Za oøenia projektowe i obszary zastosowaò systemu GIS Kultura

Transkrypt

1 Za oøenia projektowe i obszary zastosowaò systemu GIS Kultura Raport koòczπcy projekt budowy systemu geolokalizacji infrastruktury øywej kultury dr Mariusz Piotrowski 28 lutego 2017

2 Redakcja i korekta: prof. dr hab. Barbara Fatyga dr Bogna KietliÒska Wspó praca: mgr Piotr Michalski sk ad komputerowy: Mariusz Piotrowski Raport opublikowany na licencji Creative Common BY & SA. Pierwsza wersja: grudzieò 2016

3 Spis treúci 1 Przedmowa 1 2 Za oøenia systemu GIS Kultura 3 3 Badanie dostípnoúci 8 4 Dane wejúciowe 15 5 Charakterystyka üróde danych 28 6 FunkcjonalnoúÊ systemu Analizy implicite przestrzenne Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny. Zestawienia Wydatki na kulturí. Wizualizacja danych Analizy explicite przestrzenne Obiekty wokó punktu. Jeszcze raz o wydatkach gmin Obiekty przy drodze Obiekty przy trasie komunikacji publicznej ii

4 6.2.4 ZasiÍg dostípnoúci obiektu. Metoda izochronu ZakoÒczenie 71

5 Spis rysunków 4.1 Schemat procesu projektowego GIS Kultura Okno crawlera èród a danych w projekcie GIS Kultura Schemat przetwarzania danych z projektu openstreetmap Gminy wg typu historycznego (stan na ) Obiekty øywej kultury wg funkcji regulujπcej (n= ) Obiekty wπsko rozumianej kultury w bazie GIS Kultura (n= ) Indeksy obiektów kultury wg GUS i obiekty øywej kultury wg indeksów upowszechniania kultury i kultury wysokiej w województwach Obiekty øywej kultury wg indeksów (n= ) Obiekty z KRS, których funkcji nie okreúlono ze wzglídu na typ prawny (n= ) Obiekty z OSM, których nie zosta y przypisane do indeksów obiektów øywej kultury ze wzglídu na charakterystykí tagów (n= ) iv

6 6.1 Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny w gminach Uøycie metody kwantyli do zaprezentowania wydatków gmin na kulturí, przyuøyciu oprogramowania QGIS Na oøenie zakresu granic podzia ów historycznych na warstwy z mapπ rozk adów wydatków Gminy, które wykaza y dodatnie saldo w pozycji 921, metoda klasyfikacji - kwantyle Migracje ludnoúci miídzy gminami w Polsce pomiídzy rokiem 2005 a 2015.Przedzia y tworzone metodπ równych podzia ów Migracje ludnoúci miídzy gminami w Polsce pomiídzy rokiem 2005 a 2015.Przedzia y tworzone metodπ kwantylowπ Gminy wg typu metropolitalnego Wydatki na kulturí na mieszkaòca gmin w okolicach Wroc awia Wydatki na kulturí w gminach w okolicach Wroc awia i Warszawy Obiekty w odleg oúci 50 m od najszybszej trasy Warszawa- GdaÒsk (N=544) Obiekty øywej kultury na trasie Warszawa-GdaÒsk (n=544) Obiekty na trasie Warszawa-GdaÒsk, bez przypisanego indeksu øywej kultury (n=107) Obiekty øywej kultury na trasie linii autobusowej 116, wg typów indeksów. Legenda sortowana alfabetycznie Obiekty øywej kultury w dostípnoúci 12 minut od Domu Kultury (Sierpiec) Informacje o obiektach øywej kultury w dostípnoúci 12 minut od Domu Kultury

7 Spis tabel 3.1 Lista indeksów obiektów øywej kultury Typ Obiektu Øywej Kultury ze wzglídu na typ obiektu KRS - 10 najbardziej licznych Typ Obiektu Øywej Kultury ze wzglídu na typ obiektu KRS wg. województw - 10 z najwiíkszπ liczebnoúciπ CzÍstoúci wystípowania obiektów z bazy OSM ze wzglídu na typ indeksu obiektu øywej kultury 10 najczíúciej wystípujπcych Suma wydatków na kulturí ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015) Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015), bez M. st. Warszawa Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015), wg typów gmin Wydatki na kulturí na mieszkaòca ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015) Gminy, które wykaza y dodatnie saldo w pozycji 921, 5 gmin znajwyøszymi kwotami vi

8 6.6 Wydatki sumaryczne gmin z typu A1 najbliøszego oúrodkowi metropolitalnemu i B2 znajdujπcego sií w najdalszej strefie wp ywu Przyk adowe 9 obiektów znajdujπcych sií wodleg oúci 50 m od najszybszej trasy Warszawa-GdaÒsk Linie autobusowe, przy trasie których znajduje sií najwiíksza liczba obiektów øywej kultury Przyk adowe obiekty øywej kultury przy trasie linii autobusowej 116, z uwzglídnieniem dostípu dla osób poruszajπcych sií na wózkach inwalidzkich

9 1 Przedmowa Struktura raportu Raport ma charakter prezentacji metodologii pracy z danymi przestrzennymi o kulturze. Prezentacja wyników pracy zostanie poprzedzona rozdzia ami opisujπcymi za oøenia teorii øywej kultury, w kontekúcie badania dostípnoúci, oraz pog Íbionπ charakterystykπ uøytych danych. Strona internetowa Strona ozkultura.pl 1 stanowi serce prezentowanego systemu. Szczególnie podczas lektury raportu warto zapoznaê sií z niektórymi podstronami: Sekcja S ownik - zawiera definicje pojíê uøywanych w projekcie. Sekcja GIS Kultura - oferuje dostíp do geoportalu. Sekcja Teksty OZK-SB - prezentuje teksty metodologiczne dotyczπce badaò kultury

10 NarzÍdzia Projekt GIS Kultura bazuje na oprogramowaniu o otwartych üród ach. NarzÍdzia udostípnione na jednej z otwartych licencji zosta y uøyte na kaødym z etapów prac, poczπwszy od przetwarzania i przechowywania danych, przez analizy, a koòczπc na tym raporcie: Dane projektu sπ przechowywane w bazie Postgresql 2, rozszerzonej o dodatki: Postgis 3 i Pgrouting 4. Wizualizacja danych przestrzennych zosta a przeprowadzona w programie QGIS. 5. Pozosta e wizualizacje zosta y wykonane przy uøyciu pakietu ggplot2 programu R. 6. Sk ad tekstu zosta wykonany w systemie L A TEX

11 2 Za oøenia systemu GIS Kultura W ramach trzyletniego projektu Fundacji Obserwatorium Øywej Kultury -SieÊ Badawcza realizowanego wraz z Wydzia em Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej, zbudowany zosta system analizy i wizualizacji danych GIS Kultura. System ten powsta przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu Obserwatorium kultury. Niniejszy raport stanowi podsumowanie podjítych dzia aò oraz prezentuje system zbierania danych i analiz stanu kultury w Polsce. Obecnie istniejπce systemy wizualizacji danych organizujπ informacje dotyczπce róønych poziomów administracyjnych. Podstawowe üród o danych o kulturze - Bank Danych Lokalnych GUS - pozwala na zapoznanie sií z danymi do poziomu gminy 1.CzÍúciej jednak dane sπ agregowane i udostípniane tylko do poziomu powiatu, a nierzadko jedynie do poziomu województwa. Z potrzeby ujednolicania statystyk europejskich dane GUS sπ takøe organizowane w jednostkach statystycznych, takich jak regiony (NTS- 1) i podregiony (NTS-3). Zarazem trzeba tu zaznaczyê, øe sprawozdawczoúê kulturalna na poziomie europejskim jest szczπtkowa. Mimo wszystkich wad i braków w sposobie zbierania danych o kulturze, statystyki GUS dotyczπ

12 ce kultury pozostajπ jedynym üród em danych dla ca ego kraju. Dane te sπ zbierane z formularzy sprawozdawczoúci kulturalnej, oznaczonych numerami K-01 do K-10. Problematyka samego sposobu gromadzenia danych zosta a obszernie opisana w raporcie podsumowujπcym projekt Poprawa jakoúci gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce. 2 Jak pokaza y analizy programu MKiDN Obserwatorium Kultury, istnieje niezwykle silna potrzeba zdobywania informacji o úwiecie kultury. 3 Jednak zagadnienie krajobrazu rzeczywistoúci spo ecznej kszta towanego przez granice administracyjne, jest drugorzídne wobec problematyki zwykle podejmowanej w badaniach kultury, skupionych przede wszystkim na uczestnictwie. Z tego punktu widzenia takie tematy, jak analizy polityk kulturalnych, w których diagnozy dotyczπ m.in. finansów jednostek samorzπdu terytorialnego, sπ jednym z pierwszych kroków do okreúlenia stanu kultury w mieúcie A czy wsi B. W róønych proponowanych metodologiach badania kultury wyróøniê moøna takie obszary zagadnieò jak: analiza praktyk kulturalnych, w tym praktyk kadr kultury i ich kompetencji, badania nad uczestnikami kultury, badania wydarzeò kulturalnych czy wreszcie infrastruktury kultury. I w aúnie ten ostatni element - czyli ukazanie materialnych (infrastrukturalnych) warunków aktywnoúci kulturalnej - stanowi o podstawowy cel budowy systemu gromadzenia i analizy danych o kulturze. Wizualizacja rozmieszczenia instytucji kultury i sposoby prezentowania takich danych w badaniach sπ moøliwe np. dziíki serwisowi mojapolis.pl, a od 2015 roku w ramach geoportalu statystycznego GUS. Niemniej jednak, dane tam prezentowane sπ agregowane do poziomu gmin, co znacznie ogranicza moøliwoúci wykonywania analiz relacji przestrzennych. NajczÍúciej bowiem dane takie sπ juø w okreúlony sposób zinterpretowane, chociaøby przez uøycie jednego, arbitralnie okreúlonego, sposobu ich klasyfikacji. Sπ 2 Nowa sprawozdawczoúê instytucji kultury: pl/files/nowa_sprawozdawczosc_bwk_raport_2015_9.pdf 3 Przeglπd najciekawszych raportów o kulturze Krzysztofa Olechnickiego i Tomasza Szlendaka zosta opublikowanych w 100 numerze NN6T, jest to wycinek Raportu o raportach. Wielowymiarowej i wielofunkcyjnej oceny trafnoúci, recepcji i uøytecznoúci raportów o stanie kultury. Pe na wersja, jednakøe nie doczeka a sií publikacji w internecie, por.:

13 to wiíc narzídzia prezentujπce pewnπ koncepcjí teoretycznπ, która zarazem (na ogó ) nie jest wyartyku owana wprost. Takie systemy umoøliwiajπ wykonywanie poprawnych analiz ich bardziej zaawansowanym uøytkownikom, dostrzegajπcym ten problem, a mniej zaawansowanych naraøajπc na rozmaite pochopne generalizacje. Zaprojektowane interfejsy dostípowe (geoportal gus, mojapolis, takøe dostíp do danych bdl poprzez serwis mojepanstwo.pl) stanowiπ zamkniíte úrodowiska organizujπce dane o róønym stopniu przyjaznoúci dla uøytkownika w sposób wzglídnie trwa y. Natomiast - szczególnie w przypadku kultury, kiedy badane zjawiska majπ charakter bardzo dynamiczny - metody analiz, organizacji danych i przeorganizowania tych informacji powinny byê równie dynamiczne. Jest to moøliwe wy πcznie dziíki moøliwoúci operowania na danych üród owych, pierwotnych. Budowa interfejsów koresponduje z budowπ teorii, która w tym przypadku, jest procesem kroczπcym za badaczem i zwykle nie jest na tyle gotowa by mog a byê operacjonalizowana jako interfejs w aúnie. Opisany stan rzeczy moøna uznaê za dowód eksploracyjnego charakteru tego rodzaju dzia aò. PrzestrzeÒ, obok czasu, stanowi podstawowy wymiar analiz kultury. W badaniach nad politykπ kulturalnπ podstawowym pytaniem jest: gdzie - w jakich miejscach, na jakich terytoriach, w jakich úrodowiskach (milieux) - konkretna polityka jest realizowana. Przyjmujemy, øe przestrzeò jest jednπ ze zmiennych wyjaúniajπcych, która okreúla róønice w kszta cie tych polityk. Fundacja Obserwatorium Øywej Kultury - SieÊ Badawcza od poczπtku swojego dzia ania zwraca a uwagí na te róønice, uwzglídniajπc wprojek- tach i analizach wymiar przestrzenny. Wypracowanie na podstawie teorii øywej kultury 4 w asnego podejúcia badawczego, skutkuje zainteresowaniem szerokim úrodowiskiem øycia cz owieka, grup spo ecznych i instytucji. årodowisko to, z jednej strony, kszta towane jest przez dynamiczne procesy; z drugiej zaú, samo te procesy kszta tuje. Przestrzeni materialnej nadawany jest kszta t przez praktyki kulturowe, które sií wniejmaterializujπ. Jeúli sπ one wzglídnie trwa e, wówczas mogπ manifestowaê sií w formie konkretnej infrastruktury; gdy ich natura jest efemeryczna, úladem moøe pozostaê tylko wydarzenie zapisane w pamiíci uczestników. Dlatego teø jednym z pierw- 4 Barbara Fatyga, Øywa kultura, definicja autorska dla OØK, (w:) Wieloüród owy S ownik Kultury OØK, 2013,

14 szych za oøeò budowy systemu analitycznego GIS Kultura by o skupienie sií na wzglídnie trwa ych praktykach kulturowych, które skutkowa y pojawieniem sií materialnych wytworów w przestrzeni fizycznej. Z tego wzglídu za oøyliúmy, iø umieszczenie tych wytworów (obiektów) na mapie, pozwoli odpowiedzieê na pytania: gdzie materializujπ sií praktyki kulturowe oraz w jaki sposób prezentujπ sií przestrzenne wzory kultury. Oprócz pytania analitycznego, dotyczπcego wzorów kultury, pojawi o sií pytanie o dostípnoúê zasobów dla konkretnych dzia aò spo- ecznych, a w szczególnoúci dzia aò z obszaru edukacji kulturalnej. Zwiπzek miídzy tymi pytaniami obrazowa o, z kolei, za oøenie, øe moøliwe jest okreúlenie zarówno nieoczywistych zasobów pomocnych, jak i stojπcych na przeszkodzie tejøe edukacji. W projekcie GIS Kultura waøne by o takøe za oøenie o potrzebie wyjúcia poza dwuwartoúciowπ kategorií wskazujπcπ danπ instytucjí jako istniejπcπ bπdü nieistniejπcπ (jest dom kultury/nie ma domu kultury). Samo okreúlenie liczby instytucji stanowi co najwyøej przyczynek do typologizacji obszarów przestrzennych, a z racji tego, øe powszechnie wykorzystywane dane GUS agregowane sπ do poziomu gminy, moøna mówiê tu o pewnego rodzaju typologizacjach gmin w Polsce, np. przez parametr infrastrukturalny. Zdarza sií, øe na pytanie czy na terenie gminy jest dostípna biblioteka lub centrum kultury, odpowiada sií, okreúlajπc, czy obiekt ten znajduje sií w granicach danej gminy, województwa. 5 Na tej podstawie trudno jest np. stwierdziê czy korzystajπ z niego tylko mieszkaòcy danej gminy czy takøe gmin sπsiednich (usytuowanie takiego obiektu moøebyê przecieø korzystniejsze dla sπsiadów). Innπ kwestiπ jest czy obiekt dzia a, jakiego rodzaju ofertí kulturalnπ posiada, czy jest dostosowany dla osób o specjalnych potrzebach (dla osób z niepe nosprawnoúciπ ruchowπ lub dla rodziców z dzieckiem). Chociaø czíúê tych danych jest dostípna w BDL, to ze wzglídu na tajemnicí statystycznπ nie sπ one odpowiednio udostípniane. Np.: jeúli nawet w gminie istnieje wiícej niø jeden obiekt okreúlonego rodzaju to nie sposób dowiedzieê 5 ProblematykÍ tí podjíto w publikacji Zespo u ds. Statystyki Kultury NCK w raporcie: Statystyka kultury w Polsce i Europie. Aktualne zagadnienia attachments/317207/statystyka%20kultury%20raport_owv5lel.pdf,

15 sií, który z nich jest dostosowany dla osób z niepe nosprawnoúciπ, a który nie. Oprócz tego zdarzajπ sií tutaj b Ídy majπce róøne przyczyny. Mogπ byê to b Ídy w sprawozdawczoúci, które pope niajπ osoby wype niajπce formularze lub przygotowujπce zestawienia. Przy tej skali przedsiíwziícia (2478 gmin opisywanych przez setki a nawet tysiπce konkretnych danych) moøna wiíc mówiê o pewnego rodzaju przybliøeniach, szacunkach, a nie o danych precyzyjnych. Z wielu powodów, których tu nie bídí opisywa, trudnoteø oszacowaê skalí b Ídów. Dla osób badajπcych kulturí, dane GUS nie sπ wystarczajπce. Istnieje bowiem potrzeba bardziej precyzyjnych, w tym lepiej ukontekstowionych, informacji. Inna sprawa, øe badacze sami rzadko starajπ sií budowaê konteksty dla danych, którymi sií zwyczajowo zajmujπ. Ponadto kultura sama w sobie jest trudna do zmierzenia, a w sytuacji, w której jedno z najprostszych narzídzi pomiarowych nie dzia a jak naleøy, dopracowywanie metodologii jest znacznie ograniczone. Dlatego teø projekt GIS Kultura - zanim odpowie na pytanie, czy kultura jest dostípna - musi byê zalπøkiem alternatywnego systemu zbierania danych o kulturze. Projekt mia wiíc na celu stworzenie prototypowego narzídzia, które na podstawie jak najszerszych üróde informacji, pozwoli na analizy stanu kultury w Polsce, poczynajπc od materialnego zaplecza czyli infrastruktury. Dalsza czíúê raportu jest sprawozdaniem ze wszystkich zrealizowanych w projekcie etapów prac. Sπ wiíc wnimczíúci dotyczπce: za oøeò operacyjnych, etapu gromadzenia i klasyfikacji danych wykorzystanych w zharmonizowanej bazie danych, etapu prac technologicznych wykonanych przez partnera projektu oraz przyk ady zastosowaò, które sπ moøliwe do wykonania na prototypie narzídzia.. Efekt prac dostípny jest w trojaki sposób - w zaleønoúci od potrzeb potencjalnych uøytkowników. Po pierwsze, jest to geoportal kultury dostípny pod adresem ( po drugie, serwis WFS dostípny pod adresem ( oraz po trzecie, zrzut bazy danych z ostatniego etapu prac, dystrybuowany na øyczenie.

16 3 Badanie dostípnoúci Operacjonalizacja za oøeò i zasiígu systemu Zbudowanie systemu analiz przestrzeni kulturalnej wymaga o wpierwszym etapie okreúlenia zakresu i g Íbokoúci zbierania danych. Kwestia zakresu wynika z teoretycznej koncepcji øywej kultury, zaú g ÍbokoúÊ czyteø szczegó owoúê zbieranych informacji o poszczególnych obiektach ma odpowiedzieê na pytanie: czy kultura jest dostípna? Warto tu zaznaczyê, øe nie chodzi o wizjí kultury pasywnej, wy πcznie odbieranej, dziejπcej sií tylko w pewnych typach instytucji. Poza tym, gdy mówi sií osystemiekultury, moøna oczekiwaê istnienia pewnego rodzaju homeostazy, w którym funkcje bídπ przenoszone miídzy instytucjami spo ecznymi. Zmiana w takim rozumieniu jest czíúciπ dzia aò w obszarze rekonfiguracji systemu. To dzia ania ludzkie, interakcje zorganizowane i nieformalne, sprawiajπ, øe system ten ulega przekszta ceniom. By uchwyciê dostípnoúê kultury trzeba wiíc jak najszerzej zdefiniowaê miejsca, w których organizowana jest aktywnoúê spo eczna. Trzeba zarazem mieê na uwadze, øe niekaødy obiekt infrastruktury øywej kultury pe ni takπ samπ rolí w organizowaniu øycia spo ecznego, czíúê s uøy przede wszystkim realizacji potrzeb podstawowych, czíúê odpowiada za kwestie zwiπzane z jakoúciπ øycia jednostkowego, reszta - za wytwarzanie i podtrzymywanie wiízi spo ecznych. Takie ujície pokazuje, øe system wychodzi poza wπskie monitowanie sektora kultury,czyteø badanie uczestnictwa 8

17 w øyciu kulturalnym. Poniewaø zajmujemy sií kulturowym wymiarem øycia spo ecznego musieliúmy w pierwszym etapie okreúliê instytucje towarzyszπce cz owiekowi, poczπwszy od jego narodzin, aø do úmierci. Z jednej strony, istnieje sprzeciw wobec tak szerokiemu ujmowaniu úwiata praktyk kulturowych, gdyø w potocznym rozumieniu kultura jest czymú odúwiítnym, spoza porzπdku dnia codziennego 1. W takim myúleniu o kulturze, ujawnia sií pewna wewnítrzna sprzecznoúê. SprzecznoúÊ tí moøna zobrazowaê na przyk adzie bibliotek. Jest to typ instytucji utoøsamiany z wπsko rozumianymi praktykami kulturowymi. Jeúli jednak biblioteka przynaleøy do tego typu obszaru, to czy jej funkcjonowanie nie powinno pokrywaê sií z tym, co jest odúwiítne, spoza dnia codziennego? W rzeczywistoúci jednak ile bibliotek w skali kraju prowadzi swojπ dzia alnoúê np. w niedzielí? Przy okazji pojawia sií kolejne, empirycznie interesujπce pytanie - ile kultury dostípnej jest od úwiíta albo nie przymierzajπc w tzw. czasie wolnym? Wπskie myúlenie o tym, czym jest kultura nie odpowiada temu, co sií dzieje w rzeczywistoúci spo ecznej. Bo to w aúnie praktyki kulturowe, polisemiczne, zmienne, nadajπ sens myúleniu o tym, czym w rzeczywistoúci kultura jest. W tym rozumieniu rozdzielanie sfer øycia na kulturowe i pozakulturowe doprowadza do przyjícia paradoksalnego za oøenia o istnieniu kultury uczestnictwa i nieuczestnictwa. Takie szerokie podejúcie moøna znaleüê w pracach choêby Antoniny K oskowskiej. 2 W naszych badaniach kultury szeroki zakres ujmowanych zjawisk przypomina teø oz oøonoúci systemu spo ecznego i relacjach miídzy jego elementami. åwiat spo eczny zwykle rekonstruowany jest poprzez poszczególne fragmenty, empirycznie uchwytne. Natomiast dopiero zrozumienie relacji miídzy nimi pozwala na skuteczne projektowanie dzia aò. Tworzenie narzídzi w ramach systemu GIS Kultura poprzedza y za oøenia o niedyskryminowaniu øadnych üróde informacji o obiektach za- 1 Rafa Drozdowski, Barbara Fatyga, Miros aw Filiciak, Marek Krajewski, Tomasz Szlendak, ZakoÒczenie, (w:) tychøe, Praktyki kulturalne Polaków, ToruÒ, :Wyd. UMK, 2014, zob. teø: PRAKTYKI_KULTURALNE_POLAKÓW.pdf 2 Antonina K oskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Warszawa: PWN, 1980, s.40

18 kwalifikowanych przez nas jako obiekty kultury. Celem by o zebranie danych o tych obiektach øywej kultury, definiowanych w szeroki sposób i póüniejsze sklasyfikowanie ich ze wzglídu na funkcjí kulturowπ jakπ pe niπ. Wtym sensie kaødy obiekt na mapie jest obiektem kultury, kaødy teø wyposaøony jest w bogate sieci aksjosemiotyczne (wartoúci i znaczenia). Prace nad metodologiπ klasyfikacji obiektów rozpoczí y sií przed realizacjπ w aúciwego projektu GIS Kultura, w 2013 roku. Wówczas to, na bazie inwentarza obiektów zebranych ze stron internetowych gmin, zosta- o stworzonych 28 typów obiektów infrastruktury. 3 W trakcie gromadzenia danych do typologii tej zosta dodany 29 typ, czyli infrastruktura transportowa. W celu ujednoznacznienia typów zosta y doprecyzowane ich nazwy, ale zasadniczy sposób klasyfikacji nie uleg zmianie. Dodatkowo, w trakcie prac nad interfejsem przedstawiania danych, zosta y stworzone kategorie grupujπce te obiekty. Wynikajπ one z za oøenia o funkcjonalnoúci kultury wobec øycia spo ecznego, co tu znaczy tyle, iø kaøda instytucja pe ni okreúlonπ spo ecznie rolí. Moøna rzec, øe kultura jako system pe ni funkcjí regulatywnπ dla wszystkich wymiarów i poziomów ludzkiego øycia: od biologicznego po spo eczny. Zinwentaryzowane przez nas obiekty zosta y pogrupowane w indeksy w aúnie ze wzglídu na bardziej szczegó owe funkcje: regulujπce potrzeby podstawowe, regulujπce jakoúê øycia, regulujπce wiízi spo eczne. ListÍ 29 typów i przynaleønoúci do jednego z trzech typów regulujπcych przedstawia Tabela 3.1. Zorganizowany system klasyfikacji informacji o øywej kulturze mierzy sií takøe z problematykπ badania dostípnoúci. DostÍpnoúÊ stanowi jedno z zagadnieò, które w sensie empirycznym jest poruszane w róønych dziedzinach nauki: pojawia sií ono zarówno w geografii spo ecznej, ekonomii, jak i w socjologii i antropologii. W projekcie GIS Kultura kategoria ta zdefiniowana zosta a jako moøliwoúê zaistnienia relacji miídzy wiícej niø jednym elementem zbioru. Jest to definicja bardzo ogólna i jak na humanistyczne gusta - minimalistyczna, ale warto zaznaczyê, øe wyraünie odcina sií od mierzenia realnych relacji miídzy elementami zbioru. DostÍpnoúÊ transportowa, czy wíziej - komunikacyjna, w tym rozumieniu 3 O tym etapie wiícej w Aneksie 1 i 2 do niniejszego raportu.

19 Tabela 3.1: Lista indeksów obiektów øywej kultury. Nr Nazwa indeksu infrastruktury Funkcja regulujπca 1 Edukacji i nauki jakoúci øycia 2 Zbiorowych spotkaò okazjonalnych wiízi spo ecznych 3 Kultury "wysokiej" jakoúci øycia 4 Upowszechniania kultury jakoúci øycia 5 Aktywnoúci fizycznej potrzeb podstawowych 6 Kultury religijnej jakoúci øycia 7 Gastronomii potrzeb podstawowych 8 Turystyki jakoúci øycia 9 Handlowa potrzeb podstawowych 10 Produkcji i dystrybucji informacji jakoúci øycia 11 Us ug kulturalnych jakoúci øycia 12 Oswojonej natury potrzeb podstawowych 13 UpiÍkszania/dbania o cia o jakoúci øycia 14 Magii/medycyny para- i niekonwencjonalnej jakoúci øycia 15 Organizcji øycia zbiorowego wiízi spo ecznych 16 Zdrowia potrzeb podstawowych 17 Rzemios a ikulturyludowej jakoúci øycia 18 Instytucji finansowych wiízi spo ecznych 19 Handlu kulturπ jakoúci øycia 20 Przemys ów kultury jakoúci øycia 21 Nieformalna/subkulturowa wiízi spo ecznych 22 Administrowania kulturπ wiízi spo ecznych 23 Informacyjno-promocyjna jakoúci øycia 24 Obs ugi spo ecznego funkcjonowania jednostek i grup potrzeb podstawowych 25 NGO s wiízi spo ecznych 26 Infrastruktura pomocy spo ecznej wiízi spo ecznych 27 Produkcyjna potrzeb podstawowych 28 Us ug produkcyjnych potrzeb podstawowych 29 Transportowa regulacji jakoúci øycia èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne, na podstawie tekstów metodologicznych Barbary Fatygi, Elizy Gryszko i Aleksandry Orkan- Íckiej dostípnych pod adresami:

20 bídzie okreúla a relacje miídzy domem kultury a odleg oúciπ do najbliøszego przystanku komunikacji publicznej, nie zaú liczbí osób korzystajπcych z transportu publicznego w celu dotarcia do domu kultury. Aby móc odpowiedzieê na pytanie o dostípnoúê sformu owane ze wskazanego punktu widzenia naleøa oby zbudowaê ca kowicie nowy system zbierania danych, wystandaryzowany pod kπtem wielu róønych podmiotów. W tym sensie projekt GIS Kultura pozwala na badanie dostípnoúci, nie zaú ruchliwoúci, czyli faktycznego przemieszczania sií ludzi. 4 Budowa sytemu sta a sií okazjπ, øeby wyjúê poza badanie dostípnoúci przestrzennej, czyli relacji okreúlajπcych odleg oúci miídzy obiektami bπdü to w linii prostej, bπdü wg istniejπcej siatki ulic i úcieøek pieszych. System zosta zaprojektowany w taki sposób, øeby zbieraê informacje takøe o dostípnoúci informacyjnej, dostípnoúci dla grup osób o specjalnych potrzebach czy wielkoúci obiektu ze wzglídu na pe nionπ funkcjí - np. w teatrach by aby to liczba miejsc siedzπcych na sali. Warto ca y czas pamiítaê, øe gros tych danych jest zbieranych w ramach sprawozdawczoúci GUS i jeúli tylko zmieni by sií status tych informacji w ramach statystyk publicznych (albo nomen omen - sposób ich udostípniania), mog yby byê one zintegrowane w ramach tego systemu. Wymienione powyøej wymiary dostípnoúci majπ byê elementami równania, które w konsekwencji odpowie na pytanie - jaka jest dostípnoúê kultury. W s owniku portalu ozkultura.pl dostíp/dostípnoúê kultury zosta a zdefiniowana nastípujπco: dostíp/dostípnoúê kultury to: a) na poziomie jednostki - moøliwy do zmierzenia, (chociaø nie jest to atwe), zakres wykorzystania przez niπ zasobu kulturowego, pozostajπcego w dyspozycji grup i spo ecznoúci, których jednostka ta jest cz onkiem; b) na poziomie grupy oznacza - takøe mierzalne i takøe nie atwo - wykorzystanie zasobu kulturowego bídπcego w zasiígu jej moøliwoúci i potrzeb. DostÍp dokultury uwarunkowany jest wieloma czynnikami: biologicznymi (np.: indywidualnymi cechami fizycznymi, niepe nosprawnoúciπ, itd.), demograficznymi (np.: takimi jak wiek, p eê), spo ecznymi (np.: przynaleønoúciπ do warstwy spo- ecznej, pe nionymi rolami zawodowymi), geograficznymi (np.: zróønicowa- 4 Zbigniew Taylor, Przestrzenna dostípnoúê miejsc zatrudnienia, kszta cenia i us ug a codzienna ruchliwoúê ludnoúci wiejskiej,(w:) Prace Geograficzne IGiPZ PAN, nr 171, Wroc aw: Wyd. Continuo, 1999, s. 239.

21 niami terytorialnymi, miejscem zamieszkania), ekonomicznymi (np.: poziomem dochodów), kulturowymi (np.: wykszta ceniem, poziomem kompetencji kulturowych) oraz emocjonalnymi. Z drugiej strony - naleøy pamiítaê, øe wszystkie wymienione czynniki mogπ wp ywaê na fakt, iø jednostki lub grupy bídπ wykorzystywa y dostíp do kultury w sposób selektywny: kierujπc sií w asnymi potrzebami kulturalnymi, upodobaniami, nawykami, wzglídami towarzyskimi czy nawet nastrojem w danej chwili. (W ten sposób tworzπ one wszak w asne wersje subkulturowe, kultury rozumianej ca oúciowo i/lub oficjalnie). O tym fakcie czísto zapominajπ twórcy oferty kulturalnej, zw aszcza ci, którzy uwaøajπ, øe to, co dajπ odbiorcom musi byê skonsumowane. 5 Wymienione tutaj elementy róønicujπce korzystanie z oferty instytucji, zarówno na poziomie jednostkowym, jak i grupowym, dla potrzeb opisywanego projektu muszπ zostaê przesuniíte z obszaru kapita u kulturowego pozostajπcego w dyspozycji jednostek i grup, na poziom zasobu bídπcego w dyspozycji instytucji. Zamiast wiíc badaê: w jakim stopniu osoby z niepe nosprawnoúciπ ruchowπ korzystajπ z oferty instytucjonalnej, chcieliúmy najpierw okreúliê: czy sama instytucja stwarza takim osobom warunki dla korzystania ze swojej oferty. Analogicznie - dostípnoúê informacyjna wiícej mówi o istnieniu kana ów komunikacyjnych (adresie , stronie www, profilu w serwisie spo ecznoúciowym), niø o liczbie maili wys anych do instytucji, o liczbie wejúê na jej stroní, czy liczbie osób úledzπcych/lubiπcych dany profil w serwisie spo ecznoúciowym. DostÍpnoúÊ miejsc siedzπcych na sali takøe nie odnosi sií do wype nienia tej sali przez widownií w trakcie organizowanych wydarzeò. Dopiero zebranie wiedzy o istniejπcym zasobie i poziomie jego wykorzystywania. moøe przyczyniê sií do sformu owania przynajmniej wstípnych wniosków o stanie kultury na danym terenie. System GIS Kultura ma za zadanie okreúliê ten zasób, co w dalszej kolejnoúci ma u atwiê zbieranie informacji o korzystaniu z kultury i stworzyê jeden z waønych kontekstów dla innych badaò; w tym uczestnictwa. Aby osiπgnπê ten cel naleøa oby stworzyê system zbierajπcy informacje równieø o ofercie kulturalnej, w takim samym zakresie jak zosta y zebrane i sπ zbierane informacje o zasobach infrastrukturalnych. Niemniej jednak budowa takiego systemu musia by uwzglídniaê takøe inny sposób myúlenia o kulturze, 5 Barbara Fatyga, DostÍpnoúÊ kultury, definicja autorska dla OØK-SB,(w:) Wieloüród owy S ownik Kultury OØK, 2013,

22 w którym praktyki kulturalne realizowane nie tylko przez sformalizowane struktury. System musia by mieê teø moøliwoúê uchwycenia dzia aò nieformalnych, spontanicznych, jednorazowych. Badanie istniejπcej infrastruktury øywej kultury jest wiíc czíúciπ szeroko zakrojonego projektu badawczego, który nazwaliúmy Mapπ wiedzy i niewiedzy o polskiej kulturze. 6 W kolejnym rozdziale zosta o opisane, jakiego typu informacje zosta y wykorzystane w projekcie GIS Kultura, wraz z ich ocenπ jakoúciowπ. 6 Autorkπ samej nazwy jest cz onkini Zespo u WÍz a Centralnego FOØK-SB - dr hab. Magdalena Dudkiewicz.

23 4 Dane wejúciowe Opis modelu systemu informacji przestrzennej o infrastrukturze kultury moøna przedstawiê w formie czteroelementowego schematu. Zosta ywnim uwzglídnione üród a danych, narzídzia do przetwarzania i przechowywania danych (osobno) oraz proces analizy. Proces ten prezentuje Rysunek 4.1.Jego elementy sπ obowiπzujπce dla kaødego projektu badawczego, w którym na duøπ skalí przetwarzane sπ dane czy to liczbowe, czy tekstowe. Rozdzia ten dotyczy etapu pozyskiwania danych i prezentuje takøe pewnepodstawowe informacje charakteryzujπce g ówne üród a danych. Rysunek 4.1: Schemat procesu projektowego GIS Kultura èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Pierwotnym za oøeniem projektu by o skupieniesií na zebraniu szerokich informacji o obiektach w województwach mazowieckim i warmiòskomazurskim, oraz w ograniczonym stopniu (do poziomu jednego indeksu øy- 15

24 wej kultury) zgromadzenie informacji z ca ego kraju. W tym celu podjíto próbí stworzenia crawlera 1, który uøywany przez korespondentów lokalnych pozwala aby zbieraê informacjí o infrastrukturze. Równolegle zosta y podjíte próby zebrania danych z serwisów agregujπcych szeroki zakres informacji adresowych oraz z Bazy Danych o Obiektach Topograficznych 10k (BDOT10k). Rozwaøano zatem trzy kierunki podjícia dzia aò dotyczπcych pozyskania informacji. Pierwszy mia na celu zebranie podstawowej informacji ze stron jednostek samorzπdu terytorialnego. Drugi mia na celu zebranie i przekategoryzowanie danych zgromadzonych przez komercyjne serwisy internetowe. Trzeci natomiast mia prowadziê do pozyskania dostípu do danych publicznych. Problem z pierwszym rozwiπzaniem uwidoczni sií na etapie projektowania crawlera. Wynika on z braku standaryzacji informacji umieszczanej na stronach gminnych. W wielu przypadkach strony Biuletynu Informacji Publicznej (BIP) prezentowa y niewielki wycinek informacji w stosunku do tego, co znajdowa o sií na stronach gminnych. Strony BIP majπ jednolitπ strukturí organizowania informacji, zaú strony gminne sπ tworzone w róønorodnych technologiach. To, z kolei, uniemoøliwia o ekstrakcjí ustrukturyzowanych informacji. Testowane strony gminne by y przygotowywane w róønych standardach i dodatkowo czíúê posiada a zabezpieczenia przed crawlingiem. Przy zak adanej pierwotnie w projekcie liczbie gmin do zbadania (413 gmin oraz dodatkowo powiatów i witryn wojewódzkich), naleøa oby zbudowaê podobnπ liczbí crawlerów. Zbudowany prototyp narzídzia nie sprawdzi sií w pozyskiwaniu informacji na takπ skalí 2.Interfejscrawlera prezentuje Rysunek 4.2. Przy tak zarysowanym problemie badawczym, czyli zebraniu szerokiego typu informacji o obiektach, problem techniczny przerodzi sií w problem budowy wyszukiwarki internetowej oraz systemu klasyfikacji obiektów. Tak zbudowany automatyczny system wyszukiwania dla kaødego obiektu powinien precyzyjnie gromadziê informacjí o 1) nazwie, 2) funkcji, dziíki 1 Program zbierajπcy informacje o strukturze, stronach i treúciach znajdujπcych sií w internecie, üród o: 2 NarzÍdzie to przyda o sií natomiast do pilotaøu projektu, w tym do pierwszej inwentaryzacji danych, koniecznej przed etapem tworzenia indeksów infrastruktury.

25 której moøliwe by oby przyporzπdkowanie obiektowi indeksu øywej kultury i 3) lokalizacji, adresie, z nazwπ ulicy i numerem budynku, ale takøe z jednoznacznπ nazwπ miejscowoúci. Droga ta zosta a porzucona jako zbyt koszto- i czasoch onna. Jednak w przysz oúci do tego typu zadaò pomocne mogπ byê rozwiπzania z zakresu machine learning 3. Technologie te stajπ sií zdniana dzieò coraz bardziej dostípne. Rysunek 4.2: Okno crawlera. èród o: Micha Kaszlej, twórca crawlera Problem z drugim rozwiπzaniem, czyli z zebraniem i przekatego- 3 Uczenie maszynowe - Machine learning albo samouczenie sií maszyn, systemy uczπce sií (ang. machine learning) dziedzina wchodzπca w sk ad nauk zajmujπcych sií problematykπ SI (patrz sztuczna inteligencja). Jest to nauka interdyscyplinarna ze szczególnym uwzglídnieniem takich dziedzin jak informatyka, robotyka i statystyka. G ównym celem jest praktyczne zastosowanie dokonaò w dziedzinie sztucznej inteligencji do stworzenia automatycznego systemu potrafiπcego doskonaliê sií przy pomocy zgromadzonego doúwiadczenia (czyli danych) i nabywania na tej podstawie nowej wiedzy. Uczenie maszynowe jest konsekwencjπ rozwoju idei sztucznej inteligencji i metod jej wdraøania praktycznego. üród o:

26 ryzowaniem danych zgromadzonych przez komercyjne serwisy internetowe, mia charakter nie tyle technologiczny, ile prawny i dotyczy moøliwoúci przetwarzania takich informacji. Koszty zdobycia praw do zgromadzonych danych przekracza y úrodki przeznaczone w projekcie na pozyskanie informacji. Rozwaøane by y dwaüród a informacji: dane zebrane i udostípnione w serwisie Google Maps oraz dane Panoramy Firm. Nieprecyzyjny status danych, sposób ich zbierania przez te serwisy, z trudnπ do okreúlenia perspektywπ aktualizacji wyeliminowa to rozwiπzanie, jako bazowe pod kπtem budowanego systemu. Jednoczeúnie, wraz z zespo em prof. Roberta Olszewskiego z Wydzia u Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej, od samego poczπtku podjíliúmy dzia ania zmierzajπce do wykorzystania danych zharmonizowanych w Bazie Danych o Obiektach Topograficznych 10k (BDOT10k), wypracowanej w ramach dyrektywy UE - Inspire. Otrzymanie tej bazy dla celów naukowych okaza o sií jednak niemoøliwe. W odpowiedzi na skierowane do G ównego Geodety Kraju pismo, w którym prof. Olszewski zwraca sií o dostíp do bazy, otrzymaliúmy negatywnπ odpowiedü sformu owanπ przez prawnika. TÍ niekorzystnπ dla nas decyzjí argumentowano nastípujπco: dla dysponentów bazy nie jest jasne, czy prof. PW Robert Olszewski zwraca sií o jej udostípnienie w imieniu w asnym (jako Robert Olszewski), czy teø jako przedstawiciel úwiata nauki (prof. Politechniki Warszawskiej). Realizowanie projektu w ramach programu MKiDN okaza o sií niewystarczajπcym powodem. Jednoczeúnie úrodki przeznaczone na projekt, nie pozwala y na zakup tej bazy. W efekcie okaza o sií, øe baza BDOT10k jest tylko teoretycznie bazπ publicznπ, a dostíp do niej jest ograniczany na wiele róønych sposobów. Faktycznym sercem GIS Kultury sta ysií dwa üród a danych, zbierajπce róøne informacje. Oba o zasiígu ogólnokrajowym. Pierwsze to serwis openstreetmap.org (OSM), drugim zaú - dane o dzia alnoúci gospodarczej zgromadzone w Krajowym Rejestrze Sπdowym (KRS). Dodatkowo informacje te sπ na bieøπco poszerzane o inne üród a. Spis üróde danych prezentuje Rysunek 4.3. Dane o dzia alnoúci gospodarczej gromadzi takøe baza Centralnej

27 Rysunek 4.3: èród a danych w projekcie GIS Kultura èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

28 Ewidencji i Informacja o Dzia alnoúci Gospodarczej. Zosta a ona przez nas pozyskana, lecz - jak sií okaza o- nie spe nia zasady komplementarnoúci danych. Znajdujπ sií w niej informacje g ównie o nazwie i adresie, pod którym zarejestrowano dzia alnoúê. Brakuje natomiast moøliwoúci pozyskania informacji o charakterze prowadzonej dzia alnoúci. Podstawowy problem z prze oøeniem danych projektu OSM na kategoryzacjí obiektów øywej kultury wynika ze sposobu organizacji zasobów w dwóch projektach. OSM bazuje na tagach przypisywanych do obiektu przestrzennego, którym moøe byê punkt, linia, powierzchnia czy teø relacja przestrzenna. Z oøonoúê problemu moøna zaprezentowaê na przyk adzie lasu. Moøe byê on punktem, czyli informacjπ przybliøonπ, lubteø moøe byê przedstawiony jako pe na informacja o jego granicach (wówczas bídzie to powierzchnia). åcieøki w lesie bídπ liniami; jeúli las stanowi czíúê rezerwatu, taka informacja bídzie zapisana w formie relacji przestrzennej. Formu a tagów w projekcie OSM jest organizowana przy pomocy doúê swobodnie okreúlanych relacji klucz æ wartoúê (key æ value). Z jednej strony, lista kluczy i wartoúci jest negocjowana w drodze konsensusu spo ecznoúci mapujπcej; z drugiej jednak, sam proces wpisywania angaøuje rzesze uøytkowników. 4 W konsekwencji moøna wyróøniê obszernπ listí moøliwych b Ídów charakterystycznych dla projektów spo ecznoúciowych, nie wspominajπc juø o aktach wandalizmu, które wp ywajπ na zmianí stanu infrastruktury. Z punktu widzenia tworzenia systemu GIS Kultura szczególnie dwa typy b Ídów stanowi y wyzwanie przy projektowaniu systemu pobierania danych. Pierwszy typ to b Ídy wynikajπce ze z ego przypisania kategorii do obiektu, nieodzwierciedlajπce jego rzeczywistej funkcji. Moøe byê to, po prostu, brak odpowiedniej wartoúci (value), mimo w aúciwej klasyfikacji w kluczu (key). Skutkiem tego stanu rzeczy jest czísto naduøywanie kategorii inne (other, unknown). Drugi typ to b Ídy pojawiajπce sií w trakcie wprowadzania danych przez uøytkowników do systemu, czyli b Ídy drukarskie. Biorπc pod uwagí te dwa typy b Ídów, naleøa o zbudowaê taki mechanizm wydobywania danych z bazy OSM, który pozwala precyzyjnie przekszta caê dane 4 Liczba osób, które kiedykolwiek doda y jakiú element do map szacowna jest na tys.(stan na ) üród o statistics_-_graphical_charts_.28since_

29 z systemu opartego o tagi (OSM) na system oparty o jednorodne przyporzπdkowanie obiektu do klasy ( GIS Kultura ). Naleøa o uwzglídniê takøe nieprecyzyjny charakter danych. Budowa narzídzia zaczí a sií od stworzenia pliku s ownika, w którym 713 najczíúciej uøywanych tagów s uøπcych do opisywania obiektów zosta o przyporzπdkowanych do jednego z 29 typów indeksów øywej kultury. Dodatkowo zosta uøyty kod okreúlajπcy obiekty niezidentyfikowane. Pliks ownika zosta przygotowany na tyle szeroko, øe znajdujπ sií w nim takøe nazwy geograficzne miejscowoúci, osad iprzysió ków. Informacje te mogπ byê pomocne przy generowaniu mapy zasadniczej. Schemat pracy z danymi o punktach z bazy OSM przedstawia Rysunek 4.4. Rysunek 4.4: Schemat przetwarzania danych z projektu openstreetmap. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Dane z serwisu OSM pobierane sπ za poúrednictwem strony Geofabrik 5, która codziennie udostípnia plik zbiorczy projektu, przyciíty dla róønych obszarów geograficznych. Warto zauwaøyê, øe dane znajdujπce sií na stronie z mapπ openstreetmap.org, to tylko czíúê danych zbieranych w projekcie. Dane s uøπce renderowaniu 6 mapy majπ mniejszy zakres niø te Przekszta canie danych geoinformatycznych w mapí obrazkowπ.

30 pobrane np. ze strony Geofabrik. Plik dystrybuowany jest w formacie pbf, który posiada strukturí podobnπ do schematu xml, ale jest o 30% mniejszy. 7 Format ten wymaga zastosowania narzídzi parsujacych 8, które wyodríbniπ tylko czíúê informacji zgodnie z intencjπ zastosowania ich w projekcie GIS Kultura. W celu parsowania pliku zosta wykorzystany program dystrybuowany na licencji GPL - OsmPoisPbf 9 Plik wynikowy zmodyfikowano przez uøycie specjalnie dopasowanego pliku filter.txt - wyodríbniajπcego specyficzne klucze i wartoúci. 10 Ostateczny wynik, czyli dane o punktach z dodatkowπ informacjπ o dostípnoúci, zosta wygenerowany przez uøycie komendy i dodatkowych parametrów, które wyodríbnia y dane o dostípnoúci dla wózków inwalidzkich (wheelchair), posiadanej strony internetowej (url, website), godzin otwarcia (opening_hours). W efekcie otrzymywano plik w formacie.csv, który posiada nastípujπcπ strukturí: dane o nazwie, d ugoúci i szerokoúci geograficznej, kod identyfikacji typy obiektu, dane o dostípnoúci dla osób z niepe nosprawnoúciπ, dostípnoúci informacyjnej i dostípnoúci wg godzin otwarcia. Tak spreparowane dane sπ gotowe do przechowania w bazie Postgresql. 11 Krajowy Rejestr Sπdowy jest informatycznπ bazπ danych, w której znajdujπ sií informacje o trzech typach podmiotów: 1) przedsiíbiorstwach, 2) stowarzyszeniach, innych organizacjach spo ecznych i zawodowych, fundacjach, 3) oraz publicznych zak adach opieki zdrowotnej. Baza danych gromadzi takøe informacje o d uønikach niewyp acalnych. Natomiast Centralna Ewidencja i Informacja o Dzia alnoúci Gospodarczej zbiera dane o przedsiíbiorcach bídπcych osobami fizycznymi. Te dwie bazy stanowiπ najwiíksze üród o danych o oficjalnym øyciu gospodarczym i spo ecznym w kraju. Kaødy z podmiotów okreúla zakres dzia alnoúci wg schematu Polskiej Klasyfikacji Dzia alnoúci (PKD). W czasie prowadzenia prac gromadzπcych dane, podmioty klasyfikowane by y wg schematu z roku 2007 (PKD-2007), na Parser lub Analizator sk adniowy umoøliwia przetworzenie tekstu czytelnego dla cz owieka w strukturí danych przydatnπ dla oprogramowania komputera. üród o:https: //pl.wikipedia.org/wiki/analizator_sk\t1\ladniowy Aneks 3 11 Wolno dostípny system zarzπdzania relacyjnymi bazami danych üród o: wikipedia.org/wiki/postgresql

31 tomiast w bazie znajdywa y sií podmioty, które posiada y klasyfikacjí z wczeúniejszego okresu - z roku Pe nπ informacjí o schemacie PKD prezentuje dokument wyjaúniajπcy, znajdujπcy sií na stronie GUS. 12 Za aktualnoúê danych w KRS i CEIDG odpowiada podmiot sk adajπcy wniosek, przedsiíbiorca, stowarzyszenie. Na nim teø ciπøy odpowiedzialnoúê za aktualizacjí danych, np. aktualizacjí PKD, niemniej jednak za niedope nienie tego obowiπzku nie sπ przewidziane øadne sankcje. Moøe to wyjaúniaê, dlaczego dane te sπ nieprecyzyjne, szczególnie w przypadku bazy CEIDG. W przypadku opisanych powyøej üróde danych pojawi y sií trzy trudnoúci. Pierwsza jest zwiπzana z ekstrakcjπ tych danych ze stron KRS i CEIDG. Nie ma moøliwoúci pobrania ich w formie ustrukturyzowanego pliku, kaødy rekord naleøy pobraê osobno. Dane udostípniane sπ w formie pliku pdf, z informacjami tylko o jednym rekordzie. Drugi problem jest zwiπzany z potrzebπ przypisania wspó rzídnych do danych adresowych. W ramach prac projektowych zadanie to zosta o wykonane przez FundacjÍ epaòstwo, która pobra a i przypisa a wspó rzídne do danych. Wreszcie, kolejnym zagadnieniem by o okreúlenie typu dzia alnoúci wg Polskiej Klasyfikacji Dzia alnoúci i prze oøenie jej na indeksy obiektów øywej kultury. W tym celu ponownie zosta przygotowany plik s ownikowy klasyfikujπcy dzia alnoúê PKD pod kπtem indeksów obiektów øywej kultury. W tym przypadku takøe zosta- a wykonana specjalna procedura translacyjna - przypisywania kodu OØK dla poszczególnych podmiotów. Znaczna czíúê rekordów w KRS (takøe w CEIDG) posiada a wiele róønych kodów dzia alnoúci. Zastosowaliúmy procedurí przypisywania rang wg dzia alnoúci ze wzglídu na czístotliwoúê uøywania pewnych kodów przynaleøπcych do obiektów øywej kultury. 13 Dodatkowo ujawni sií problem z przypisaniem indeksów dla obiektów, które majπ okreúlonπ pozycjí PKD Pozosta a dzia alnoúê us ugowa, gdzie indziej niesklasyfikowana. Moøna domniemywaê, øe bídπ tam obiekty naleøπce do indeksu magii/medycyny para- i niekonwencjonalnej. Wnioski z analizy danych KRS i CEIDG pozwoli y zauwaøyê, øe kategorie PKD sπ szczegó owe w przypadku róønorodnych form przemys u i rolnictwa, natomiast w przypadku dzia alnoúci us ugowej sπ bardziej ogólne. Dzia alnoúê kulturalna, a 12 pdf 13 Aneks 4 Algorytm P. Michalski.

32 szczególnie animacyjna realizowana poza tradycyjnymi instytucjami kultury, w obecnej formule informacji o gospodarce jest pomijana. W trakcie prac nad projektem zmienia sií status dostípnoúci danych publicznych. Szczególnie dotyczy to zasobów Centralnego Oúrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (CODGiK). Nieodp atnie w ramach us ugi PRG dystrybuowane sπ pliki z geometriami granic administracyjnych (plik z rozszerzeniami.shp) 14 oraz dane z Bazy Danych Obiektów Ogólnogeograficznych (BDOO) (udostípniane jako pliki.gml) 15. Niemniej jednak z punktu widzenia projektu GIS Kultura jakoúê udostípnianych danych publicznych nie okaza a sií zadawalajπca. UdostÍpnione w 2015 roku dane z obrysami gmin, które majπ pozwalaê na badanie relacji w ramach administracji samorzπdowej, posiada y nieaktualne dane z kodem identyfikacji TERC w ramach systemu TERYT. Dane te naleøa o rícznie poprawiê do stanu faktycznego na rok W ramach prac nad systemem analitycznym w projekcie pojawi a sií takøe potrzeba weryfikacji hipotez historycznych. CzÍsto formu owanπ hipotezπ dotyczπcπ nierównomiernego rozwoju kraju jest odnoszenie sií do historii jego obecnych obszarów (granice rozbiorów, historia tzw. ziem odzyskanych). W celu weryfikacji tych hipotez, przygotowaliúmy odpowiednie bazy. Jednostkom samorzπdu terytorialnego zosta a przypisana klasyfikacja historyczna, zgodnie z typem: teren gminy znajdowa sií w zaborze rosyjskim, pruskim, austriackim bπdü na obszarze przy πczonym do terytorium RP po 1945 roku. Zestawione dane prezentuje Rysunek 4.5. Podstawπ do przygotowania danych by y poprawione dane o gminy z CODGiK. Aby w ramach projektu GIS Kultura moøliwe by o badanie dostípnoúci w wymiarze spo ecznym, bazy danych przestrzennych powinny byê zasilane danymi o charakterze socjodemograficznym. Minimalnym wymaganiem wobec takich analiz sπ dane o rozmieszczeniu ludnoúci. Niestety, precyzyjne i satysfakcjonujπce dane nie sπ ogólnodostípne. W celu zasilenia systemu zosta y wykorzystane ostatnie dane ze spisu ludnoúci (NSP 2011), W styczniu 2017 roku na stronie pojawi y sií jednak nowe, zaktualizowane pliki z granicami administracyjnymi

33 Rysunek 4.5: Gminy wg typu historycznego (stan na ). èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne które upubliczniono na poziomie obwodów spisowych i prze oøono do prezentacji na siatce o boku 1 km. 17 Wπtpliwoúci, co do jakoúci danych wynikajπ z tego, øe odzwierciedlajπ on stan sprzed 6 lat. Dodatkowo procedura ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego to raczej duøe badanie spo eczne, niø spis powszechny w typowej dla niego formie. 18 Sytuacja z danymi publicznymi, którym moøna przypisaê aspekt geograficzny, z kaødym rokiem ulega zmianie. Upubliczniane sπ nowe zbiory Przyk adowe uwagi, ze wzglídu na sposób dostípu do samospisu drogπ elektronicznπ znajdujπ sií artykule

34 danych. Dzieje sií to na poziomie centralnym i lokalnym. Niektóre gminy prezentujπ zestawienia tych danych w formie geoportali tematycznych. Bardzo rozbudowane serwisy tego typu majπ Warszawa, GdaÒsk, Kraków, Wroc aw. CzÍsto, dane z poziomu gmin prezentowane sπ w formie surowej informacji, do której moøna mieê dostíp za pomocπ interfejsów programistycznych (API). Jednak w trakcie prac nad projektem, to w aúnie zdobywanie danych wymusza o najbardziej dynamiczne reagowanie na zmiany zwiπzane zpodejúciem do publikacji informacji. Gdy nasza Fundacja rozpoczyna a projekt, szeroki dostíp do informacji publicznej by w powijakach. Mimo tego, øe úwiadomoúê wagi tych informacji sií zwiíkszy a, rzeczywiste podejúcie do problemu dostípnoúci danych publicznych jest ciπgle bardzo róønie interpretowane przez instytucje publiczne. Do pozytywnych zjawisk naleøπ takie inicjatywy jak danepubliczne.gov.pl, portal Ministerstwa Cyfryzacji, który gromadzi dokumenty z róønych organów. Jest to w aúciwy kierunek dzia aò, niemniej jednak moøna mieê wiele zastrzeøeò do funkcjonalnoúci portalu z punktu widzenia jego potencjalnych uøytkowników. Na stronie widnieje 7 formatów danych, w których moøna pobraê informacje, z czego najpopularniejszym jest format pdf (brak w nim definicji schematu publikacji danych), drugim jest xls (format zamkniíty i wykorzystywany przez oprogramowanie MS O ce), trzecim jest format zip, czyli skompresowane archiwum, w którym moøe kryê sií kaødy rodzaj pliku. Format csv, który moøna uznaê za minimalny wzglídem publikacji danych jest uøyty tylko raz. Sπ to dane syntetyczne o liczbie zameldowanych osób we Wroc awiu 19 Nie tylko administracja publiczna zbiera i udostípnia dane o øyciu spo ecznym. W projekcie GIS Kultura jako dodatkowπ warstwí referencyjnπ wykorzystane zosta y dane z projektu otwartezabytki.pl prowadzonego przez Centrum Cyfrowe Projekt: Polska. Dane w projekcie majπ dwojaki charakter, g ównπ czíúciπ sπ dane o zabytkach zbierane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, reszta - to dane zbierane przez spo ecznoúê, która wytworzy a sií przy projekcie. Z punktu widzenia projektu ten spo eczny - wymiar wspólnotowego definiowania znaczeò, okreúlania pewnych miejsc jako historyczne i znaczπce, sprawia, øe dostípna jest tu nowa jakoúê danych o 19

35 rzeczywistoúci spo ecznej. Dane te nie stanowiπ üród a wiedzy o infrastrukturze, ale pozwalajπ odpowiedzieê na pytanie, w jaki sposób przestrzeò jest definiowana ze wzglídu na znaczenie dziedzictwa i pamiíê o nim czyli jak interpretowane sπ lokalne i ponadlokalne tradycje? 20 W aúnie z tego punktu widzenia, dane te moøna potraktowaê jako interesujπcy wskaünik wytwarzania wspólnych pamiíci w spo ecznoúciach lokalnych. Dane z tego projektu sπ dystrybuowane w formie plików geojson. Niestety nie sπ udostípniane pe ne zasoby opisowe, lecz jedynie podstawowe elementy identyfikujπce obiekt ze wzglídu na cechy przestrzenne, nazwí, czas powstania. Proces radzenia sobie z tak róønymi typami danych z plików szczegó owo prezentuje czíúê raportu stworzona przez zespó partnera projektu, czyli pracowników Wydzia u Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej. Etap ten w procesie budowy i zarzπdzania systemem okreúla sií jako transformacja. 21 Charakterystyka zebranego materia u znajdujesií w kolejnym rozdziale. 20 W interpretacjach tego wymiaru warto pamiítaê o koncepcji tradycji Erica Hobsbawna i Terence a Rangera, por. tychøe, Tradycja wynaleziona, Kraków: Wyd. UJ, Mi osz Gnat, Raport koòcowy z realizacji bazy danych przestrzennych i geoportalu Obiektów Øywej Kultury

36 5 Charakterystyka üróde danych Statystyczny opis rozk adów indeksów øywej kultury i innych zmiennych prezentujπcych materia y üród owe jest tu przedstawiony na przyk adzie baz KRS i OSM. Te dwie bazy posiadajπ najwyøszy wskaünik dopasowania trzech elementów: nazwy (jako komponentu identyfikujπcego), lokalizatora (jako komponentu przestrzennego) oraz typu dzia alnoúci (jako komponentu funkcjonalnego). Aby uznaê, øe dane spe niajπ minimalny warunek jakoúci, przyjíliúmy, øe oprócz okreúlenia przestrzennego rekordu musi byê zaznaczona nazwa lub przynaleønoúê do konkretnego indeksu infrastruktury øywej kultury. Szczególna sytuacja wystπpi a w wypadku danych z Centralnej Ewidencji i Informacji o Dzia alnoúci Gospodarczej. Problem z bazπ CE- IDG ma charakter prawny i jest zwiπzany z danymi osobowymi. Jako podmiot, który pozyska te dane nie mamy prawa ich redystrybucji, gdyø baza ta gromadzi informacje o osobach prywatnych. Natomiast kiedy usunie sií dane o nazwie, przy braku przypisanych kategorii PKD, pozostajπ punkty, które nie posiadajπ atrybutu identyfikacyjnego funkcji. Nie moøna wiíc ich przedstawiê w formie zestawienia terytorialnego. Sπ tutaj opisane dane punktowe, pozwalajπce zestawiaê liczebnoúci 28

37 obiektów; pominiíte zaú zosta y dane zebrane w projekcie, które s uøπ np. do wyznaczania odleg oúci wg dróg czy pomiarów wielkoúci obiektów (lasów, jezior, niektórych budynków i obiektów uøytecznoúci publicznej). CharakterystykÍ zebranego materia u rozpoczní od najwyøszego poziomu uogólnienia danych, czyli kategorii grupujπcych funkcje spo eczne. NajwiÍcej obiektów øywej kultury jest zwiπzanych z regulacjπ potrzeb podstawowych ( obiektów), a najmniej z jakoúciπ øycia ( obiektów). Ogólna liczba obiektów øywej kultury, które majπ precyzyjnπ charakterystykí funkcji wynios a Ich szczegó owy spis z uwzglídnieniem bazy, z której pochodzπ prezentuje Rysunek 5.1. Rysunek 5.1: Obiekty øywej kultury wg funkcji regulujπcej (n= ). èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Dla porównania, w bazie BDL GUS obiektów infrastruktury kultury jest 14 tys. Sπ to takie obiekty, jak biblioteki, muzea, domy kultury, sale wystawiennicze, teatry itd. Z dwóch baz danych systemu GIS Kultura zebrano informacjí o ponad 17 tys. obiektach o podobnej charakterystyce. W tym kontekúcie warto przypomnieê, øe tzw. wπska definicja kultury stosowana w statystyce GUS odpowiada dwóm indeksom indeksowi kultury wysokiej i indeksowi infrastruktury upowszechniania kultury. Dane te stanowiπ tylko 3% ca oúci danych zgromadzonych w systemie (Rysunek 5.2). Jeúli weümie sií pod uwagí wymiar przestrzenny, moøna znaleüê

38 Rysunek 5.2: Obiekty wπsko rozumianej kultury w bazie GIS Kultura (n= ). èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne obszary, w których zebrane informacje odbiegajπ od danych gromadzonych przez GUS. Szczegó owe zestawienie prezentuje Rysunek 5.3. WiÍcej obiektów w bazie infrastruktury kultury BDL niø uda o sií nam zebraê wystípuje w województwach wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, opolskim, podlaskim. Moøliwa interpretacja takiego stanu rzeczy wskazywa aby na mniejsze zainteresowanie takimi obiektami spo ecznoúci openstreetmap mapujπcej w tych województwach. Natomiast baza GIS Kultura, w przypadku województwa dolnoúlπskiego pokazuje dwukrotnie wiíkszπ liczbí obiektów niø te, które sπ w sprawozdawczoúci GUS. Dla prototypu systemu zbierania informacji, taki wynik moøna uznaê za sukces. Oczywiúcie jednoznaczne okreúlenie z czego wynikajπ róønice w liczbie instytucji pomiídzy systemami, wymaga osobnych badaò. 1 Indeksy by y projektowane w taki sposób, øeby 1 Warto przypomnieê, øe drastyczne róønice w liczbach obiektów infrastrukturalnych

39 zbieraê szerszπ informacjí niø ta, dostípna dziíki GUS. Róønice na niekorzyúê systemu GIS Kultura mogπ wynikaê zdwóchprzyczyn.popierwsze, dane o obiektach zosta y faktycznie zebrane, lecz nie uda o sií przypisaê w aúciwego indeksu. W bazie danych ponad 327 tys. obiektów nie posiada przypisanej kategorii. Po drugie, uøyte przez nas bazy danych, szczególnie openstreetmap, wykazujπ koncentracjí w stosunku do pewnych obszarów kraju. Jednak patrzπc na dynamikí projektu moøna mieê nadziejí, øe ta sytuacja ulegnie poprawie i takøe te obszary zostanπ zmapowane. Nie wszystkie indeksy w wyniku automatycznego przetwarzania danych zosta y uzupe nione. Sta o sií tak w przypadku indeksu infrastruktury nieformalnej/subkulturowej oraz infrastruktury administrowania kulturπ. Mimo tego dane zgromadzone w systemie sπ duøo liczniejsze,niø te zbierane przez GUS i udostípniane w BDL. Szczegó owy rozk ad liczebnoúci rekordów KRS wg typów indeksów OZK prezentuje Rysunek 5.4. Na wykresie tym przedstawione jest porównanie baz obiektów uzyskanych z KRS i tych z bazy OSM, która jest omawiana w dalszej czíúci niniejszego opracowania. PrezentacjÍ materia ów üród owych rozpoczní od charakterystyki danych KRS. Ogólna liczba rekordów pozyskanych z KRS (stan na lipiec 2015 roku) wynios a (sπ to te, które posiada y nazwí). Jednak liczba rekordów, które uda o sií pomyúlnie zgeokodowaê wynios a SkutecznoúÊ geokodowania wynika np. z formatu zapisu adresów w bazie rekordów, w której nie ma øadnego ujednoliconego sposobu tych zapisów. Z ca kowitej liczby obiektów, którym moøna by o przypisaê wspó rzídne geograficzne rekordów uzyska o jednoznaczne oznaczenie dzia alnoúci w bazie PKD i procedury wyznaczania rang. Niewiele ponad 151 tys. rekordów pozosta o pustych, czyli bez opisu lub z opisem dalece niekompletnym. SkutecznoúÊ dzia ania uøytego algorytmu w przypadku organizacji spo ecznych i zawodowych by a niewielka. Jedynie w przypadku 338 rekordów naleøπcych do tej kategorii uda osiíuzyskaê przypisanπ funkcjí w bazie miídzy GUS a innymi statystykami sπ m.in. dokumentowane na przyk adzie muzeów por. Dorota Folga-Januszewska, Raport o muzeach, 2009, pl/title,raport_o_muzeach,pid,137.html czy teatrów por. najnowsze wydawnictwo z 2016 roku: przyczyny tkwiπ, jak wiadomo w sposobie definiowania przez GUS tych (i innych) obiektów.

40 Rysunek 5.3: Indeksy obiektów kultury wg GUS i obiekty øywej kultury wg indeksów upowszechniania kultury i kultury wysokiej w województwach. mazowieckie śląskie małopolskie dolnośląskie podkarpackie wielkopolskie łódzkie Województwo lubelskie zachodniopomorskie Źródło danych GUS OSM i KRS pomorskie kujawsko-pomorskie opolskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie lubuskie podlaskie Liczba obiektów èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

41 Rysunek 5.4: Obiekty øywej kultury wg indeksów (n= ). Nazwa indeksu infrastruktury Nieokre lony Infrastruktura handlowa Infrastruktura us ug produkcyjnych Infrastruktura transportowa Infrastruktura oswojonej natury Infrastruktura produkcyjna Infrastruktura organizacji ycia zbiorowego Infrastruktura gastronomii Infrastruktura instytucji finansowych Infrastruktura edukacji i nauki Infrastruktura zdrowia Infrastruktura kultury religijnej Infrastruktura przemys ów kultury Infrastruktura kultury wysokiej Infrastruktura turystyki Infrastruktura informacyjno-promocyjna Infrastruktura obs ugi spo ecznego funkcjonowania jednostek i grup Infrastruktura upowszechniania kultury Infrastruktura aktywno ci fizycznej Infrastruktura produkcji i dystrybucji informacji Infrastruktura zbiorowych spotka okazjonalnych Infrastruktura upi kszania/dbania o cia o Infrastruktura us ug kulturalnych Infrastruktura handlu kultur Infrastruktura pomocy spo ecznej Infrastruktura rzemios a i kultury ludowej Infrastruktura NGOs Infrastruktura magii/medycyny para- i niekonwencjonalnej Infrastruktura nieformalna/subkulturowa Infrastruktura administrowania kultur ród o danych Baza KRS Baza OSM Liczba obiektów èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

42 PKD. Jednak w trakcie analiz moøliwe jest przypisanie w bazie typu dzia alnoúci - indeksu infrastruktury NGO dla ponad 71 tys. rekordów. Redukuje to liczbí nieznanych obiektów ze 151 tys. do niewielu ponad 80 tys. Masowa obróbka danych, kosztownych do pozyskania, nie pozwoli a na dalsze precyzyjne przyporzπdkowanie rekordów. Takie dzia anie powinno wiíc byê kontynuowane w toku dalszych prac, w których naleøa oby stworzyê infrastrukturí informatycznπ do aktualizacji danych z KRS i CEIDG wg typów dzia alnoúci. Dodatkowπ,cennπinformacjπ w wypadku bazy KRS jest moøliwoúê przeprowadzania analiz przestrzennych wg typu organizacyjnego. Moøna wykorzystaê tπ zmiennπ jako zaczπtek konstruowania systemu przypisywania szczegó owego indeksu funkcjonalnego, gdy zawiod y inne metody klasyfikacji. Rozk ad czístoúci wystípowania typów organizacyjnych dla obiektów, którym nie zosta przypisany indeks infrastruktury, prezentuje Wykres 5. Blisko 45% rekordów w bazie sπ to spó ki z ograniczonπ odpowiedzialnoúciπ ispó ki jawne, które prowadzπ bardzo róønπ dzia alnoúê, jednak wúród pozosta ych 55% rekordów sπ zarówno stowarzyszenia, fundacje, jak i zwiπzki zawodowe i instytuty badawcze. Moøna traktowaê je jako elementy wchodzπce w sk ad indeksu infrastruktury NGO. Wówczas liczba elementów nieokreúlonych zostanie zmniejszona o blisko po owí. Przechowanie tych danych sprawia, øe moøna sií do nich odwo aê i poprawiaê je rícznie, w momencie wykonywania analiz na poziomach konkretnych gmin.

43 Rysunek 5.5: Obiekty z KRS, których funkcji nie okreúlono ze wzglídu na typ prawny (n= ). Forma prawna SPÓ KA Z OGRANICZON ODPOWIEDZIALNO CI STOWARZYSZENIE SPÓ KA JAWNA SPÓ KA KOMANDYTOWA FUNDACJA SPÓ DZIELNIA SPÓ KA AKCYJNA ZWI ZEK ZAWODOWY SPÓ KA KOMANDYTOWO-AKCYJNA STOWARZYSZENIE KULTURY FIZYCZNEJ KÓ KO ROLNICZE ODDZIA ZAGRANICZNEGO PRZEDSI BIORCY SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAK AD OPIEKI ZDROWOTNEJ ZWI ZEK SPORTOWY ZWI ZEK STOWARZYSZE CECH RZEMIE LNICZY ZWI ZEK PRACODAWCÓW ROLNICZE ZRZESZENIE BRAN OWE IZBA GOSPODARCZA INNA OSOBA PRAWNA B D CA ORGANIZACJ PO YTKU PUBLICZNEGO ZWI ZKI ROLNIKÓW, KÓ EK I ORGANIZACJI ROLNICZYCH STOWARZYSZENIE KULTURY FIZYCZNEJ O ZASI GU OGÓLNOKRAJOWYM INSTYTUT BADAWCZY PRZEDSI BIORSTWO PA STWOWE SPÓ DZIELCZA KASA OSZCZ DNO CIOWO-KREDYTOWA POLSKI ZWI ZEK SPORTOWY ZRZESZENIE HANDLU I US UG NIE POSIADAJ CA OSOBOWO CI PRAWNEJ INSTYTUCJA KO CIELNA B D CA ORGANIZACJ PO YTKU PUBLICZNEGO KO CIELNA OSOBA PRAWNA B D CA ORGANIZACJ PO YTKU PUBLICZNEGO ZWI ZEK ROLNICZYCH ZRZESZE BRAN OWYCH ZRZESZENIE TRANSPORTU IZBA RZEMIE LNICZA OGÓLNOKRAJOWY ZWI ZEK MI DZYBRAN OWY NIE POSIADAJ CA OSOBOWO CI PRAWNEJ ORGANIZACJA PO YTKU PUBLICZNEGO FEDERACJA / KONFEDERACJA ZWI ZKÓW PRACODAWCÓW INSTYTUCJA GOSPODARKI BUD ETOWEJ JEDNOSTKA BADAWCZO-ROZWOJOWA ZWI ZEK ZAWODOWY ROLNIKÓW INDYWIDUALNYCH TOWARZYSTWO UBEZPIECZE WZAJEMNYCH OGÓLNOKRAJOWE ZRZESZENIE MI DZYBRAN OWE SPÓ KA EUROPEJSKA JEDNOSTKA TERENOWA STOWARZYSZENIA POSIADAJ CA OSOBOWO PRAWN ZWI ZEK RZEMIOS A POLSKIEGO STOWARZYSZENIE OGRODOWE OGÓLNOKRAJOWA REPREZENTACJA ZRZESZE HANDLU I US UG KOLUMNA TRANSPORTU SANITARNEGO Liczba obiektów èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

44 Pierwszπ moøliwπ do wykonania analizπ przestrzennπ jest odpytanie bazy danych wg kategorii - typu infrastruktury øywej kultury (Typ OØK), ze wzglídu na typ prawny obiektu definiowany w bazie KRS. Wynik takiego zapytania prezentuje Tabela 5.1. Blisko 60 tys. rekordów, to spó ki z ograniczonπ odpowiedzialnoúciπ, którym nie uda o sií przypisaê typu infrastruktury øywej kultury, ale podobna liczba obiektów z tego typu to infrastruktura us ug produkcyjnych. Oczywiúcie wyzwaniem na przysz oúê jest zmniejszanie braków w bazie. Warto jednak pamiítaê, øe nasz projekt jest prototypowy i w skali blisko miliona unikatowych rekordów, tego typu braki sπ nieuniknione. Moøna wiíc mówiê tu raczej o szacunkach, niø o pewnoúci wyników. Tabela 5.1: Typ Obiektu Øywej Kultury ze wzglídu na typ obiektu KRS - 10 najbardziej licznych. Typ OZK Typ obiektu KRS Procent Liczba SPÓ KA Z OGRANICZO- Infrastruktura us ug produkcyjnych N ODPOWIEDZIALNOåCI 15, SPÓ KA Z OGRANICZO- None N ODPOWIEDZIALNOåCI 15, None STOWARZYSZENIE 13, SPÓ KA Z OGRANICZO- Infrastruktura handlowa N ODPOWIEDZIALNOåCI SPÓ KA Z OGRANICZO- Infrastruktura produkcyjna N ODPOWIEDZIALNOåCI 5, None FUNDACJA 2, None SPÓ KA JAWNA 2, SPÓ KA Z OGRANICZO- Infrastruktura instytucji finansowych N ODPOWIEDZIALNOåCI 2, SPÓ KA Z OGRANICZO- Infrastruktura przemys ó kultury N ODPOWIEDZIALNOåCI 1, Infrastruktura handlowa SPÓ KA JAWNA 1, None ZWI ZEK ZAWODOWY 1, èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

45 Tabela 5.2: Typ Obiektu Øywej Kultury ze wzglídu na typ obiektu KRS wg. województw - 10 z najwiíkszπ liczebnoúciπ. Typ obiektu KRS Typ OZK województwo Procent Liczba SPÓ KA Z OGRA- NICZON OD- Infrastruktura POWIEDZIALNOåCI transportowa mazowieckie 0, úlπskie 0, wielkopolskie 0, dolnoúlπskie 0, pomorskie 0, ma opolskie 0, ódzkie 0, lubuskie 0, podkarpackie 0, kujawskopomorskie 0, SPÓ KA KOMAN- Infrastruktura DYTOWA transportowa mazowieckie 0, èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Konstrukcja bazy danych, nawet przed procesem harmonizacji, pozwala na wykonywanie interesujπcych zestawieò o charakterze przestrzennym. Moøliwe jest okreúlenie typów obiektów wed ug typów infrastruktury øywej kultury z rozmieszczeniem w województwie, powiecie, gminie. Co wiícej, dane o precyzji co do punktu w przestrzeni, pozwalajπ swobodnie kszta towaê granice przestrzenne. Zestawienie wg województw przedstawia Tabela 5.2. Liczebnoúci typów infrastrukturalnych ze wzglídu na typ prawny stajπ sií niewielkie w rozk adzie wojewódzkim i nie przekraczajπ 1000 obiektów. åwiadczyê to moøe ozróønicowanej strukturze pozyskanych danych. Drugie serce systemu - baza danych openstreetmap (OSM), sk ada sií z wyodríbnionych obiektów1. Jest to wynik uzyskany po zastosowaniu pliku s ownika na bazie najczíúciej pojawiajπcych sií kategorii tagów. Zosta on skonstruowany w oparciu o bazí systemu który pozwala na analizy relacji miídzy tagami oraz na analizy frekwencyj-

46 ne. S ownik sk ada sií z 713 kategorii (tagów). W efekcie ostatniej operacji wyodríbniania uzyskane zosta y 563 tagi, które znalaz y sií w obríbie Polski co najmniej jeden raz. Rysunek 5.3 na stronie 32.Blisko 22% przyporzπdkowanych indeksów infrastruktury dotyczy transportu i handlu. Moøna to wyjaúniê charakterem projektu spo ecznoúciowego, mapy sπ potrzebne i wykorzystywane w komunikacji, w planowaniu podróøy d ugich, jak i krótkich (np. drogi do pracy). W projekcie mapowane sπ przystanki komunikacji publicznej, ale teø stacje paliw. Infrastruktura handlowa to miejsca robienia zakupów, poczπwszy od sklepów osiedlowych po centra handlowe. Wyjaúnienia wymaga ponownie kwestia dominacji kategorii Nieokreúlone. Jest to kategoria robocza, w której znajdujπ sií dane nie przyporzπdkowane do øadnego z indeksów obiektów øywej kultury. Jak juø wczeúniej zaznaczy em, sπ to zarówno b Ídy w klasyfikacji, literówki w nazwach tagów, ale teø zgromadzone nazwy w asnych obiektów geograficznych (tag place). Te ostatnie sπ wykorzystywane w celu generowania map zasadniczych. Rozk ad liczebnoúci elementów nieklasyfikowanych wg kategorii øywej kultury prezentuje Rysunek 5.6.

47 Rysunek 5.6: Obiekty z OSM, których nie zosta y przypisane do indeksów obiektów øywej kultury ze wzglídu na charakterystykí tagów (n= ). place_hamlet (miejsce_przysió ek) place_village (miejsce_wie ) Building (budynek) Landuse (zagospodarowanie_terenu) place_neighbourhood (miejsce_s siedztwo) Forma prawna place_isolated_dwelling (miejsce=ma a_osada) building_house (budynek_dom) landuse_residential (zagospodarowanie_terenu_mieszkania) place_suburb (miejsce_dzielnica) place_town (miejsce_miasteczko) building_residential (miejsce_mieszkania) Amenity (udogodnienie) building_office_ (budynek_biuro) man_made_tower (budowla_wie a) building_public (budynek_publiczny) building_bunker (budynek_bunkier) man_made_works (budowla_fabryka) building_service (budynek_us ugi) office (biuro) man_made_mineshaft (budowla_szyb_kopalani) man_made_wastewater_plant (budowla_oczyszczalnia) building_roof (budynek_zadaszenie) Liczba obiektów èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

48 Podczas analizy samych tagów z projektu openstreetmap (Tabela 5.3), najczíúciej pojawia y te naleøπce do klucza (key) place o wartoúciach (value) hamlet i village. Zgodnie z konsensusem projektu openstreetmap hamlet to sposób oznaczania osad zamieszkiwanych przez mniej niø 200 osób, village to zaú miejscowoúci z ludnoúciπ miídzy 1000 a mieszkaòców. Tabela 5.3: CzÍstoúci wystípowania obiektów z bazy OSM ze wzglídu na typ indeksu obiektu øywej kultury 10 najczíúciej wystípujπcych. Nazwa tagu openstreetmap Nazwa indeksu OZK Procent Liczba place_hamlet Nieokreúlona 12, place_village 10, Building 7, stop_position_ Infrastruktura transportowa 4, amenity_place of_worship Infrastruktura kultury religijnej 3, Natural Infrastruktura oswojonej natury 2, Landuse Nieokreúlona 2, amenity_restaurant Infrastruktura gastronomii 2, amenity_school Infrastruktura edukacji i nauki 2, place_neighbourhood Nieokreúlona 1, shop_convenience Infrastruktura handlowa 1, èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Trzeci tag w kolejnoúci jest kategoriπ ogólnπ. Sπ to obiekty, które posiadajπ klucz (key) building, natomiast wartoúê (value), jest pusta - zb Ídem literowym, lub nie naleøy do elementu zbieranego przez s ownik przypisujπcy do obiektów (np. wartoúci other). Podobnie ma sií sytuacja zkluczem(key) -landuse. Na podstawie tych dwóch baz danych widaê jak róøne obszary one pokrywajπ. Baza KRS jest bogatym üród em wiedzy o przemyúle i organizacjach spo ecznych, baza openstreetmap - o handlu i infrastrukturze transportowej. Uøycie tych baz i zaprezentowanych narzídzi moøe stanowiê prototyp systemu aktualizacji danych o øyciu spo ecznym w kraju. Dane sπ ogólnodostípne i pozwalajπ na automatyzacjí procesu okreúlania funkcji dla innych systemów.

49 6 FunkcjonalnoúÊ systemu. Kierunki analizy danych. Sercem systemu GIS Kultura jest baza danych, która umoøliwia wykonywanie operacji analitycznych i wizualizacjí danych na mapach. W czíúci tej zostanπ zaprezentowane moøliwoúci pracy na danych przestrzennych, które pozwalajπ na po πczenie róønych podejúê metodologicznych w analizach kultury. Analizy te moøna podzieliê na implicite i explicite przestrzenne. Poniøej przedstawiam róøne operacje dokonane w ramach systemu, ale nie sπ to jeszcze pe ne (kompletne, dok adne) badania stanu kultury. W wiíkszoúci tych analiz pod uwagí by a brana ograniczona liczba zmiennych. 6.1 Analizy implicite przestrzenne Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny. Zestawienia. We wczeúniejszej czíúci raportu zosta a przedstawiona mapa historyczna Polski (Rysunek 4.5 na stronie 25).Dane umoøliwiajπce jej stworzenie pozwalajπ np. poszukaê odpowiedzi na takie pytania jak: czy wydatki na kulturí zbudøetów gmin (pozycja budøetu 921) sπ podobne w róønych regionach, 41

50 czy moøe sií róøniπ? W tym celu do analizy zosta y pobrane dane z Banku Danych Lokalnych o wydatkach gmin w pozycji 921. NastÍpnie zosta y one po πczone z bazπ typów historycznych gmin. Poniøej opisanych jest kilka rodzajów analiz, które przeprowadziliúmy. W pierwszej kolejnoúci okreúlone zosta y sumaryczne wydatki na kulturí w zaleønoúci od typu historycznego. Wyniki przedstawia Tabela 6.1. Tabela 6.1: Suma wydatków na kulturí ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015). Typ historyczny Suma wydatków Zabór rosyjski z Ziemie odzyskane z Zabór pruski z Zabór austriacki z èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne NajwiÍksze sumaryczne wydatki na kulturí sπ w gminach, które znajdowa y sií w obszarze dawnego zaboru rosyjskiego, ale na drugim miejscu pojawi sií tu obszar, na którym nie by o jak widaê zakorzenionych tradycji. Te trzeba by o dopiero wytworzyê. 1 Moøna teø sprawdziê, czyta sytuacja ulega zmianie jeúli w analizach pominie sií WarszawÍ. Takie zestawienie prezentuje bela 6.2. Tabela 6.2: Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015), bez M. st. Warszawa. Typ historyczny Suma wydatków Ziemie odzyskane ,00 z Zabór rosyjski ,00 z Zabór pruski ,00 z Zabór austriacki ,00 z èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne W dalszej kolejnoúci moøna przeprowadziê analizy, wyodríbniajπc 1 Por. Eløbieta Berendt (red.), Mom jo skarb. Dolnoúlπskie tradycje w procesie przemian, Wroc aw: Wyd. Muzeum Etnograficzne we Wroc awiu, 2009.

51 typy gmin z zestawienia. Za pomocπ tradycyjnych metod atwo uzyskaê wyniki z jednego typu gminy. System pozwala z kolei na elastyczne zadawanie pytaò, które pomijajπ pewne wartoúci. W efekcie moøna wskazaê wszystkie gminy np. bez typu gmin wiejskich czy miejskich.(tabela 6.3). Tabela 6.3: Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015), wg typów gmin. Typ historyczny Bez gmin miejskich Bez gmin wiejskich Bez gmin miejsko-wiejskich Zabór rosyjski ,00 z ,00 z ,00 z Ziemie odzyskane ,00 z ,00 z ,00 z Zabór pruski ,00 z ,00 z ,00 z Zabór austriacki ,00 z ,00 z ,00 z èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne DziÍki zastosowaniu mechanizmu baz danych relacyjnych, uøywajπc sk adni jízyka SQL do analiz, moøna przyúpieszyê proces weryfikacji hipotez. Wreszcie analizujπc dwie zmienne, typ historyczny gminy i wydatki na kulturí, moøna rozszerzyê czíúê analitycznπ onowπ zmiennπ liczbí ludnoúci. DziÍki temu moøliwe jest okreúlenie wydatków na kulturí na mieszkaòca ze wzglídu na typ historyczny. Zestawienie to prezentuje Tabela 6.4. Tabela 6.4: Wydatki na kulturí na mieszkaòca ze wzglídu na typ historyczny (dane na rok 2015). Typ historyczny Suma wydatków Ziemie odzyskane 142,25 z Zabór pruski 117,78 z Zabór austriacki 99,81 z Zabór rosyjski 99,35 z èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Ten ostatni wskaünik moøna uznaê za najbardziej miarodajny w formu owaniu wniosków o rozproszeniu wydatków na kulturí ze wzglídu na parametr przestrzenny. Najmniejsze úrednie wydatki na kulturí na mieszkaòca sπ w gminach dawnego zaboru rosyjskiego. årednia arytmetyczna wyliczana jako wskaünik dla gmin moøe byê obarczona b Ídami wynikajπcymi z

52 duøego rozproszenia danych. Dlatego teø za miarí centralnπ zmiennej warto obraê medianí. Jednak w przypadku danych o wydatkach na kulturí, róønice pomiídzy úredniπ arytmetycznπ sπ niewielkie, co przedstawione jest na Rysunku 6.1. Najmniejsze wydatki na kulturí bídπ w zaborze austriackim (99 z ), o z otówkí wyøsze zaú w gminach dawnego zaboru rosyjskiego. Do prezentacji danych wykorzystane zosta y dwawykresyna oøone na siebie: wykres skrzypcowy, którego kszta t przypomina odbity w lustrze histogram 2, oraz wykres pude kowy, z zaznaczonπ medianπ dla kaødego z typów historycznych. Olbrzymiπ zaletπ takiego zaprezentowania danych jest moøliwoúê uwzglídnienia wartoúci odstajπcych. 2 Dane przekszta cone sπ w oparciu o wskaünik kernel density estimation za R. Poniat, O wykorzystaniu wykresów pude kowych w: Przysz oúê demograficzna Polski (34) 2014, ss

53 Rysunek 6.1: Wydatki na kulturí ze wzglídu na typ historyczny w gminach. Ziemie odzyskane Zabor rosyjski Typ historyczny typ_historyczny Zabor austriacki Zabor pruski Zabor rosyjski Ziemie odzyskane Zabor pruski Zabor austriacki Wydatki na osob èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

54 6.1.2 Wydatki na kulturí. Wizualizacja danych. System GIS Kultura to takøe elastyczny mechanizm pracy z danymi. Efekty analiz mogπ byê dostípne w formie zestawieò tabelarycznych, jednak wielokrotnie dane prezentowane w formie map przestrzennych pozwalajπ na lepszπ organizacjí danych: pozostajπc przy problematyce wydatków na kulturí zbudøetów gmin, moøna zaprezentowaê problem, który wzglídnie atwo przedstawia sií przy uøyciu map. Wizualizacja wydatków budøetowych na poziomie gminy w postaci mapy musi podlegaê pewnym generalizacjom. W innym przypadku by oby to 2478 gmin, które naleøa oby wyróøniê bπdü kolorem, bπdü dodajπc jakiú kszta t. Liczba informacji na obrazie by aby zbyt duøa do przetworzenia dla osoby oglπdajπcej wizualizacjí. Dlatego teø, aby zredukowaê z oøonoúê modelu warto zastosowaê jakπú formí tworzenia przedzia ów. Jednym ze sposobów jest metoda równolicznych przedzia ów (metoda kwantyli). Rysunek 6.2 przedstawia uøycie metody kwantyli do zaprezentowania wydatków gmin na kulturí, przyuøyciu oprogramowania QGIS. DziÍki uøyciu koloru w jednolitej tonacji (jasne odcienie pokazujπ niskie wartoúci, ciemne - wysokie wartoúci) dostrzec moøna obszary koncentracji wysokich i niskich nak adów. Dalej - moøna na oøyê kolejny typ mapy isprawdziê czy pewne dane sií wizualnie pokrywajπ. Rysunek 6.3 pokazuje na oøenie zakresu granic podzia ów historycznych na warstwy z mapπ rozk adów wydatków. Warto tu jednak zaznaczyê, øe celem tego raportu nie jest rozstrzyganie czy podzia y historyczne rzutujπ na wydatki na kulturí. Aby móc odpowiedzieê na to pytanie naleøa oby przeprowadziê owieleszersze badanie, w którym naleøa oby skonstruowaê w aúciwπ aparaturí pomiarowπ, uwzglídniajπcπ takøe wiele innych danych. Przyk adowo tu przywo ana tematyka wydatków na kulturí, moøe byê prezentowana dziíki jeszcze jednemu sposobowi pracy z danymi przestrzennymi. Praca analityczna z danymi jest wielokrotnie pracπ przy uøyciu podstawowych operacji arytmetycznych. Oparcie bazy GIS Kultura na

55 Rysunek 6.2: Uøycie metody kwantyli do zaprezentowania wydatków gmin na kulturí, przy uøyciu oprogramowania QGIS. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne systemie bazy Postgresql umoøliwia wykorzystanie bezpoúrednio w jednym narzídziu dostípu do operacji matematycznych. Na wskaünikach moøna wykonywaê operacje dodawania, odejmowania, mnoøenia, dzielenia, ale takøe inne z obszaru statystyk opisowych. Pytania, które zosta y tu zadane jako nastípne dotyczπ doúê intrygujπcej kwestii: czy istniejπ gminy, które zarabiajπ na kulturze? A jeúli tak, to które to sπ gminy? W tym celu zgromadziliúmy dane o dochodach w pozycji 921 i od nich zosta y odjíte wydatki na kulturí i dziedzictwo narodowe. Zapytanie ograniczone sπ tutaj w taki sposób, øeby pokaza y sií tylko wartoúci wiíksze niø 0z. W efekcie otrzymaliúmy listí 51 gmin, które - wg GUS - wykazujπ zyski w tej pozycji. ListÍ gmin prezentuje Tabela na stronie WartoúÊ (2) przy nazwach gmin oznacza gminy wiejskie wg kodów TERYT.Takπ formí zapisu stosuje GUS w bazie BDL.

56 Rysunek 6.3: Na oøenie zakresu granic podzia ów historycznych na warstwy z mapπ rozk adów wydatków. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Zamiast zaprezentowaê listí sk adajπcπ sií z 51 elementów, warto ponownie zastosowaê którπú z metod klasyfikacji. W przypadku, kiedy rozstíp miídzy wartoúciami jest znaczny (tu wynosi np z ) i rozk ad nie odbiega od normalnego, albo celem mia oby byê wyodríbnienie jednostek dla dalszych badaò, moøna skorzystaê z klasyfikacji Jenksa - metody naturalnych przerw 4 NastÍpnπ czynnoúciπ jest zaprezentowanie tych danych na mapie. W tym celu ponownie uøyte zosta o oprogramowanie QGIS. Efekt analizy prezentuje Rysunek 6.4 na stronie 50. Przedzia y zosta y ustalone w taki sposób, øeby podkreúliê te, które sπ wartoúciami ekstremalnymi; odczytujπc dane z mapy, moøna dostrzec brak gmin w województwie warmiòskomazurskim oraz duøπ koncentracjí gmin w województwie ódzkim. 4 Jest to jedna z metod analizy skupieò, w której redukuje sií wariancjí w obríbie klas, i zwiíksza sií wariancjí pomiídzy klasami.

57 Tabela 6.5: Gminy, które wykaza y dodatnie saldo w pozycji 921, 5 gmin z najwyøszymi kwotami. Gmina województwo saldo dochody wydatki Kroúnice (2) dolnoúlπskie ,09 z , ,73 odygowice (2) úlπskie ,36 z , ,46 Wilkowice (2) úlπskie ,73 z , ,88 Malechowo (2) zachodniopomorskie ,77 z , ,08 Daszyna (2) ódzkie ,64 z , ,03 èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Dane, które posiadajπ jakπú formí identyfikacji terytorialnej moøna opracowaê na wiele sposobów. Dotychczas zosta y zaprezentowane te, które za punkt wyjúcia przyjmujπ hipotezí przestrzennπ i te, które przyjmujπ hipotezí owielkoúci wartoúci. W wypadku badaò implicite przestrzennych, najbardziej podstawowe analizy sπ zwiπzane z klasyfikacjπ danych. W zaleønoúci od rodzaju analiz wykorzystuje sií róøne sposoby Rysunki 6.5 i 6.6 prezentuje dwie kontrastujπce metody. W obu przypadkach prezentowane sπ dane o migracjach mieszkaòców gmin pomiídzy rokiem 2005 rokiem a Rysunek 6.5 prezentuje dane w oparciu o metodí klasyfikacji wg równych przedzia ów. Wartoúci ujemne i dodatnie wyróønione sπ w oparciu o ciep π izimnπ gamí kolorystycznπ. Gamy zimne oznaczajπ wartoúci poniøej 0, gamy ciep e oznaczajπ wartoúci powyøej 0. Na Rysunku 6.6 klasy sπ stworzone metodπ kwantyli wydzielono 8 równolicznych przedzia ów. Sposób prezentacji oparty jest o jednolitπ gamí kolorystycznπ, gdzie poczπtkowe wartoúci majπ najmniejsze nasycenie barwy. Wyraünie dostrzec moøna tutaj tendencje suburbanizacji wokó pewnych miast np. Poznania, Wroc awia, odzi.

58 Rysunek 6.4: Gminy, które wykaza y dodatnie saldo w pozycji 921, metoda klasyfikacji - kwantyle. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

59 Rysunek 6.5: Migracje ludnoúci miídzy gminami w Polsce pomiídzy rokiem 2005 a 2015.Przedzia y tworzone metodπ równych podzia ów. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne Rysunek 6.6: Migracje ludnoúci miídzy gminami w Polsce pomiídzy rokiem 2005 a 2015.Przedzia y tworzone metodπ kwantylowπ. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

60 Analiza danych przestrzennych pozwala na zaobserwowanie wzorców, które w samej analizie tabelarycznej by by trudne do uchwycenia. Przypadek dotyczπcy migracji ludnoúci naprowadza na poszukiwanie tendencji rozwojowych, wokó konkretnych obszarów miejskich. Pewnπ propozycjπ analitycznπ moøe byê raport Macieja Smetkowskiego, Bohdana Ja owieckiego, Grzegorza Gorzelaka pt. Obszary metropolitalne w Polsce: problemy rozwojowe i delimitacja 5. W celu analizy wydatków na kulturí w obszarach metropolitalnych naleøa o w pierwszym kroku stworzyê i zaktualizowaê bazí danych o gminach z 2008 roku. DziÍki temu moøliwe by o zwizualizowanie tych danych (Rysunek 6.6). Pytanie o wielkoúê wydatków na kulturí i dziedzictwo narodowe jest zwiπzane z pytaniem do bazy tylko o te gminy. Wydatki sumaryczne gmin z typu A1 najbliøszego oúrodkowi metropolitalnemu i B2 znajdujπcego sií w najdalszej strefie wp ywu przedstawia Tabela 6.7. Zestawienie danych moøe stanowiê przyczynek do dalszych analiz procesów suburbanizacji. Szczególnie interesujπca w tym kontekúcie moøe byê okríg ódzki, w którym relacja pomiídzy gminami z typu A1 do B2 wskazuje na znaczny udzia w metropolii s abo zintegrowanych gmin. Dodatkowo te najdalej wysuniíte na wschód niemal sπsiadujπ z metropoliπ warszawskπ. Bardzo podobna sytuacja jest w Konurbacji ålπskiej, gminy typu B2 graniczπ z metropoliπ krakowskπ. Spoglπdajπc na politykí kulturalnπ przez pryzmat relacji centrum-peryferie na tych obszarach pomija sií wiíc wyraünπ autonomií tych gmin. Ujmowane en bloc ujawniajπ si Í s abych gmin w tych metropoliach, lub teø s aboúê centrów tych metropolii. 5 obszary_metropolitalne_w_polsce_problemy_rozwojowe_i_delimitacja.pdf

61 Rysunek 6.7: Gminy wg typu metropolitalnego. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

62 Tabela 6.6: Wydatki sumaryczne gmin z typu A1 najbliøszego oúrodkowi metropolitalnemu i B2 znajdujπcego sií w najdalszej strefie wp ywu. Nazwa oúrodka metropolitalnego Typ metropolitalny Suma wydatków na kulturí Warszawa A1A ,00 z B ,00 z PoznaÒ A1A ,00 z B ,00 z Wroc aw A1A ,00 z B ,00 z Trójmiasto A1A ,00 z B ,00 z Kraków A1A ,00 z B ,00 z ódü A1A ,00 z B ,00 z Konurbacja ålπska A1A ,00 z B ,00 z èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

63 6.2 Analizy explicite przestrzenne. Moøliwoúci analityczne systemu zaprezentowane w poprzedniej czíúci raportu bazujπ na identyfikacji przestrzennej zgodnej z kodami TERC systemu Teryt. Analizy sπ realizowane do poziomu gminy. Jednak pytanie przestrzenne, które jest najbardziej podstawowe, dotyczy odleg oúci wyraøonej w jednostce miary, w metrach, bπdü kilometrach. Dla pytania jak wyglπda otoczenie kulturalne, bardziej poøπdanπ iprzystajπcπ do sposobu myúlenia odpowiedzπ z punktu widzenia uczestnika wydarzeò kulturalnych jest odpowiedü, która pokaøe obiekty w odleg oúci 1 km od zdefiniowanego punktu, niø odpowiedü, która bídzie zawiera a obiekty w granicach administracyjnych. WtejczÍúci niniejszego opracowania zostanπ zaprezentowane moøliwoúci, jakie daje system GIS Kultura w poszukiwaniach odpowiedzi na pytanie: jak wyglπda otoczenie kulturalne danego obiektu ze wzglídu na odleg oúê wyraøonπ w jednostkach miary? Obiekty wokó punktu. Jeszcze raz o wydatkach gmin. Mapa gmin w otoczeniu metropolitalnym jest efektem stworzenia wielowymiarowych wskaüników, uwzglídniajπcych zmienne gospodarcze i spo eczne. Jednak zanim przystπpi sií do budowy wskaüników bazujπc na danych GUS, moøna rozpoczπê analizy od wyznaczenia gmin, które znajdujπ sií wpew- nej zdefiniowanej odleg oúci od przyjítego punktu. Pojawiajπ sií tutaj dwa zagadnienia, w jaki sposób wyznaczyê punkt poczπtkowy, i w jaki sposób wyznaczyê odleg oúê. Do wyznaczenia punktu, od którego rozpoczynamy analizy, moøna zastosowaê metodí szukania centroidu, czyli przestrzennego úrodka pewnej powierzchni, lub zrobiê to arbitralnie definiujπc dany obiekt jako punkt poczπtkowy. Nawet tak ogólne sformu owanie, øe úrodkiem bídzie centrum miasta sprawia, iø moøemy szukaê centroidu dzielnicy, w której znajdujπ sií instytucje municypalne lub - bardziej ogólnie - wiπzaê úrodek np. z ratuszem miejskim czy dworcem kolejowym itd. Podobnie z wyznaczaniem odleg oúci - moøna mówiê oodleg oúci, którπ da sií pokonaê pieszo, rowerem, samochodem, komunikacjπ publicznπ lub, bardziej ogólnie, odleg oúê ta moøe byê wyznaczana po linii prostej od punktu. W tej czí-

64 úci raportu zademonstrowane jest wykorzystanie systemu GIS Kultura do wyznaczenia gmin, które znajdujπ sií w odleg oúci 25 km od Ratusza Miejskiego we Wroc awiu oraz okreúlenie wydatków na kulturí na osobí w tych gminach. DziÍki silnikowi bazy relacyjnej i sk adni SQL moøna zadaê pytanie jednπ komendπ. %\begin{lstlisting}[frame=single] select sum(wyd_kult_gminy.wyd_2015::integer)::money, metropol_metropolia, metropol_typ, way, nazwa_2016 from bazy.wyd_kult_gminy left join bazy.ludnosc_wg_lat on lpad(bazy.wyd_kult_gminy.kod::text,7, 0 )::text = bazy.ludnosc_wg_lat.teryt::text left join bazy.zmiany_teryt_gminy on bazy.ludnosc_wg_lat.teryt::text = zmiany_teryt_gminy.teryt left join gminy_osm_teryt on bazy.ludnosc_wg_lat.teryt::text = gminy_osm_teryt.teryt cross join (Select st_point( , )::geography AS ref_geog) as r where st_dwithin(way, ST_Transform( ST_SetSRID(ST_Point( , ), 4326), 2180), 25000) group by metropol_metropolia, metropol_typ, way,nazwa_2016 order by metropol_metropolia desc, metropol_typ asc %\end{lstlisting} Taka komenda przy uøyciu systemu pozwala na prezentacjí wyników w formie graficznej. Do prezentacji zosta wykorzystany program QGIS. Efekt takiej analizy prezentuje Rysunek 6.8. DziÍki tego rodzaju danym, zwizualizowanym na mapie, moøliwe jest stwierdzenie, øe najwyøsze wydatki (ostatni przedzia miídzy 232 a 518 z ) sπ (poza Wroc awiem) w gminach Kobierzyce, Mietków, Prusice, Trzebnica. Z czego tylko Kobierzyce graniczπ zwroc awiem. W przypadku najniøszych wydatków w gminach graniczπcych z Wroc awiem, dostrzec moøna dwie D ugo ÍkÍ i Siechnice (wydatki pomiídzy 88 a 108 z na osobí). To standardowe pytanie o wydatki, które pojawia sií, kiedy rozwaøana jest kwestia polityk kulturalnych, moøna zadaê w sposób, który bardziej dotyczy uczestników wydarzeò kulturalnych, a mniej decydentów politycznych. Odleg oúê od gmin, które posiadajπ wysokie wydatki na kulturí moøe byê bardziej precyzyjnym wskaünikiem dostípnoúci kulturalnej, niø same

65 Rysunek 6.8: Wydatki na kulturí na mieszkaòca gmin w okolicach Wroc awia. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne wydatki na kulturí w gminie, w której mieszkajπ badane osoby. Jeúli mielibyúmy uøywaê tradycyjnych technik badawczych, aby odpowiedzieê na tak postawiony problem badawczy, naleøa oby zastosowaê co najmniej dwa narzídzia: mapí i arkusz kalkulacyjny. Dopiero narzídzia klasy GIS pozwalajπ na integracjí danych i ich wizualizacjí.dziíki temu moøna swobodnie modyfikowaê zapytania, zmieniajπc tylkozmienne,punktwyjúciowy, odleg oúê czy wskaünik iloúciowy. Przyk ady takich modyfikacji prezentujπ kolejne mapy (Rysunek 6.9). W pierwszym wypadku dane dotyczπ wskaünika sumarycznego wydatków na kulturí dla gmin w odleg oúci 25 km od Ratusza Miejskiego we Wroc awiu. W drugim, dane o wydatkach na kulturí, wprzeliczeniuna mieszkaòca sπ wygenerowane dla gmin znajdujπcych sií wodleg oúci 25 km od Pa acu Kultury i Nauki w Warszawie.

66 Rysunek 6.9: Wydatki na kulturí w gminach w okolicach Wroc awia i Warszawy. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

67 6.2.2 Obiekty przy drodze. Prototypowa baza systemu GIS Kultura to jednak przede wszystkim moøliwoúê wykonywania analiz na poziomie pojedynczych obiektów. System, dziíki danym o siatce dróg pozwala odpowiadaê na pytania o dostípnoúê z uwzglídnieniem istniejπcej infrastruktury. Z punktu widzenia uczestnika wydarzeò kulturalnych pytanie, które moøe zostaê zadane bazie danych, mog oby brzmieê nastípujπco gdzie znajduje sií najbliøsze kino i jakie obiekty znajdujπ sií na trasie dojazdu do niego? W tej czíúci raportu zostanie zaprezentowana odpowiedü na podobne pytanie: jakie obiekty znajdujπ sií wodleg oúci 50 m od najszybszej trasy miídzy Warszawπ agdaòskiem, przy za oøeniu øe poruszamy sií komunikacjπ samochodowπ? Aby odpowiedzieê naleøa o wykonaê kilka czynnoúci. Przy uøyciu oprogramowania QGIS i wtyczki optymalna droga, zosta a wyznaczona trasa pomiídzy dwoma punktami, zaú jako kryterium kosztu dotarcia obrany zosta czas. Czas dotarcia okreúlany jest przez za oøenie, øe podróø odbywa sií maksymalnπ dopuszczalnπ prídkoúciπ na danym odcinku (taka informacja znajduje sií bazie danych, w pliku z geometriami dróg). Kolejnπ czynnoúciπ jest wyznaczenie bufora odleg oúci od wyznaczonej trasy. Bufor zosta okreúlony na 50 m. NastÍpnie, baza danych zosta a odpytana, jakie obiekty øywej kultury znajdujπ sií w wyznaczonym buforze. Efekt pracy prezentuje Rysunek 6.10 Wodleg oúci 50 m od najszybszej trasy samochodowej Warszawa GdaÒsk znajduje sií 544 obiektów øywej kultury. Informacje, którπ moøna dodatkowo uzyskaê to pe en wglπd w dane o kaødym z obiektów. Na najniøszym poziomie moøe byê to nazwa i rodzaj indeksu obiektu øywej kultury. Przyk adowe 10 obiektów znajdujπcych sií przy trasie prezentuje Tabela 6.7. Dane o obiektach ze wzglídu na typ indeksu øywej kultury prezentuje Wykres 8. Blisko 20% obiektów pozosta o niezidentyfikowanych. Tutaj ponownie uwidacznia sií problem z automatycznπ klasyfikacjπ danych. Jednak uøywajπc tradycyjnych, nadzorowanych metod klasyfikacji, moøliwe jest bardziej precyzyjne przyporzπdkowanie obiektów do indeksów øywej kultury. Dane tu prezentowane pochodzπ z bazy openstreetmap, sprzed harmonizacji, co sprawia, øe wiícej wysi ku naleøy w oøyê w ich uporzπdkowanie. Natomiast nawet takie dane moøna poddawaê dalszej obróbce. Wúród ponad 100

68 Rysunek 6.10: Obiekty w odleg oúci 50 m od najszybszej trasy WarszawaGdaÒsk (N=544). èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne obiektów kategorii Nieokreúlone moøna szukaê kategorii typów w. s ownika openstreetmap. Dane prezentuje Rysunek 6.12.

69 Tabela 6.7: Przyk adowe 9 obiektów znajdujπcych sií wodleg oúci 50 m od najszybszej trasy Warszawa-GdaÒsk. Obiekt OSM Nazwa Typ OZK stop_position_ Ratuszowa-ZOO 04 Infrastruktura transportowa stop_position_ SiwiÒskiego 02 Infrastruktura transportowa shop_supermarket Biedronka Infrastruktura handlowa o ce_company zabart.com Infrastruktura us ug produkcyjnych amenity_fuel Stacja-LPG Infrastruktura transportowa shop_convenience Delikatesy Panorama Infrastruktura handlowa amenity_bank Alior Bank Infrastruktura instytucji finansowych o ce Biuro rachunkowe Jovix Nieokreúlona craft Serwis Estey Infrastruktura rzemios a ikulturyludowej èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

70 Rysunek 6.11: Obiekty øywej kultury na trasie Warszawa-GdaÒsk (n=544). Infrastruktura transportowa 189 Nieokre lona 107 Infrastruktura handlowa 58 Infrastruktura gastronomii 52 Infrastruktura instytucji finansowych 23 Infrastruktura organizacji ycia zbiorowego Infrastruktura kultury wysokiej Infrastruktura zdrowia Forma prawna Infrastruktura kultury religijnej Infrastruktura edukacji i nauki Infrastruktura zbiorowych spotka okazjonalnych Infrastruktura upowszechniania kultury Infrastruktura turystyki Infrastruktura rzemios a i kultury ludowej Infrastruktura produkcji i dystrybucji informacji Infrastruktura us ug produkcyjnych Infrastruktura handlu kultur Infrastruktura upi kszania/dbania o cia o Infrastruktura oswojonej natury Infrastruktura produkcyjna Infrastruktura NGOs Infrastruktura informacyjno-promocyjna Infrastruktura us ug kulturalnych Infrastruktura przemys ów kultury Liczba obiektów èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

71 Rysunek 6.12: Obiekty na trasie Warszawa-GdaÒsk, bez przypisanego indeksu øywej kultury (n=107). Building (budynek) 68 place_village (miejsce_wieś) 16 Landuse (zagospodarowanie_terenu) 5 Nazwa indeksu infrastruktury place_hamlet (miejsce_przysiółek) Amenity (udogodnienie) place_town (miejsce_miasto) place_neighbourhood (miejsce_sąsiedztwo) man_made_bridge (budowla_most) building_office_ (budynek_biuro) place_isolated_dwelling (miejsce_mała_osada) Office (biuro) man_made_water_tower (budowla_wieża_ciśnień) building_residential (budynek_mieszkania) Liczba obiektów èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

72 6.2.3 Obiekty przy trasie komunikacji publicznej. Poprzedni opisany przypadek pozwala analizowaê sytuacje, w których dostípnoúê do infrastruktury jest zwiπzana z poruszaniem sií pieszo lub samochodem. Jednak kiedy dostíp do kultury potraktuje sií jako formí us ugi publicznej, gwarantowanej przez jednostki samorzπdu terytorialnego moøna zadaê pytanie czy istnieje infrastruktura transportowa umoøliwiajπca dostíp do tych us ug? Wskaünikiem takiej dostípnoúci bídzie po pierwsze - bliskoúê przystanku autobusowego; a po drugie, informacja czy i jakie linie autobusowe zatrzymujπ sií na tym przystanku. W tym celu moøna wykorzystaê dane serwisu openstreetmap. Us uga transportu publicznego w gminach jest realizowana przez w adze gminne w róøny sposób. Skutkuje to brakiem ogólnokrajowej koordynacji, a w konsekwencji bazy danych o tego typu us ugach. Dane sπ zbierane przede wszystkim przez serwisy komercyjne (w Polsce najpopularniejszy serwis tego typu to jakdojade.pl). Serwis spo ecznoúciowy openstreetmap stanowi wiíc alternatywí dla us ug zamkniítych i pozwala na analizy dostípnoúci komunikacyjnej. WtejczÍúci zostanie zaprezentowana odpowiedü na nastípujπce pytanie przy jakiej linii autobusowej w Warszawie znajduje sií najwiícej obiektów øywej kultury? NastÍpnie zostanπ one zliczone i zwizualizowane. W tym celu ponownie moøna wykorzystaê bazí relacyjnπ postgresql i sk adnií SQL. Za oøeniem jest, øe interesujπ nas tylko obiekty leøπce w odleg oúci 50 m od dróg, którymi porusza sií autobus. Komenda prezentuje sií nastípujπco: SELECT r.name, COUNT(DISTINCT public.osm_poi_custom_acces_30_10_2016.id) As tot FROM public.osm_poi_custom_acces_30_10_2016 INNER JOIN public.linie_relacje_komunikacja_publiczna_osm_20_10_2016 As r ON ST_DWithin(osm_poi_custom_acces_30_10_2016.geom, r.way, 50) WHERE r.name LIKE %Bus% GROUP BY r.name ORDER BY tot DESC LIMIT 8; Efektem dzia ania komendy jest lista 8 linii autobusowych, przy

73 Tabela 6.8: Linie autobusowe, przy trasie których znajduje sií najwiíksza liczba obiektów øywej kultury Nr linii Nazwa linii Liczba obiektów Bus 116: Chomiczówka =>Wilanów 930 Wilanów =>Chomiczówka 874 Bus 521: SzczÍúliwice =>Falenica 818 Falenica =>SzczÍúliwice 811 Bus 518: Nowodwory =>Dworzec Centralny 756 Bus 517: Ursus-Niedüwiadek =>Witebska 752 Bus N44: Zajezdnia Øoliborz =>Dworzec Centralny 744 Bus N03: Nowodwory =>Ursynów P n. 727 èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne których system odnalaz najwiíkszπ liczbí obiektów øywej kultury. Dane prezentuje Tabela 6.8. Wszystkie wyniki to linie autobusowe komunikacji ZTM Warszawa. Baza danych o transporcie openstreetmap jest na tyle precyzyjna, øe wskazuje takøe kierunek trasy autobusowej. NajwiÍcej obiektów øywej kultury (930) znajduje na trasie linii autobusu 116 z Chomiczówki do Wilanowa. Druga w kolejnoúci to linia 116, ale jeødøπca w przeciwnym kierunku (liczba obiektów jest mniejsza o 56). Róønica wynika z tego, øe autobusy jeødøπ róønymi drogami, np. czeúê dróg jest jednokierunkowa. NastÍpnπ czynnoúciπ pozostaje okreúlenie jakiego typu sπ to obiekty. Jest to czynnoúê analogiczna do tej, przy pomocy której okreúlane by y obiekty na trasie Warszawa-GdaÒsk. Efekt takiego dzia ania prezentuje Rysunek Na trasie linii 116 najwiícej jest obiektów infrastruktury gastronomicznej (233), transportowej (221) i handlowej (156); majπc jednak do dyspozycji pe en wglπd w dane, moøna okreúliê jakiego rodzaju sπ to obiekty. Przyk adowe informacje o obiektach prezentuje 6.9.

74 Rysunek 6.13: Obiekty øywej kultury na trasie linii autobusowej 116, wg typów indeksów. Legenda sortowana alfabetycznie. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

75 Tabela 6.9: Przyk adowe obiekty øywej kultury przy trasie linii autobusowej 116, z uwzglídnieniem dostípu dla osób poruszajπcych sií na wózkach inwalidzkich. Typ obiektu OSM Nazwa czy dostípny dla Kategoria infrastruktury osób z niepe nosprawnoúciπ Building Grocery nieokreúlona Brak danych Ministerstwo Kultury Amenity i Dziedzictwa Narodowego; Departament nieokreúlona Brak danych Mecenatu PaÒstwa shop_clothes Ermenegildo Zegna handlowa Brak danych amenity_bank BZ WBK instytucji finansowych Brak danych amenity_bank Pekao instytucji finansowych Brak danych shop_newsagent Looksim us ug kulturalnych Brak danych stop_position_- platform Krucza 02 transportowa Tak ZasiÍg dostípnoúci obiektu. Metoda izochronu. Wúród wielu zapytaò przestrzennych, które sπ moøliwe do zrealizowania w projekcie GIS Kultura, moøe pojawiê sií i takie, które wyraøone przez uczestnika wydarzenia kultury bídzie brzmia o do jakich obiektów kultury mogí dotrzeê wciπgu 10 minut od miejsca zamieszkania? Odleg oúê w nieformalnej komunikacji wyraøana jest przez czas, jaki naleøy poúwiíciê, øeby dotrzeê do pewnego miejsca. W takim okreúleniu zwiπzku czasu i przestrzeni konieczne jest za oøenie o prídkoúci poruszania sií. W przypadku, kiedy osoba porusza sií pieszo za oøeniem jest, øe úrednio pokonuje 5 km na godziní, dla samochodów zmiennych jest wiícej, øeby wspomnieê o dwóch jest to dopuszczalna prídkoúê na drodze i natíøenie ruchu na niej.

76 Zdobywanie informacji o natíøeniu ruchu wymaga systemu, który pozwala na ciπg e zdobywanie informacji o zachowaniach komunikacyjnych uøytkowników dróg. Dlatego teø w systemie GIS Kultura przyjíliúmy bardziej ogólne za oøenia, wynikajπce ze úredniej prídkoúci poruszania sií dla pieszego, i maksymalnej prídkoúci dopuszczalnej dla samochodu. Poniøej przedstawiony jest opis moøliwoúci analiz, które wychodzπ od zapytania dotyczπcego dostípnoúci wg czasu dotarcia. PrezentacjÍ graficznπ przedstawia Rysunki 6.14 i 6.15.

77 Rysunek 6.14: Obiekty øywej kultury w dostípnoúci 12 minut od Domu Kultury (Sierpiec). èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne

78 Rysunek 6.15: Informacje o obiektach øywej kultury w dostípnoúci 12 minut od Domu Kultury. èród o: Mariusz Piotrowski, opracowanie w asne