Przyrzeczenie harcerskie

Transkrypt

1 Przyrzeczenie harcerskie Historia. Metodyka. Manipulacje Autor: Bogusław Śliwerski ISBN: Dane techniczne: Wydanie I, Kraków 2009 Format B5, Objętośd 244 strony, Oprawa twarda, szyta Wstęp Każdy instruktor, który, chcąc zrozumied i docenid swoiste cechy i wielorakie funkcje harcerskiego przyrzeczenia, powinien najpierw sięgnąd do jego historii. Nie tylko po to, by uczynid zadośd starej rzymskiej maksymie, iż historia jest nauczycielką życia, lecz także i w tym celu, żeby pogłębid swoją świadomośd historyczną z korzyścią dla pełnienia harcerskiej służby. Wzbudzony w latach spór instruktorski wokół harcerskiego przyrzeczenia, chod skoncentrowany głównie na jego aspekcie ideowym, z całą wyrazistością ujawnił szereg luk w wiedzy historycznej wśród harcerskich wychowawców. Różne złożyły się na to przyczyny: subiektywne, jak np. niechęd do wnikania w przeszłośd lub świadome pomijanie niektórych faktów historycznych w celu wyeksponowania własnej interpretacji danego zagadnienia; obiektywne w postaci braku dostępu do źródeł i opracowao historycznych czy przekazywanie przez niektórych autorów, zapewne częściowo na skutek cenzury politycznej, błędnych lub celowo zafałszowanych informacji. Mam nadzieję, że niniejsze rozważania historyczne pomogą w wyeliminowaniu powyższych barier. Ucichły już spory o harcerski rodowód. Nie wzbudza dziś emocji problem, kiedy zaczęła się historia ruchu harcerskiego. W tej sprawie różnice w poglądach pokoleo instruktorów uległy na szczęście zatarciu. Postanowiłem przy pomocy metody historyczno-rozwojowej przyjrzed się jednemu z najbardziej znaczących w ruchu skautowym i harcerskim zjawisk wychowawczych, by stworzyd pomost do zrozumienia toczących się wokół niego sporów i kontrowersji. Historia jest tylko próbą wyjaśnienia przy pomocy słów i symboli zdarzeo, o których przypuszczamy, że miały w rzeczywistości miejsce. Wytworzenie właściwej relacji między zapisanymi symbolami a rzeczywistymi faktami jest zawsze sprawą konwencji. Już sam język, ze wszystkimi swoimi ograniczeniami stanowi barierę w opisaniu zdarzeo takimi, jakimi były w rzeczywistości[1]. Moje intencje w pisaniu tej książki były znacznie skromniejsze. Kiedy pisałem ją kilkadziesiąt lat temu, w okresie restrykcyjnej cenzury i totalitarnych ograniczeo, zdawałem sobie sprawę z tego, że może zachęcid instruktorów harcerskich do namysłu, uruchomid refleksję i zadumę nad przyrzeczeniem harcerskim w trosce o tradycję i tożsamośd narodową oraz o skutecznośd wychowawczą słowa. Uważałem, że jeśli na jego treśd zostanie zwrócona większa uwaga wśród osób składających przyrzeczenie harcerskie, jak i je odbierających, czy będących świadkami tego wydarzenia i w związku z nim ponoszących szczególną odpowiedzialnośd, to książka spełni swoją rolę. To właśnie na tle tezy, iż powinniśmy próbowad wziąd na swoje barki ciężar spuścizny

2 historycznej, zawarty pod wywoławczym hasłem harcerstwo [2], zrodziła się koniecznośd uzyskania odpowiedzi na kilka pytao: 1. Skąd została zaczerpnięta pierwsza formuła przyrzeczenia harcerskiego? 2. Ile było redakcji pierwowzoru harcerskiego przyrzeczenia? Kiedy, przez kogo i z jakimi oczekiwaniami zostały zatwierdzone i wdrożone w życie? 3. Czego dotyczyły kolejne transformacje przyrzeczeo i jakie złożyły się na to przyczyny? 4. Dlaczego w dziejach harcerstwa nie mogła obowiązywad jedna formuła przyrzeczenia harcerskiego? W swoich dociekaniach opieram się na periodyzacji historii harcerstwa Olgierda Fietkiewicza i Mariana Miszczuka, którzy wyodrębnili w dziejach naszego ruchu cztery zasadnicze okresy: 1. I okres, obejmujący lata , od powstania skautingu w po-dzielonej zaborami Polsce po odzyskanie przez kraj niepodległości; 2. II okres, obejmujący lata , od powstania II Rzeczypospolitej po okres przygotowao obronnych we wrześniu 1939 roku; 3. III okres, obejmujący lata , czas II wojny światowej; 4. IV okres, obejmujący lata po II wojnie światowej od 1945 roku do 1989[3] uzupełniając je o okres III RP, a więc obejmujący lata Geneza harcerskiego przyrzeczenia nie była przedmiotem odrębnych badao czy publikacji, toteż w niniejszych rozważaniach, obok faktów dokumentujących to zagadnienie, sprostowao błędnych lub niedokładnych informacji, znajdują się także moje wątpliwości i hipotezy dotyczące niewyjaśnionych jeszcze i niejasnych zdarzeo z nadzieją, że byd może pobudzą historyków lub fascynujących się historią harcerstwa instruktorów do dalszych poszukiwao danych i ich weryfikacji. Dla mnie jako pedagoga ważne było w dociekaniu genezy, ewolucji i istoty różnych wersji przyrzeczeo harcerskich dostrzeżenie niezwykle ważnego środka wychowawczego, który powinien odgrywad najistotniejszą rolę w procesie harcerskiej inicjacji oraz w przekazie i utrwalaniu pożądanego społecznie systemu wartości. Chciałbym w tym miejscu podziękowad za pomoc w zbieraniu materiałów archiwalnych do tej pracy współpracującym ze mną przed laty instruktorom: bratu Wojciechowi Śliwerskiemu, moim harcerskim Mistrzom Hannie i Jerzemu Miecznikowskim, O. Fietkiewiczowi oraz przyjaciołom Krzysztofowi Bluszowi i Alek- sandrze Trafalskiej. Im jestem winien wielką wdzięcznośd, gdyż przekazane mi przez nich teksty źródłowe oraz opinie o maszynopisie pomogły w merytorycznym wzbogaceniu niniejszej książki. Praca ta, mimo upływu czasu, nie straciła na swojej aktualności. Życie dopisuje jej kolejne części, gdyż usunięte w okresie PRL fragmenty i nazwiska niektórych z cytowanych w tej pracy instruktorów zostały przeze mnie przywrócone. A ci, którzy wówczas pisali usłużne dla władzy totalitarnej opinie, będą mieli okazję przekonad się, jak dalece i bezsensownie zaprzeczali ponadczasowym wartościom. Harcerstwo bowiem, mimo swojego strukturalnego rozdziału na różne jego organizacje, przetrwało najtrudniejsze czasy, a teraz, w wolnym paostwie, może już skupid się na pracy ze sprawdzonymi przez mijające stulecie ideami i zasadami wychowawczymi. Ponowne wydanie moich badao nad dziejami przyrzeczeo harcerskich zbiega się z kulminacją dwuletnich obchodów stulecia skautingu, rocznicą rozpoczęcia pierwszego obozu skautowego, jaka przypada na dzieo 1 sierpnia 2007 r. i jest z mojej strony symboliczną formą odnowienia tego najważniejszego aktu woli, jaki łączy mnie z ruchem, mimo iż nie jestem już w nim czynnym instruktorem harcerskim.[4] Wyróżnienie dla O.W. Impulsu podczas Targów Książki 2009! Same fakty. Książki popularnonaukowe Jurorzy postanowili przyznad wyróżnienie publikacji Przyrzeczenie harcerskie. Historia, metodyka, manipulacje Bogusława Śliwerskiego. Nie mamy złudzeo chod to książka ogromnie ważna, zainteresuje ona raczej wąskie grono osób. Bardzo rzetelna, bardzo

3 solidnie opracowana, bardzo ciekawa i bardzo specjalistyczna. To właśnie dlatego trzeba szerzyd informację o niej, trzeba ten tytuł promowad i mówid o nim możliwie najwięcej. Polecamy go Paostwa uwadze bardzo, bardzo gorąco. [1] R. M. W. Travers, An Introduction to Educational Research, The Macmillan Company, New York 1958, s [2] Z. Czarnuch, O tożsamości harcerstwa, Harcerstwo 1980 nr 6, s. 10. [3] O. Fietkiewicz, M. Miszczuk, W sprawie periodyzacji historii harcerstwa, Harcerstwo 1981 nr 1, s [4] To właśnie tego dnia wszyscy skauci na całym świecie będą odnawiali swoje przyrzeczenie. Na całej ziemi, we wszystkich językach. To będzie niezwykły świt, bo będzie trwał cały dzieo. Cały skautowy świat przygotowuje się do tego wydarzenia, dlatego przyłączmy się do tego i my. Za:

4 Recenzja: Hm. Bogusław Śliwerski, Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje. Kraków 2009 Dostaliśmy do ręki książkę niezwykła i nietypową. Po pierwsze - bo wbrew tytułowi, nie jest to lektura wyłącznie dla niszowych czytelników ze środowiska instruktorów harcerskich. Po drugie - bo napisał ją uczony, teoretyk wychowania, lecz także harcerz i instruktor ZHP (co Autor sam zdecydował zaznaczyd na tytułowej stronie książki, dopisując przed swym imieniem i nazwiskiem skrót Hm., czyli harcmistrz najwyższy stopieo instruktorski w tej organizacji.) Po trzecie bo powstawała niejako dwa razy. Po raz pierwszy - mniej więcej przed dwierdwieczem, w połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to, jakby na przekór powszechnej wtedy w społeczeostwie atmosfery apatii, po pyrrusowym zwycięstwie organizatorów stanu wojennego, wtedy jeszcze magister Bogusław Śliwerski, przelał na papier swe pierwsze refleksje o genezie i znaczeniu wychowawczym roty przyrzeczenia harcerskiego. Jednak praca ta, z przyczyn politycznych, nie mogła znaleźd wydawcy, nawet sumptem ówczesnej Głównej Kwatery ZHP! Ostatecznie w 1986 roku, w niewielkim, powielaczowym nakładzie, na prawach rękopisu ( do użytku wewnętrznego), wydała ją Krakowska Komenda Chorągwi ZHP. Po raz drugi rozprawa o przyrzeczeniu harcerskim, udoskonalona, a przede wszystkim wzbogacona o analizę sporów, jakie o jego rotę toczyły się w środowisku harcerskim po roku 1989, powstała współcześnie. Pisał ją ten sam, lecz już nie taki sam autor. O ile poprzednio był on ciągle jeszcze czynnym instruktorem, aktywnie uczestniczącym w kształceniu harcerskich kadr, to dzisiaj jest już instruktorem w stanie spoczynku, kimś kto może w pełni obiektywnie, z dystansem do bieżących wydarzeo, dokonywad analiz i ocen. Gdy powstawała pierwsza edycja książki, jej autor właśnie miał za sobą przygotowanie swej rozprawy doktorskiej na temat: Metodologiczne aspekty naukowych dociekao nad samowychowaniem. I to nie był przypadek, że na tle swych naukowych penetracji, właśnie aktem inicjacji procesu harcerskiej drogi samorozwoju zainteresował się młody doktorant. Dzisiaj książce o przyrzeczeniu nową formę i bogatsze treści nadał już profesor pedagogiki, rektor łódzkiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Ale przede wszystkim - szeroko znany specjalista od pedagogiki niedyrektywnej, propagator nurtu pedagogiki alternatywnej. I znów, tak jak przed laty, książka przepojona jest paradygmatem wychowania, któremu wierny od lat jest jej Autor. Okazuje się, że można napisad książkę o jednym z najważniejszych dokumentów organizacji, wzorowanej na koszarowo-poligonowych formach drylu wojskowego i pozostad wiernym swym przekonaniom, które spowodowały wylansowanie w Polsce koncepcji antypedagogiki. Widad to chodby w takiej kwestii, jak rozważania nad subtelnościami semantycznymi, jakie niesie za sobą użycie w wypowiadanej formule słów: ślubuję, przyrzekam czy nawet mam szczerą wolę. Pisze w swej książce B. Śliwerski: Problem gwałcenia autonomii ludzkiej, manipulacji, ingerowania w życie jednostki wbrew jej woli, nie można rozwiązad semantycznym wybiegiem. * + Same słowa wypowiadane przez skauta nie stanowią ograniczenia wolności jego woli, o ile ten rozumie ich sens, akceptuje go. A jeszcze dalej czytamy: Wolnośd woli przejawiad się będzie wtedy, gdy będziemy potrafili świadomie zmusid się do działania zgodnego z obowiązującymi nas prawami, stłumid w sobie te pragnienia i popędy, oraz pokonad wszelkie przeszkody zewnętrzne. [Str. 49] Wródmy jednak do dwu pierwszych walorów tej pracy. Oczywiście, że z dużym zainteresowaniem przeczytają tę książkę dzisiejsi, ale i czynni w przeszłości instruktorzy i harcerze, i to wszystkich aktualnie działających nurtów harcerstwa. Jednak jestem głęboko przekonany, że znajdzie w niej niezwykle interesujący materiał do rozważao o mechanizmach uruchamiania procesu samowychowania u młodego człowieka, ale też o związkach między polityką, ideologią a wychowaniem, każdy refleksyjny pedagog - teoretyk, jak i praktyk wychowania. Sam Autor pisze we wstępie do książki: Dla mnie - jako pedagoga - ważne było w dociekaniu genezy, ewolucji i istoty różnych wersji przyrzeczeo harcerskich dostrzeżenie niezwykle ważnego środka wychowawczego, który powinien odgrywad najistotniejszą rolę w procesie harcerskiej inicjacji oraz w przekazie i utrwalaniu pożądanego społecznie systemu wartości. *Str.11+ Jednak już nawet pobieżna lektura spisu treści utwierdza nas w przekonaniu, że jest to także dokumentacja nieustannych nacisków różnorodnych ośrodków opiniotwórczych (partie polityczne, Kościół Katolicki, stowarzyszenia społeczne), a przede wszystkim kolejnych władz paostwowych, na ducha, ale i na literę roty skautowego, a potem harcerskiego przyrzeczenia. Oto

5 potwierdzające tę tezę tytuły niektórych podrozdziałów: Ideowy i wychowawczy aspekt przyrzeczenia skautowego *Roz. II.2.+; Ideowe, polityczne i wychowawcze przesłanki roty przyrzeczenia *Roz. III.1.+; Podwójna wersja nowej, obowiązującej roty przyrzeczenia harcerskiego. Racje ideowe czy polityczne? *Roz. V.3.+ czy Spór ideowy o zmianę roty przyrzeczenia po sierpniu 1980 roku *Roz. V Kolejnym walorem recenzowanej pracy jest fakt, że uczony-badacz, pracując nad tworzywem do książki, obok posłużenia się warsztatem metodologicznym historyka * Postanowiłem przy pomocy metody historyczno-rozwojowej przyjrzed się jednemu z najbardziej znaczących w ruchu skautowym i harcerskim zjawisk wychowawczych ( str. 9)+, mógł także odwoład się do osobistych wspomnieo i przeżyd z okresu, gdy on sam, po okresie próbnym został dopuszczony do przyrzeczenia i składał go w swej macierzystej drużynie. Konwencja rozprawy nie pozwoliła Autorowi na osobiste wtręty. Jednak wiedząc czego się szuka, można ślady tej introspekcji odnaleźd w tekście. Jak chodby w tym fragmencie Rozdziału V., opowiadającego o patologii okresu masowości z lat , gdzie napisał: Istniał jednakże w ówczesnym Związku Harcerstwa Polskiego cały szereg drużyn harcerskich o wieloletnich często kilkudziesięcioletnich zwyczajach, kultywujących tradycyjną obrzędowośd, w tym więc i właściwie wychowawczego punktu widzenia, organizujących przyrzeczenia i pracujących z Prawem Harcerskim. (str.152) Autor nie rozwinął tego wątku, a mógłby dodad, i to z własnego doświadczenia, że były także takie drużyny i całe szczepy, w których na użytek oficjalny funkcjonowała obowiązująca rota przyrzeczenia Przyrzekam całym życiem służyd Tobie, Ojczyzno, byd wiernym sprawie socjalizmu, ale w których harcerki i harcerze wypowiadali słowa: Mam szczerą wolę całym życiem pełnid służbę Bogu i Polsce To takie doświadczenia kazały uczonemu, ale i harcerzowi Śliwerskiemu w swej książce prezentowad w jej Aneksie nie tylko XII redakcji przyrzeczenia, zatwierdzanych przez kolejne Zjazdy i posiedzenia Rad Naczelnych (str ), ale też aż XXIV roty przyrzeczeo w polskim ruchu skautowym, harcerskim (str ), które nigdy nie usankcjonowane, wyznaczały przez całe dziesięciolecia systemy wartości wielu pokoleniom młodych Polaków! I to właśnie te aneksy, a także tłumaczenie wersji (od A do G) przyrzeczenia angielskich skautów (str ) są dodatkowym bonusem, zwiększającym wartośd prezentowanej książki! Szkoda tylko, że jej ostatnim fragmentem nie stał się indeks cytowanych publikacji źródłowych. Ten brak bardzo utrudnia, zwłaszcza nieobytemu w problemie czytelnikowi, zachowanie pełnego rozeznania w gąszczu aż 338 przypisów! Wierzę, że tak znakomita książka będzie miała wkrótce II wydanie i wtedy mankament ten zostanie usunięty. Ale już teraz należy zachęcid do przeczytania tej najnowszej książki Bogusława Śliwerskiego. Naprawdę warto! Włodzisław Kuzitowicz Harcmistrz

6 Fragment książki: sobota, 7 listopada 2009 (informacja - blog - źródło: Wyróżnienie po latach Przyrzeczenie w drużynie harcerskiej. Historia, metodyka, manipulacje (Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009) uzyskało w dn. 7 listopada 2009 r. w czasie 13. Targów Książki w Krakowie wyróżnienie w Konkursie na najlepszą książkę historyczną. Nie mogłem pojechad do Krakowa, by wziąd udział w gali, w czasie której są wręczane nagrody zwycięzcom tego konkursu, gdyż miałem dzisiaj zajęcia dydaktyczne z moimi seminarzystami. Tę miłą wiadomośd otrzymałem od Wydawcy, który potwierdził, że o tytuł Najlepszych książek historycznych w 7 kategoriach rywalizowało 40 książek. Jury, złożone z literaturoznawców, historyków i specjalistów z zakresu rynku wydawniczego przyznało po 3 nominacje w każdej z 5 kategorii i w efekcie wyłoniono 21 finalistów konkursu. W każdej kategorii tylko jedna z czterdziestu książek otrzymywała wyróżnienie. Swoje nominacje przyznali również internauci, głosujący za pośrednictwem strony internetowej konkursu ( W KATEGORII SAME FAKTY KSIĄŻKI POPULARNONAUKOWE WYRÓŻNIENIE JURY brzmiało: BOGUSŁAW ŚLIWERSKI "PRZYRZECZENIE HARCERSKIE" Dla mnie to wyróżnienie ma szczególny charakter, gdyż nie jestem historykiem, tylko pedagogiem, byłym instruktorem harcerskim. Książkę pisałem w okresie, którego pokolenie 89 w ogóle nie rozumie, gdyż dojrzewało w suwerennym politycznie i wolnym ideologicznie paostwie, bez cenzury, bez ograniczeo dostępu do źródeł i bez lęku, że zainteresowania osobiste jakąś cząstką naszej historii mogą byd czymś niepożądanym. O takich pasjach mówiono wówczas, że są burżuazyjnym przeżytkiem, aktywnością antypaostwową, bo przecież mieliśmy wszyscy budowad społeczeostwo socjalistyczne, a nie powracad z jakimś nieuzasadnionym resentymentem do czasów II Rzeczpospolitej czy okresów walk o niepodległośd.

7 Na szczęście miałem wspaniałych wychowawców, przyjaciół z instruktorskich kręgów, jak drużynowego Jacka Jurczakowskiego, wspaniałe małżeostwo harcmistrzów Hannę i Jerzego Miecznikowskich, szczepowych Andrzeja Kuczyoskiego i Zofię Sulkowską, nauczycieli z harcerską przeszłością i pamięcią o dokonaniach Szarych Szeregów, jak Brygida Fiszer i wielu, wielu innych, spotykanych na krajowych obozach harcerskich, przy ogniskach czy w czasie instruktorskich konferencji lub szkoleo. Książka powstała na przekór tamtejszej rzeczywistości, w oporze do narzucania młodym pokoleniom fałszywej, okrojonej z piękna dziedzictwa historii ruchu skautowego i harcerskiego. Pracując w Uniwersytecie Łódzkim miałem na szczęście dostęp do zasobów biblioteki, która już w latach 70. była ograbiona przez nieznanych sprawców (powyrywane kartki z książek, braki wielu numerów czasopism), ale mimo wszystko zawierała jeszcze wiele egzemplarzy przedwojennej literatury skautowej i harcerskiej. Pieniądze przeznaczone przez mamę na abonament obiadowy w szkole wydawałem na zakup książek w antykwariatach. Obiadów nie jadałem, ale za to miałem możliwośd nabyd niektóre z białych kruków harcerskiej literatury. To, co pożyczali mi przyjaciele, musiałem przepisywad ręcznie, bo przecież w tych czasach nie było kserokopiarek. Pisałem historię przyrzeczeo w niezgodzie na nasilającą się indoktrynację w duchu ideologii socjalistycznej i dorabianie przez jej czołowych przedstawicieli humanistycznej gęby, byleby tylko wszyscy zapomnieli, że na początku tego ruchu było słowo przyrzekam. Jako pedagoga interesowało mnie znaczenie psychologiczne i socjalizacyjne tego aktu. Czym jest dawanie komuś słowa? Z czego wynika moc sprawcza składanych przecież dobrowolnie ślubowao lub też co ją osłabia? Takie kategorie jak: bycie wiernym, służba Bogu, służba ojczyźnie, oświadczanie wolnej woli czy obowiązek miały przecież nie tylko wartośd semantyczną, ale etyczną, psychospołeczną. Ale jaką? Jak uzasadnianą? W jakiej mierze kolejne pokolenia instruktorów przekształcały je i nadawały im takie czy inne znaczenia? Czy specyfika tworzenia szczególnego typu sytuacji do składania przyrzeczeo, obudowywania ich nastrojem, doborem przestrzeni, porą dnia i nocy lub roku, wprowadzania świadków, symboli, ceremoniałów itp. zmieniała się wraz z przemianami ideowymi tego ruchu? Książka już raz została nagrodzona przez Komisję Historyczną Głównej Kwatery ZHP, ale nie zezwolono na jej druk. Mogłem jedynie spotykad się z instruktorami w różnych chorągwiach harcerskich i przybliżad im wybrane fragmenty czy dyskutowad nad treścią. Kiedy ukazała się po raz pierwszy drukiem w 1986 r. nakładem Harcerskiej Oficyny Wydawniczej Krakowskiej Komendy Chorągwi ZHP w nakładzie 1500 egzemplarzy, mój profesor Karol Kotłowski zaproponował, bym zgłosił ją do nagrody Rektora UŁ za indywidualne osiągnięcia naukowe. Praca została przesłana do innego ośrodka akademickiego z prośbą o recenzję naukową. Ta nadeszła, ale jeden z moich ówczesnych przełożonych ukrył fakt nadejścia pozytywnej recenzji do czasu zakooczenia prac Komisji Rektorskiej. Kiedy ta zamknęła listę kandydatów do nagród i kiedy było już za późno, nagle w sekretariacie mojego Instytutu pojawiła się rozerwana koperta z tekstem recenzji. Było mi przykro, gdyż straciłem szansę na wyróżnienie. Wcześniej dzwonił do sekretariatu profesor Adam Massalski (dzisiaj senator PiS) potwierdzając, że recenzja jest pozytywna i że została wysłana na adres uczelni. Gorąco

8 popierał wyróżnienie dla tego tytułu. Ktoś jednak się ucieszył, że tej nagrody nie otrzymałem. Ta bezinteresowna zawiśd nie stała się jednostkowym doświadczeniem przeszłości. Dzisiaj, po prawie dwierdwieczu, otrzymuję symboliczne wyróżnienie, będące docenieniem mojej pracy częściowo sprzed lat, gdyż zgłoszone na tegoroczny Konkurs wydanie jest już niejako zupełnie nową książką, uzupełnioną o usunięte przez cenzurę PRL fragmenty, nazwiska, cytaty, a także wzbogaconą o analizę dziejów przyrzeczeo na przełomie XX i XXI w. Cieszę się, że chociaż w ten sposób mogę spłacid dług wdzięczności wobec moich harcerskich Mistrzów przekazując kolejnym pokoleniom harcerskim cząstkę własnych badao nad wartością jednej z harcerskich form i metod wychowania. Toczące się spory ideowe o wartości i związane z nimi racje stały się także dla mnie wyznacznikiem do innych badao krytycznych w teorii wychowania i polityce oświatowej. Całośd pięknie edytorsko wydał mój brat, któremu ten tytuł został dedykowany. On bowiem wciągnął mnie do harcerstwa, zaraził nim i jego dziejami. Profesjonalnym i estetycznym wydaniem książki dopełnił jej merytoryczną wartośd. źródło: Roty przyrzeczeo funkcjonujące w polskim ruchu skautowym, harcerskim I Obowiązki: 1. Wiernośd Ojczyźnie. 2. Pomoc niesiona innym. 3. Posłuszeostwo Prawu Scoutowemu. Prawo Scoutowe: Gdy scout powie: Na mój honor tak jest to znaczy, że tak jest naprawdę, zupełnie tak samo, jak gdyby złożył na to uroczystą przysięgę. *...+ (Prawdopodobnie formuła Przyrzeczenia Skautowego bez przyrzekania w obecności skautów autorstwa A. Małkowskiego. Legitymacja J. Antoniewiczówny, strona 1 *w:+ O. Fietkiewicz, Nad legitymacją druhny Janiny Antoniewiczówny, Harcerstwo 1983 nr 10) II Ślubuję: 1. Wiernośd Ojczyźnie, 2. gotowośd w każdej chwili niesienia pomocy innym, 3. posłuszeostwo Prawu Skautowemu. (A. Małkowski, Przyrzeczenie Skautowe wersja nieoficjalna od 1911 r., Skaut nr 1 z 13 października 1911 r., s. 15)

9 III Ślubujemy w drużynie skautowej kształcid się na dobrych Polaków i dzielnych ludzi. Pragniemy służyd ojczyźnie naszej nieszczęśliwej i braci naszej, którzy przez karty, tytoo i alkohol stali się nieszczęśliwymi, nawracad. Dlatego my sami uważając, że te trzy wady psują ludzi najbardziej ślubujemy nie używad trunków, tytoniu i nie grad w karty, na to skautowe słowo czci. (Przyrzeczenie drużyny skautowej w Bieczu od 1911 roku.) IV Ślubuję: 1. Wiernośd Ojczyźnie, 2. gotowośd w każdej chwili niesienia pomocy innym, 3. posłuszeostwo prawu harcowemu. (M. Schreiber, E. Piasecki, Harce młodzieży polskiej, nakładem Tow. Nauczycieli Szkół Wyższych, Lwów 1912, s. 28) V Przyrzekam uczynid wszystko, co jest w mojej mocy, 1. by zawsze spełnid mój obowiązek wobec Boga i Ojczyzny, 2. nieśd chętną pomoc bliźniemu w każdej chwili, 3. byd posłusznym prawu skautowemu. (Jan Zawada *pseudonim K. Lutosławskiego+, Jak prowadzid pracę skautową. Wskazówki dla instruktorów skautowych oraz program pracy skautowej (zastosowane do potrzeb młodzieży szkolnej), Sgł, S. Gebethner i Ska, Kraków 1913) VI Mam szczerą wolę, uczynid wszystko co jest w mojej mocy, by całym życiem pełnid służbę Bogu i Ojczyźnie, bliźniemu nieśd chętną pomoc w potrzebie, i byd posłusznym Prawu Skautowemu. (Przyrzeczenie skautowe wydane przez Naczelną Komendę Skautową w Warszawie w 1915 roku.) VII Przyrzekam, że hasłem mojem w życiu będzie: Ojczyzna, Nauka, Cnota. (Przyrzeczenie Polskiej Organizacji Skautowej , AAN, ZHP, t. 79, k. 18 [w:] Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Komentarze, teksty, Harcerstwo 1985 nr 4, s. 55 (27)) VIII Z własnej woli i z zupełnym zrozumieniem obowiązków, jakie na siebie przyjmuję, przyrzekam: 1. Wiernośd hasłu junackiemu: Bóg, Ojczyzna, Cnota, Nauka, Praca. 2. Posłuszeostwo prawom junackim.

10 (Przyrzeczenie junackie w Junactwie M. Miszczuk, Junactwo , Harcerstwo 1981 nr 2, s. 32) IX Przyrzekam czynid wszystko, co w mej mocy, aby 1. Spełniad swe obowiązki wobec Boga i Ojczyzny, 2. Nieśd pomoc bliźnim w każdej chwili, 3. Byd posłusznym prawu harcerskiemu. (M. Schreiber, E. Piasecki, Harce... jw., s. 30) X Przyrzekam uroczyście pracowad nad wyzwoleniem klasy robotniczej, praw harcerskich przestrzegad, dbad o honor i rozwój Czerwonego Harcerstwa TUR. (Przyrzeczenie Czerwonego Harcerstwa TUR. D. Protalioska, Czerwone Harcerstwo TUR w latach Założenia wychowawcze i działalnośd, PZWS, Warszawa 1965, s. 51) XI Mam szczerą wolę całym życiem pełnid służbę Bogu i Narodowi, nieśd chętną pomoc bliźnim i byd posłusznym prawu harcerskiemu. (Przyrzeczenie Harcerskie ZHP w Niemczech H. Kapiszewski, Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech, Pax 1969, s. 219) XII Będę wiernym pionierem swego narodu, kultury i ojczyzny, będę realizował i walczył o równośd, wolnośd i braterstwo w społeczeostwie ludzkim, będę strzegł przykazao szomrowych. (Przyrzeczenie w organizacji Haszomer Hacair składane przez każdego Szomera podczas uroczystej zbiórki w święto Lag-Becmer, co najmniej rok po wstąpieniu do organizacji. T. Mooko, M. Skoczeo, Żydowskie organizacje skautowe w Polsce w latach , praca magisterska Wydz. Pe UW, AAN ZHP sygn Załącznik do listu do Naczelnictwa ZHP, s. 49) XIII Mam szczerą wolę: całym życiem pełnid służbę Bogu, Narodowi Polskiemu i Ojczyźnie, nieśd chętną pomoc bliźnim, byd posłusznym Związkowi Narodowemu Polskiemu i prawom harcerskim. (Przyrzeczenie Harcerskie Harcerstwa Związku Narodowego Polskiego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Komentarze, teksty, Harcerstwo 1985 nr 4, s. 60 (32)) XIV Ślubuję na Twoje ręce pełnid służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochowad, do rozkazów służbowych się stosowad, nie cofnąd się przed ofiarą życia. Mam szczerą wolę całym życiem pełnid służbę Bogu i Polsce, nieśd chętną pomoc bliźnim i byd posłusznym Prawu Harcerskiemu. (Podwójny tekst Przyrzeczenia Harcerskiego w Szarych Szeregach, S. Broniewski, jw., s )

11 XV Mam szczerą wolę całym życiem pełnid służbę Bogu i Polsce, nieśd chętną pomoc bliźnim, byd posłusznym Prawu Szarych Szeregów. (Nieoficjalna wersja Przyrzeczenia Harcerskiego Szarych Szeregów. M. Hajkowski, Materiały do chronologii historii i tradycji ZHP, Harcerstwo 1982 nr 8, s. 98 (18)) XVI Mam szczerą wolę całym życiem pełnid służbę Bogu i Polsce, nieśd chętną pomoc bliźnim, byd posłusznym Prawu Harcerskiemu, przyrzekam tajemnicy służbowej dochowad, nie cofnąd się przed ofiarą życia. (Przyrzeczenie Harcerskie Organizacji Harcerek w okresie konspiracji. H. Urbanowicz, Przy Pasiece *w:+ Pełnid służbę... Z pamiętników i wspomnieo harcerek Warszawy , praca zbiorowa pod red. A. Zawadzkiej, PIW, Warszawa 1983, s. 170) XVII Ślubuję od dnia dzisiejszego wytrwałą pracę w szeregach Zawiszy, z zachowaniem tajemnic i wszelkich świadków, które mogłyby się przyczynid do jej ujawnienia, karnośd bezwzględną w obecności przełożonych Zawiszy. Tak mi dopomóż Bóg. Amen. (Przyrzeczenie Zawiszaków, W. Dusiewicz, Zawiszacy, WFD, Warszawa 1982) XVIII W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Marii Panny kładę rękę na Krzyż Święty i przysięgam, że będę wiernie i nieugięcie stał na straży honoru Polski, o wyzwolenie jej z niewoli walczyd będę ze wszystkich sił aż do ofiary swojego życia. Rozkazom przełożonych będę posłuszny, tajemnicy dochowam niezłomnie bez względu na to, cokolwiek by mnie spotkad miało. Tak mi do-pomóż Bóg. potwierdzenie Przyrzeczenia: Przyjmuję Cię w szeregi Tajnego Harcerstwa. Zwycięstwo będzie Twą nagrodą. Zdrada karana będzie śmiercią. (H. Lulej, Konspiracyjna działalnośd Tajnego Harcerstwa na terenie Zgierza w latach , praca dyplomowa w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1974) XIX Przyrzekam uroczyście pracowad nad odbudową wielkiej, wolnej i demokratycznej Polski, byd zawsze gotowym do walki o jej wolnośd, byd posłusznym Prawu Harcerskiemu oraz dbad o honor i rozwój Związku Harcerstwa Polskiego. (Tekst białostockiego Przyrzeczenia Harcerskiego z sierpnia 1944 roku.) XX Przyrzekam w obliczu Boga i umęczonej Ojczyzny Polski, skrwawionej krwią najlepszych synów i zdeptanej butem żołdaka niemieckiego, że jako członek Tajnej Organizacji Harcerskiej, walczyd będę ze wszystkich sił, o niepodległośd Polski i wolnośd narodu polskiego. Przysięgam, że wykonywad będę wszystkie rozkazy mojej organizacji i nigdy, nawet w obliczu śmierci nie zhaobię się zdradą. Walczyd będę o Polskę aż do pełnego zwycięstwa. Tak mi dopomóż Bóg.

12 (Przyrzeczenie Harcerskie Tajnej Organizacji Harcerskiej J. Krężel, Szare Szeregi na Rzeszowszczyźnie, Harcerstwo 1984 nr 9, s. 41) XXI Mam szczerą wolę, całym życiem pełnid służbę Bogu i Polsce, o wolnośd jej walczyd do ostatniej kropli krwi, sztandaru biało-czerwonego żadnym niegodnym uczynkiem nie splamid i byd posłusznym Prawu Harcerskiemu. potwierdzenie przysięgi: Od tej chwili jesteś żołnierzem. Obowiązkiem twoim walka o wolnośd Polski nagrodą zwycięstwo. (Przyrzeczenie Harcerskie Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni R. Bolduam, M. Podgóreczny, Bez mundurów, Wyd. Morskie, Gdynia 1966) XXII Ja, harcerz polski, w obliczu swoich druhów uroczyście ślubuję ziemi polskiej, broczącej we krwi, narodowi polskiemu umęczonemu w niemieckim jarzmie, że z całych sił nienawidzied będę wroga, który zniszczył Polskę Niemca. Obiecuję, że będę pilnym w nauce, zdyscyplinowanym, uczciwym, pracowitym, odważnym, odpornym na ból, niewygody. Stale i uporczywie będę się przygotowywał do wywalczenia niepodległości mojej Ojczyzny, do budowania silnej, niepodległej, demokratycznej Polski. Przysięgę tę składam w imieniu bojowników, którzy swą krwią i trudem ofiarnym torują nam drogę do wolnej Ojczyzny. (Projekt Przyrzeczenia Harcerskiego. Przysięga harcerzy według Projektu Statutu ZHP opracowanego w Związku Patriotów Polskich w ZSRR w 1944 roku. A. Głowacki, Z dziejów idei harcerstwa, Harcerstwo 1978 nr 7/8, s. 62) XXIII Przyrzekam wobec kolegów uczyd się i pracowad dla dobra Polski Ludowej i sprawy socjalizmu. Przyrzekam dołożyd wszystkich sił w obronie pokoju i wolności narodów. (Przyrzeczenie Harcerskie Naczelnictwa ZHP w ramach ZMP maj 1950 roku. Przygotowanie drużyn do wprowadzenia Prawa, Przyrzeczenia i Oznaki, NZHP, wyd. ZG ZMP, Warszawa 1950, s. 21) Spis treści: Wstęp Rozdział I. Angielskie pierwowzory przyrzeczeo 1. Konstrukcja formalna i samowychowawczy sens przyrzeczenia skautów angielskich 2. Obrzęd przyrzeczenia skautów angielskich 3. Wychowawcze aspekty przyrzeczenia skautów angielskich

13 Rozdział II. Geneza i ewolucja przyrzeczenia polskich skautów w latach Różne wersje przyrzeczeo polskich skautów 2. Ideowy i wychowawczy aspekt przyrzeczenia skautowego 3. Obrzęd przyrzeczenia skautów polskich 4. Pierwsza, oficjalna rota przyrzeczenia skautowego 5. Ideowe i osobotwórcze aspekty pierwszej redakcji przyrzeczenia 6. Obrzęd ceremonii przyrzeczenia skautek krakowskich 7. Inne wersje rot Przyrzeczeo Rozdział III. Istota harcerskich przyrzeczeo w latach Ideowe, polityczne i wychowawcze przesłanki roty przyrzeczenia 2. Przyrzeczenie w Czerwonym Harcerstwie 3. Trzecia, oficjalna wersja przyrzeczenia harcerskiego w okresie II RP i geneza jej zmian ideowych 4. Przykłady ceremonii przyrzeczenia harcerskiego 5. Wychowawcze funkcje przyrzeczenia harcerskiego 6. Inne wersje harcerskich przyrzeczeo w okresie międzywojennym Rozdział IV. Geneza i istota harcerskich przyrzeczeo w latach Przyrzeczenie Szarych Szeregów 2. Obrzęd przyrzeczenia w warunkach konspiracji 3. Inne wersje przyrzeczeo w okresie okupacji Rozdział V. Ewolucja i istota harcerskich przyrzeczeo w latach Geneza oficjalnej, piątej redakcji roty i przyczyny jej odrzucenia 2. Dążenie środowisk instruktorskich do zmiany obowiązującej roty 3. Podwójna wersja nowej, obowiązującej roty przyrzeczenia harcerskiego. Racje ideowe czy polityczne? 4. Przygotowania do zmian programowych, metodycznych i ideowych w ZHP. Przyrzeczenie w Organizacji Harcerskiej ZMP 5. Rehabilitacja przyrzeczenia harcerskiego jako środka samowychowania 6. Przyrzeczenie w odrodzonym ZHP (1957). Istota przemian ideowych 7. Przemiany metodyczne po roku Przykłady obrzędów związanych z Przyrzeczeniem Harcerskim 9. Ostatnia, oficjalna redakcja przyrzeczenia harcerskiego w okresie PRL z 1964 r. Uzasadnienie zmian ideowych roty przyrzeczenia 10. Rozwój myśli metodycznej i programowej 11. Formalne wymogi przebiegu uroczystości przyrzeczenia

14 12. Klasyfikacja typów i charakterystyka obrzędów przyrzeczenia harcerskiego 13. Idea odnawiania przyrzeczeo harcerskich 14. Spór ideowy o zmianę roty przyrzeczenia po sierpniu 1980 roku 15. Pytania o rotę przyrzeczenia w okresie rodzącej się zmiany lat 80. XX wieku 16. Debata o potrzebie zmiany roty Aneks. Zestawienie rot przyrzeczenia harcerskiego 1. Roty obowiązujące na mocy podjętych przez władze harcerskie uchwał, decyzji, instrukcji 2. Tłumaczenia wersji przyrzeczenia angielskich skautów 3. Roty przyrzeczeo funkcjonujące w polskim ruchu skautowym, harcerskim Autor: Śliwerski Bogusław Oficyna Wydawnicza IMPULS ul. Fatimska 53 B Kraków tel./fax: impuls@impulsoficyna.com.pl