otrzymała tytuł Credimus Ecclesiam - Eklezjalna dynamika wary. Tworzy ją pięć rozdziałów: I Słowo Boże a eklezjalne narodziny wiary, II Eklezjalne

Transkrypt

1 Ks. dr hab. Krzysztof Krzemiński, prof. UMK Profesor nadzwyczajny w Katedrze Teologii Fundamentalnej i Dogmatycznej Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Ocena rozprawy habilitacyjnej Credo et Credimus Ecclesiam. Eklezjalność wiary chrześcijańskiej w nauczaniu papieskim przełomu XX i XXI wieku (Jan Paweł II, Benedykt XVI, Franciszek), Wydawnictwo SALVATOR, Kraków 2017, ss. 431 i całokształtu dorobku naukowego ks. dra Romana SŁUPKA SDS 1. Droga naukowa Habilitanta Ks. dr Roman Słupek SDS tytuł zawodowy magistra w zakresie nauk teologicznych uzyskał w 1998 roku na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu, na podstawie pracy magisterskiej Postawy rodzicielskie wobec dzieci upośledzonych umysłowo. Promotorem naukowym pracy był ks. prof. dr hab. Czesław Cekiera SDS. Warunki konieczne do zdobycia licencjatu rzymskiego (kanonicznego) w zakresie teologii fundamentalnej spełnił w 2000 roku na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie. Stopień naukowy doktora nauk teologicznych uzyskał na Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie w 2003 roku. Podstawą była monografia naukowa zatytułowana Kolegialność Kościoła według Yves'a Congara. Praca została przygotowana pod naukową opieką wybitnego teologa fundamentalisty - ks. prof. dra hab. Mariana Ruseckiego. Ze względu na wysokie walory naukowe (Towarzystwo Naukowe KUL publikuje tylko najwybitniejsze dysertacje doktorskie) monografia została wydana drukiem w Towarzystwie Naukowym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Publikacja jest zatytułowana Jesteśmy Kościołem Trójjedynego Boga. Kolegialność Kościoła według Yves'a Congara (TN KUL, Lublin 2004, ss. 270). W roku poprzedzającym uzyskanie stopnia naukowego doktora nauk teologicznych Habilitant rozpoczął pracę naukową jako wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym Salwatorianów w Bagnie koło Wrocławia. W latach pracował naukowo na stanowisku asystenta w Katedrze Teologii Fundamentalnej i Religiologii w Instytucie Teologii Systematycznej na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu. W 2009 roku awansował na stanowisko adiunkta w tej jednostce naukowej. Od roku 2015 jest także wykładowcą w Instytucie Filozoficzno-Teologicznym im. Edyty Stein w Zielonej Górze. 2. Ocena dysertacji habilitacyjnej wskazanej jako osiągnięcie naukowe Autora Jako osiągnięcie naukowe po uzyskaniu stopnia naukowego doktora nauk teologicznych Habilitant przedstawił do oceny rozprawę habilitacyjną zatytułowaną Credo et Credimus Ecclesiam. Eklezjalność wiary chrześcijańskiej w nauczaniu papieskim przełomu XX i XXI wieku (Jan Paweł II, Benedykt XVI, Franciszek), Wydawnictwo SALVATOR, Kraków 2017, ss Jej recenzentami wydawniczymi są: o. prof. dr hab. Piotr Liszka CMF (PWT Wrocław) i ks. dr hab. Krzysztof Kaucha, prof. KUL (KUL Lublin). Całość rozprawy podzielona została na Wstęp, dwie części, Zakończenie, Wykaz skrótów, Bibliografia, Summary, Table of contents, Spis treści. Pierwsza część jest zatytułowana Credo et Credimus - Jednostkowe i wspólnotowe zapodmiotowanie wiary. W jej skład wchodzą trzy rozdziały: I - Egzystencjalno-personalistyczne rozumienie wiary, II Wspólnotowy wymiar wiary w przekazie biblijnym; III - Współczesne doświadczenie eklezjalności wiary. Część druga 1

2 otrzymała tytuł Credimus Ecclesiam - Eklezjalna dynamika wary. Tworzy ją pięć rozdziałów: I Słowo Boże a eklezjalne narodziny wiary, II Eklezjalne strzeżenie wiary, III Eklezjalne życie wiarą; IV - Eklezjalne zgłębianie wiary, V - Wiarygodność eklezjalnego przekazywania wiary. Eklezjalność wiary chrześcijańskiej, będąca głównym problemem badawczym Habilitanta, wpisuje się w szeroko rozumianą problematykę badań teologii fundamentalnej, której zasadniczym celem jest badanie i uzasadnianie wiarygodności Objawienia chrześcijańskiego zrealizowanego w osobie Jezusa Chrystusa oraz jego trwania i przekazywania w rzeczywistości Kościoła Chrystusowego. Realizacja celu wymaga uwzględnienia - jak określał ks. abp prof, dr hab. Alfons Nossol - tzw. kontekstualności, czyli współczesnego kontekstu społeczno-kulturowego oraz sytuacji, w której żyje współczesny odbiorca teologicznofimdamentalnej argumentacji w celu wyrobienia sobie osobowego sądu o wiarygodności Objawienia Bożego. W ten cel teologii fundamentalnej jako dyscypliny teologicznej wpisuje się bez wątpienia problematyka podjęta przez Habilitanta w badaniach, których ukoronowaniem jest przedstawiona do krytycznej oceny dysertacja. Już w wydanej jako pokłosie synodu biskupów z racji 20-lecia Drugiego Soboru Watykańskiego adhortacji apostolskiej Christifideles laici Jan Paweł II zwracał się do wszystkich z gorącym napomnieniem o coraz większe zakorzenienie w swym umyśle, sercu i życiu świadomości kościelnej, a więc świadomości tego, że są członkami Kościoła Jezusa Chrystusa i że uczestniczą w tajemnicy jego komunii oraz w jego apostolskiej i misyjnej mocy" (nr 64). Jan Paweł II bardzo wyraźnie przypomniał wierzącym, że droga wiary chrześcijańskiej jest wpisana w rzeczywistość eklezjalną. Może więc tak naprawdę urzeczywistnić się tylko dzięki Kościołowi i w środowisku Kościoła. Tylko w eklezjalnym my" można rzeczywiście odkryć osobiste,ja". Wierzący winien mieć jeden cel: konsekwentnie i sumiennie dążyć całą swoją osobą do eklezjalnej komunii wiary (s. 5-6). Tymczasem już po Soborze kościelny charakter wiary wywoływał w niektórych kręgach uczucie niechęci i budził sprzeciw. W latach 80-tych Walter Kasper pisał, że roszczenie Kościoła do przedstawiania w sposób autentyczny i autorytatywny, a nawet nieomylny posłannictwa wiary wydaje się w radykalny sposób sprzeciwiać współczesnemu odczuciu wolności" {Rzeczywistość wiary, Warszawa 1979, s. 109). Na gruncie polskim, nie tylko wśród niewierzących, ale także w środowiskach zaangażowanych, pojawiały się od dawna, ale w drugiej połowie XX wieku z wyraźnym nasileniem, tendencje do zredukowania wiary chrześcijańskiej do wewnętrznego przeżycia oderwanego od Kościoła. Sytuacja na początku XXI wieku polega na tym, że religia nie została wyrugowana z życia społecznego, ale ewolucji ulega sposób jej rozumienia i przeżywania. Jedni poszukują subiektywnych doświadczeń religijnych poza Kościołem, wśród innych dochodzi do głosu tzw. hiperindywidualizm religijny, który wyraża się w tendencji prywatyzowania religii. Pojawiają się alternatywne dla wiary chrześcijańskiej eklektyczne formy duchowości. Dokonuje się proces selektywności i subiektywizacji wiary. Nie tyle chodzi o zbawcze spotkanie człowieka z Jezusem Chrystusem, co o zaspokojenie subiektywnych potrzeb emocjonalnych. Pojawia się wiara bez przynależności (believing without belonging). Zdaniem nestora polskich dogmatyków, ks. prof, dra hab. Czesława Bartnika, przyczyną jest przesadne akcentowanie - pod naporem indywidualizmu - perspektywy pojedynczej osoby wchodzącej na drogę wiary, z przesunięciem na drugi plan wymiaru eklezjalnego (s. 8-9). Pojawiają się postulaty gruntownej rekonstrukcji namysłu nad rzeczywistością chrześcijańskiej wiary przez pogłębienie jej teologii oraz silniejsze wyakcentowanie roli Kościoła jako jej zasadniczego podmiotu. W tym kontekście, wobec braku całościowego opracowania, całkowicie uzasadniony jest podjęty przez Habilitanta głębszy namysł teologiczny nad problematyką eklezjalnego 2

3 wymiaru wiary chrześcijańskiej, stworzenie pewnej syntezy papieskiego nauczania przełomu drugiego i trzeciego tysiąclecia na temat eklezjalnej natury wiary chrześcijańskiej" (s. 11). Zasadniczym celem dysertacji jest - według Autora - wydobycie z nauczania papieży przełomu XX i XXI wieku zasadniczych wątków dotyczących eklezjalnej natury wiary chrześcijańskiej, które byłyby jednocześnie ich wiarygodną odpowiedzią na aktualny kontekst jej pojmowania i przeżywania. Źródło dysertacji stanowi nauczanie papieży przełomu XX/XXI wieku, czyli Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka z lat Habilitant wyodrębnił teksty podejmujące problematykę chrześcijańskiej wiary. Dokonał ich pogłębionej analizy, by następnie usystematyzować, w wyniku czego powstała konkretna struktura monografii habilitacyjnej. Dokonując prezentacji problematyki Autor wskazuje istotny dla teologii fundamentalnej aspekt uwiarygodniający. W ocenie merytorycznej dysertacji warto zwrócić uwagę na niektóre, istotne jej aspekty. W kontekście negatywnych aspektów, które współcześnie ze szczególnym nasileniem przyczyniają się do deformacji aktu wiary i jego wymiarów istotne jest podkreślenie przez Habilitanta egzystencjalno-personalistycznego rozumienia wiary. Dla zbawczej wiary konstytutywne jest osobowe i osobiste spotkanie człowieka z Osobą Jezusa Chrystusa, a w Nim doświadczenie przemieniającego i ubogacającego spotkania z wszystkimi trzema Osobami Trójcy Świętej. Chrześcijaństwo - co słusznie akcentuje Habilitant za papieżami - to spotkanie z wydarzeniem, z Osobą - i całkowite przylgnięcie do Niej, dotknięcie sercem", poznanie sercem ( Amor ipse intellectus est - sama miłość bowiem jest już początkiem poznania") (s ), coraz głębsze utożsamienie się z Chrystusem - oczywiście mocą Jego łaski (Chrzest Święty), zanurzenie w Jego śmierci, pogrzebanie z Nim, powstanie z martwych i wkroczenie w nowe życie (s. 28). Integralny akt i proces wiary zawiera w sobie jedność aktu wiary {fides qua creditur - wiara, którą się wierzy) i treści wiary (fides quae creditur - wyznawane prawdy wiary). Wiara - jak przytacza za Katechizmem Kościoła Katolickiego Autor -,jest osobowym przylgnięciem człowieka do Boga', równocześnie i w sposób nierozdzielny jest ona dobrowolnym uznaniem całej prawdy, którą Bóg objawił" (150). Istotna jest - akcentuje Habilitant - komplementarność odniesień do Osoby i do prawdy - do prawdy przez zaufanie Osobie, która o niej świadczy (s. 30). Od tego w co wierzymy, ważniejsze jest komu wierzymy (s. 32). Przyjęcie prawd wiary jest konsekwencją spotkania Osoby Jezusa Chrystusa. To broni przed redukcją wiary do zbioru abstrakcyjnych informacji, stoickiej etyki czy filozofii praktycznej (s. 35). Wiara daje dostęp do Boga w Trójcy Osób Jedynego, który przemawia i daje życie w obfitości (s. 38). Akt wiary nie stoi w opozycji do wolnej woli człowieka, ale jest z nią całkowicie komplementarny. Posłuszeństwo wiary - czego nie przyjmują współczesne nurty filozofii liberalnej - polega na świadomym i dobrowolnym otwarciu się człowieka na głos objawiającego się Boga, który jest Miłością, powierzeniu Mu samego siebie, jednoczesne okazanie Mu pełnej uległości rozumu i woli. Jest ono w pełni zgodne z rozumną naturą człowieka. Stanowi nowy rodzaj bytowania całej osoby ludzkiej w relacji do Osób Boskich (s. 38). Wiara jest słuchaniem, które zmienia życie, pozwala w akcie w pełni osobowym powierzyć się Osobom Boskim. Jest przyzwoleniem, by porwała człowieka Prawda, którą jest Bóg, Prawda, która jest Miłością (s. 39). Jest - jak podkreśla Jan Paweł II - najwyższą z możliwych form ludzkiej wolności. Kto bowiem pozwala się prowadzić Duchowi Świętemu najbardziej radykalnie afirmuje swoją wolność (s. 44). Problemem jest zafałszowany obraz Boga, którego człowiek skażony grzechem pierworodnym nieustannie stawia w stan oskarżenia. Jak określił Jan Paweł II ulega 3

4 przewrotnemu geniuszowi podejrzeń", który zakłamuje prawdę o Bogu, Dobru absolutnym (por. DV, nr 36-38; s. 48). Wyzwalającą moc ma posłuszeństwo Jezusa Chrystusa. W Nim odnajdujemy żywą i osobową syntezę doskonałej wolności w całkowitym posłuszeństwie woli Ojca (por. VS, nr 87; s. 52). Autentyczna wolność najgłębiej urzeczywistnia się w świadomym i rozumnym przyjęciu woli Boga. Człowiek osiąga swą prawdziwą wielkość i pełnię. Staje się człowiekiem Bożym. Prawdziwa wolność - jak podkreśla Habilitant za Janem Pawłem II - polega na posłuszeństwie wobec prawdy własnego istnienia (s ). W rozumieniu chrześcijańskim - wielokrotnie podkreśla Habilitant - wiara nie jest sprawą prywatną. Wymiar osobisty jest nierozerwalnie złączony z odniesieniem wspólnotowym. Człowiek ze swej natury ma wymiar komunijny, został bowiem stworzony na obraz i podobieństwo Boga-Wspólnoty (Communio) Osób. Ma dynamikę trynitarną. Antropologia chrześcijańska jest relacyjna. Osoba ludzka jest istotq-w-relacji, rzeczywistością relacyjną (s. 67). Znajduje to swój wyraz już w genezie wiary. Nikt nie czyni sam siebie chrześcijaninem. Już w Starym Testamencie wiara rodzi się ze spotkania, w relacji (Abraham). Nowy Testament ukazuje wiarę, która rodzi się i żyje we wspólnocie Kościoła. Oznacza relację z Jezusem Chrystusem, a przez Niego i w Nim osobową więź z Bogiem Ojcem i Duchem Świętym oraz z innymi wierzącymi. Ja" chrześcijanina jest zawsze wpisane w my" Kościoła (s. 81). Nieodzowna jest rola świadka, który pełni rolę pośrednika. Akt i proces wiary ma strukturę: słuchanie (spotkanie) - przyjęcie - odpowiedź. Rodzi się ze spotkania Jezusa Chrystusa przekazywanego od osoby do osoby, z pokolenia na pokolenie. Ma charakter misyjny (s ). Dla autentycznej wiary chrześcijańskiej - podkreśla Habilitant - konstytutywne jest trwanie w Chrystusie" (esse in Christó), tożsame z trwaniem w założonej przez Niego wspólnocie eklezjalnej, Kościele. Taką strukturę ukazuje biblijny obraz latorośli wszczepionej w winny krzew. Sakrament Chrztu Świętego włącza w całego Chrystusa {Totus Christus - św. Augustyn): Głowę i członki, Osobę i Kościół. Wiara chrześcijańska rodzi się w Kościele, prowadzi do niego i w nim żyje (s. 95). Więź z Jezusem Chrystusem jest tożsama z relacją osobową z innymi wierzącymi w Jego Kościele (s. 96). Takie rozumienie wiary nie da się pogodzić ze współczesnymi iluzjami jej prywatyzacji, subiektywizacji, odkościelnienia, prób życia z Jezusem bez Kościoła, pójścia za Jezusem poza Kościołem, miłowania Jezusa bez Kościoła. Wiara nie da się zsynchronizować z postmodernistycznym, zglobalizowanym indywidualizmem, zamknięciem się w ubóstwianym własnym,ja", negacją więzi pokoleń (s ). Chrześcijańska wiara - jak podkreśla G. L. Muller - jest przekazywana w kontekście sieci relacji". Przyjmowanie nie może zostać odseparowane od przekazywania. Odrzucenie fundamentalnej zasady pośrednictwa Jezusa Chrystusa i Kościoła w imię samowystarczalności i całkowitej autonomii, jest ignorowaniem Misterium Incarnationis, Wcielenia Syna Bożego, jedynego Pośrednika między Bogiem a ludźmi (por. 1 Tm 2, 5) (s ). Chrześcijańska wiara stoi więc w wyraźnej opozycji do współczesnej mentalności indywidualistycznej. Wiara w Jezusa Chrystusa bez Kościoła staje się wytworem subiektywnej wyobraźni i fantazji. Indywidualistyczne odczytywanie Ewangelii oddala od Kościoła, a w konsekwencji od zbawienia (s. 111). Bez wspólnoty i mediacji Kościoła wiara ulega destrukcyjnym wpływom ducha tego świata. Dokonuje się bardzo niebezpieczna, bo milcząca apostazja. Tymczasem dojrzała wiara chrześcijańska - podkreśla za papieżami Habilitant - nie unosi się na falach mody i nowinkarstwa, ale jest zakorzeniona głęboko w osobowej przyjaźni z Chrystusem obecnym w Kościele (s ). Spotkanie Jezusa Chrystusa, poznanie Go i życie w Nim przez wiarę i sakramentalny chrzest oznacza głęboką przemianę zarówno ontyczną, jak i egzystencjalną. Chrześcijanin otrzymuje nową tożsamość. Benedykt XVI mówi o podmianie podmiotu" ( Teraz zaś już nie 4

5 ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus. Choć nadal prowadzę życie w ciele, jednak obecne życie moje jest życiem wiary w Syna Bożego, który umiłował mnie i samego siebie wydał za mnie" - Ga 2, 20). Chrzest sprawia, że śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa stają się drogą nowego życia chrześcijanina we wspólnocie Kościoła. Wyraża to modlitwa Ojcze nasz. W każdej modlitwie jak podkreśla Habilitant - chrześcijanin wyraża się najbardziej osobiście, a jednocześnie wchodzi głęboko w my" Kościoła (s. 123). Tożsamość chrześcijańska wyraża się w przynależności do Kościoła. Wiara sprawia, że wierzący żyją dzięki innym osobom i z innymi osobami. Ma charakter zarówno chrystologiczny, jak i eklezjologiczny (s. 125). Kto wierzy, nigdy nie jest sam, i w życiu i w śmierci" - te słowa Jana Pawła II oddają eklezjalną solidarność wertykalną - z Chrystusem, a w Nim z Ojcem i Duchem Świętym oraz horyzontalną - z innymi wierzącymi we wspólnocie Kościoła. Znajduje to wyraz w modlitwie wstawienniczej. Papieże mówią o wzajemności, współzależności (K. Rahner), współbrzmieniu, współistnieniu, współudziale, współprzenikaniu {perichoresis), solidarności eklezjalnej, synergii wiary (s ). Nie może mieć Boga za Ojca - nauczał św. Cyprian - kto nie ma Kościoła za matkę" (s. 139). Sentire cum Ecclesia jest kompatybilne z amare Ecclesiam (s. 142). Wzrost autentycznej miłości Chrystusa oznacza proporcjonalny wzrost miłości do Kościoła (s. 148). W drugiej części Habilitant przeprowadza studium nad eklezjalną dynamiką wiary. Podkreśla, że człowiek nie jest w stanie o własnych siłach uwierzyć w Boga. Zostajemy uzdolnieni do przyjęcia Osób Boskich i ich nauki za sprawą uprzedzającej i wspomagającej łaski Bożej oraz wewnętrznej pomocy Ducha Świętego. Ludzkie, konieczne współdziałanie umożliwia uprzedzające mówienie i działanie Boga wobec człowieka. Initium fidei jest domeną Osób Boskich (s ). Verbum Domini i Locutio Dei stanowi najważniejszą regułę wiary (reguła fidei) Kościoła. Spisane i przekazywane Słowo Boże jest wpierw wpisane w serce Kościoła. Chrześcijaństwo nie jest religią Księgi, lecz religią słowa Bożego, które jest obecne jako żywa Osoba (s. 169). Jedynym środowiskiem i kluczem hermeneutycznym autentycznej interpretacji słowa Bożego jest wiara Kościoła. Nie wystarczy zaangażowanie intelektualne, wysiłek naukowy. Warunkiem sine qua non jest wejście w wielki dziejowy nurt żywej wiary Kościoła wzbudzanej i dynamizowanej obecnością Ducha Świętego i żyjącej pod kierunkiem Magisterium Ecclesiae. Głębia autentycznego doświadczenia eklezjalnego sprzyja lepszemu zrozumieniu autentycznej wiary w odniesieniu do słowa Bożego, i na odwrót (...) czytanie w wierze Pism prowadzi do wzrostu życia eklezjalnego" (VD, nr 30; s. 182). Na straży słowa, które rodzi wiarę, stoi Kościół. Winien on naśladować postawę Boga Ojca, który jest wierny i w Jezusie Chrystusie potwierdza to krzyżem. Wierność Kościoła oparta jest na przekonaniu, że przyjęte z wiarą słowo Boga tworzy wspólnotę eklezjalną. Prawdziwą więc drogą Kościoła jest wierność Chrystusowi. Jak naucza doświadczenie pierwotnego Kościoła - trwanie w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach (por. Dz 2, 42). Wobec zagrożenia hermeneutyki nieciągłości i zerwania z tradycją, papież Benedykt XVI podkreśla, że ciągłość wiary i autentyczna odnowa Kościoła nie stanowią dla siebie alternatywy, ale są komplementarną, wzajemnie warunkującą się symbiozą (s ). Papieże bardzo mocno akcentują wierność Kościoła Bogu i wierność wierzących Kościołowi. Taka wierność jest też warunkiem wyborów definitywnych i nieodwołalnych, które nadają ludzkiemu życiu najgłębszy sens. Dokonuje się to za sprawą Ducha Świętego, który uobecnia nieustannie i ożywia 'tak' Boga w Jezusie Chrystusie i wzbudza w sercach wierzących pragnienie naśladowania Go. Wierne trwanie w prawdzie Ewangelii i kierowanie się nią w postępowaniu jest możliwe dzięki wewnętrznej pomocy Ducha Świętego (s. 194). Duch sprawia przyjście Chrystusa w nowy sposób - w ekonomii sakramentalnej Kościoła - Ciała Chrystusa. Duch też umożliwia, że wspólnota Kościoła nie 5

6 tylko pamięta, ale także nieustannie trwa w prawdzie otrzymanej od Pana. Uzdalnia też do wewnętrznego przylgnięcia do prawdy Chrystusa oraz uczynienia z niej zasady życia. W kolejnej części pracy Habilitant - za papieżami - wskazuje na rozumienie Tradycji jako żywej pamięci o zmartwychwstałym Chrystusie obecnej we wspólnocie wierzących (s. 204). Dzięki Duchowi Świętemu staje się ona stałą aktualizacją czynnej obecności zmartwychwstałego Pana pośród swojego ludu a zarazem skutecznym procesem przekazu darów zbawienia. Zmartwychwstały Chrystus nie jest przeszłością, ale żyje i działa tu i teraz w eklezjalnej rzeczywistości. Duch sprawia też, że wzrasta zrozumienie zarówno rzeczy, jak i przekazanych słów. Pneumahagijna komplementarność tradycji i postępu chroni Kościół przed błędnymi postawami progresizmu (dążenie ku przyszłości zrywające z przeszłością) i integryzmu (tradycjonalizmu - zamknięcie w przeszłości) (s ). Habilitant mocno akcentuje, że wiara jest stale przeżywana i wyznawana przez Kościół i jednocześnie odnawiana i pogłębiana przez Ducha Świętego w świadomości ludu Bożego (s. 213). Gwarantem tego procesu jest także osoba papieża i kolegium biskupów: ministerium stoi w służbie misterium (s. 216). Successio apostolica jest osobowym gwarantem prawdziwości wiary, historycznej i duchowej więzi Kościoła ze Zmartwychwstałym. Jutro Kościoła mieszka w jego korzeniach" (s. 221). Na papieżu spoczywa odpowiedzialność, by Słowo Boże było obecne w Kościele w całej swej wielkości i rozbrzmiewało czystym głosem (s. 227). Tak pneumahagijnie rozumiana Tradycja jest skuteczną aktualizacją czynnej obecności zmartwychwstałego Pana we wspólnocie wierzących. Jest złożoną, żywą i nieustannie rozwijającą się rzeczywistością jednej i niezmiennej wiary chrześcijańskiej, zakorzenionej w przeszłości i dynamicznie rozwijającej się ku przyszłości (s ). Eklezjalna zasada wzajemności i współzależności działa zarówno w dobru (wzrost w świętości podnosi Kościół), jak i w złu (grzeszący ściąga wspólnotę w dół). Zerwanie więzi z Osobami Boskimi przez chrześcijanina oddziałuje destrukcyjnie na jego relacje z innymi. Zgodnie z prawem zstępowania" i prawem wstępowania" (s. 234) czynienie zła ściąga Kościół w dół, natomiast każda wznosząca się dusza dźwiga ze sobą cały świat (Jan Paweł II). Chrześcijanin nigdy nie zostaje więc sam (konstruktywna krytyka postępowania, upomnienie braterskie - correctio fraterna). Nawet będąc w stanie grzechu jest wspierany macierzyńską, solidarną miłością eklezjalnej wspólnoty wiary (s. 239). Przebaczenie i nawrócenie jest aktem osobistym, ale we wspólnocie ludu Bożego. Chrystus nie chce niczego robić bez Kościoła, a Kościół nie może niczego odpuścić bez Chrystusa. Analogiczną strukturę - wykazuje Habilitant - ma każde chrześcijańskie powołanie. Jest zaproszeniem Chrystusa - we wspólnocie Kościoła - skierowanym osobiście do konkretnego człowieka (s ). Podstawowym wymiarem egzystowania każdego chrześcijanina, każdej wspólnoty i ruchu religijnego jest właśnie eklezjalność. Bóg powołuje zarówno do aktualizacji aktu wiary, jak i realizacji konkretnego powołania życiowego na drodze wiary. Dar jest zarówno osobisty, jak i służy dobru wszystkich, całemu Kościołowi. Rodzimy się do kapłaństwa z Serca samego Odkupiciela, w centrum Jego ofiary krzyżowej, a zarazem rodzimy się z łona Kościoła - ludu kapłańskiego (s. 248). Prezbiterzy miłując Jezusa Chrystusa, są zdolni do miłości Jego Mistycznego Ciała - Kościoła (amoris officium). Są w Kościele i dla Kościoła sakramentalnym uobecnieniem Jezusa Chrystusa, Głowy i Pasterza. Wymiar Kościoła jest również czymś istotnym dla właściwego rozumienia tożsamości życia konsekrowanego, jak i zaangażowania wiernych świeckich, (s. 250). Papieże - dobitnie podkreśla Habilitant - mówią o wzajemnym przyporządkowaniu. Powołania do świętości są różne, ale zawsze komplementarne. Podobnie charyzmaty muszą być odczytywane w kontekście prawdy o równej godności wszystkich członków Kościoła i jedności jego zbawczej misji ( różnorodność posług w jedności posłannictwa"; s. 253). We właściwym rozumieniu nie można w Kościele przeciwstawiać porządku instytucjonalnego 6

7 (hierarchicznego) charyzmatycznemu. Obydwa są darem Boga i współtworzą rzeczywistość eklezjalną. Wielość i różnorodność Bożych darów stanowi bogactwo Kościoła. Najgłębszym źródłem tej jedności jest trynitarna jedność Osób w Duchu Świętym, który ma moc zharmonizować ze sobą wielorakie powołania, dary i charyzmaty, pojednać eklezjalną różnorodność (por. 1 Kor 12, 12; s. 257). Każdy dar ma charakter służebny. Wpisuje się w dynamikę wzrostu Kościoła ubogacając jego rzeczywistość. Dzięki osobistym obdarowaniom można mówić o Kościele uczestnictwa" - eklezjalnej wspólnocie wiary. Zróżnicowane obdarowanie odpowiada osobowej niepowtarzalności każdego człowieka. Wreszcie dar/charyzmat/urząd nie jest dla wynoszenia się, ale stanowi powód wdzięczności Bogu. Nie stanowi bowiem podstawy do konkurowania, ale wzajemnego ubogacania się i służenia dla dobra Kościoła i jego członków. Różnorodność nie szkodzi jedności, ale ją wzbogaca - podkreślał Jan Paweł 11. Wymaga duszpasterstwa wspólnotowego" (s ). To określa relacje między Kościołem powszechnym a kościołami partykularnymi. Kościół powszechny jest rzeczywistością ontologicznie i czasowo uprzednią w stosunku do każdego kościoła partykularnego. Wzajemnie przenikają się i zawierają w sobie. Dlatego naturalną konsekwencją jest solidarna współpraca obu rzeczywistości według zasady, że podejmowane wybory kościelne współgrają ze sobą w różnych częściach świata (s. 263). We wszystkich wymiarach musi dominować zasada wzajemnego ubogacania się, wzajemna i płodna wymiana darów, doświadczeń. Autentycznie wierzymy zawsze jako my". Życie wiarą jest rzeczywistością dynamiczną, ukierunkowaną na wzrost każdego człowieka do dojrzałości i świętości, ku pełni w Jezusie Chrystusie. Szczególna rola przypada rodzinie chrześcijańskiej, która jest podstawową komórką Kościoła (Ecclesia domestica) i w której najbardziej intensywnie przebiega proces dojrzewania w wierze. Rodzina chrześcijańska stanowi naturalną i podstawową szkołę wiary. Rodzice są szczególnymi narzędziami w rękach samego Boga i Jego troskliwymi współpracownikami w dziele dojrzewania i rozwijania wiary. Wymiar osobisty i eklezjalny wiary chrześcijańskiej wpisany jest w Eucharystię. Stanowi jej istotę. W niej chrześcijanie doświadczają obecności Chrystusa, a przez Niego i w Nim - spotykają braci i siostry w wierze (s. 275). Oświeceni światłem Ewangelii, umocnieni łaską sakramentalną mogą skuteczniej dążyć ku dobru. Każda celebracja Eucharystii jest doświadczeniem spotkania Osób Boskich i Kościoła. Eucharystię celebruje cały Chrystus" - eklezjalne Ciało Chrystusa nierozdzielnie złączone ze swoją Głową. Nie można z niej robić teatru, spektaklu. Niedopuszczalne jest - jak określił Benedykt XVI - własne majsterkowanie. Eucharystia albo jest opus Dei, gdzie Chrystusowi przypada centralne miejsce, jest jej podmiotem, albo nie ma jej wcale (s. 277). W kontekście różnych eksperymentów" liturgicznych Habilitant - za Janem Pawłem II - bardzo mocno podkreśla, że liturgia nigdy nie jest prywatną sprawą kogokolwiek, ale zawsze pokorną służbą wobec Chrystusa i Jego Kościoła (por. EdE, nr 52; s. 278). Ministerium jest w służbie Misterium. Poprawnie celebrowana wyprowadza wierzących z fałszywego poczucia samowystarczalności, z zamknięcia się w sobie. Wprowadza w rzeczywistość powszechnej eklezjalnej wspólnoty wiary, którą żywi i podtrzymuje sam Bóg. Trwanie w eklezjalnym my" daje każdemu wierzącemu pewność wiary, poczucie bezpieczeństwa i doświadczenie Bożej miłości. Podobnie jak chrześcijańska modlitwa, nigdy nie jest jednokierunkowa. Jest kooperacją Boskiej i eklezjalnej wspólnoty, gdzie prymat działania zawsze przypada Bogu. Modlitwa - podkreśla Benedykt XVI - pod kierunkiem Ducha Świętego, który sprawia, że mówimy «Abba, Ojcze!» z Chrystusem i w Chrystusie, włącza nas w jedną wielką mozaikę, jaką stanowi rodzina Boża, w której każdy ma swoje miejsce i ważną rolę, w głębokiej jedności ze wszystkimi" (s ). 7

8 Wiara chrześcijańska stanowi fundament i nieodzowny kontekst posługi teologa i teologii. Bez wiary - słusznie podkreśla Habilitant za Lumen gentium - uprawianie teologii jest niemożliwe. Autentyczna teologia rodzi się z obcowania w wierze z misterium Boga, które przybiera kształt myślenia metodycznego. Autentyczna teologia żyje wiarą, do wiary prowadzi i przyczynia się do umocnienia wiary. Jest głęboko zakorzeniona w wierze Kościoła i pełni rolę służebną wobec niej. Teolog jest sługą prawdy Bożej. Warunkiem sine qua non jest zarówno jego głęboka wiara osobista, jak i prawdziwe zakorzenienie w wierze Kościoła (s ). Teologię można uprawiać tylko wewnątrz Kościoła (Benedykt XVI; s. 297). Niezbędna jest harmonia namysłu intelektualnego z życiem duchowym. Konieczne jest studiowanie Prawdy Pańskiej z pochylonym czołem, z umysłem otwartym i na klęczkach" (Franciszek; H. U. von Balthasar - za Ojcami Kościoła - podkreślał konieczność uprawiania teologii na kolanach). Taka postawa ożywia i pogłębia wiarę konieczną do głębszego doświadczenia Bożej prawdy oraz wyrabia wewnętrzną uległość wobec niej" (RH, nr 19; s ). Wiedza rośnie bowiem tylko wtedy, gdy miłuje prawdę. Miłość staje się rozumieniem, a teologia prawdziwą mądrością serca, która ukierunkowuje i podtrzymuje wiarę oraz życie wierzących" (Benedykt XVI; s. 293). Dlatego mówimy o powołaniu teologa, które ma charakter missio w Kościele. Jest wpisane w jego misję ewangelizacyjną. W wypełnianiu powołania teologa w Kościele ważna jest pokora intelektualna wobec ogromu niezgłębionego misterium nieskończonego Boga oraz towarzysząca jej wdzięczność. Prawdziwy geniusz teologiczny rozkwita nie w opozycji do Kościoła, ale w trwałym, głębokim, eklezjalnym zakorzenieniu" (Benedykt XVI; s. 300). Pokora czyni teologa współpracownikiem prawdy (cooperatores veritatis). Wierność wierze Kościoła gwarantuje zachowanie tożsamości teologa i krytyczny dystans do wpływów ducha świata. W tym kontekście - dobitnie podkreśla Habilitant - trzeba odczytywać wolność badawczą teologa i prawidłową relację z Magisterium Ecclesiae jako ostateczną instancją weryfikującą autentyczność interpretacji. Wolność badań teologicznych określona jest przez ich przedmiot oraz służbę ludowi Bożemu. Dlatego znajduje swoje uzasadnienie i urzeczywistnienie w harmonii z Ewangelią. Wierność stanowi warunek sine qua non autentycznego postępu w odczytywaniu prawdy Ewangelii. Teolog nie może stawiać siebie poza czy ponad Magisterium Kościoła. Niezbędna jest czynna komunia i nieustanny dialog obu urzędów, aby badania teologiczne i ewangelizacja szły razem. Posługa teologa jest częścią zbawczej misji Kościoła. Śledząc współczesny kontekst wiary teolog musi interpretować go nie w duchu świata, ale w świetle Ewangelii, aby zachować sensus fidei (s ). W ostatnim rozdziale Habilitant podejmuje kwestię wiarygodności eklezjalnego przekazu wiary. Proces wiary zawiera w sobie aspekt przyjmowania {paralepsis) i przekazywania (parädosis). Wierzący jest uczniem i misjonarzem. Niezbędna jest więc gotowość bycia ewangelizowanym, jak i ewangelizowania innym. Są zatem konieczne wszystkie elementy ewangelizacji: przepowiadanie, celebracja i posługa miłości. Chrześcijanin - także wobec trwających w grzechu - nie może redukować prawdy Ewangelii. Tylko cała Ewangelia wyzwala i prowadzi do dojrzałości wiary. Dlatego konieczne jest głoszenie całej prawdy Ewangelii i wypływającej z tego oceny ludzkich czynów przy jednoczesnym towarzyszeniu im z macierzyńską miłością i podtrzymywanie w nadziei (s. 334). Nieposłuszeństwo, sekularyzacja, rozcieńczanie wiary - podkreśla zdecydowanie Habilitant - nie jest drogą odnowy Kościoła (s ). Każdy człowiek ma prawo do całej prawdy Ewangelii. Nie wolno więc jej fałszować, dopasowywać do zsekularyzowanego społeczeństwa. Wobec pokusy przystosowania się i ryzyka konformizmu w postawie wierzących papieże przypominają o znaczeniu posłuszeństwa wiary (s. 340). Z punktu widzenia teologii fundamentalnej ważny jest aspekt uwiarygodnienia. Pierwszy aspekt dotyczy jedności uczniów Chrystusa. Komunia eklezjalna jest konsekwencją 8

9 komunii trynitarnej i komunii w Chrystusie. Motyw jedności, o którą modli się dla swoich uczniów Chrystus w Wieczerniku, ma charakter uwiarygodniający. Widzialna jedność wierzących rodzi się na fundamencie jedności z Ojcem i Synem oraz jedności Syna z Ojcem (por. J 17, 21-23). Widzialna jedność między uczniami Chrystusa, ochrzczonymi, ma być znakiem uwiarygodniającym misję Jezusa Chrystusa oraz filarem skuteczności misji apostolskiej. Ma służyć temu, by świat uwierzył w posłannictwo Syna Bożego (s. 351). Świadectwo jedności wszystkich uczniów Chrystusa - o czym wiedzą przede wszystkim misjonarze i z czego narodził się ruch ekumeniczny - jest niezbędnym warunkiem wiarygodności ewangelizacji. Głosząc Ewangelię pojednania nie sposób nie dążyć czynnie do pojednania chrześcijan, jedności w Bożym My" (Jan Paweł II; s ). Tylko więc autentyczna, głęboka komunia z Ojcem, Synem i Duchem Świętym stanowi prawdziwy korzeń i źródło komunii międzyludzkiej (s. 354). Wiarygodna jedność musi mieć więc zakotwiczenie w jedności trynitarnej. Aby mogła być rozpoznawalna i skutecznie prowadzić do wiary musi być z kolei dostrzegalna. Nie chodzi przy tym o zubażającą jednolitość, ale 0 jedność dowartościowującą bogactwo różnorodnych Bożych darów udzielanych chrześcijanom przez Ducha Świętego. Wówczas jest ona nie tylko wiarygodna, ale także autentycznie owocna (s. 357). Przekaz wiary chrześcijańskiej uwiarygodnia świadectwo miłości i świętości życia. Wówczas chrześcijańskie życie staje się wyraźnym znakiem obecności zmartwychwstałego Chrystusa we wspólnocie wierzących. Dzięki temu chrześcijaństwo jest w stanie skuteczniej pociągać ludzi na drogę chrześcijańskiej wiary. Prawdziwą drogą Kościoła - jak podkreślał Jan Paweł II - jest wierność Chrystusowi. Wiara działa przez miłość (por. Ga 5, 6). Autentyczna chrześcijańska miłość, która owocuje ostatecznie świętością chrześcijańskiego życia, czyni uczniów wiarygodnymi. Świętość jest bowiem konsekwencją głębokiego zakorzenienia w Bogu i płynącego stąd autentycznego życia wiarą. Przełożenie usłyszanego słowa Bożego na uczynki miłości czyni głoszenie Ewangelii skutecznym. Dlatego to właśnie święci są najbardziej skutecznymi reformatorami Kościoła i ewangelizatorami. Tak zaś wiarygodne świadectwo jest w stanie otwierać serca i umysły współczesnych na Boga, który jedyny może zaspokoić obecne w nich głębokie pragnienie prawdziwego życia, które nie ma końca (s. 371). Podejmując próbę podsumowania wyników przeprowadzonych przez Habilitanta badań trzeba podkreślić aktualność problematyki, jaką jest wiara chrześcijańska, jej zagrożenia oraz kształt w nauczaniu magisterialnym Kościoła na przestrzeni lat Autor nie poprzestaje na analizie zagrożeń i negatywnych wpływów wielu współczesnych czynników społeczno-kulturowych na przeżywanie wiary. Trzeba zresztą przyznać, że przeprowadzona analiza nauczania papieskiego pod tym kątem jest bardzo wnikliwa. Habilitant - za papieżami Janem Pawłem II, Benedyktem XVI i Franciszkiem, daje bardzo wartościową i konstruktywną odpowiedź Kościoła na współczesne tendencje redukcjonistyczne. Przeprowadzone studium wykazuje, że skutecznym antidotum na współczesne tendencje indywidualistyczne jest ukazanie całościowego obrazu wiary chrześcijańskiego z jej tak istotnym wymiarem eklezjalnym. Pozwala to głębiej zrozumieć chrześcijańską tożsamość. Eklezjalność ujęcia wiary i jej przeżywanie we wspólnocie Kościoła nie jest jakimś ograniczeniem wierzącego, ale czynnikiem koniecznym warunkującym osiągnięcie dojrzałości i pełnego rozwoju w wierze. Habilitant w bardzo wyważony sposób ukazuje nieodzowność osobistego i wspólnotowego przeżywania obecności w Kościele. Komplementarność wzajemności i współzależności wierzącego 1 Kościoła sprawia, że chrześcijanin w osobiście przeżywanej wierze nie jest zdany na subiektywne przeżycia, ale zyskuje stały i pewny punkt oparcia oraz potwierdzenie autentyczności spotkania z Jezusem Chrystusem obecnym we wspólnocie, słowie Bożym 9

10 i sakramentach Kościoła. Habilitant skutecznie wykazuje, że eklezjalność stanowi zasadniczy klucz hermeneutyczny do właściwego zrozumienia teologicznych kwestii szczegółowych, jak m.in. interpretacja słowa Bożego, prymat biskupa Rzymu, sukcesja apostolska, powołania i ruchy w Kościele, tożsamość i misja teologii oraz teologów. W wielu miejscach Habilitant z przekonaniem akcentuje tożsamość chrześcijańskiej wiary, jej chrystologiczny i pneumatologiczny (pneumahagijny) charakter. Godne podkreślenia jest wyartykułowanie, że owocność wzrostu eklezjalnej wspólnoty, ubogacającego działania duchownych i świeckich, autentycznego wkładu teologów w dzieło zbawczej i ewangelizacyjnej działalności Kościoła, skuteczności budowania widzialnej jedności chrześcijan, uwarunkowane jest posłuszeństwem wiary, wiernością Chrystusowi i Magisterium Ecclesiae oraz osobistym zaangażowaniem w życie Ewangelią, a ostatecznie świętością. Na uznanie zasługuje krytyczne podejście Habilitanta do prezentowanych treści nauczania papieskiego przełomu XX i XXI wieku. Podziw budzi umiejętne prowadzenie dyskusji z udziałem trzech, jakże różnych pod względem warsztatu teologicznego, papieży. Natomiast pewnym mankamentem recenzowanego studium wydaje się być zbyt rzadkie odwoływanie się do dyskusji z teologami. O ile we wstępie Habilitant wykazał się umiejętnością bardzo bogatej dyskusji teologicznej, o tyle w dalszej części studium wydaje się, że niezbyt często zaprasza czytelnika do dyskusji z szerszym spektrum poglądów teologicznych na omawiane tematy. Myślę jednak, że ten brak rekompensuje dyskurs trzech stanowisk papieży. Na podkreślenie zasługują zredagowane wstępy do poszczególnych części oraz rozdziałów dysertacji. Szczególnie zaś cenne są zwieńczenia każdego rozdziału syntetycznym, bardzo dobrze zredagowanym, merytorycznym podsumowaniem. Wszystko to świadczy o wysokiej klasy warsztacie naukowym Habilitanta i jego umiejętności prowadzenia dojrzałych badań teologicznych. W sumie mamy do czynienia z bardzo dojrzałym i głębokim studium teologicznym przeprowadzonym przez wytrawnego badacza naukowego. 3. Ocena dorobku poza rozprawą habilitacyjną Ks. dr Roman Słupek SDS, oprócz dysertacji habilitacyjnej Credo et Credimus Ecclesiam. Eklezjalność wiary chrześcijańskiej w nauczaniu papieskim przełomu XX i XXI wieku (Jan Paweł II, Benedykt XVI, Franciszek), Wydawnictwo SALVATOR, Kraków 2017, ss. 431, wskazał jako dorobek po uzyskaniu doktoratu z nauk teologicznych 2 książki. Pierwsza z nich jest zatytułowana Jesteśmy Kościołem Trójedynego Boga. Kolegialność Kościoła według Yves'a Congara, TN KUL, Lublin 2004, ss Druga nosi tytuł Kto wierzy nigdy nie jest sam. Wiara, Kościół i wierzący inaczej w myśli Benedykta XVI, Wydawnictwo Salvator, Kraków 2013, ss Ponadto Habilitant jest autorem 23 artykułów naukowych (22 wydane drukiem, jeden złożony do druku w wydawnictwie), 3 haseł leksykograficznych, 4 wstępów/wprowadzeń do publikacji, 3 recenzji, 7 sprawozdań i opracowań Publikacje książkowe: Jako książki autorskie Habilitant wskazał dwie publikacje: 1. Jesteśmy Kościołem Trójedynego Boga. Kolegialność Kościoła według Yves 'a Congara, TN KUL, Lublin 2004, ss Kto wierzy nigdy nie jest sam. Wiara, Kościół i wierzący inaczej w myśli Benedykta XVI, Wydawnictwo Salvator, Kraków 2013, ss Pierwsza pozycja jest publikacją pracy doktorskiej przygotowanej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w Lublinie pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Mariana Ruseckiego. 10

11 Trzeba podkreślić, że tylko najbardziej wybitne prace doktorskie są publikowane w tymże wydawnictwie, co bardzo dobrze świadczy o poziomie naukowym monografii ks. Romana Słupka. Druga z pozycji książkowych Kto wierzy nigdy nie jest sam. Wiara, Kościół i wierzący inaczej w myśli Benedykta XVI, Wydawnictwo Salvator, Kraków 2013, ss. 139 jest zbiorem artykułów już wcześniej wydanych lub przeredagowanych i rozszerzonych, wskazanych w autoreferacie jako dorobek do habilitacji Artykuły naukowe: Habilitant jest autorem w sumie 23 artykułów naukowych, z których 22 zostały opublikowane w czasopismach krajowych. Jeden artykuł jest złożony do druku w wydawnictwie. 1. Istotne elementy kolegialności eklezjalnej i jej znaczenie na początku trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2005) nr 1, s Nauczanie Jana Pawła II o kolegialności w Kościele Chrystusowym, w: Jana Pawła II inspiracje chrystologiczne, red. K. Kaucha, J. Mastej, Lublin - Kielce - Kraków 2006, s Teologiczne przesłanki zastosowania myślenia komplementarnego w teologii, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2006) nr 1, s Struktura najwyższej władzy w Kościele w ujęciu Yves 'a Congara, w: Scio cui credidi. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Mariana Ruseckiego w 65. rocznicę urodzin, red. I.S. Ledwoń, K. Kaucha i in., Lublin 2007, s Tajemnica relacji Jezusa Chrystusa z Kościołem w nauczaniu Benedykta XVI, Studia Salvatoriana Polonica" 1(2007), s Posłuszeństwo, czyli dyskusja do przedostatniego słowa, Życie Konsekrowane" (2007) nr 2, s Sentire cum Ecclesia et cum Societate w świetle pism o. Jordana, Studia Salvatoriana Polonica" 3(2009), s Benedykt XVI o istocie i miejscu życia konsekrowanego w Kościele, Życie Konsekrowane" (2009) nr 6, s Obecność i znaczenie myślenia komplementarnego we współczesnej refleksji teologicznej, Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii" Tom 1(56) (2009), s Eklezjologia personalistyczna Benedykta XVI, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2010) nr 1, s Kościół to my. Czynniki kształtujące świadomość eklezjalną, Studia Salvatoriana Polonica" 4(2010), s Aktualność nakazu misyjnego w kontekście zbawczej wartości religii pozachrześcijańskiach, Collectanea Theologica" (2010) nr 3, s Patrystyczna koncepcja Ecclesia Mater - jej wymowa i aktualność, w: Servus Sanctae Hedvigis Fidelis. Księga dedykowana księdzu Antoniemu Kiełbasie SDS, red. J. Swastek, M. Piela, Wrocław 2011, s Sensotwórczy wymiar Objawienia Bożego według adhortacji Verbum Domini" Benedykta XVI, Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii" Tom 3(58) (2011), s

12 15. Cel i formy dialogu międzyreligijnego według Benedykta XVI, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2012) nr 2, s Dialog międzyreligijny jako życiowa konieczność" w nauczaniu Benedykta XVI, Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii" Tom 4(59) (2012), s Benedykta XVI chrystologiczne uzasadnienie eklezjalnego posłuszeństwa, Studia Salvatoriana Polonica" 7(2013), s Benedykta XVI sensotwórcza apologia wiary jako odpowiedź na postmodernistyczny kryzys sensu i wartości, w: Wiarygodność chrześcijaństwa w dyskusji z postmodernizmem, red. W. Szukalski, Bydgoszcz 2013, s Teologia aktu wiary w nauczaniu Benedykta XVI w Roku Wiary, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2013) nr 2, s Chrystologia w służbie odnowy obrazu Boga i Kościoła w ujęciu Yves 'a Congara, w: Jezus Chrystus w refleksji współczesnych teologów, red. B. Kochaniewicz, Poznań 2013, s Eklezjalność wiary chrześcijańskiej w papieskim nauczaniu Benedykta XVI i Franciszka w ramach Roku Wiary, w: Teologiczna cnota wiary, red. W. Wołyniec, Wrocław 2015, s Dialog międzyreligijny a głoszenie wyjątkowości objawieniowej i zbawczej Jezusa Chrystusa. Odpowiedz Jana Pawła II na posoborowe wyzwania, w: Współczesne kontrowersje chrystologiczne, red. B. Ferdek, Wrocław 2016, s Benedykta XVI apologia eklezjalnego wymiaru wiary chrześcijańskiej (tekst przyjęty przez redakcję do publikacji po konferencji: Teologia fundamentalna w twórczości Josepha Ratzingera) Hasła leksykograficzne: Habilitant jest autorem jednego hasła leksykograficznego w pozycji opublikowanej: 1. Congar Yves, w: Leksykon teologii fundamentalnej, red. M. Rusecki, Lublin - Kraków 2002, s Dwa teksty zostały złożone do druku: 1. Kościół (tekst przyjęty przez redakcję Leksykonu teologii życia konsekrowanego, red. J. Tupikowski, J. Kiciński). 2. Śmierć (tekst przyjęty przez redakcję Leksykonu teologii życia konsekrowanego, red. J. Tupikowski, J. Kiciński) Wprowadzenia do czasopism naukowych: Habilitant zredagował 4 wprowadzenia do czasopism naukowych: 1. Od Redakcji - From the Editor, Studia Salvatoriana Polonica" 3(2009), s Od Redakcji - From the Editor, Studia Salvatoriana Polonica" 6(2012), s Od Redakcji - From the Editor, Studia Salvatoriana Polonica" 8(2014), s Od Redakcji - From the Editor, Studia Salvatoriana Polonica" 10(2016), s Recenzje pozycji naukowych: Bardzo ważna w ocenie dojrzałości naukowej jest zdolność krytycznej oceny publikacji naukowych. Ukazuje ona warsztat naukowy i dojrzałość kandydata ubiegającego 12

13 się o status samodzielnego pracownika naukowego. Habilitant jest autorem 3 recenzji naukowych: 1. P. Swięcicka-Wystrychowska, Proces Jezusa w świetle prawa rzymskiego. Studium z zakresu rzymskiego procesu karnego w prowincjach wschodnich w okresie wczesnego pryncypatu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, ss. 186, Studia Salvatoriana Polonica" 2(2008), s W. Bruners, Jak Jezus uczył się wierzyć, przekl. P. Filippi-Lechowska, Wydawnictwo W Drodze", Poznań 2007, ss. 140, Ateneum Kapłańskie" 2008 z. 1(596), s H. Seweryniak, Geografia wiary, Biblioteka Więzi, tom 245, Warszawa 2010, ss. 305, Wrocławski Przegląd Teologiczny" 2011 nr 1, s Sprawozdania i opracowania: Habilitant jest autorem 2 opracowań z tekstu francuskiego opublikowanych w monografii zbiorowej teologicznofundamentalnej oraz 5 sprawozdań zamieszczonych w czasopismach naukowych oraz publikacji książkowej Działalność dydaktyczna i organizacyjna, współpraca z instytucjami naukowymi: Ks. dr Roman Słupek SDS od 2002 roku jest wykładowcą w Wyższym Seminarium Duchownym Salwatorianów w Bagnie koło Wrocławia. Prowadzi zajęcia z następujących dyscyplin teologicznych: Teologia fundamentalna (wykłady i ćwiczenia), Wprowadzenie w chrześcijaństwo (wykłady), Religiologia (wykłady i ćwiczenia), Seminarium naukowe z teologii fundamentalnej i religiologii, w ramach którego wypromował 11 prac magisterskich, a następne 3 są w trakcie redagowania. Habilitant prowadził dwa wykłady monograficzne: 1. Wspólnotowa i hierarchiczna natura Kościoła (rok akadem. 2003/2004), 2. Apologia wiary Kościoła (rok akadem. 2014/2015) oraz dwa konwersatoria monograficzne: 1. Wiara i Kościół w myśli Benedykta XVI (rok akadem. 2012/2013), 2. Współczesne kontestacje wiary i Kościoła (rok akadem. 2015/2016). Jest odpowiedzialny za organizację wystąpień naukowych wizytujących profesorów oraz inne formy aktywności dotyczącej problematyki teologicznofundamentalnej i religiologicznej, systematyczne wyjazdy ze studentami teologii na spotkania w synagodze oraz w ramach Dnia Judaizmu w Kościele w Polsce (PWT Wrocław) i dialogu katolickożydowskiego. Ponadto Habilitant przez 7 lat pełnił funkcję ojca duchownego ( ). W 2006 roku objął funkcję dyrektora biblioteki seminaryjnej. Od 2007 roku pracuje naukowo na Papieskim Wydziale Teologicznym we Wrocławiu. Przez pierwsze dwa lata ( ) był zatrudniony na stanowisku asystenta w Instytucie Teologii Systematycznej przy Katedrze Teologii Fundamentalnej i Religiologii. Od 2009 roku jest adiunktem. Na PWT prowadzi wykłady i ćwiczenia z Teologii fundamentalnej oraz religiologii. Ponadto ma w swym dorobku naukowo-dydaktycznym wykłady monograficzne na studiach doktoranckich: Trynitarna geneza Kościoła i jej eklezjologiczne implikacje, Apologia wiary Kościoła w nauczaniu Benedykta XVI, Teologia wiary i Kościoła, Wybrane zagadnienia z teologii religii, Współczesne debaty o Kościele. Ich historyczne uwarunkowania i perspektywy. Od 2015 roku powierzono Mu wykłady i ćwiczenia z religiologii w Instytucie Filozoficzno-Teologicznem im. Edyty Stein w Zielonej Górze. 13

14 W 2004 roku, rok po obronie pracy doktorskiej, Habilitant sfinalizował wydaniem książki Jesteśmy Kościołem Trójjedynego Boga. Kolegialność Kościoła według Yves'a Congara (TN KUL) grant Komitetu Badań Naukowych na projekt badawczy nr rej. 2 HO IB Jest współzałożycielem, a od 2006 roku pełni funkcję sekretarza redakcji rocznika naukowego Studia Salvatoriana Polonica" wydawanego przez WSD Salwatorianów w Bagnie oraz Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu. Do zadań Habilitanta należy kontakt z autorami recenzentami w kraju i za granicą, przygotowanie tekstów do druku oraz współpraca z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Od 2012 roku jest także redaktorem tematycznym. Czasopismo jest na liście B Ministerstwa NiSW (5 pkt.) oraz liście Index Copernicus (32,21 pkt). Habilitant jest członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia Teologól) Fundamentalnych w Polsce. Należy do grona recenzentów rocznika naukowego Teologia Młodych" Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W dniach od 27 lipca do 17 sierpnia 2010 roku, w ramach projektu dotyczącego historii i współczesności wielkich religii azjatyckich (hinduizmu i buddyzmu), uczestniczył w wyjeździe naukowym do Indii Działalność popularyzująca naukę: Poza działalnością naukową (teologicznofundamentalną i religiologiczną) Habilitant - co zasługuje na szczególne podkreślenie - wykazał się aktywnością na płaszczyźnie popularyzacji nauki. Przybliżał różnym kręgom ludzi współczesne nauczanie Magisterium Ecclesiae oraz wpływał na pogłębioną recepcję tego nauczania. W ramach cyklicznych kursów oraz spotkań o charakterze naukowo-formacyjnym podjął w sumie 13 tematów teologicznych oraz bloków tematycznych. Do tego rodzaju działalności należy zaliczyć członkostwo w redakcji ogólnopolskiego dwumiesięcznika Salwator". Był odpowiedzialny za profil tematyczny. Osobiście opublikował w sumie 22 teksty o charakterze popularyzatorskim. Ma w swoim dorobku także 10 artykułów przybliżających tematykę teologiczną w pismach lokalnych ( Nasza Parafia"). W 2012 roku - we współpracy ze Studiem Katolik w Krakowie nagrał cykl 4 audycji 0 Kościele zatytułowany Kościół naszym domem". Materiał jest dostępny w Internecie ( Osiągnął kilkutysięczny pułap oglądalności. 4. Główne kierunki badań naukowych Ważnym elementem charakterystyki dorobku naukowego Habilitanta jest określenie obszarów badawczych. Dokładna analiza twórczości naukowej ks. dra Romana Słupka SDS pozwala wskazać pięć głównych obszarów badawczych. W ocenie recenzenta są nimi: 1 ) wiara chrześcijańska jako odpowiedź na Objawienie Boże - istota i współczesne sposoby uzasadnienia', 2) współczesna problematyka eklezjologiczna', 3) przynależność eklezjalna wierzących', 4) dialog międzyreligijny, 5) zagadnienia metodologiczne teologii. Ponadto Autor ma w dorobku opracowania, które stanowią mniejsze jednostki tematyczne wiara chrześcijańska jako odpowiedź na Objawienie Boże - istota i współczesne sposoby uzasadnienia W akcie/procesie wiary nadprzyrodzonej jednym z najważniejszych aspektów jest obraz Boga. Dostrzegł to bardzo wyraźnie francuski dominikanin Yves Congar, którego teologię Autor zgłębił źródłowo podczas przygotowywania pracy doktorskiej. Tematyka zależności i wzajemnych powiązań aktu wiary i obrazu Boga jest przedmiotem studium, 14

15 którego wyniki Habilitant zawarł w artykule Chrystologia w służbie odnowy obrazu Boga i Kościoła w ujęciu Yves 'a Congara, w: Jezus Chrystus w refleksji współczesnych teologów, red. B. Kochaniewicz, Poznań 2013, s Sama istota aktu wiary chrześcijańskiej w kontekście współczesnych uwarunkowań jest przedmiotem badań, na podstawie których powstało opracowanie Teologia aktu wiary w nauczaniu Benedykta XVI w Roku Wiary, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2013) nr 2, s Jednym z istotnych aspektów wiary chrześcijańskiej jest jej eklezjalność. Ten problem Habilitant podejmuje w artykule Eklezjalność wiary chrześcijańskiej w papieskim nauczaniu Benedykta XVI i Franciszka w ramach Roku Wiary, w: Teologiczna cnota wiary, red. W. Wołyniec, Wrocław 2015, s Temat stał się przedmiotem badań w ramach konferencji Teologia fundamentalna w twórczości Josepha Ratzingera. Owoce badań zostały zebrane w artykule Benedykta XVI apologia eklezjalnego wymiaru wiary chrześcijańskiej, który przyjęty przez redakcję naukową będzie stanowił część monografii pokonferencyjnej. Zadaniem teologii jest szukanie sposobów uzasadnienia Objawienia Bożego współczesnemu człowiekowi. Bogatą inspirację dla badań w tym obszarze daje teologiczna twórczość Benedykta XVI. Wyniki badań nad zjawiskiem zaniku poczucia sensu życia oraz sensotwórczym wymiarem Objawienia i płynącą stąd możliwością konstruowania sensotwórczej apologii wiary chrześcijańskiej stały się podstawą zredagowania dwóch następnych artykułów: Sensotwórczy wymiar Objawienia Bożego według adhortacji,, Verbum Domini" Benedykta XVI, Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii" Tom 3(58) (2011), s oraz Benedykta XVI sensotwórcza apologia wiary jako odpowiedź na postmodernistyczny kryzys sensu i wartości, w: Wiarygodność chrześcijaństwa w dyskusji z postmodernizmem, red. W. Szukalski, Bydgoszcz 2013, s współczesna problematyka eklezjologiczna W procesie przygotowania dysertacji doktorskiej i realizacji projektu na temat kolegialności Kościoła (grant KBN) Habilitant dokonał pogłębionego studium eklezjologii przez pryzmat ujęć jednego z najwybitniejszych eklezjologów XX wieku - Yves Congara. U podstaw congarowskiej odnowy eklezjologii można dostrzec powrót do źródeł biblijnych i patrystycznych. Niewątpliwym owocem wpływu Yves Congara na Ojców Soboru Watykańskiego II jest koncepcja Kościoła jako Ludu Bożego, tak bardzo obecna w okresie patrystycznym. Idąc drogą Wielkiego Mistrza Habilitant podjął studium starożytnej myśli eklezjologicznej. Wyniki badań zawarł w artykule Patrystyczna koncepcja Ecclesia Mater - jej wymowa i aktualność, w: Servus Sanctae Hedvigis Fidelis. Księga dedykowana księdzu Antoniemu Kiełbasie SDS, red. J. Swastek, M. Piela, Wrocław 2011, s Habilitant podjął teologiczną polemikę z powtarzanym głównie na Zachodzie hasłem Chrystus - tak, Kościół - nie". Jest ono - jak słusznie zauważa Habilitant - efektem niezrozumienia istoty Kościoła i jego posłannictwa. Wydaje się, że ujęcie misterium Kościoła w kategorie personalistyczne pozwoli przybliżyć jego istotę współczesnemu człowiekowi. Stąd inspirowane myślą Benedykta XVI studium podejmujące próbę opisania Kościoła w kategoriach zbawczej relacji osobowej zachodzącej między Osobami Trójcy Świętej i osobami ludzkimi oraz odwzorowania tych relacji w porządku horyzontalnym, między członkami Kościoła. Kategorie personalistyczne umożliwiają ukazanie genezy i istoty Kościoła oraz dynamiki życia eklezjalnego i osobowego charakteru struktur Kościoła. Wyniki badań Autor zawarł w artykułach: Tajemnica relacji Jezusa Chrystusa z Kościołem w nauczaniu Benedykta XVI, Studia Salvatoriana Polonica" 1(2007), s oraz Eklezjologia personalistyczna Benedykta XVI, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2010) nr 1, s

16 Przedmiotem eklezjologicznych badań ks. Słupka była relacja prymatu papieskiego i kolegialności episkopatu. W świetle nauczania Soboru Watykańskiego II kluczem hermeneutycznym do właściwego odczytania wzajemnego odniesienia jest z jednej strony zasada tożsamości każdej z tych rzeczywistości, a z drugiej - zasada wzajemności i komplementarności papieża i kolegium biskupów. Jedna i niepodzielna, najwyższa władza w Kościele może być sprawowana zarówno osobiście przez papieża, jak i w sposób kolegialny przez cały episkopat w łączności z papieżem. Do tej grupy tematycznej można zaliczyć artykuły: Struktura najwyższej władzy w Kościele w ujęciu Yves'a Congara, w: Scio cui credidi. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Mariana Ruseckiego w 65. rocznicę urodzin, red. I.S. Ledwoń, K. Kaucha i in., Lublin 2007, s ; Istotne elementy kolegialności eklezjalnej i jej znaczenie na początku trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2005) nr 1, s oraz Nauczanie Jana Pawła II o kolegialności w Kościele Chrystusowym, w: Jana Pawła II inspiracje chrystologiczne, red. K. Kaucha, J. Mastej, Lublin - Kielce - Kraków 2006, s Powyższe opracowania stanowią też wkład Autora w aktualną dyskusję teologiczną na temat prymatu papieskiego w Kościele. Ten temat jest przedmiotem spotkań bilateralnej komisji katolicko-prawosławnej przynależność eklezjalna wierzących W dobie absolutyzacji niezależności i autonomii mówienie o przynależności do Kościoła, a tym bardziej o posłuszeństwie wiary jest tematem wyjątkowo newralgicznym. Ekstremalny indywidualizm stanowi poważną przeszkodę dla człowieka w jego identyfikacji z Kościołem. Na uznanie zasługuje więc podjęcie tego wrażliwego i - jakże aktualnego tematu - przez Habilitanta. Podejmuje skuteczną próbę wpisania eklezjalnego posłuszeństwa wierzących w posłuszeństwo samego Chrystusa. W konsekwencji wierzący w Jezusie Chrystusie odnajduje osobową syntezę doskonałej wolności w całkowitym posłuszeństwie woli Boga Ojca. Posłuszeństwo wiary nie stanowi zagrożenia czy pomniejszenia wielkości człowieka, ale okazuje się drogą do prawdziwego wzrostu i ostatecznego spełnienia osoby ludzkiej. Do tej grupy tematycznej można zaliczyć artykuły: Benedykta XVI chrystologiczne uzasadnienie eklezjalnego posłuszeństm>a, Studia Salvatoriana Polonica" 7(2013), s ; Kościół to my. Czynniki kształtujące świadomość eklezjalną, Studia Salvatoriana Polonica" 4(2010), s ; Posłuszeństwo, czyli dyskusja do przedostatniego słowa, Życie Konsekrowane" (2007) nr 2, s ; Sentire cum Ecclesia et cum Societate w świetle pism o. Jordana, Studia Salvatoriana Polonica" 3(2009), s dialog między religijny W swoich badaniach naukowych Habilitant podjął także kwestie z zakresu stosunku chrześcijaństwa do religii niechrześcijańskich. Przełomem w postawie Kościoła wobec niechrześcijan stał się Sobór Watykański II, który dostrzegł w nich obecność elementów prawdziwych i świętych. Kościół dokonał też reinterpretacji swojego rozumienia kwestii zbawienia niechrześcijan. Zasada ekskluzywizmu w teologii religii doby posoborowej ustąpiła miejsca zasadzie możliwości zbawienia bez formalnej przynależności do Kościoła katolickiego. Kluczowe jest tu nauczanie soborowe zawarte w Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium (nr 14-17) Deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich Nostra aetate. W związku z tą nauką pojawiło się wiele pytań. Habilitant podejmuje dyskusję z nimi, wskazując na ciągłą aktualność nakazu misyjnego związanego z wyjątkowością objawieniową i zbawczą osoby Jezusa Chrystusa. Dialog - jak podkreśla w deklaracji Dominus Iesus Właśnie dlatego, że Kościół wierzy w powszechny zamysł zbawienia, musi być misyjny. Dlatego też dialog, choć stanowi część misji ewangelizacyjnej, jest tylko jednym z działań Kościoła w ramach jego misji ad gentes" (DI, nr 22). W dobie 16

17 dyktatury relatywizmu" (Benedykt XVI) bardzo cenne są wnioski Habilitanta, że konieczne jest doprecyzowanie rozumienia dialogu międzyreligijnego oraz jasne określenie celów i zasad prowadzenia go. Niezbędne - zdaniem ks. Słupka - jest zachowanie własnej tożsamości religijnej, której fundamentem jest prawda o jedyności i powszechności zbawienia w Jezusie Chrystusie oraz uszanowanie godności partnera dialogu, a także respektowanie rozumianego w duchu Vaticanum Secundum prawa do wolności religijnej. Do tej grupy tematycznej można zaliczyć artykuły: Aktualność nakazu misyjnego w kontekście zbawczej wartości religiipozachrześcijańskiach, Collectanea Theologica" (2010) nr 3, s ; Cel i formy dialogu międzyreligijnego według Benedykta XVI, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2012) nr 2, s ; Dialog międzyreligijny jako życiowa konieczność" w nauczaniu Benedykta XVI, Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii" Tom 4(59) (2012), s ; Dialog międzyreligijny a głoszenie wyjątkowości objawieniowej i zbawczej Jezusa Chrystusa. Odpowiedz Jana Pawła II na posoborowe wyzwania, w: Współczesne kontrowersje chrystologiczne, red. B. Ferdek, Wrocław 2016, s zagadnienia metodologiczne teologii Ostatni obszar badawczy Habilitanta koncentruje się na sposobie myślenia w teologii. Wskazując na szkoły metodologiczne o. prof. Wacława Hryniewicza i ks. prof. Tadeusza Doli, Habilitant podejmuje studium myślenia komplementarnego w teologii w Polsce. Obecność tego typu myślenia Autor dostrzega w samej strukturze Objawienia Bożego. Podejście komplementarne wpływa na jakość refleksji teologicznej. Pozwala pełniej ukazać niezgłębione bogactwo Jezusa Chrystusa (por. Ef 3, 8). Daje szansę wieloaspektowego ujęcia opisywanej rzeczywistości. Tę problematykę Habilitant podejmuje w dwóch artykułach: Teologiczne przesłanki zastosowania myślenia komplementarnego w teologii, Wrocławski Przegląd Teologiczny" (2006) nr 1, s oraz Obecność i znaczenie myślenia komplementarnego we współczesnej refleksji teologicznej, Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii" Tom 1(56) (2009), s Wnioski końcowe Pogłębiona i dokładna analiza bogatego dorobku naukowego ks. dra ROMANA SŁUPKA SDS daje recenzentowi podstawę do stwierdzenia, że warsztat naukowy Habilitanta jest na wysokim poziomie metodologicznym i merytorycznym. Dorobek naukowy ks. Słupka jest przykładem rzetelnej pracy badawczej. Podejście Habilitanta do badań naukowych charakteryzuje dociekliwość oraz umiejętność głębokiego wnikania w problemy badawcze. Od doktoratu Habilitant znacznie poszerzył dorobek naukowy. U Habilitanta widać dynamiczny rozwój umiejętności badawczych oraz przemyślane uzupełnianie podejmowanych badań. Dostrzegalny jest wzrost umiejętności. Habilitant coraz bardziej wnikliwie dokonuje analizy materiału źródłowego, co pozwala mu na stawianie coraz dojrzalszych i trafniejszych wniosków i konkluzji. Dokonania naukowe Habilitanta, monografia habilitacyjna, książka, 23 artykuły naukowe opublikowane w renomowanych czasopismach punktowanych, pobyt naukowy w Indiach, udział z referatami w sympozjach, zaangażowanie w dydaktykę i organizacja wydarzeń naukowych, współpraca z ośrodkami naukowymi w Polsce i za granicą, ukazują, że jest wybitnym specjalistą od problematyki teologii fundamentalnej i religiologii. Badania związane z przygotowaniem rozprawy habilitacyjnej świadczą o dużej samodzielności i dojrzałości naukowej Habilitanta. Cechuje go - bardzo cenne w warsztacie naukowym - krytyczne podejście do przedmiotu badań oraz odwaga podejmowania trudnych, aktualnych tematów badawczych. W jego twórczości teologicznej można dostrzec coraz większą dojrzałość naukową, właściwą ocenę naukową podejmowanych zagadnień oraz wytyczanie nowych perspektyw badawczych. 17

18 Zgodnie z Ustawą o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stwierdzam, że Habilitant, ks. dr ROMAN SŁUPEK SDS, autor recenzowanej rozprawy naukowej i dorobku naukowego, spełnia wymogi stawiane kandydatom ubiegającym się o stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk teologicznych. W publikacjach i działalności naukowej Habilitant wykazuje się w pełni satysfakcjonującą wiedzą teoretyczną oraz umiejętnościami samodzielnego prowadzenia badań naukowych i praktycznego ich wykorzystania. Na podstawie pozytywnej oceny rozprawy habilitacyjnej i dorobku naukowego po uzyskaniu stopnia doktora nauk teologicznych, wnioskuję do Rady Wydziału Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu o dopuszczenie ks. dra ROMANA SŁUPKA SDS do dalszych etapów postępowania habilitacyjnego. Toruń, 7 września 2017 roku 18