LOGISTYKA ZWROTNA ZUŻYTYCH OGNIW NA TERENIE KAMPUSU SGGW REVERSE LOGISTICS OF USED CELLS ON THE WULS-SGGW CAMPUS

Transkrypt

1 Systemy Logistyczne Wojsk nr 41/2014 LOGISTYKA ZWROTNA ZUŻYTYCH OGNIW NA TERENIE KAMPUSU SGGW REVERSE LOGISTICS OF USED CELLS ON THE WULS-SGGW CAMPUS Marcin Józef MAŁUSZYŃSKI Ilona MAŁUSZYŃSKA Karolina PETRYKA Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Katedra Kształtowania Środowiska Streszczenie: Logistyka zwrotna zużytych ogniw obejmuje między innymi zbiórkę zużytych baterii i akumulatorów małogabarytowych. Odpady te zaliczane są do strumienia odpadów niebezpiecznych, które przy niewłaściwym postępowaniu z nimi mogą stanowić zagrożenie dla środowiska. Stąd niezwykle ważne jest, aby je wydzielić ze strumienia odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwie domowym za pomocą selektywnej zbiórki. W prezentowanym artykule autorzy przedstawili efekty selektywnej zbiórki zużytych ogniw w 2012 roku na terenie kampusu SGGW w Warszawie. Abstract: Reverse logistics of used cells includes collection of waste batteries and accumulators small volume. These wastes are classified as hazardous waste stream which, when not proper handling of them may pose a threat to the environment. Hence, it is extremely important to separate them from municipal waste stream generated in the household with the help of selective collection. In this paper the authors present the effects of the selective collection of used cells in 2012 on the WULS-SGGW campus. Słowa kluczowe: logistyka zwrotna, zużyte ogniwa, zużyte baterie i akumulatory, odpady niebezpieczne. Keywords: reverse logistics, used cells, used batteries and accumulators, hazardous waste.

2 M.J. Małuszyński, I. Małuszyńska, K. Petryka Wprowadzenie W 2011 roku wprowadzono do obrotu w Polsce ogółem około 399,2 mln sztuk baterii i akumulatorów o łącznej masie około Mg, w tym około 392,3 mln sztuk przenośnych baterii i akumulatorów o łącznej masie około 9771 Mg (10,7%), około 3,1 mln sztuk baterii samochodowych i akumulatorów samochodowych o masie około Mg (53,3%) oraz około 3,8 mln sztuk baterii przemysłowych i akumulatorów przemysłowych o łącznej masie około Mg (36,0%) (GIOŚ 2014a). Powyższe wartości kształtują się na podobnym poziomie dla roku 2012 i 2013 (GIOŚ 2014b, c). Na podstawie danych uzyskanych ze sprawozdań składanych do marszałków województw, w roku 2012 zebrano w kraju około 2933 Mg zużytych baterii i zużytych akumulatorów. Wartość ta stanowi 29,1% wszystkich ogniw i przewyższa wymagany w 2012 roku poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, który zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 3 grudnia 2009 r. w sprawie rocznych poziomów zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych (Dz. U. z 2009, nr 2015, poz. 1671) wynosi 25%. Analizując dane z lat , można zaobserwować systematyczny wzrost ilości zbieranych baterii z 22,72% do 30,06% (GIOŚ a, b, c). Na rok 2014 poziom ten ma wynosić 35%, a ma systematycznie wzrastać do 40% w 2015 i 45% w 2016 roku i kolejnych latach (Dz. U. z 2009, nr 2015, poz. 1671). Obserwując poziom zbieranych baterii w latach , moglibyśmy przypuszczać, że osiągnięcie kolejnego progu zbiórki na rok 2014 nie powinno stanowić problemu, jednak może to być z roku na rok coraz trudniejsze do osiągnięcia, szczególnie że nowa ustawa o odpadach (Dz. U. z 2013 r., nr 0, poz. 21) wprowadziła wiele zmian, które zdaniem Podlewskiego (2010) zniszczyły tworzony przez ostanie osiem lat system zbiórki i recyklingu baterii. Osiągnięcie jak najwyższych poziomów odzysku zużytych baterii i akumulatorów powinno być jednym z priorytetów przewidzianym do realizacji na najbliższe lata. Odzyskanie coraz większej ilości zużytych baterii i akumulatorów pozwoli na zmniejszenie w środowisku ładunku znajdujących się w nich metali, a tym samym ograniczy ich niekorzystne oddziaływanie na poszczególne elementy środowiska oraz organizmy w nim bytujące. Zdaniem przedstawicieli Dolnośląskiej Fundacji Ekorozwoju (2004) głównym celem recyklingu baterii jest zapobieganie przedostawaniu się materiałów niebezpiecznych do środowiska, jak również daje możliwość odzysku takich pierwiastków, jak: lit, kobalt czy nikiel. Zdaniem Sadowskiego (2008) realizacja zbiórki, unieszkodliwiania i pozyskania surowców w ramach logistyki zwrotnej to działanie interdyscyplinarne o charakterze zarówno ekologicznym, jak i ekonomicznym, których wdrażanie i promowanie przyczyni się do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju. 200

3 Logistyka zwrotna zużytych ogniw na terenie kampusu SGGW Celem prezentowanego artykułu jest przedstawienie realizacji działań w ramach logistyki zwrotnej baterii prowadzonej na Kampusie SGGW w roku Metodyka zbiórki zużytych ogniw Zbiórkę zużytych baterii i akumulatorów na terenie kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie w roku 2012 realizowano w 9 punktach (rys. 1). Rys. 1. Mapa kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie z zaznaczonymi punktami zbiórki zużytych ogniw Źródło: Opracowanie własne na podstawie Punkty zbiórki stanowiły pojemniki kartonowe w kształcie prostopadłościanu o wymiarach cm, o pojemności około 15 kg. Każdy pojemnik wyłożony był grubym foliowym workiem, zabezpieczającym przed ewentualnym wypływem elektrolitu z ogniw i chroniącym baterie przed wilgocią. Wszystkie pojemniki były opisane i dostosowane do wymagań Rozporządzenia Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r., nr 16, poz. 154 z późn. zm.). Punkty zbiórki były ustawione w widocznych, dostępnych miejscach szatniach budynków nr 21, 22, 23, 32, 33, 34, 35, 48 (rys. 1) oraz w sekretariacie w budynku nr

4 M.J. Małuszyński, I. Małuszyńska, K. Petryka Okres badań obejmował 8 miesięcy od 16 marca do 15 listopada Pozyskane zużyte ogniwa odbierano ręcznie w odstępach co miesiąc, następnie transportowano w foliowych workach oznaczonych numerem zbiórki i budynku i poddawano segregacji w pracowni na terenie Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego z zachowaniem zasad BHP. Segregacja pozyskanych odpadów następowała pod względem: rodzaju baterii, firm produkujących oraz składu chemicznego ogniw. Zużyte baterie i akumulatory poddawane były także liczeniu i ważeniu. Całość akcji wspierała REBA Organizacja Odzysku S.A., odbierając zebrane zużyte ogniwa i dostarczając puste kartony i worki w miarę zgłaszanych potrzeb. Wyniki i dyskusja Wyniki ilościowej analizy zbiórki zużytych ogniw przedstawiono w tabeli 1. Łącznie podczas trwania badań pozyskano 2716 sztuk zużytych ogniw (co stanowi 60,28 kg opadów). Tabela 1. Ilość zebranych ogniw z podziałem na punkt zbiórki i datę zbiórki Ilość zebranych ogniw w budynkach [szt.] Suma Nr Termin ogniw zbiórki zbiórki [szt.] I II III IV V VI VII VIII Suma ogniw [szt.] Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań autorów Ilość zebranych zużytych ogniw jest zróżnicowana w zależności od terminu zbiórki (rys. 2). Najwięcej ogniw zebrano na przełomie miesięcy październik/listopad, najmniej ogniw zebrano podczas okresu przerwy wakacyjnej na przełomie 202

5 Logistyka zwrotna zużytych ogniw na terenie kampusu SGGW miesięcy czerwiec/lipiec. Tak znaczne zróżnicowanie ilości zebranych zużytych ogniw w poszczególnych miesiącach może być efektem zróżnicowanej ilości studentów i pracowników przebywających w danym miesiącu w Uczelni. Ze względu na zakończenie zajęć dydaktycznych semestru letniego dnia 15 czerwca 2012, w miesiącach czerwiec, lipiec i sierpień na terenie kampusu Uczelni przebywało mniej studentów niż w miesiącach, w których trwały zajęcia. Rys. 2. Ilość sztuk zebranych ogniw w poszczególnych miesiącach zbiórki Źródło: Badania własne autorów Ilość pozyskanych zużytych baterii jest także różna w zależności od lokalizacji punktu zbiórki (rys. 3). Największe efekty w postaci największej ilości zebranych zużytych ogniw przyniósł punkt w budynku nr 32, a najmniejsze efekty punkt zbiórki w budynku nr 2. Znaczne zróżnicowanie ilości zebranych ogniw spowodowane jest różną ilością studentów i kadry akademickiej w poszczególnych budynkach, w których znajdują się punkty zbiórki, a także wielkością budynku i dostępnością do punktu. Budynek nr 2 jest najmniejszym, w którym prowadzona była zbiórka, jak również jedynym, w którym nie prowadzi się zajęć dla studentów, a ustanowienie w nim punktu zbiórki wynikało z zainteresowania akcją selektywnej zbiórki przez pracowników, których pomieszczenia biurowe tam się znajdują. Niski efekt zbiórki w tym punkcie może wynikać z małej ilości osób, które potencjalnie mogłyby z niej skorzystać. Ponadto ten punkt zbiórki jest jedynym, który znajduje się w sekretariacie budynku, a nie tak jak w przypadku pozostałych budynków w szatniach. Wyniki badań pozwalają na dokonanie charakterystyki zużytych baterii i akumulatorów małogabarytowych pozyskanych podczas zbiórki w SGGW. Poniżej 203

6 M.J. Małuszyński, I. Małuszyńska, K. Petryka przedstawiono analizę rozmiarów zebranych ogniw, ich składu chemicznego, a także firm produkujących ogniwa. Rys. 3. Ilość sztuk zebranych ogniw w poszczególnych punktach zbiórki Źródło: Badania własne autorów Rozmiar Zużyte ogniwa podzielono na 24 frakcje pod względem rozmiaru ogniwa (tab. 2). Podział wyodrębniono podczas segregacji. Wyszczególniono wszystkie popularne gabaryty ogniw, których ilość w zbiórce przekraczała 1 sztukę. Pozostałe pojedyncze ogniwa zaliczono do frakcji Inne. W oparciu o wyniki badań materiału pozyskanego ze zbiórki można stwierdzić, że na terenie SGGW najbardziej popularne jest ogniwo AA, inaczej znane pod nazwą R6 lub LR6, potocznie nazywane paluszkiem, ogniwo to stanowi ponad połowę pozyskanego materiału (53,98%). Jest to najbardziej uniwersalne ogniwo, stosowane w wielu urządzeniach elektronicznych, takich jak piloty, aparaty fotograficzne, zegary ścienne, myszki komputerowe. Stosunkowo duży procent wszystkich ogniw stanowiły także ogniwa AAA inaczej zwane R03 lub LR03 cienkie paluszki (28,76%). Wśród ogniw guzikowych, które łącznie stanowiły 6,08% pozyskanego materiału, najpopularniejsze są ogniwa LR 44 oraz CR Tabela 2. Charakterystyka zebranych ogniw pod względem ich rozmiaru Rozmiar ogniwa Ilość ogniw (szt.) Ilość ogniw (%) AA ,98 AAA ,76 204

7 Logistyka zwrotna zużytych ogniw na terenie kampusu SGGW Ogniwa guzikowe Rozmiar ogniwa Ilość ogniw (szt.) Ilość ogniw (%) LR CR Inne ogniwa guzikowe 26 L CR LR CR CR AG 3 3 AG 1 3 A 76 3 V 13 3 CR ,08 R ,27 R 14 1,5 V 68 2,50 9 V 55 2,03 Inne 35 1,29 Akumulatory do telefonów 20 0,74 A23 12 V 5 0,18 Akumulatory do innych urządzeń 3 0,11 PC V 2 0,07 Suma: ,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań autorów Skład chemiczny Podczas segregacji materiału zebranego w czasie zbiórki wyróżniono 15 frakcji pod względem składu chemicznego ogniw (tabela 3). Wyszczególniono wszystkie chemiczne rodzaje ogniw występujące w zebranym materiale, które stanowią oddzielne frakcje o charakterystycznym składzie chemicznym oraz wyznaczono dodatkowe frakcje Ogniwa guzikowe nieoznaczone oraz Brak możliwości odczytu. Część ogniw guzikowych ze względu na swoje małe rozmiary nie była opisana, stąd wyznaczona kategoria Ogniwa guzikowe nieoznaczone. Z kolei do kategorii Brak możliwości odczytu zaliczono baterie i akumulatory, których stan (zdarte etykiety, zniszczenie przez korozję) nie pozwalał na odczytanie składu chemicznego. 205

8 M.J. Małuszyński, I. Małuszyńska, K. Petryka Tabela 3. Charakterystyka zebranych ogniw pod względem ich składu chemicznego Skład chemiczny ogniwa Ilość ogniw Ilość ogniw (szt.) (%) Alkaliczne ,92 Cynkowo-węglowe ,59 Ogniwa guzikowe nieoznaczone 113 4,16 Cynkowo-chlorowe 60 2,21 Niklowo-metalowo-wodorkowe 50 1,84 Brak możliwości odczytu 33 1,22 Litowe 25 0,92 Litowo-jonowe 22 0,81 Niklowo-kadmowe 16 0,59 Srebrowe 7 0,26 Cynkowe 6 0,22 Węglowe 4 0,15 Litowo-polimerowe 2 0,07 Litowo żelazowe 1 0,04 Suma: Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań autorów Dzięki szczegółowej analizie zebranego materiału dokonano identyfikacji najpopularniejszych typów ogniw używanych przez pracowników i studentów SGGW. Ponad 68% pozyskanych ogniw stanowi ogniwo alkaliczne i jest to zdecydowanie najczęściej aktualnie stosowane ogniwo. Na drugim miejscu z udziałem ponad 18% znalazło się ogniwo cynkowo-węglowe. Udział procentowy pozostałych typów ogniw nie przekracza 5% udziału w pozyskanym materiale. Warto zauważyć, że nadal wśród pozyskiwanych zużytych ogniw znajdują się wycofywane z rynku konsumenckiego i zawierające toksyczne związki kadmu akumulatorki niklowo-kadmowe (0,59%). Akumulatorki te cechuje długi czas działania, przez co (pomimo braku możliwości ich zakupu) nadal są używane przez konsumentów. Akumulatorki niklowo-kadmowe od czasu wycofywania z rynku są zastępowane przez akumulatorki o podobnych właściwościch, niklowo-metalowo-wodorkowe. Udział akumulatorków niklowo- -metalowo-wodorkowych w zebranym materiale wyniósł 1,84% i był 3-krotnie wyższy od udziału akumulatorków niklowo-kadmowych. 206

9 Logistyka zwrotna zużytych ogniw na terenie kampusu SGGW Producent Podczas segregacji zebranych ogniw wyróżniono 26 frakcji (tabela 4) pod względem producenta (25 frakcji różnych producentów oraz frakcja Inne, do której zaliczono ogniwa producentów, których liczba sztuk ogniw w zebranych materiale nie przekraczała 1 ogniwa oraz ogniwa, których stan nie pozwalał na odczytanie firmy producenta). Tabela 4. Charakterystyka zebranych ogniw pod względem firm producentów Nazwa firmy Ilość ogniw Ilość ogniw (szt.) (%) Inne ,03 Duracell ,33 Energizer ,33 Philips ,27 Panasonic 218 8,03 GP 148 5,45 Varta 127 4,68 Ikea 71 2,61 Carrefour 58 2,14 Sony 50 1,84 Maxell 40 1,47 Rocket 40 1,47 Grosik 32 1,18 Kodak 29 1,07 Camelion 29 1,07 Aerocell 24 0,88 Wonder 21 0,77 Toshiba 20 0,74 Raymax 19 0,70 Eveready 12 0,44 Tesco 12 0,44 Eco 9 0,33 Justa 8 0,29 Kirkland 5 0,18 Vipow 5 0,18 Samsung 2 0,07 Suma ,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań autorów 207

10 M.J. Małuszyński, I. Małuszyńska, K. Petryka Na rynku funkcjonuje bardzo wielu producentów baterii i akumulatorów, dlatego też w badanym materiale wyróżniono aż 25 kategorii producentów. Najbardziej popularnymi producentami zebranych zużytych ogniw są: Duracell (13,33%), Energizer (13,33%), Philips (10,27%), Panasonic (8,03%) i GP (5,45%). Wśród producentów ogniw występowali zajmujący się wyłącznie produkcją ogniw (Duracell, Energizer), jak również firmy niewyspecjalizowane, produkujące różnorodne produkty (Ikea, Tesco, Grosik, Carrefour). Warto zauważyć, że produkty firm zajmujących się wyłącznie produkcją baterii i akumulatorów (Duracell i Energizer) wybierane są najczęściej wśród konsumentów. Często kupowane są także baterie i akumulatory firm, które oprócz produkcji baterii, zajmują się także produkcją sprzętu elektronicznego i oświetlenia (Philips oraz Panasonic). Podsumowanie Odpady niebezpieczne, do których zaliczane są zużyte baterie i akumulatory małogabarytowe, jeśli nie zostaną wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych w ramach selektywnej zbiórki i prawidłowo zagospodarowane, mogą stanowić poważne zagrożenie dla człowieka i środowiska. Substancje zawarte w ogniwach, takie jak: kadm, lit, nikiel czy kobalt mogą przedostać się do środowiska, zakłócając prawidłowe funkcjonowanie organizmów żywych. Dlatego też należy dążyć do tego, aby jak najwięsza ilość zużytych baterii i akumulatorów małogabarytowych była odzyskiwana w ramach selektywnej zbiórki. System zbiórki odpadów niebezpiecznych w Polsce składa się z selektywnej zbiórki, transportu, magazynowania i odzysku lub unieszkodliwiania. Najważniejszym ogniwem systemu jest selektywna zbiórka odpadów. W Polsce najlepiej rozwiniętą zbiórką odpadów niebezpiecznych jest zbiórka zużytych baterii i akumulatorów małogabarytowych prowadzona w placówkach oświatowych. Zapewnia ona ponad 2/3 pozyskanych ogniw i prowadzi do osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku, a także pośrednio przyczynia się do ochrony środowiska poprzez odzysk szkodliwych pierwiastków zawartych w ogniwach. Przesłanki ekologiczne i ekonomiczne potwierdzają konieczność prowadzenia tego typu zbiórek. Organizacja zbiórki zużytych ogniw w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie umożliwia użytkownikom baterii i akumulatorów małogabarytowych bezpłatny i łatwy ich zwrot do specjalnie przygotowanych w tym celu pojemników oraz wydzielenie tych szkodliwych odpadów ze strumienia odpadów komunalnych. Dzięki systemowi zbiórki prowadzonej w roku 2012 na terenie kampusu SGGW, w przeciągu 8 miesięcy funkcjonowania zebrano ponad 60 kg odpadów niebezpiecznych. Obserwując przychylność studentów i pracowników wobec prowadzonej selektywnej zbiórki zużytych ogniw, upewniamy się co do potrzeby i słuszności dalszego prowadzenia zbiórki. Dlatego też planujemy rozbudowę 208

11 Logistyka zwrotna zużytych ogniw na terenie kampusu SGGW jej systemu poprzez ustawienie nowych punktów zbiórki na terenie kampusu, w budynkach dotychczas nie objętych zbiórką. Rozwój systemu zbiórki zużytych ogniw będzie wspierany przez akcje edukacyjno-informacyjne promujące właściwe obchodzenie się ze zużytymi bateriami i akumulatorami małogabarytowymi. LITERATURA [1] Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, 2004, Baterie, segregacja czy degradacja, publikacja powstała w ramach programu: Selektywna zbiórka baterii wsparcie nowego elementu w gospodarce odpadami, -segregacja-czy-degradacja.pdf (dostęp: ). [2] GIOŚ, 2014a, Raport o funkcjonowaniu gospodarki bateriami i akumulatorami oraz zużytymi bateriami i zużytymi akumulatorami za rok 2011, [3] GIOŚ, 2014b, Raport o funkcjonowaniu gospodarki bateriami i akumulatorami oraz zużytymi bateriami i zużytymi akumulatorami za rok 2012, [4] GIOŚ, 2014c, Raport o funkcjonowaniu gospodarki bateriami i akumulatorami oraz zużytymi bateriami i zużytymi akumulatorami za rok 2013, [5] Mapa Kampusu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego na Ursynowie z zaznaczonymi punktami zbiórki zużytych ogniw galwanicznych, opracowanie własne na podstawie: /kampus-sggw (dostęp: ). [6] Podlewski M., Apetyt na baterie, W trosce o naturę, 1(25), 2010, [7] Rozporządzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r., nr 16, poz. 154 z późn. zm.). [8] Rozporządzenie MŚ z dnia 3 grudnia 2009 r. w sprawie rocznych poziomów zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych (Dz. U. z 2009 r., nr 2015, poz. 1671). [9] Sadowski A., Zrównoważony rozwój z perspektywy logistyki zwrotnej, Problemy Ekorozwoju, 2008, 3 (2), s ( (dostęp: ). [10] Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r., nr 0, poz. 21). 209

12