NIEKTÓRE PIERWIASTKI ŚLADOWE W RĘDZINACH WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X V DOD. W ARSZAW A 1965 ALINA KABATA-PENDIAS NIEKTÓRE PIERWIASTKI ŚLADOWE W RĘDZINACH WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO Zakład Gleboznawstwa IUNG Puławy Rozmieszczenie pierwiastków śladowych ważnych z punktu widzenia rolniczego nie było dotychczas w rędzinach Polski przedm iotem szczegółowych badań. Na ogół rozwój profilu rędziny pozostaje w ścisłym związku ze skałą macierzystą. W rędzinach łatwiej niż w innych glebach można wyróżnić domieszkę obcego materiału. Stąd też rędziny mogą stanowić ciekawy obiekt do poznania wpływu skały macierzystej na występowanie m ikroelementów oraz ich zależności od niektórych fizyko-chemicznych właściwości gleby. METODYKA I ZAKRES BADAŃ Do badań wybrano gleby o różnym stadium rozwoju, wytworzone z trzech różnych skał wapiennych rejonu kieleckiego opierając się na szczegółowym opracowaniu rędzin przez Strzemskiego [17]. Rędzina wytworzona z wapienia jurajskiego w Brzegach ma najlepiej w y kształcony profil średnioszkieletowy, o miąższości około 70 cm, z dobrze wyróżniającym się poziomem brunatnienia. Rędzina z Imielna powstała z kredowej opoki wapiennej, silnie zwietrzałej do głębokości 70 cm. W średnioszkieletowym profilu rędziny zaznacza się słabo poziom b ru natnienia oraz głęboki poziom (około 50 cm) przejściowy, obejmujący strefę zasięgu procesu glebotwórczego. Najm niej zróżnicowany i n ajpłytszy profil wykształcił się na wapieniu cechsztyńskim koło Czarnowa. Jest to rędzina płytka, gruborumoszowa, typu brunatnego. Wyróżniono w niej, obok poziomu akumulacyjnego, poziom brunatnienia, jako przejściowy do skały macierzystej.

2 252 A. K A B A T A -P E N D IA S W skałach oraz w próbkach wyróżnionych poziomów rędzin oznaczono całkowitą zawartość Ti, Mn, Zn, Cu, Co, Ni i Mo metodami spektrofotometrycznymi, opisanymi poprzednio przez autorkę w innej pracy [7] oraz metodami podanymi w podręczniku Allporta [1]. Poza tym oznaczono zawartość wymienionych pierwiastków w formach rozpuszczalnych, tzn. wyługowanych za pomocą powszechnie stosowanych roztworów [10]. Ponadto dla rędzin z Brzegów o najlepiej wykształconym profilu wykonano następujące oznaczenia: ph w In KC1, zawartość substancji organicznej, zawartość frakcji koloidalnych o wymiarze < 2 ^ oraz jej skład mineralny, określony na podstawie różnicowej analizy termicznej i identyfikacji rentgenograficznej x, a także zawartość C ac 03 i F e20 3. WYNIKI I DYSKUSJA Wszystkie pierw iastki śladowe ulegają bardzo w yraźnem u rozproszeniu w skałach wapiennych [4]. W yjątek stanowią partie skał z domieszką materiału ilastego lub też serie okruszcowane. Dlatego należy liczyć się z dużą rozpiętością występowania poszczególnych mikroelem entów w w a pieniach. W tabeli 1 zestawiono zawartość niektórych pierwiastków śladowych w skałach macierzystych badanych rędzin i porównano z w artościami średnich ich zawartości w utworach węglanowych. Największe zróżnicowanie w zawartości stwierdzono dla tytanu ( ppm), Tabela 1 Niektóre pierw iastki śladowe w badanych wapieniach oraz ich średnie zawartości wg innych autorów (w ppm) Some trace element content of the investigated limestones and th eir average content given by other authors (in ppm) Skała - Rock Miejscowość lub autor Locality or author Ti Mn Zn Cu Ni Co Mo Wapień kredowy Cretaceous limestone Wapień jurajski Jurassic limestone Wapień Cecheztyński Zechstein limestone Skały węglowetwartośći średnie Limestone8 - average Skały węglowe^wartości średnie Limestones - average Imielno ,3 1,5 Brzegi ,0 4,1 Czarnów ,5 2,4 Renkama Sahama (1950) ,3-2 - Green (1959) ,2-2 0,4 1 Oznaczenia mineralogiczne wykonał dr L. Stoch z Zakładu Surowców Mineralnych, AGH w Krakowie.

3 P IE R W IA ST K I ŚLADOW E W R Ę D Z IN A C H 253 manganu ( ppm) oraz niklu (3 20 ppm). Zawartość kobaltu w tych wapieniach jest najbardziej jednolita (2,0 2,5 ppm). Wapień cechsztyński z Czarnowa oraz wapień kredowy z Imielna zawierają nieco więcej mikroelementów od wapienia jurajskiego z Brzegów, z wyjątkiem molibdenu. Zawartość oznaczanych pierwiastków w badanych skałach mieści się w granicach wyznaczonych przez wartości średnie, podane przez Rankama i S a h a m a [12] oraz G r e e n a [4]. Całkowitą zawartość pierwiastków śladowych w rędzinach oraz ich zawartość w formach rozpuszczalnych przedstawiono na wykresach, na których odpowiednie wartości zostały naniesione w skali logarytmicznej. Mangan (rys. 1) występuje w badanych glebach w ilości od 175 do 1515 ppm. Profilowe jego rozmieszczenie jest dosyć regularne. Podlega on pewnej koncentracji w poziomach akum ulacyjnych A x oraz w przejściowych poziomach brunatnienia (B)/C. Przedstawiona na tym wykresie krzywa występowania cynku jest bardzo zbliżona do krzywej manganu. Różni się tylko zakres występowania cynku, który wynosi od 65 do 150 ppm. Podobny układ rozmieszczenia manganu i cynku stwierdziła autorka [10] w glebach typu brunatnego, wytworzonych z granitów ubogich w te pierwiastki. PPM Rys. 1. Rozmieszczenie Mn i Zn w rędzinach 1 całkow ita zawartość, 2 rozpuszczalna zawartość Distribution of Mn and Zn in rendzinas 1 total content, 2 soluble content Zawartość manganu i cynku w formach rozpuszczalnych jest zwiększona w powierzchniowych poziomach rędzin. Jest to związane z wpływem biosfery oraz substancji organicznej na występowanie łatwo rozpuszczalnych kompleksowych połączeń organiczno-mineralnych. Zjawi

4 254 A. K A B A T A -P E N D IA S sko to jest obserwowane również przez Bajescu i Chiriac [12] oraz Tonkonozenko [19]. Badania Jurinaka i Thorne [6], dotyczące zachowania się cynku w glebach alkalicznych, wskazują, że w obecności wapnia pow stają łatwo rozpuszczalne związki cynku. Jed nakże na przykładzie opisywanych rędzin nie zauważa się zależności rozpuszczalności cynku od węglanu wapnia w profilu glebowym (rys. 4). Zakres występowania miedzi w rędzinach jest zawarty w przedziale od 29 do 54 ppm, a molibdenu od 1,1 do 4,3 ppm. Krzywe rozmieszczenia tych pierwiastków w profilach gleb ilustruje rys. 2. Podobnie jak przy manganie i cynku można wyróżnić te same poziomy koncentracji, z tym że są one słabiej zaznaczone w przypadku miedzi. Krzywe zawartości miedzi i molibdenu w formach rozpuszczalnych są także zbliżone do analogicznych linii z poprzedniego wykresu. Wpływ substancji organicznej na gromadzenie się tych pierwiastków oraz na ich rozpuszczalność jest prawdopodobnie mniejszy niż w przypadku manganu i cynku, co pokrywa się z wynikami badań Silanpää[ll]i Tonkonozenko [19]. Rys. 2. Rozmieszczenie Cu i Mo w rędzinach 1 całkow ita zawartość, 2 rozpuszczalna zawartość Distribution of Cu and Mo in rendzinas 1 total content, 2 soluble content Rysunek 3 przedstawia zawartość całkowitą i rozpuszczalną kobaltu w rędzinach, a ponadto całkowitą zawartość niklu i tytanu. W ystępowanie tych pierwiastków w badanych glebach mieści się w następujących zakresach (w ppm) dla Ca 5,8 10,3, dla Ni 17 41, dla Ti Na ogół największe nagromadzenie kobaltu, niklu i tytanu przy-

5 p i e r w i a s t k i Śl a d o w e w r ę d z i n a c h 255 Brzegi Jmieino Czarnów Rys. 3. Rozmieszczenie Co, Ni i Ti w rędzinach 1 całkow ita zawartość, 2 rozpuszczalna zawartość Distribution of Co, Ni and Ti in rendzinas 1 total content, 2 soluble content pada na poziomy brunatnienia, przejściowe do skały macierzystej (B)/C. W yjątek stanowi tytan w rędzinie z Imielna, w której jest skoncentrow a ny w w arstw ie powierzchniowej. Na uwagę zasługuje szczególna zgodność krzywych dla kobaltu i niklu, co na pewno wiąże się z dużym geochemicznym pokrewieństwem obu pierwiastków. Inny układ rozmieszczenia tych pierwiastków od pozostałych mikroelementów w profilach glebowych wskazuje na to, że wpływ kum ulacji biochemicznej jest m niejszy od innych czynników, jak np. zawartość części spławialnych i tlenków żelaza (rys. 4). Strzemski [16] uważa wprawdzie, że tytan należy zaliczyć także do składnika gleby podlegającego koncentracji biologicznej, nie wyklucza jednak możliwości wpływu innych procesów glebowych. Bajescu i Chiriac[2] stwierdziły, że występowanie kobaltu i niklu różni się w profilach glebowych w zależności od ich typu. Natomiast autorka [10] uzyskała bardzo zbliżone wyniki dla zawartości opisanych pierwiastków w glebach brunatnych wytworzonych z granitów. Wszystkie badane m ikroelem enty w ystępują w rędzinach w większych ilościach w porównaniu z ich zawartością w skałach macierzystych. Zjawisko to związane jest przede wszystkim z procesami w ietrzenia w a pieni, prowadzącymi w pierwszej kolejności do wyługowania węglanów, w wyniku czego gleba wzbogacana jest w krzemiany i glinokrzemiany, z którym i związane są pierw iastki śladowe. Wzrost zawartości mikro-

6 256 A. K A B A T A -P E N D IA S Rozpuszczalność-So/ub/Z/fy O Z % С I i I i I Rys. 4. Rozpuszczalność pierwiastków śladowych wyrażona w procentach ogólnej ich zawartości w glebie oraz zawartość substancji organicznej (C), frakcji ilastej (< 2 f.i), minerałów z grupy montmorylonitu, CaC03, Fe20 3 i ph rędziny z Brzegów Solubility of the trace elements given in percent of their total content in soil and content of: organic matter (C), clay fraction ( < 2 u), minerals of the montmorillonite group, CaC03, Fe20 3 and ph in the rendzina from Brzegi elementów w glebach w porównaniu z ich podłożem był już poprzednio notowany dla skał ubogich w te pierwiastki (Fleming [3], Tiller [18], Kabata-Pendias [11]). V a n Schnylenborgh [13] uważa, że większa zawartość w glebie niektórych pierwiastków, a przede wszystkim tytanu, może być wskaźnikiem powstawania gleby na podłożu,,in situ. Duże znaczenie w koncentracji pierwiastków śladowych w glebach, a zwłaszcza w ich warstwach powierzchniowych, ma proces kumulacji biologicznej oraz powstawanie kompleksowych związków organicznomineralnych (Z y r i n i współpracownicy [20], Musierowicz [lia]). Zanotowana dla większości pierwiastków śladowych strefa koncentracji w przejściowym poziomie brunatnienia rędzin jest prawdopodobnie związana z gromadzeniem się minerałów ilastych. Poziomy te w badanych rędzinach zawierają na ogół najwięcej frakcji spławialnych i dzięki temu obserwuje się w nich również podwyższoną zawartość niektórych składników głównych, jak A120 3, F e20 3 i MgO (praca w druku). Zawartość rozpuszczalnych form mikroelementów w glebach jest w pewnym stopniu wskaźnikiem ich przyswajalności przez rośliny. W przeprowadzonej pracy starano się poznać, jak kształtuje się zależność rozpuszczalności badanych pierwiastków śladowych od niektórych fizyko-chemicznych właściwości gleb. Na rys. 4 przedstawiono rozpuszczalność mikroelementów, wyrażoną w procentach ogólnej ich zawartości na przykładzie rędziny z Brzegów. Na uwagę zasługują różne ilości,

7 P IE R W IA ST K I ŚLADOW E W R Ę D Z IN A C H 257 w jakich opisane pierwiastki ulegają rozpuszczeniu. Rozpuszczalność manganu jest największa i wynosi od 40 do 60%. Pozostałe mikroelementy rozpuszczane są w znacznie mniejszych ilościach, z których najw iększa nie przekracza 7%, np. w przypadku cynku. Układ krzywych rozpuszczalności dla miedzi i cynku jest najbardziej podobny i ilustruje znaczne zmniejszenie w głębszych poziomach gleby. Profilowe zróżnicowanie stopnia rozpuszczalności manganu i molibdenu jest mniejsze, ale również w ykazuje spadek w dolnych poziomach rędziny. Natomiast zupełnie inaczej przedstawia się krzywa rozpuszczalności kobaltu, która wzrasta w głąb profilu glebowego. Zamieszczone obok krzywe (rys. 4) obrazują wartość ph i zawartość substancji organicznej. ph m aleje stopniowo w głąb profilu do poziomu (В), a następnie wzrasta w warstwie przejściowej (B)/C wykazując zmiany w zakresie ph od 6,7 do 7,2. Zgodnie z badaniami wielu autorów (Sillanpää [15]) przy takim odczynie gleby (ph > 6,5 ) większość mikroelementów, a zwłaszcza kobalt, miedź i nikiel są trudno przysw ajalne przez rośliny. Na podstawie układu krzywych w omawianym profilu nie można stwierdzić bezpośredniej zależności pomiędzy rozpuszczalnością pierwiastków śladowych a odczynem gleby. Natomiast krzywa zawartości substancji organicznej jest bardzo zbieżna, szczególnie z liniami rozpuszczalności miedzi i cynku. Pozwala to dopatrywać się wpływu zawartości substancji organicznej na rozpuszczalność tych pierwiastków. Podobna zależność została już zaobserwowana przez niektórych badaczy (Sillanpää [15], Kabata-Pendias [9]). Następny układ dwóch krzywych na rys. 4 obrazuje rozmieszczenie frakcji koloidalnej < 2 ix, która występuje w rędzinie z Brzegów w ilości od 26,8 do 45,2% i jest wyraźnie nagromadzona w warstwach głębszych. Frakcja ta składa się głównie z minerałów grupy montmorylonitu (35 45%) oraz minerałów o pakietach mieszanych montmorylinitowo-chlorytowych (47 50%). Pozostałe minerały zidentyfikowane w tej frakcji należą do minerałów grupy hydrom ik (głównie illit). Profilowe rozmieszczenie frakcji koloidalnej, podobnie jak i minerałów grupy m ontm orylonitu, jest bardzo zbliżone do krzywej rozpuszczalności kobaltu. Duży wpływ minerałów grupy montmorylonitu na rozpuszczalność kobaltu, jak również na jego pobieranie przez rośliny był już stwierdzony przez innych badaczy (Hodgson 1960 [5], Kabata, Beenson [8]). Należy więc przypuszczać, że wpływ ten w omawianej rędzinie jest silniejszy w przypadku kobaltu od wpływu substancji organicznej. Węglan wapnia w rędzinie (rys. 4) ulega wyługowaniu w poziomach AJ(B) i (В), a następnie zawartość jego wzrasta w poziomie (B)/C do ilości 5,5%. Zawartość żelaza w profilu wzrasta równomiernie od 2,3% w warstwie powierzchniowej, do 4,5% w poziomie (B)/C. Biorąc pod uwagę 17 Roczniki G leboznawcze t. XV

8 258 A- KABATA-PENDIAS możliwość powstawania w glebie trudno rozpuszczalnych połączeń większości mikroelementów z węglanem wapnia i tlenkami żelaza, należy przypuszczać, że wzrost zawartości tych składników może zmniejszać rozpuszczalność pierwiastków śladowych. Krzywe przedstawione na rys. 4 wskazują, że wpływ taki istnieje w stosunku do manganu, cynku, miedzi i molibdenu. W yjątek stanowi kobalt, którego rozpuszczalność w zrasta w głębszych warstwach gleby. Mała ilość dokonanych pomiarów nie upoważnia do dopatrywania się zależności korelacyjnych pomiędzy omawianymi parametrami. Jednakże przedstawienie zależności rozpuszczalności mikroelem entów od niektórych fizyko-chemicznych własności gleb na przykładzie jednego profilu glebowego wskazuje na pewne zróżnicowanie w zachowaniu się poszczególnych pierwiastków śladowych. Okazało się, że przy tego rodzaju badaniach obok szeregu właściwości fizyko-chemicznych należy uwzględniać również m ineralny skład frakcji koloidalnej. Zarówno całkowita zawartość oznaczanych mikroelementów, jak i ich występowanie w formach rozpuszczalnych w badanych rędzinach są zbliżone do wartości otrzymanych dla innych rodzajów gleb i powinny być wystarczające z punktu widzenia potrzeb rolniczych. WNIOSKI Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w rędzinach znajdujących się w różnym stadium rozwojowym w ykazuje pewną regularność, polegającą na wzroście ich zawartości w glebie w porównaniu ze skałą macierzystą. Mangan, cynk, miedź i molibden są kumulowane w poziomie akum ulacyjnym Ax oraz w przejściowym poziomie brunatnienia (B)/C. Kobalt, nikiel i tytan są nagromadzone tylko w dolnej warstwie gleb w poziomie (B)/C. Największy stopień rozpuszczalności stwierdzono dla manganu (do 60% ogólnej zawartości). Pozostałe pierwiastki śladowe rozpuszczane są w parokrotnie mniejszych ilościach (1,2 6,9). Rozpuszczalność wszystkich mikroelementów, oprócz kobaltu, maleje w głąb profilu glebowego. Zachodzi przypuszczalnie zależność pomiędzy rozpuszczalnością tych pierwiastków a zawartością substancji organicznej w glebie. Krzywa kobaltu wskazuje raczej na powiązanie rozpuszczalnych form tego m ikroelem entu z występowaniem minerałów grupy m ontmorylonitu. LITERATURA [1] Allport N. L.: Analiza kolorymetryczna. Warszawa [2] B a j e s с u I., С h i r ia с A.: Verteilung der Spurenelemente in den zonalen Böden im Süden Rumäniens. Sti. Sol., nr 3 4, s , 1964.

9 PIER W IA STK I ŚLADOW E W RĘDZINACH 259 [3] Fleming С. А., С ar diner M. J., Ryan P.: Influence of parent material on the physical and chemical composition of Wexford soils. Irish. J. Agr. Res., t. 2, s , [4] Green J.: Geochemical table of the elements for Bull. Geol. Soc. Am., t. 70, s , [5] Hodgson J. F.: Cobalt reactions with montmorillonite. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 24, I960, s [6] Jurinak J. J., Thorne D. W.: Zinc solubility under alkaline conditions in a zinc bentonite system. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 18, 1955, s [7] Kabata A.: Przegląd fotometrycznych metod oznaczania mikroelementów w roślinach i w glebach. Pamiętnik Puławski, nr 3, 1961, s [8] Kabata A., Beenson K. C.: Cobalt uptake by plants from cobalt im pregnated minerals. Soil Sei. Soc. Am. Proc., t. 25, 1961, s [9] Kabata-Pendias A.: Uwagi o chemicznych metodach oznaczania miedzi i kobaltu w formie przyswajalnej dla roślin. Pamiętnik Puławski, nr 9, 1963, s [10] Kabata-Pendias A.: Badania geochemiczno-mineralogiczne gleb w y tworzonych z granitów i bazaltów Dolnego Śląska. Roczn. Nauk Roln., t. 90-A-l, 1965, s [11] Kabata-Pendias A.: Badania geochemiczno-mineralogiczne rędzin woj. kieleckiego (w druku). [lia] M u s i e r o w i с z A.: Próchnica gleb. Warszawa [12] Rank am a K., S ah am a T. G.: Geochemistry. Chicago [13] Schuylenborgh van J.: On soil genesis in temperate humid climate. Neth. J. Agr. Sei., t. 10, s , [14] S i 11 a n p ä ä M.: Trace elements in Finish soils as related to soil texture and organic matter content. J. Sei. Agr. Soc. of Finland, t. 34, 1962, s [15] Sillanpää M.: On the effect of some soil factors on the solubility of trace elements. Agrogeol. Pub., nr 81, s. 1 24, [16] Strzemski M., Gawęda Z.: Inwentaryzacja tytanu w glebach przedczwartorzędu woj. kieleckiego. Roczn. Nauk Roln., t. 70-A-l, 1954, s [17] Strzemski M.: Rędziny węglanowe woj. kieleckiego. Roczn. Nauk Roln., t. 81-D, 1958, s [18] Tiller K. G.: Weathering and soil formation on dolerite in Tasmania with particular reference to several trace elements. Austr. J. Soil. Res., t. 1, s , [19] Tonkonozenko E. W.: Molibden i marganiec w poczwach Kubani. Poczwow., nr 1, 1964, s [20] Zyrin N. G., Bieli ein a G. D., Br у sowa N. P.: Sodierżanije mikroelementów siem iejstwa żelaza w niekotorych poczwach ZSRR. West. Mosk.. Univ., nr 5, 1961, s А. КАБАТА-ПЭНДИАС НЕКОТОРЫЕ МИКРОЭЛЕМЕНТЫ В РЕНДЗИНАХ КЕЛЕЦКОГО ВОЕВОДСТВА Отделение П очвоведения Института Агротехники Удобрения и Почвоведения, Пулавьг. Резюме Проведены исследования по размещению микроэлементов (Ti, Mn, Zn, Cu; Co, Ni, Mo) в трех рендзинах находящихся в разных стадиях развития. Установлено, что процесс выветривания известняка и почвообразующие процессы 17*

10 260 A. K A B A T A -P E N D IA S повлияли на рост содержания исследуемых микроэлементов в почвенном профиле, по сравнению с их наличием в материнских карбонатных породах. Кривые распределения микроэлементов в почвенном профиле указывают на выступание одного или двух горизонтов концентрации марганца, цинка, меди и молибдена в аккумуляционном горизонте Ai и в переходном горизонте бурения (В)/С. Кобальт, никель и титан накопливаются только в нижнем слое почв в горизонте (В)/С. Поверхностная зона концентрации связана с биологической аккумуляцией, но накопление некоторых микроэлементов в более глубоких горизонтах состоит в тесной связи с распределением глинистых минералов в почвенном профиле. Главной составной частью фракции взвешенных частиц (<С 0,2 и) является монтморилонит и минералы смешанного пакета: монтморилонито-хлоритные. Самая высокая степень растворимости установлена для марганца (до 60% от валового содержания), остальные микроэлементы растворимы в несколькократно меньшем количестве (1,2 6,9%). Растворимость всех микроэлементов, кроме кобальта, уменьшается с углублением почвенного профиля. Это указы вает на существование зависимости между растворимостью исследованных микроэлементов и содержанием органического вещества в почве. Однако растворимость кобальта вероятно связана с содержанием глинистых минералов из группы монтморилонита. A. KABATA-PEN DIAS CONTENT OF CERTAIN TRACE ELEMENTS IN RENDZINAS OF THE KIELCE REGION Departm ent of Soil Science, Institute of Soil Science and Plant Cultivation (IUNG), Puław y Summary The investigation concerns trace element distribution (Ti, Mn, Zn, Cu, Co, Ni, Mo) in three rendzinas of Kielce region with different stages of development. Limestone weathering and soil-forming processes produced a higher content of these micro-elements than that of the calcareous parent rocks. Trace element distribution curves in the soil profiles indicate one or two concentration levels of the manganese, zinc, copper and molybdenum in the A x and the (B)/C horizons. Cobalt, nickel and titanium are accumulated only in the lower soil layer, that is horizon (B)/C. The concretion of trace elements in the upper soil level is due to biological accumulation whereas their concretion in the lower soil horizon is closely related to the distribution of clay minerals in the soil profile. The clay fraction ( < 2 u) of the rendzina consists mainly of m ontmorillonites-chlorites. The manganese shows unid higher solubility (up to 60 percent of the total content) that the other trace elements (1,1 6,9 percent). The solubility of all m icro-elements (except cobalt) decreases with soil depth. This indicates a relationship between their solubility and the organic soil matter content, w hile the solubility of cobalt seems to be related to the content of clay minerals of the montmorillonite group.