrotechniki przedłoonej przez Dzielewskiego, podnoszono jego zdolnoci niepospolite i celujce studya. Przewaało zdanie, e wicej nauczy studentów praktyk ni teoretyk nawet po najlepszych studiach uniwersyteckich. Dyskusja musiała by jednak do zacita, skoro w trakcie drugiego posiedzenia padł nawet wniosek, aby powoła do komisji konkursowej Henryka Merczynga z Petersburga. Wniosek nie został jednak podtrzymany i ustalono, e odbd si dwa głosowania, odrbnie nad kad kandydatur. Uzgodniono te kolejno głosowa. W pierwszym głosowaniu nad kandydatur Dzie- lewskiego oddano 16 kartek, wród których 14 z nazwiskiem Dzielewski, 1 z nazwiskiem Dobrzyski i 1 kartk pust. Natomiast w głosowaniu nad drug kandydatur oddano 7 kartek z nazwiskiem Dobrzyski i 9 z napisem Nikt. W wyniku takich głosowa Kolegium Profesorów postanowiło przedstawi Wysokiemu.K. Ministerstwu jedynie kandydatur Romana Dzielewskiego (rys. 2). W dniu 27 IX 1891 r. Roman Dzielewski w wieku 28 lat został powołany na profesora nadzwyczajnego elektrotechniki.k. Szkoły Politechnicznej we Lwowie oraz na stanowisko kierownika Katedry Elektrotechniki. Był to pierwszy polski profesor elektrotechniki na ziemiach polskich (na Politechnice Warszawskiej pierwsze nominacje polskich profesorów elektryków mogły odby si dopiero odzyskaniu niepodległoci, w roku1919). Profesor Dzielewski rozpoczł prac od zorganizowania doskonałego (jak na ówczesne warunki) laboratorium elektrotechnicznego, umoliwiajcego prowadzenie wicze i eksperymentów, w którym studenci zapoznawali si z praktycznymi zastosowaniami elektrotechniki. Ponadto czynił starania o stopniowe zwikszanie pensum wykładowego i zakresu wykładanych przedmiotów. W 1892 r. wykłady obejmowały elektrotechnik ogóln oraz elektrotechnik szczegółow, na któr składały si: maszyny elektryczne, transformatory, owietlenie elektryczne oraz pomiary elektrotechniczne wraz z wiczeniami. Zakres ten stopniowo powikszył o wykład z budowy elektrowni oraz wiczenia konstrukcyjne z maszyn elektrycznych i siłowni elektrycznych. Był znakomitym pedagogiem i bardzo dobrym wykładowc. Jego wykłady odznaczały si jasnoci oraz przejrzysto- ci i były wygłaszane z zaangaowaniem, wielk swad i odpowiedni intonacj dla zwikszenia zrozumienia przekazu. Cieszyły si wród słuchaczy du popularnoci. Mimo e o jego nominacji na profesora zadecydowała znajomo praktyki w dziedzinie budowy maszyn, to jego wykłady z mechaniki (przez 12 lat zastpczo miał równie wykład z mechaniki teoretycznej), w których bardziej mógł kła nacisk na stron teoretyczn, były równie dobre, a moe nawet lepsze ni powicone przedmiotom bardziej praktycznym. Na inauguracji roku akademickiego 1892/93 wygłosił wykład pt. Pogld na elektryczne przenoszenie siły, co było ewenementem w czasie, gdy elektrotechnika dopiero zdobywała sobie miejsce w technice. Dnia 18 VIII 1895 r. otrzymał nominacj na profesora zwyczajnego. Miał wtedy 32 lata. Napisał podrcznik akademicki Encyklopedia elektrotechniki, podług wykładów, wydany we Lwowie w 1898 roku.

3 30 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA Rys. 2. Protokół z posiedzenia Kolegium Profesorów w dniu 22 maja 1891 Poza prac dydaktyczn prof. Dzielewski pełnił w Szkole Politechnicznej wiele odpowiedzialnych funkcji, zarówno w uczelni, jak i na wydziale. Szkoła Politechniczna miała cztery wydziały: inynieryjny, chemiczny, budownictwa i maszynowy, który w okresie kilkakrotnie zmieniał nazw. Najpierw była to Szkoła Budowy Machin ( ), potem Wydział Budowy Machin ( ), Wydział Budownictwa Machin ( ) i Wydział Budowy Maszyn ( ). Prof. Dzielewski pełnił funkcj dziekana Wydziału Budownictwa Machin, a nastpnie Wydziału Budowy Maszyn w szeciu jednorocznych kadencjach w latach: 1894/95, 1895/96, 1904/05/06/07/08 oraz prodziekana Wydziału Budowy Maszyn przez pi jednorocznych kadencji w latach: 1896/97, 1897/98 i 1908/09/10/11. Ponadto sprawował urzd rektora Szkoły Politechnicznej w kadencji 1901/02 i prorektora w kadencji 1902/03. Łcznie w okresie pełnił te funkcje przez 13 jednorocznych kadencji. Był członkiem wydziałowej Komisji Egzaminacyjnej II egzaminu pastwowego (dyplomowego) (1905/06). W okresie nastpił duy rozwój C.K. Szkoły Politechnicznej, głównie dziki zwikszeniu kadry naukowej, placó-

4 Nr 6(508) CZERWIEC wek uczelni i liczby studentów. Wpłynła na to m.in. sytuacja midzynarodowa. Słabnca monarchia austro-wgierska liberalizowała swój stosunek do Polaków, majc na uwadze ich przydatno jako ołnierzy na wypadek konfliktu zbrojnego. Na podstawie ustawy z 14 IV 1901 r. C.K. Szkoła Politechniczna we Lwowie otrzymała, jak i inne wysze szkoły techniczne w Austrii, prawo nadawania stopnia naukowego doktora nauk technicznych (doctor rerum technicarum). W czasie sprawowania przez prof. Dzielewskiego funkcji rektora miały miejsce dwie pierwsze obrony prac doktorskich z dziedziny inynierii. Uroczysta promocja pierwszych polskich doktorów nauk technicznych odbyła si 5 VII 1902 r. Wzili w niej udział m.in.: trzej arcybiskupi rónych obrzdków, namiestnik cesarski i marszałek Sejmu Galicyjskiego. Pocztkowo katedra nie miała asystenta, w zwizku z tym profesor musiał te prowadzi wiczenia tablicowe i laboratoryjne. Pierwszym jego asystentem został dr Zdzisław Stanecki ( ), nastpnie jego współpracownikami byli przyszli wybitni profesorowie polskich politechnik. Asystentami byli: Gabriel Sokolnicki ( ) i Kazimierz Idaszewski ( ), adiunktem Kazimierz Drewnowski ( ), a asystentem/adiunktem in. Wacław Günther ( ). W miar rozwoju elektrotechniki jako nauki i jej praktycznych zastosowa prof. Dzielewski wprowadzał coraz to nowsze treci do swych wykładów. Dlatego był bardzo przeciony zajciami dydaktycznymi. Ponadto pełnił na uczelni róne funkcje. Sytuacja taka doprowadziła w kocu do powołania w dniu 7 XI 1906 r. drugiej katedry elektrotechniki pod nazw Katedra Elektrotechniki Konstrukcyjnej, na kierownika której poszukiwano kandydata. Dopiero w dniu 1 XII 1908 r. kierownictwo katedry i powołanie na profesora zwyczajnego przyjł Aleksander Rothert, wiatowej sławy specjalista w dziedzinie maszyn elektrycznych i organizacji pracy (został póniej jednym z trzech pierwszych doktorów h.c. Politechniki Warszawskiej za swe osignicia w dziedzinie maszyn elektrycznych). Przejł on wykłady i wiczenia konstrukcyjne z maszyn elektrycznych i transformatorów oraz budowy elektrowni. Prof. Dzielewski zatrzymał tylko wykłady z elektrotechniki ogólnej, owietlenia elektrycznego i pomiarów elektrotechnicznych. Dziki staraniom prof. Dzielewskiego na bazie tych dwu katedr powstał w roku akad. 1910/11 Oddział Elektrotechniczny, pierwszy w dziejach polskiego szkolnictwa wyszego, na którym kształcili si inynierowie elektrycy. Wchodził on w skład Wydziału Budowy Maszyn. W r. akad. 1915/16 absolwentami Szkoły zostali dwaj pierwsi inynierowie elektrycy. Roman Dzielewski był take członkiem rónych organizacji, bardzo zaangaowanym samorzdowcem oraz człowiekiem niezwykle aktywnym w rozmaitych obszarach. W 1892 r. przygotował studialne opracowanie Sprawozdanie w sprawie kolei elektrycznej w miecie Lwowie (rys. 3). Rys. 3. Strona tytułowa Sprawozdania w sprawie budowy kolei elektrycznej w miecie Lwowie W 1894 r. przypadała 50. rocznica utworzenia C.K. Szkoły Politechnicznej. W tym samym roku zorganizowano we Lwowie Pierwsz Wystaw Krajow. Prof. Dzielewski był członkiem Komitetu Organizacyjnego (sekcja maszynowa i elektrotechniczna). Ze wzgldu na t wystaw ju 31 III 1894 r. we Lwowie pojawił si tramwaj elektryczny, zaledwie w dwa lata od opracowania studialnego. Był to pierwszy tramwaj elektryczny w Austro-Wgrzech. Był to te pierwszy elektryczny tramwaj na dawnych polskich ziemiach (z obecnych polskich miast jedynie Wrocław wyprzedził Lwów, ale tylko o jeden rok). Roman Dzielewski, bdc przez 16 lat członkiem Rady Stołecznego Miasta Lwowa, był referentem rónorodnych spraw technicznych miasta, m.in. dotyczcych rzeni, wodocigów, gazowni i elektrowni. W 1901 r. jako rektor Szkoły Politechnicznej był z urzdu posłem do Sejmu Krajowego. Zajmował si równie projektem organizacji miejskiego Urzdu Budowniczego. W 1905 r. opublikował w Słowie Polskim szereg artykułów na temat udziału, organizacji i stanowiska urzdów technicznych w administracji miasta Lwowa (rys. 4), a w 1910 r. przedstawił dwa projekty reformy Miejskiego Urzdu Budowniczego. W czasie wojny załoył w 1915 r. demokratyczny Zwizek Stałej Delegacji Pracowników Pastwowych i był jego prezesem. Utworzona te została społeczno-charytatywna organizacja Przysta Pra-

5 32 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA cowników Pastwowych, która była rzecznikiem interesów tych pracowników wobec pastwa (działała ona równie po I wojnie wiatowej). Był take współzałoycielem Zakładów Wodocigowych w naftowym Zagłbiu Borysławskim. W 1919 r. kandydował na posła do Sejmu w Warszawie. zatwierdzony 28 VI 1921 r. Prof. Dzielewski był w 1923 r. recenzentem pierwszej pracy doktorskiej z elektrotechniki na Politechnice Lwowskiej. Praca została odznaczona (wyróniona), a pierwszym doktorem był Stanisław Fryze. W dniu 12 stycznia 1924 r. prof. Dzielewski wygłosił przemówienie podczas uroczystej promocji doktorskiej S. Fryzego. Prof. Dzielewski był bardzo czynnym działaczem społecznym, zwłaszcza w organizacjach zwizanych z technik, a głównie z elektrotechnik. Ju od 1880 r. (w wieku 17 lat, jeszcze jako student) naleał do Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie, a w okresie był jego sekretarzem (rys. 5). Rys. 4. Strona tytułowa odbitki ze Słowa Polskiego z 1905 roku W okresie lwowska Szkoła Politechniczna była czynna tylko dorywczo. W latach 1915/16 i 1916/17 miecił si w niej szpital wojskowy. W 1918 r., po odzyskaniu niepodległoci, uczelnia została przemianowana na Politechnik Lwowsk, a wydział zmienił nazw na Wydział Mechaniczny. Prof. A. Rothert po wojnie do Lwowa nie wrócił. Katedra Elektrotechniki Konstrukcyjnej została zlikwidowana. Jednak Oddział Elektrotechniczny dziki staraniom prof. Dzielewskiego zyskał znakomit obsad. Jego dawni asystenci po kilkunastoletniej pracy w przemyle i energetyce wrócili na uczelni. W roku 1919 powstała Katedra Pomiarów Elektrotechnicznych z laboratorium, której kierownikiem został prof. Kazimierz Idaszewski, sprawujcy te opiek nad przedmiotem maszyny elektryczne. W 1920 r. utworzono Katedr Owietlenia Elektrycznego (póniej Urzdze Elektrycznych) z kierownikiem prof. Gabrielem Sokolnickim. Prof. Dzielewski dla siebie pozostawił tylko kierownictwo Katedry Elektrotechniki Ogólnej oraz wykład i wiczenia z elektrotechniki ogólnej. Pierwsza inauguracja roku akademickiego Politechniki Lwowskiej odbyła si 10 XII 1920 r., a nowy statut, w którym wymieniono trzy istniejce oddziały Wydziału Mechanicznego: Maszynowy, Naftowy i Elektrotechniczny, został Rys. 5. Prof. R. Dzielewski, sekretarz Towarzystwa Politechnicznego w latach W 1901 r. zawizała si w Towarzystwie grupa elektrotechników, której członkowie zaczli si spotyka na zebraniach dla omówienia spraw fachowych. Jej grono skupiało znanych elektrotechników: M. Altenberga, K. Drewnowskiego, R. Dzielewskiego, T. Gayczaka, W. Günthera, G. Sokolnickiego, J. Tomickiego i innych. W 1901 r. rozwinła oywion działalno w dziedzinie słownictwa elektrycznego, przestudiowała i uzupełniła Niemiecko-polski słowniczek wyrazów technicznych i terminów naukowych z dziedziny magnetyzmu, elektrycznoci i elektrotechniki opracowany przez T. eraskiego na Politechnice w Darmstadt. W 1902 r. grono to zajmowało si redagowaniem wydawnictwa Przepisy dla urzdze elektrycznych zasilanych z Miejskiego Zakładu Elektrycznego we Lwowie. Prowadzc nadal prace w dziedzinie słownictwa, stało si stopniowo Sekcj Elektrotechniczn Towarzystwa Politechnicznego. Jej formalne powołanie nastpiło w 1908 r. W 1907 r. prof. Dzie- lewski otrzymał godno członka honorowego Towa-

6 Nr 6(508) CZERWIEC rzystwa za wybitne zasługi połoone w obszarze jego rozwoju i działalnoci. W 1910 r. odbył si we Lwowie V Zjazd Techników Polskich Sekcji Elektrotechnicznej. Zjazdowi przewodniczył prof. Dzielewski. W obradach brali udział m.in.: K. Drewnowski, T. Gayczak I. Mocicki, M. Poaryski, A. Rothert i J. Tomicki. Podczas obrad Sekcji pojawił si pomysł utworzenia Oddziału Elektrotechnicznego w Szkole Politechnicznej we Lwowie. W latach prof. Dzielewski był członkiem Wydziału Głównego (tj. zarzdu) Towarzystwa Politechnicznego. W 1919 roku prof. Dzielewski uczestniczył jako przedstawiciel Towarzystwa Politechnicznego w Zjedzie Załoycielskim Stowarzyszenia Elektryków Polskich (nr 69 na licie uczestników). Brał udział w pracach Komisji Zjazdowej, która przedło- yła Zjazdowi propozycj terminów z dziedziny elektrotechniki. Zjazd postanowił przyj jako obowizujce cały ogół elektrotechników polskich 32 zaproponowane przez Komisj terminy. Przewodniczył take Komisji do spraw Zwizku Zawodowego Inynierów Elektryków (póniejszego Zwizku Polskich Inynierów Elektryków). W 1919 r. Sekcja Elektrotechniczna Towarzystwa Politechnicznego przekształciła si w Koło Lwowskie SEP. Było ono jednym z szeciu kół załoycielskich (obok krakowskiego, łódzkiego, poznaskiego, sosnowieckiego i warszawskiego). Jako członek SEP, prof. Dzielewski opracował projekt ustawy o ochronie tytułu inyniera. Na pocztku 1924 r. został członkiem nowo utworzonego Polskiego Komitetu Elektrycznego (PKE), któremu przewodniczył prof. K. Drewnowski. Prof. Dzielewski słusznie zasługuje na miano nestora i twórcy nauczania elektrotechniki na poziomie akademickim. Był pierwszym polskim profesorem elektrotechniki i miał wielkie zasługi przy tworzeniu polskiego słownictwa elektrotechnicznego. Od 15. roku ycia był zwizany z Politechnik Lwowsk najpierw jako student, a nastpnie jako członek Towarzystwa Politechnicznego i nauczyciel akademicki. Przez 33 lata wykładał elektrotechnik ogóln na swojej uczelni. Zgromadził wokół siebie zespół młodych zdolnych adeptów elektrotechniki, którzy stali si uczonymi o europejskiej renomie. Jako profesorowie Politechniki Lwowskiej, a po II wojnie wiatowej take innych polskich politechnik, wychowali wiele pokole polskich elektryków. Do najwybitniejszych wychowanków prof. Dzielewskiego naleeli: Kazimierz Drewnowski (Politechnika Warszawska), Kazimierz Idaszewski (Politechnika Lwowska i Politechnika Wrocławska), Gabriel Sokolnicki (Politechnika Lwowska). Prof. Dzielewski był wietnym organizatorem. Przyczynił si w wielkim stopniu do rozwoju Szkoły Politechnicznej we Lwowie, w szczególnoci do rozbudowy kierunku elektrotechnika i utworzenia Oddziału Elektrotechnicznego. Dopiero w trakcie I wojny wiatowej, w 1915 r., powstały warunki sprzyjajce temu, by Politechnika Warszawska stała si polsk uczelni. Do tego czasu Szkoła Politechniczna we Lwowie, w autonomicznej Galicji, była w latach , a wic prawie przez pół wieku, jedyn wysz uczelni techniczn, kształcc w jzyku polskim i to w okresie intensywnego rozwoju techniki, zwłaszcza elektrotechniki. Była ona uczelni nie tyle lwowsk, co ogólnopolsk. Jej profesorowie i studenci wywodzili si z rónych zaborów (np. w roku akademickim 1912/13 a 34% studentów było zza kordonu, w wikszoci z Kongresówki). Studiowali na niej studenci rónych narodowoci. Wikszo stanowili Polacy (zwykle ok. 70%), ydzi kilkanacie procent (ujmowani byli w statystykach jako Polacy bd beznarodowi, wyznania mojeszowego, bo Austriacy nie uznawali narodowoci ydowskiej) oraz Ukraicy (Rusini) kilka procent. Zdarzali si te nieliczni Czesi, Niemcy i Rosjanie. Prof. Dzielewski cieszył si wielkim uznaniem i szacunkiem. Mona tak sdzi, biorc pod uwag wielk ilo rónych funkcji i stanowisk, na które był powoływany, czsto na podstawie wyborów. Przyczynił si do uruchomienia pierwszego na ziemiach polskich elektrycznego tramwaju. Zreformował słuby techniczne miasta Lwowa. Jego działalno samorzdowa oraz społeczna była bardzo przydatna i odegrała istotn rol w rozwoju Lwowa i autonomicznej Galicji, która była najbiedniejsz prowincj ówczesnej Austrii. Wie była przeludniona, przemysł, za wyjtkiem Zagłbia Borysławskiego, słabo rozwinity. Przychód na mieszkaca Galicji był prawie dwa razy mniejszy ni w Kongresówce. Pod koniec XIX wieku rednia wieku w Galicji wynosiła dla kobiet 28,5 lat, a dla mczyzn 27 lat, podczas gdy np. w Anglii odpowiednio 42 i 40 lat. Prof. Roman Dzielewski w małestwie z Mari Jadwig Ipohorsk Lankiewicz (lub 2 III 1897) miał troje dzieci: Danut, Zygmunta Pował-Dzielewskiego i Grayn. Zmarł nagle 8 sierpnia 1924 r. w wieku 61 lat w majtku ony we wsi Kasinów pod Iwacewiczami na Polesiu. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w grobowcu Zdzisławskich (rys. 6 i 7), zlokalizowanym przy głównej alejce prowadzcej do Cmentarza Obroców Lwowa, po lewej stronie, w odległoci ok. 30 m od niego. Uwaajc nazwisko Dzielewski za zniekształcone przez Niemców, powrócił w 1923 r. do

7 34 MECHANIZACJA I AUTOMATYZACJA GÓRNICTWA rodowego nazwiska Zdzisławski. Potomnoci znany jest jednak pod nazwiskiem Dzielewski. We Lwowie była kiedy ulica powicona pamici profe- sora. Jego nazwiskiem nazwana została kocowa cz ulicy Potockiego (prowadzcej w kierunku torów kolejowych). Rys. 6. Grobowiec Powała-Zdzisławskich na Cmentarzu Łyczakowskim Rys. 7. Napis na grobowcu Wykłady Profesora: Wykaz literatury: 1. Dzielewski R.: Odczyt w Towarzystwie Naukowym Akademików Polaków w Berlinie, Z wystawy antwerpijskiej, Berlin 1885 r. Publikacje Profesora: 1. Dzielewski R.: Kilka słów o wgielnicy zwierciadlanej. W: Przegld techniczny, Warszawa Dzielewski R.: Sprawozdanie w sprawie budowy kolei elektrycznej w miecie Lwowie, Nakładem Królewskiego Miasta Lwowa, Dzielewski R.: Encyklopedia elektrotechniki, podług wykładów, Wyd. W. Januszewski i K. Miski, Lwów Dzielewski R.: Udział, organizacja i stanowisko urzdów technicznych w administracji miasta Lwowa, Odbitka ze Słowa Polskiego z 1905 roku. 5. Dzielewski R.: Recenzja odznaczonej pracy doktorskiej Stanisława Fryzego nt. Nowa teoria ogólnego obwodu elektrycznego, Politechnika Lwowska, Lwów 1923 r. Bibliografia przedmiotu: 1. Białkiewicz Z.: Prof. Roman Dzielewski ( ), Informator PTETiS nr 13, grudzie 2005, s Białkiewicz Z.: Prof. Roman Dzielewski ( ). W: Polacy zasłueni dla elektryki, red. J. Hickiewicz, wyd. PTETiS, Warszawa-Gliwice-Opole 2009, s Popławski Z.: Dzieje Politechniki Lwowskiej , Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków Popławski Z.: Wykaz pracowników naukowych Politechniki. Lwowskiej w latach , Wyd. Pol. Krakowskiej, Kraków Siciski Z.: Wkład Politechniki Lwowskiej w polsk elektrotechnik, Ossolineum, Wrocław Skaryski T., Kubiatowski J.: Waniejsze wydarzenia w społecznej działalnoci elektryków polskich, SEP, Warszawa Szczepanowski S.: Ndza Galicji w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego, Czasopismo Techniczne, nr 3, Dzieje Katedry Elektrotechniki Teoretycznej i Ogólnej Politechniki Lwowskiej do czasów obecnych widziane przez naukowców ukraiskich opisane przez ukraiskich pracowników Pastwowego Uniwersytetu Politechnika Lwowska, Monografia: Prof. dr in. Stanisław Fryze pionier elektrotechniki, wyd. COSiW SEP 2009/2010, s Dziesiciolecie Polski Odrodzonej , Kraków-Warszawa 1928, s Gazeta Toruska, nr 178 z 7 VIII 1885 r., s. 2; Pamitnik V Zjazdu Techników Polskich we Lwowie w roku 1910, red. S. Anczyc, Lwów Historia elektryki polskiej, t. 1, WNT, Warszawa Historia SEP , NOT, Warszawa Informacje od mgra in. Romana Dzielewskiego, krewnego Profesora, zebrane przez p. Z. Białkiewicza. 15. Internet, romdz.webpark.pl (fot., biogram, 25. poz. literatury). 16. Materiały archiwalne od prof. Petro Stakhiva z Lvivskiej Politechniki. 17. Politechnika Lwowska jej stan obecny i potrzeby, Grono Profesorów, Lwów Politechnika Lwowska , red. R. Szewalski, Wyd. Pol. Wrocławskiej, Wrocław Polski słownik biograficzny, t. VI (biogr.). 20. Przegld Elektrotechniczny, z. 20, 1924; z. 5, Zdjcia ze zbiorów Jerzego Hickiewicza. 22. Zeszyt historyczny nr 1 SEP, 75 lat SEP, Warszawa Artykuł zredagowany przez Zarzd Główny PTETiS.