Kulon 13 (2008) 101 WINTERING OF BIRDS IN THE AGRICULTURAL LANDSCAPE OF THE RADOMSKA LOWLAND. Summary. Michał Polakowski

Transkrypt

1 Kulon 13 (2008) 101 Adresy autorów: Marcin Łukaszewicz, Rafał Kuropieska, Dział Przyrody Muzeum im. Jacka Malczewskiego, Rynek 11, Radom, WINTERING OF BIRDS IN THE AGRICULTURAL LANDSCAPE OF THE RADOMSKA LOWLAND In the winter season of 2005/2006, birds wintering in the agricultural landscape of the Radomska Lowland, central Poland were counted on an area of 250 ha. The area was almost without trees, except for several pear-trees growing on balks. The central part was crossed by a drainage ditch. In total, 1104 individuals of 23 species were recorded. The most abundant species were represented by yellowhammer, greenfinch, and corn bunting. Most frequent species comprised buzzard (100%), magpie (90.9), and raven (81.8%). The mean density of birds over the season was 40.1 ind./100 ha/count. Numbers of birds highly varied, so that the mean density fluctuated from 1.2 to ind./100 ha. The number of birds individuals was almost twice as high as in the open agricultural landscape of the Siedlecka Upland, and comparable with the diversified agricultural landscape of the same mesoregion. Michał Polakowski WZROST LICZEBNOŚCI GĘSI KRÓTKODZIOBYCH, ANSER BRACHYRHYNCHUS NA NIZINIE PÓŁNOCNOPODLASKIEJ W LATACH Gęś krótkodzioba jest gatunkiem typowym dla dalekiej północy. Głównym jej lęgowiskiem jest wschodnie wybrzeże Grenlandii i Islandia a zimowiskiem-wielka Brytania (Mitchell i Hearn 2004). Populacja lęgowa w rejonie Svalbard zimuje w Holandii, Belgii i Danii (Madsen 2001, Madsen et al. 2001). Prawdopodobne wydaje się, że z uwagi na bliższą lokalizację niż Wyspy Brytyjskie, gęsi krótkodziobe spotykane w Polsce pochodzą właśnie z tej populacji. W Polsce gęś krótkodzioba do końca XX wieku spotykana była tylko sporadycznie, przede wszystkim w zachodniej części kraju (Tomiałojć 1972, 1990, Tomiałojć i Stawarczyk 2003). W ostatnich latach ilość obserwacji tego gatunku znacznie wzrosła osiągając rekordową liczbę odnotowanych ptaków od roku 2005, co ostatecznie skutkowało skreśleniem jej z gatunków weryfikowanych przez Komisję Faunistyczną PTZool. (porównaj z: Komisja Faunistyczna 2006, 2007a, 2007b). Wyraźny wzrost liczby tych gęsi odnotowano na Nizinie Północnopodlaskiej w latach , podczas gdy wcześniej notowano jedynie kilka obserwacji (tab.). Pierwszy raz stwierdzono ją tu dopiero w roku 2002 (Komisja Faunistyczna 2003). Od tego czasu widywano niemal corocznie 1-2 ptaki by w roku 2007 odnotować 6 obserwacji łącznie 8 osobników a w roku kolejnym już co najmniej 17 stwierdzeń

2 102 Kulon 13 (2008) 21 gęsi krótkodziobych (tab.). Ptaki te obserwowane były przede wszystkim na zalewowych łąkach w dolinach rzek (niemal 68% obserwacji) rzadziej zaś na polach w ich sąsiedztwie (25 %). W pozostałych przypadkach nie odnotowano siedliska, gdzie gęsi żerowały. Wszystkie stwierdzenia miały miejsce wiosną, gdy na Nizinie Północnopodlaskiej obserwuje się zdecydowaną większość gęsi z rodzaju Anser i Branta w cyklu całego roku (dane niepublikowane autora). Gęsi krótkodziobe każdorazowo obserwowano w stadach innych gatunków gęsi liczących od 4 do ptaków. Dziesięciokrotnie były to grupy mniejsze niż 1000 ptaków (w tym tylko trzy razy mniejsze niż 100 osobników). Notowano je w stadach innych gęsi liczących średnio ponad 3300 osobników każde. Najczęściej widziane były w towarzystwie gęsi białoczelnych, Anser albifrons, nieznacznie rzadziej zbożowych, Anser fabalis a zupełnie wyjątkowo innych gatunków z rodzaju Anser i Branta. Pierwsze gęsi krótkodziobe widziano już pod koniec lutego (najwcześniejsza data - 28 II 2008 roku koło Osowca nad Biebrzą, MP), aż 22 obserwacje przypadały na marzec, 4 dalsze na pierwszą połowę kwietnia i tylko jedyna na maj - 1 os. widziano 2 V 2004 pod Wizną w dolinie Narwi (ZK, RG). W przypadku 20 obserwacji odnotowano pojedyncze osobniki, 6-krotnie dwa ptaki a tylko raz widziano 3 gęsi krótkodziobe ( roku koło Maliszewa nad Narwią, MP, MB). Przeciętnie notowano 1,37 ptaka/ spotkanie. Większą ilość obserwacji gęsi krótkodziobych na Nizinie Północnopodlaskiej można tłumaczyć dwojako. Mógł być to faktyczny wzrost liczebności tego gatunku na rzeczonym obszarze, co byłoby zbieżne ze wzrostem liczebności tego gatunku na lęgowisku w rejonie Svalbard i zimowiskach tej populacji (Madsen et al. 1999, Madsen 2001). Równie prawdopodobny jednak wydaje się być wzrost jej wykrywalności zbieżny ze zwiększeniem intensywności przeglądania stad żerujących gęsi i polepszeniem jakości sprzętu używanego do tych obserwacji. Niewykluczone także, że oba te czynniki odegrały tu znaczącą rolę. Jednocześnie, należy się spodziewać dalszego wzrostu obserwacji tych północnych gęsi w latach kolejnych. Tab. 1. Rozkład obserwacji gęsi krótodziobych na Nizinie Północnopodlaskiej w latach Table 1. Distribution of records of Pink-footed Geese in North-Podlasian Lowland in , (1) - Year, (2) - Total Rok (1) Suma (2) Liczba stwierdzeń/ Number of records Liczba osobników/ Number of Geese

3 Kulon 13 (2008) 103 Wszystkie obserwacje gęsi krótkodziobych omawiane w niniejszym artykule, przypadające na okres ich weryfikacji przez Komisję Faunistyczną SO PTZool. uzyskały stosowną akceptację. Podziękowania T. Kułakowskiemu dziękuję za cenne uwagi do pierwotnej wersji tego artykułu. Poza obserwacjami autora (w tekście MP), w niniejszym opracowaniu wykorzystano także dane następujących osób: J. Bartnik, G. Bela, M. Broniszewska (MB), M. Cieszyński, R. Głębicka (RG), A. Gorczewski, G. Grygoruk, M. Juniewicz, Z. Kajzer (ZK), J. Kosior, A. Kośmicki, A. Krasnodębska (AK), T. Kułakowski, Ł. Mazurek, W. Piechowski, A. Płowucha, M. Rostkowski, K. Sidoruk i T. Tumiel. Za udostępnienie swoich obserwacji składam im serdeczne podziękowania. Literatura Komisja Faunistycza Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Ornit. 2003, 44: Komisja Faunistycza Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Ornit. 2006, 47: Komisja Faunistycza 2007a. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Ornit. 48, 2: Komisja Faunistyczna 2007b. Komunikat nr 14 Komisji Faunistycznej. Not. Ornit. 48, 4: Madsen J Spring migration strategies in Pink-footed Geese, Anser brachyrhynchus and consequences for spring fattening and fecundity. Ardea 89 (special issue): Madsen J., E. Kuijken, T. Haitjema, F. Cottaar, P.I., Nicolaisen, T. Bones, F. Mehlum Svalbard Pink-footed Goose, Anser brachyrhynchus. In: Madsen J., G. Cracknell & A.D. Fox (eds) Goose populations of the western Palearctic: Wetlands International Pub. No. 48, National Environmental Research Institute, Denmark. Madsen, J., Kuijken, E., Kuijken-Verscheure, C., Hansen, F. & Cottaar, F. 2001: Incidents of neckband icing and consequences for body condition and survival of Pink-footed Geese Anser brachyrhynchus. Wildl. Biol. 7: Mitchell CR, Hearn RD Pink-footed Goose, Anser brachyrhynchus (Greenland/Iceland population) in Britain 1960/ /2000. Waterbird Review Series, The Wildfowl & Wetlands. Trust/Joint Nature Conservation Committee, Slimbridge. Tomiałojć L Ptaki Polski. Wykaz gatunków i rozmieszczenie. PWN, Warszawa. Tomiałojć L Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Tom I. PTPP Pro Natura, Wrocław.

4 104 Kulon 13 (2008) Adres autora: PO-LARUS, ul. Zachodnia 30A/ 8, Białystok, INCREASE IN NUMBERS OF PINK-FOOTED GEESE, ANSER BRACHYRHYNCHUS IN NORTH-PODLASIAN LOWLAND (NE POLAND) IN During many years Pink-footed Geese, Anser brachyrhynchus, were very rare vagrants in Poland. For the first time they were recorded in North Podlasian Lowland in After this date, a few single individuals were observed there, however most of Regional records were done in (photo 1). It was the effect of an increase in numbers of breeding birds in Svalbard and in the population wintering in Western Europe, or in detectability of Pink-footed Geese, also in north-eastern Poland. Marcin Łukaszewicz, Rafał Kuropieska PIERWSZE STWIERDZENIE GĘSIÓWKI EGIPSKIEJ ALOPOCHEN AEGYPTIACA NA NIZINIE MAZOWIECKIEJ PRACA NR 12 Z CYKLU PRZYRODA KOZIENICKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO W dniach 4-9 II 2008 na Zalewie w Siczkach (gm. Jedlnia-Letnisko, pow. radomski, woj. mazowieckie), położonym w otulinie Kozienickiego Parku Krajobrazowego, obserwowano dorosłego osobnika gęsiówki egipskiej Alopochen aegyptiaca (Akceptacja KF PTZool.). Ptak był większy od obecnych w pobliżu krzyżówek Anas platyrhynchos, porównywalny wielkością do gęsi białoczelnej Anser albifrons, ogólny ton ubarwienia rdzawokasztanowaty z wieloma szarościami, głowa jasna z ciemno brązową otoczką wokół oka (fot. 2). Uwagę zwracał również biały pas na boku ciała i ciemniejsza od reszty szyi brązowa obrączka. Nogi oraz dziób intensywnie różowe. W locie charakterystyczne - kontrastujące z ciemnymi lotkani - białe pokrywy skrzydłowe. Osobnik przebywał w stadzie z kilkunastoma krzyżówkami, przemieszczając się wraz z nimi po zbiorniku. Często żerował na nadbrzeżnej roślinności, wychodząc również na brzeg. Lot miał nie za szybki, podobny do innych kaczkowatych. Odezwał się tylko jeden raz, przy okazji spłoszenia. Głos wydał się chrapliwym, dość szybko powtarzającym się gęganiem. Gęsiówka egipska jest gatunkiem afrykańskim, areał występowania rozciąga się od doliny Nilu na północ przez Egipt, do Syrii włącznie. Zasiedla zarastające zbiorniki wodne, niekiedy rzeki z zakolami i starorzeczami. (Dobrowolski 1982).

5 108 Kulon 13 (2008) Adres autora: ul. Piotrkowska 86, Modliszewice, Końskie, THE THIRD RECORD OF BREEDING GOLDENEYE BUCEPHALA CLANGULA IN THE ŚWIĘTOKRZYSKIE MOUNTAINS On 8 May 2004, a female Goldeneye with three young was observed on fish ponds at Cieklińsk ( N, E). Michał Polakowski WÓJCIK PHYLLOSCOPUS TROCHILOIDES NOWYM GATUNKIEM LĘGOWYM W DOLINIE BIEBRZY W czerwcu i na początku lipca 2007 roku kilkakrotnie odnotowano śpiewającego samca wójcika Phylloscopus trochiloides w Goniądzu nad Biebrzą (M. Polakowski, Ł. Mazurek). Ptak spotykany był każdorazowo w tym samym miejscu - zakrzaczonych, peryferyjnych rejonach miasta. Na początku lipca intensywność śpiewu zmalała. Wobec obserwacji ptaka w pełni sezonu lęgowego i w odpowiednim biotopie do gniazdowania, 13 VII 2007 roku podjęto udaną próbę udowodnienia jego gniazdowania (M. Broniszewska, G. Grygoruk, M. Polakowski). Obserwowano wtedy parę dorosłych ptaków karmiących 3 podloty, (fot. 3) (Akceptacja KF PTZool.). Wójcik gniazduje w środkowej i północnej Azji oraz wschodniej i środkowej Europie (Irwin 2000), a zimuje w południowych Indiach (Irwin i Irwin 2005, Katti i Price 1996). Spośród pięciu podgatunków forma viridanus zasięgiem lęgowym obejmuje północno - wschodnią Polskę, gdzie nieregularnie gniazduje (Alström 2006, Irwin 2000, 2001, Tomiałojć i Stawarczyk 2003). W pozostałej części kraju notowane są tylko przelotne samce. Na Nizinie Północnopodlaskiej lęgi notowano w Puszczy Białowieskiej (Tomiałojć i Stawarczyk 2003), a niemal corocznie rejestrowane są śpiewające ptaki należące do tego gatunku (por. np. z Komisja Faunistyczna 1988, 1998, 2000, 2005). Niniejsze stwierdzenie jest jednym z nielicznych pewnych lęgów w Polsce oraz pierwszym w Dolinie Biebrzy (Marczakiewicz 2005, Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Pragnę podziękować Koledze Piotrowi Marczakiewiczowi za cenne uwagi do niniejszego tekstu.

6 Kulon 13 (2008) 109 Literatura Alström P Species concepts and their application: insights from the genera Seicercus and Phylloscopus. Acta Zool. Sinica 52 (Supplement): Irwin D. E Song variation in an avian ring species. Evolution 54: Irwin D. E., Bensch S., Price T. D Speciation in a ring. Nature 409: Irwin D. E., Irwin J. H Siberian migratory divides: the role of seasonal migration in speciation. W: Greenberg, Marra P. P., Hoppkins. (eds.) Birds of The Warld. The Ecology and Evolution of Migration,University Press Katti M., Price T Effects of climate on palearctic warblers over wintering in India. Journal of the Bombay Nat. Hist. Soc. 93: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Orn. 29: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Orn. 39: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Orn. 41: Komisja Faunistyczna Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku Not. Orn. 46: Marczakiewicz P Lista gatunków ptaków stwierdzonych w Kotlinie Biebrzańskiej. W: Dyrcz A., Werpachowski C. (red.). Przyroda Biebrzańskiego Parku Narodowego. Monografia. Biebrzański Park Narodowy, Osowiec - Twierdza: Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP Pro Natura, Wrocław. Adres autora: PO-LARUS, ul. Zachodnia 30A/8, Białystok, po-larus@wp.pl, GREENISH WARBLER PHYLLOSCOPUS TROCHILOIDES - A NEW SPECIES BREEDING IN THE BIEBRZA VALLEY (NE POLAND) A singular singing male of Greenish Warbler, Phylloscopus trochiloides was recorded a few times in June and July 2007 in Goniądz (The Biebrza Valley, NE Poland). Breeding was confirmed at 13th of July - there was a pair documented on photographies during feeding three nestlings (photo 3). This was a first confirmed breeding record in The Biebrza Valley.