Mikrofalowe układy ferrytowe w PIT SA stan obecny i perspektywy rozwoju

Transkrypt

1 Mikrofalowe układy ferrytowe w PIT SA stan obecny i perspektywy rozwoju dr hab. inż. Edward SĘDEK, mgr inż. Tadeusz MRÓZ, dr inż. Mateusz MAZUR Przemysłowy Instytut Telekomunikacji SA, Warszawa W 2000 roku w czasie obrad XV. Międzynarodowej Konferencji Ferrytów Mikrofalowych (ICMF 2000), która odbyła się w Rydzynie koło Poznania, prezentowano wyniki prac prowadzonych w PIT nad mikrofalowymi materiałami ferrytowymi oraz opracowanymi z ich wykorzystaniem podzespołami [1]. Po ośmiu latach można stwierdzić, że zapotrzebowanie na mikrofalowe układy ferrytowe wciąż istnieje, przy czym wymagane są coraz nowocześniejsze konstrukcje podzespołów o unikalnych parametrach wynikających ze stosowania ich w płaskich antenach z elektronicznie sterowaną wiązką. Podstawowe pytanie brzmi, czy nie należy zaprzestać krajowych opracowań, a oprzeć się wyłącznie na imporcie z zagranicznych firm? Po ośmiu latach odpowiedź na to pytanie brzmi nie. Po pierwsze istnieje realne zapotrzebowanie na podzespoły o niestandardowych parametrach (nie katalogowych), takich jak np.: liniowość charakterystyki fazowej, stabilność temperaturowa charakterystyk przenoszenia czy odporność na duże poziomy mocy mikrofalowej. Parametry te wymagają wspólnej pracy technologów materiałów ferrytowych i konstruktorów podzespołów, zaś w katalogach firm produkcyjnych podawane są jedynie standardowe parametry elektryczne. Ponadto, szczególnie podzespoły na duże poziomy mocy, wymagają uzyskania zgody odpowiednich agend rządowych na ich zakup. W artykule przedstawiono stan prac teoretycznych i eksperymentalnych prowadzonych na Politechnice Gdańskiej oraz badawczo-rozwojowych prowadzonych w PIT nad nowymi materiałami i mikrofalowymi układami ferrytowymi. Badania nowych struktur układów ferrytowych Prace teoretyczne i eksperymentalne nad nowymi strukturami układów ferrytowych są prowadzone w sposób ciągły w Instytucie Techniki Mikrofalowej i Telekomunikacji Optycznej Politechniki Gdańskiej, a także w Przemysłowym Instytucie Telekomunikacji (PIT) obecnie spółka akcyjna SA. Prace badawcze i produkcyjne w zakresie technologii materiałów ferrytowych (ferryty mikrofalowe i granaty) prowadzone są w PIT. Badania parametrów materiałów ferrytowych wykonywane są w Instytucie Mikroelektroniki i Optoelektroniki Politechniki Warszawskiej. W ostatnich latach prace te dotyczyły metod analizy polowej i symulacji parametrów podzespołów ferrytowych, nowych materiałów ferrytowych oraz nowych konstrukcji przeznaczonych do zastosowań na małym i dużym poziomie mocy mikrofalowej. Rozwijane i doskonalone były również metody pomiarów parametrów materiałów ferrytowych i dielektrycznych. Wymienione prace badawcze były stymulowane poprzez zapotrzebowanie na nowe podzespoły ferrytowe, głównie do radarów z płaskimi ścianami antenowymi. Dla przykładu, w pracy [2], przedstawiono analizę czterowrotowego cyrkulatora falowodowego z wielowarstwowym cylindrem ferrytowym, przeprowadzoną za pomocą metody dopasowania rodzajów pól elektromagnetycznych. Pokazano, że macierz rozproszenia takiej struktury może być zredukowana do trójwrotnika i dwuwrotnika. Zaprezentowano rezultaty obliczeń numerycznych trójwrotowego cyrkulatora falowodowego typu T z elementem ferrytowym w kształcie cylindra. Rys. 1. Schemat czterobiegunowego układu magnesującego Fig. 1. Four-pole magnetic bias field system Rys. 2. Schemat podwójnego czterobiegunowego układu magnesującego sterowanego elektrycznie Fig. 2. Dual four-pole magnetic bias field system Elektronika 5/

2 Zupełnie nowe, oryginalne rozwiązanie przedstawiono w [3]. Tutaj przyrząd ferrytowy został zbudowany na bazie linii ferrytowej sprzężonej (CFL) bądź chiralnej linii sprzężonej (CFCL) namagnesowanej wzdłużnym polem magnetycznym. Macierze rozproszenia układów opisujące właściwości transmisyjne z liniami (CFL) i (CFCL) zostały wyznaczone analitycznie. Wykonano analizę numeryczną struktury zbudowanej z wykorzystaniem linii transmisyjnej typu fin-line, której podłoże stanowi ferryt lub materiał chiralny. Zaobserwowano zjawisko nieodwracalności w analizowanych strukturach, które może być wykorzystane praktycznie w nowych konstrukcjach przyrządów ferrytowych. Zaproponowano nową konstrukcję cyrkulatora w oparciu linie (CFL) i (CFCL), dla których przeprowadzono obliczenia numeryczne parametrów macierzy rozproszenia. Zaproponowana struktura, a następnie rozwiązanie konstrukcyjne cyrkulatora, jest szczególnie przydatne w zintegrowanych układach mikrofalowych (MIC) pracujących w zakresie częstotliwości pasma fal milimetrowych. Bardziej szczegółowe rezultaty tej pracy, uzyskane zarówno teoretyczne jak i eksperymentalnie, zawarto w kolejnych publikacjach [4 6]. Elektroniczne sterowanie wiązką promieniowania anteny ścianowej wymaga zastosowania wielobitowych przesuwników fazy. Mogą to być przesuwniki wykonane z wykorzystaniem diod PIN, diod waraktorowych czy też MMIC. W pewnych zastosowaniach, gdzie wnoszone przez przesuwnik straty wtrąceniowe powinny być małe ze względu na przenoszone poziomy mocy mikrofalowej, bardzo przydatne stają się Rys. 3. Koncepcja rozwiązania konstrukcyjnego Fig. 3. Concept of ferrite phase shifter Rys. 4. Widok wykonanego modelu Fig. 4. Model view ferrytowe przesuwniki fazy. W pracach [7 9] przedstawiono analizę polową przesuwnika fazy wykonanego na cylindrycznym falowodzie wypełnionym poprzecznie magnesowanym ferrytem. Sekcje falowodu cylindrycznego z ferrytem magnesowane są czterobiegunowym polem magnetycznym. Mimo że zastosowany układ magnetyczny wytwarza poprzeczne jednorodne pole magnesujące, to jego zwrot zmienia się w przekroju poprzecznym w zależności od kąta ϕ, jak pokazano na rys. 1. Układ czterobiegunowy można zastąpić podwójnym czterobiegunowym układem magnesującym obróconym względem siebie o kąt 45, jak pokazano na rys. 2. Rozwiązanie to zapewnia możliwość elektrycznego sterowania obrotem pola magnesującego poprzez regulację prądu w cewkach układu magnesującego. Analizę układu przeprowadzono przy założeniu, że w falowodzie cylindrycznym wypełnionym dielektrykiem propagowane są dwie ortogonalne fale rodzaju podstawowego TE 11. Składowe te ulegają sprzężeniu w obecności namagnesowanego ferrytu, którego właściwości opisane są tensorem przenikalności magnetycznej. Do analizy opisanego układu zastosowano metodę rodzajów sprzężonych. W konstrukcji przesuwnika fazy zastosowano wypełnienie falowodu cylindrycznego na przemian sekcjami dielektrycznymi i ferrytowymi, w celu zmniejszenia długości całego układu i obniżenia kosztów jego wykonania. Uzyskane na drodze pomiarowej charakterystyki częstotliwościowe przesuwnika fazy zaprojektowanego na pasmo L bardzo dobrze zgadzają się z charakterystykami uzyskanymi z obliczeń. Koncepcję rozwiązania konstrukcyjnego przesuwnika fazy zapewniającego różnicowe przesunięcie fazy pokazano na rys. 3, natomiast wykonany praktycznie model przesuwnika przedstawiono na rys. 4. Cylinder ferrytowo-dielektryczny jest polaryzowany poprzecznym czterobiegunowym polem magnetycznym. Aby uzyskać rotację rozkładu pola w płaszczyźnie poprzecznej cylindra, zastosowano dwa przeciwnie nawinięte uzwojenia. Poprzez zmianę wartości prądów w uzwojeniach przedstawiony na rys. 2. rozkład pola można obracać o dowolny kąt. Oba końce sekcji ferrytowo-dielektrycznej są zakończone polaryzatorami zapewniającymi zmianę polaryzacji liniowej na kołową i odwrotnie, w zależności od kierunku propagacji fali. Polaryzatory są sprzężone z falowodem kołowym, z którego poprzez transformatory impedancji wyprowadzono sygnały wejściowy i wyjściowy do złączy współosiowych. Dla tłumienia niepożądanych polaryzacji poprzecznych zastosowano z obu stron przesuwnika filtry polaryzacji, w których zastosowano materiał stratny. W walcu ferrytowo-dielektrycznym zastosowano granat itrowo-gadolinowo-aluminiowy oraz nisko stratny dielektryk barowo-tytanowy. Zastosowane materiały zostały opracowane i wdrożone w PIT. Granat mikrofalowy posiada magnetyzację nasycenia M s = 20 ka/m i przenikalność elektryczną ε = 14,2 ±2%, natomiast dielektryk barowo-tytanowy domieszkowany jonami Sm lub Nd ma przenikalność elektryczną ε d = 90 [6]. Wyniki badań eksperymentalnych opracowanego przesuwnika fazy zostały opublikowane w materiałach konferencji MIKON-2006 [9], gdzie opisano propagację tzw. fal ferrytowych powstających w wyniku żyromagnetycznego oddziaływania dwóch ortogonalnych rodzajów TE 11. Nowa metoda analizy planarnych struktur ferrytowych jest prezentowana w pracy [10]. Oparto ją na metodzie elementów skończonych w dziedzinie czasu (FDTD). Teoretyczną i eksperymentalną weryfikację tej metody na przykładzie analizy 54 Elektronika 5/2008

3 cyrkulatora paskowego przedstawiono w pracy [11]. Uzyskano bardzo dobrą zgodność obliczonych i zmierzonych częstotliwościowych charakterystyk izolacji i WFS-u cyrkulatora. Równolegle z pracami związanymi z opracowaniem nowych podzespołów ferrytowych dotyczących zarówno metod analitycznych, jak i rozwiązań konstrukcyjnych prowadzone są prace nad nowymi materiałami ferrytowymi i dielektrycznymi. W pracy [12] omówiono zasady wyboru parametrów materiału ferrytowego dla podzespołów ferrytowych posiadających punkt pracy poniżej rezonansu żyromagnetycznego przeznaczonych do zastosowań na dużych poziomach mocy mikrofalowej. Wykazano, że stosując domieszkowanie konwencjonalnych granatów jonami ziem rzadkich można w sposób istotny zwiększyć odporność na wpływ dużych poziomów mocy mikrofalowej, przy niewielkim zwiększeniu strat materiału. W części eksperymentalnej pracy pokazano wpływ składu chemicznego materiału na jego wytrzymałość mocową. Problem wytrzymałości na duże poziomy mocy mikrofalowej Możliwość pracy podzespołów ferrytowych na dużych poziomach mocy mikrofalowej jest związana z amplitudą składowej magnetycznej fali elektromagnetycznej występującej w ferrycie. Jeśli amplituda tej składowej jest zbyt duża, wówczas w ferrycie spolaryzowanym poniżej rezonansu żyromagnetycznego można zaobserwować dwa zjawiska, a mianowicie: nasycanie się rezonansu głównego i pojawienie się rezonansu dodatkowego. Oba zjawiska wynikają ze wzbudzania się w ferrycie fal spinowych. Moc niesiona przez pole magnetyczne fali wzbudza fale spinowe, a następnie zamienia się w drgania siatki krystalograficznej ferrytu i w końcowym efekcie na ciepło. Oddziaływanie pomiędzy falami spinowymi i polem mikrofalowym ma charakter nieliniowy i występuje dla pewnej mocy krytycznej P kr. W praktyce powyżej tej mocy straty ferrytu, a tym samym podzespołu, rosną nieliniowo. Wzrost strat powoduje zwiększenie wydzielania się ciepła, co przy dalszym zwiększaniu mocy może doprowadzić do zniszczenia (rozsypania się) elementu ferrytowego. W celu określenia wytrzymałości mocowej materiału ferrytowego wprowadza się pewien parametr odpowiadający poziomowi mocy krytycznej, charakteryzujący szerokość rezonansu dla fal spinowych H k. Parametr ten nie określa właściwości wewnętrznych materiału, stanowi jedynie pewną miarę jego jakości w odniesieniu do wytrzymałości mocowej. Im wartość tego parametru jest większa, tym większa jest odporność ferrytu na wyższe poziomy mocy mikrofalowej. Problemem zatem jest wykonanie materiału ferrytowego o jak największej wartości H k. W praktyce okazało się to możliwe dzięki domieszkowaniu konwencjonalnego granatu mikrofalowego jonami ziem rzadkich takich jak Dy 3+ lub Ho 3+. Wyniki prac prowadzonych w PIT nad takimi materiałami przedstawiono w [13, 14]. Przykładowo w pracy [15] przestawiono wyniki badań dla 5 materiałów, które były testowane na małym i dużym poziomie mocy mikrofalowej. Badania wykonano dla granatu itrowo-żelazowego G-63 domieszkowanego holmem i granatu itrowo-gadolinowego G-78SK domieszkowanego dysprozem. Niezależnie od prac zmierzających do opracowania materiałów ferrytowych na duże poziomy mocy mikrofalowej prowadzone są prace nad materiałami o bardzo małych stratach, przeznaczonych do zastosowań niskomocowych. Niskie straty podzespołu ferrytowego są bezpośrednio związane z małą szerokością linii rezonansowej ferrytu. W rezultacie poszukiwań wybrano granat o składzie chemicznym (YCa) 3 (InVFe) 5 O 12. Badania wykazały, że granat ten charakteryzuje się wąską linią rezonansową H < 1,5 ka/m [16]. Jak wykazano wcześniej, do konstrukcji ferrytowych przesuwników fazy niezbędne są dielektryki o wysokich wartościach przenikalności elektrycznej i niskich stratach. Prace nad takimi dielektrykami są prowadzone w PIT. Badania wykazały, że należy skoncentrować się nad dielektrykami barowo-tytanowymi domieszkowanymi jonami metali z grupy lantanowców Re Sm, Gd, Nd. Uzyskane wyniki były prezentowane na konferencji EMFM w Budapeszcie [17]. Rys. 5. Trójwspółrzędny radar dalekiego zasięgu na pasmo L TRD-1211 Fig. 5. L-band long range 3D radar TRD-1211 Rys. 6. Falowodowy układ formowanie wiązki nadawczej radaru TRD-1211 z cyrkulatorami ferrytowymi Fig. 6. Transmit beam forming network of TRD-1211 radar with circulators Opracowanie nowych materiałów ferrytowych i dielektrycznych wymaga kontroli ich parametrów elektrycznych mierzonych w paśmie mikrofalowym. W Instytucie Mikroelektroniki i Optoelektroniki Politechniki Warszawskiej opracowano metody pomiarów praktycznie wszystkich niezbędnych parametrów materiałowych. Metody te są w sposób ciągły wykorzystywane w procesie opracowywania i optymalizacji składów chemicznych materiałów, a także do kontroli wytwarzanych partii produkcyjnych. Metody te są opisane w pracach [18 22]. Elektronika 5/

4 Mikrofalowe podzespoły ferrytowe i materiały ferrytowe są stosowane w urządzeniach radiolokacyjnych. Podzespoły ferrytowe są tu używane jako separatory stopni wzmacniaczy nadajnika, przełączniki nadawanie-odbiór, przesuwniki fazy w antenach z elektronicznie sterowaną wiązką, separatory w odbiornikach mikrofalowych itp. Dla przykładu na rys. 5 pokazano antenę trójwspółrzędnego radaru dalekiego zasięgu TRD-1211 produkcji PIT. Na rys. 6 pokazano falowodowy układ formowania wiązki nadawczej tego radaru, zawierający cyrkulatory ferrytowe pełniące rolę separatorów w dzielniku mocy mikrofalowej. Na rysunku 7. pokazano cyrkulator na pasmo L przeznaczony do pracy na średnim poziomie mocy mikrofalowej. Rys. 7. Cyrkulator średniej mocy na pasmo L Fig. 7. L-band medium power stripline circulator Rys. 8. Rodzina cyrkulatorów średniej mocy na pasma L i S Fig. 8. A family of medium power circulators Zwraca uwagę fakt zastosowania złączy współosiowych typu LPW-20, zapewniających przenoszenie stosunkowo dużych mocy impulsowych. Na rys. 8 pokazano rodzinę cyrkulatorów ferrytowych na pasma L i S. Podsumowanie Prace naukowe i badawczo-rozwojowe w dziedzinie technologii materiałów ferrytowych i konstrukcji mikrofalowych układów ferrytowych są prowadzone na Politechnice Gdańskiej i w Przemysłowym Instytucie Telekomunikacji. Zapotrzebowanie wynika z rozwoju techniki radiolokacyjnej, w szczególności radarów z płaskimi antenami ścianowymi, zbudowanymi z wierszy zawierających wielowrotowe dzielniki mocy mikrofalowej. Dotyczy to również anten z elektronicznie sterowaną wiązką antenową, w których stosuje się nadajniki rozproszone w postaci modułów nadawczych zasilających poszczególne wiersze antenowe. Dalszy rozwój ukierunkowany będzie na materiały i podzespoły dużej mocy mikrofalowej oraz zminiaturyzowane podzespoły ferrytowe niskostratne przeznaczone dla szeroko rozumianej telekomunikacji. References [1] Sędek E.: Recent Advances in Microwave Ferrite Technology in Telecommunica-tions Research Institute (PIT). Proc. of ICMF 2000, pp , Rokosowo, Poland, [2] Kutysz P., Mazur J., Treder K.: Inhomogeneous Rectangular Waveguide Analysis by Mode Matching Technique. Proc. of ICMF 2000, pp , Rokosowo, Poland, [3] Mazur J., Sędek E.: New Nonreciprocal Phenomena in a Section of Coupled Lines Filled with Ferrite and Chiro-Ferrite Media. PIT Reports, vol. 125, pp. 1 20, Warsaw 2000, ISSN [4] Mazur J., Mazur M., Michalski J., Sędek E.: Isolator using a ferrite-coupled-lines gyrator. IEE Procedings Microwaves, Antennas & Propagation, vol. 149, no. 5/6 Oct/Dec., 2002 pp [5] Mazur J., Michalski J., Mazur M., Sędek E.: Nonreciprocal Components Using Junction of Ferrite Coupled Microstrip Line. Journal of IEE, vol. 53, no 9/S, 2002, pp [6] Mazur J., Solecka M., Mazur M., Półtorak R., Sędek E.: Design and measurement of gyrator and isolator using ferrite coupled microstrip lines. IEE Proceedings Microwaves, Antennas and Propagation, vol. 152, no.1, February 2005, pp [7] Mazur J., Mazur M., Kosiedowski A., Sędek E.: Propagation in a Ferrite Cylindrical Waveguide Magnetized by a Two Four-Pole Magnetic Fields. IEE Proc. Microwaves, Antennas & Propagation, vol.152, no.1 February 2005, pp [8] Mazur J., Mazur M., Kosiedowski A., Sędek E.: Propagation in a ferrite cylindrical waveguide magnetized by a two four-pole magnetic fields. Proc. of the 15 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2004, Warszawa, May 2004, pp [9] Mazur M., Sędek E., Mazur J., Frender R., Wiśniewski D.: Experimental Investigations of Ferrite Phase Shifter Magnetized with Rotary Four-pole Magnetic Fields. Proc. of 16 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar and Wireless Communications, MIKON- 2006, Kraków, May 22 26, 2006, pp [10] Gwarek W., Moryc A.: An Alternative Approach to FDTD Analysis of Magnetized Ferrites. IEEE Microwave and Wireless Components Letters, vol. 14, no. 7, pp , July [11] Moryc A.: Theoretical and Experimental Verification of FDTD Algorithm of Ferrite Structures. PIT Report, no /2006 (in Polish). [12] Frender R., Glogier W.: Material Composition Optimisation of YIG-AL Substituted Ferrite for High Power Below Resonance applications. Proc. of ICMF 2000, pp , Rokosowo, Poland, [13] Frender R., Glogier W., Mróz T.: Investigation of Optimised YIG- AL Substituted Garnets in High Power Below Resonance Circulators. Proc. of the 14 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2002, Wrocław, May 2002, pp ] Frender R., Mróz T., Michałowski J., Zaremba K.: Some technological Aspects of Microwave Garnets with Narrow Ferromagnetic Resonance Linewidth H Designed for High power Circulators. Proc. of EMFM 2004, Warsaw, Poland, 2004, CD ROM. [15] Mróz T., Frender R., Michałowski J.: S-band Below Resonance Circulator Search for Material and Structure. Proc. of the 16 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2006, Krakov, May 2006, pp Elektronika 5/2008

5 [16] Frender R., Sędek E., Zaręba K., Mróz T., Dyderski P.: Optimization of the technology of the (YCa) 3 (InFe) 5 O 12 microwave garnet with narrow ferromagnetic resonance linewidth H <1,5kA/ m (<20 Oe). 18 th International Conference on Electromagnetic Fields and Materials, Budapest, May 17 18, 2007, pp [17] Frender R., Sędek E., Zaręba K., Dyderski P.: Some aspects of technology of a new group of microwave dielectrics with relative permittivity ε = and dielectric loss tgδ ε < th International Conference on Electromagnetic Fields and Materials, Budapest, May 17 18, 2007, pp [18] Krupka J.: Measuremants of all permeability tensor components and the effective linewidth of microwave ferrites using dielectric ring resonators. IEEE Trans. Microwave Theory Tech. vol. MTT- 39, pp , July [19] Krupka J. et all: Split Post Dielectric Resonator Techniques for Precise Measuremants of Laminar Dielectric Specimens Measurements Uncertainties. Proc. of the 13 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2000, May 2000, pp [20] Givot B.L., Krupka J., Belete D.Y.: Split Post Resonator Technique for Dielectric Cure Monitoring of Structural Adhesives. Proc. of the 13 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2000, May 2000, pp [21] Mann A.G., Krupka J.: Measuremants of susceptibility due to paramagnetic impurtities in shapphire using whispering gallery modes. Proc. of the 13 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2000, May 2000, pp [22] Derzakowski K., Abramowicz A., Krupka J.: Whispering gallery resonator method for permittivity measurements. Proc. of the 13 th Intern. Conf. on Microwaves, Radar & Wireless Communications MIKON-2000, May 2000, pp Radiolokacyjne źródła informacji dla systemów dowodzenia i kierowania mgr inż. JERZY MIŁOSZ, mgr inż. ANDRZEJ KARWOWSKI Przemysłowy Instytut Telekomunikacji, Oddział w Gdańsku Skuteczne prowadzenie działań bojowych wymaga efektywnego wykorzystania m.in. różnych typów sensorów, w tym sensorów radiolokacyjnych (aktywnych i pasywnych). Dla podniesienia efektywności wykorzystania sensory są integrowane na platformach naziemnych, nawodnych i podwodnych oraz powietrznych i w dedykowanych systemach dowodzenia. Taka jest obecnie platformo-centryczna wizja wykorzystania sensorów w systemach dowodzenia. Na jej potrzeby opracowano, wdrożono i jest eksploatowanych w rodzajach sił zbrojnych, wiele sensorów radiolokacyjnych, których przegląd (koncentrujący się na wyrobach PIT) prezentuje niniejszy referat. Wybrane przykłady sensorów wskazują na ich umiejscowienie i sposób wykorzystania informacji z rozpoznania w systemie, w którym służą do budowy obrazu z rozpoznania wybranego obszaru pola walki. Budowane i realizowane są obecnie wizje sieciocentrycznych systemów walki obejmujących swoim obszarem działania warstwy wykonawcze, przetwarzania danych i sensorów różnych rodzajów wojsk. Stwarzają one nowe wyzwania obejmujące filozofię wykorzystania sensorów, a nie tylko bazujące na postępie technicznym i technologicznym. Musimy w przyszłości być przygotowani na: tworzenie niezależnych sieci sensorów z dedykowanymi im środkami łączności, realizację fuzji danych z sieci sensorów (obecnie ograniczamy się do kojarzenia danych w ramach platform i podsystemów), budowy infrastruktury w postaci baz danych korzystających z danych otrzymywanych z sieci sensorowych. Przedstawiony w referacie z natury rzeczy wybrany obszar w dziedzinie rozpoznania pola walki wskazuje na stosunkowo duży potencjał i znaczącą krajową ofertę. Powstała ona przy stosunkowo niewielkich nakładach na prace badawcze i rozwojowe. Oferta ta przy współpracy krajowej i zagranicznej może zostać rozszerzona i może zaspokoić nowe potrzeby związane z rozwojem systemów dowodzenia. SP. System DUNAJ przeznaczony jest do automatyzacji procesów tworzenia informacji o sytuacji powietrznej oraz automatyzacji procesów dowodzenia i kierowania aktywnymi środkami walki. Jest to system o otwartej architekturze, opartej na sieci rozległej typu WAN, umożliwiający rozbudowę modułów systemowych i oprogramowania, dołączanie nowych źródeł informacji, zastosowanie elementów mobilnych, łatwej integracji z innymi systemami. Do podłączenia źródeł informacji o sytuacji powietrznej służą dwa podsystemy: rozpoznania radiolokacyjnego i walki elektronicznej. Stacjonarne źródła radiolokacyjne Do podłączenia radiolokacyjnych źródeł informacji system DU- NAJ korzysta z obiektów typu ZPR najczęściej wykorzystując protokół ASTERIX bądź standard konsoli SRCC. Nowymi źród- Radiolokacyjne sensory w systemie obserwacji sytuacji powietrznej PIT jest głównym wykonawcą systemu dowodzenia obroną powietrzną szczebla taktycznego DUNAJ będącego na wyposażeniu Rys. 1. Radar trójwspółrzędny TRD-1235 Fig. 1. 3D radar TRD-1235 Elektronika 5/