Współczesne metody badań instrumentalnych

Transkrypt

1 Współczesne metody badań instrumentalnych Dr hab. Jarosław Rogóż, prof. UMK Dr hab. Paweł Szroeder Wykład I

2 Metodyka vs. metodologia Metodyka zbiór zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania prowadzącego do określonego celu [Słownik języka polskiego PWN]. Metodologia nauka o metodach badań naukowych, o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej Przedmiotem kursu są zasady i tryb postępowania w badaniach materiałów i diagnostyce obiektów zabytkowych.

3 Literatura Jarosław Rogóż, Zastosowanie technik nieniszczących w badaniach konserwatorskich malowideł ściennych, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2009 Daniela Pinna, Monica Galeotti, Rocco Mazzeo (red), Współczesne metody badań obrazów sztalugowych, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2012 Jerzy Werner, Podstawy technologii malarstwa i grafiki, PWN, Warszawa-Kraków 1985

4 Konserwacja dzieł sztuki Badania. Dokumentacja wyników badań oraz stanu zachowania obiektów. Zabiegi konserwatorskie. Dokumentacja ukazująca przebieg i efekty finalne prac konserwatorskich.

5 Podstawowe zasady etyczne Jak najmniejsza ingerencja w materię zabytkową. Najbardziej odpowiednie i odwracalne materiały konserwatorskie. Stosowanie metod konserwatorskich indywidualnie dobieranych do poszczególnych obiektów. Pełna dokumentacja prac konserwatorskich.

6 Krótka historia 1625 restauracja fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Ukończona w 1541 r. (papież Klemens VII). Już w 1547 r. pojawiły się doniesienia o obecności na suficie spękań oraz śladów saletry potasowej. W 1625 roku restauracja przeprowadzona przez Simone Lagi. Sufit został przemyty za pomocą lnianych płócien oraz chleba.

7 Krótka historia 1726 restauracja Ostatniej wieczerzy da Vinci , tempera, tuż po ukończeniu dzieła na skutek wilgoci pojawiły się odspojenia. W 1565 r. dzieło było tak zniszczone, że postaci przestały być czytelne. W 1726 r. Michelangelo Bellotti uzupełnił brakujące fragmenty farbą olejną i zawerniksował malowidło. Niecałe 50 lat później warstwy naniesione przez Belottiego zostały zdjęte.

8 Krótka historia restauracja obrazów ze zbiorów królewskich w Madrycie po pożarze w 1734 r. Utworzono specjalne studio, opracowano wskazówki metodologiczne. 1777, 1785 Pietro Edwards (kierował pracami restauracyjnymi obrazów będących własnością Republiki Weneckiej oraz Rialto) ogłasza koncepcję konserwacji zachowawczej (szacunek dla intencji autora, odwracalność zabiegów).

9 Krótka historia, cz Michael Faraday prowadzi badania werniksów, metod oczyszczania, wpływu zanieczyszczenia powietrza na stan zachowania obrazów w National Gallery w Londynie. Wyniki prac zignorowano Louis Pasteur prowadzi badania analityczne i krystalograficzne farb. The National Gallery Michael Faraday Ludwik Pasteur

10 Krótka historia cz pierwsze laboratorium przy muzeum, Muzeum Królewskim w Berlinie (Staatliche Museum). Bode-Museum Museumsinsel Berlin-Mitte Staatliche Museen zu Berlin Foto: Atelier Tesar

11 Krótka historia cz Wilhelm Roentgen rejestruje pierwszy rentgenogram obrazu na płótnie. Pracownia rentgenowska, Instytut Fizyczny, Uniwersytet w Würzburgu

12 Krótka historia cz prace konserwatorskorekonstrukcyjne pod kier. Konrada Steinbrechta na Zamku Wysokim w Malborku. Wnętrze kościoła NMP na Zamku w Malborku po rekonstrukcji Konrada Steinbrechta

13 Krótka historia, cz rusza program szkolenia konserwatorów przy Courtauld Institute of Art w Londynie rusza program szkolenia konserwatorów przy Akademie der Bildenden Kuenste w Wiedniu powstaje Doerner Inwstitut w Monachium. Instytutu Courtaulda w Londynie Akademie der Bildenden Künste, Wiedeń Doerner Inwstitut w Monachium

14 Krótka historia, cz na WSzP UMK powstaje Katedra Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa, kier. przez prof. Jerzego Remera. W 1969 r. katedra przekształcona w instytut. Ruszają studia w dziedzinie konserwacji i restauracji zabytków. Jerzy Remer ( )

15 Krótka historia, cz na ASP w Krakowie powstaje Wydział Konserwacji Dzieł Sztuki na ASP w Warszawie ruszają studia specjalne w zakresie konserwacji dzieł sztuki. ASP w Krakowie ASP w Warszawie

16 Przedmiot omawianych metod badawczych Warstwy malarskie malowidła na różnych podobraziach: ścianie, drewnie, płótnie, papierze, szkle, ceramice. Papier i skóra manuskrypty, starodruki, grafiki, fotografie, akwarele, pastele, rysunki, zbiory archiwalne i biblioteczne, oprawy, obiekty ze skóry, tkaniny. Rzeźba kamienna obiekty wykonane z kamienia naturalnego i sztucznego.

17 Czemu służą badania Sporządzeniu możliwie najdokładniejszej dokumentacji obiektu zabytkowego przed, w trakcie zbiegów konserwatorskich i po konserwacji. Właściwemu zaplanowaniu zakresu prac konserwatorskich (projektowaniu konserwatorskiemu). Przejrzystości procedur dotyczących wyłaniania wykonawców prac konserwatorskich. Monitorowaniu wpływu ingerencji konserwatorskich na stan zachowania zabytkowej materii obiektów.

18 Cele badań warstwy malarskie Określenie techniki i technologii wykonania (zastosowane materiały, technika malowania). Kontekst powstania dzieła (ustalenie warsztatu, szkoły). Ustalenie zakresów wcześniejszych ingerencji konserwatorskich. Określenie przyczyn i stopnia degradacji warstw. Potwierdzenie autentyczności dzieła.

19 Cele badań papier i skóra Określenie rodzaju zastosowanych papierów, pergaminów oraz składu chemicznego stosowanych atramentów, tuszy, spoiw, farb, etc. Określenie przyczyn i stopnia degradacji (światło, procesy utleniania, drobnoustroje). Zbadanie zakresu wcześniejszych ingerencji konserwatorskich i ich wpływu na stan zachowania obiektów. Określenie autentyczności badanego obiektu.

20 Cele badań rzeźba kamienna Identyfikacja materiałów. Określanie technologii wytwarzania zapraw, ceramiki, pochodzenia (złoża). Kontekst powstania dzieła (warsztat, wpływy, etc.). Datowanie (ceramika). Określanie przyczyn i stopnia degradacji materiałów. Badania zakresu wcześniejszych ingerencji konserwatorskich i ich wpływu na stan zachowania.

21 Badania a realizacje konserwatorskie W myśl zaleceń Komisji Europejskiej co najmniej 10% kosztów realizacji konserwatorskich powinny stanowić koszty prac badawczych.

22 Metodologia humanistyka konserwacja dzieł sztuki nauki przyrodnicze

23 Problem metodologiczny Na podstawie analizy stylu, formy, sposobu wykonania, możliwe jest uzyskanie wiedzy o pochodzeniu dzieła, jego autentyczności. Wiedza ta jest niepodważalna, w tym sensie, że opiera się jedynie na autorytecie, doświadczeniu, erudycji oraz opatrzeniu autora opinii lub ekspertyzy. Metody nauk ścisłych dają wiedzę podważalną (możliwą do sprawdzenia), lecz bezwartościową, o ile jest ona oderwana od wiedzy o obiektach zabytkowych.

24 Metodyka badań Wiedza historycznosztuczna o obiekcie sformułowanie problemów badawczych Badania fizykochemiczne, biologiczne Wiedza o obiekcie dla potrzeb konserwacji

25 Metodyka badań Badania historyczno-sztuczne Badania fizyko-chemiczne, biologiczne Analiza stylu i formy. Badania porównawcze. Kwerendy archiwalne. Badania nieinwazyjne Badania inwazyjne Tym będziemy się zajmować! Nieniszczące Niszczące

26 Badania nieinwazyjne Nie ingeruje się w materię zabytkową dzieła. W wielu wypadkach można wykonywać badania na odległość (remote sensing), bez konieczności stawiania rusztowań. Wyniki badań często niejednoznaczne, jednakże dostarczają wskazówek dla badań inwazyjnych.

27 Badania inwazyjne Ingerencja w materię zabytkową. Wyniki badań bardziej jednoznaczne. O wartości wyników badań decyduje wybór O wartości wyników badań decyduje wybór miejsc pobrania próbek. Próbki powinny być pobierane z miejsc reprezentatywnych, oraz trudnych do interpretacji na podstawie badań nieinwazyjnych.

28 Tryb postępowania Obiekt Badania historyczno-sztuczne Badania nieinwazyjne Wybór miejsc pobrania próbek Badania inwazyjne

29 Tryb podejmowania decyzji Obiekt Badania historyczno-sztuczne Koserwator zabytków Badania nieinwazyjne Koserwator zabytków Wybór miejsc pobrania próbek Koserwator zabytków Koserwator zabytków Badania inwazyjne Konserwacja

30 Techniki badań nieinwazyjnych Ocena wizualna Refektografia Vis, UV, NIR Echografia ultradźwiękowa, ultrasonografia Radar Skaning laserowy Optyczna tomografia koherencyjna Profilometria optyczna Rentgenografia, tomografia komputerowa Termowizja Fluorescencja rentgenowska Spektroskopia Ramana oraz FTIR

31 Techniki badań inwazyjnych Badania nieniszczące (pobrane próbki mogą być wykorzystane do dalszych testów) i badania niszczące (destrukcja próbek). Przed przystąpieniem do testów niszczących należy wykonać na pobranych próbkach możliwie dużo badań nieniszczących.

32 Badania nieniszczące Mikroskopia optyczna, w tym fluorescencyjna, i polaryzayjna Mikroskopia elektronowa Dyfrakcja rentgenowska Fluorescencja rentgenowska Spektroskopia rozpraszania Ramana Spektroskopia absorpcyjna w podczerwieni (ATR-FTIR)

33 Badania niszczące Analizy mikrochemiczne i reakcje charakterystyczne Wybarwianie próbek Datowanie 14 C Datowanie termoluminescencyjne Techniki chromatograficzne Termograwimetria i termiczna analiza różnicowa Testy mikrobiologiczne Spektroskopia absorpcyjna w podczerwieni (transmisyjna) Dyfrakcja rentgenowska