PROFESOR SŁAWOMIR MIKLASZEWSKI JAKO PREKURSOR WYKONYWANIA MONOLITÓW GLEBOWYCH

Transkrypt

1 R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X V II, N r 2, W A R S Z A W A 1976 JÓZEF BOROWIEC PROFESOR SŁAWOMIR MIKLASZEWSKI JAKO PREKURSOR WYKONYWANIA MONOLITÓW GLEBOWYCH Instytut G leboznawstw a i Chemii Rolnej W ydziału Rolniczego A kadem ii Rolniczej w Lublinie W szerokim kręgu naukowych zainteresowań prof. Sławomira Miklaszewskiego poczesne miejsce zajmowała również dziedzina gleboznawstwa, która jest dokładniej znana tylko wąskiemu gronu specjalistów. Mam tu na myśli cieszące się ostatnio w wielu krajach dużym zaintesowaniem m onolity glebowe. Można chyba śmiało powiedzieć, iż niewielu nawet spośród gleboznawców zdaje sobie sprawę z tego, że jednym z pierwszych w Europie propagatorów monolitów glebowych był właśnie prof. S. Miklaszewski, który w kilku opracowaniach opublikowanych w 1928 r. [2, 4, 5, 6] opisał sposób pobierania i eksponowania monolitów glebowych znany i stosowany nie tylko u nas, lecz i w innych krajach. Warto również przypomnieć, że uczony ten był także organizatorem pierwszej w Polsce stałej, ekspozycji monolitów (reprezentujących nasze gleby) przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie [1, 3]. Wypowiadając się na ten temat prof. S. Miklaszewski pisze: Każde Muzeum Rolnictwa powinno posiadać.zbiory gleb, pozwalające na zorientowanie s;ę w warunkach przyrodzonych warsztatów rolnych, poświęconych tej lub innej produkcji roślinnej. Oczywiście zbiory te muszą być ułożone podług pewnego planu i tak dobrane, aby charakterystyka gleboznawcza całego kraju była możliwie najbardziej wyczerpująca... da się to osiągnąć jedynie przez przedstawienie typów gleb pod postacią monolitów, tj. słupów naturalnych gleby, w yciętych w polu, w miejscach najbardziej dla nich charakterystycznych. Obok szczegółów metodycznych, dotyczących samej techniki pobierania monolitów, autor opracowań wprowadza również pierwszą próbę unifikacji wymiarów monolitów przeznaczonych do różnych zbiorów m u zealnych, biorąc pod uwagę przestrzenne możliwości ich eksponowania. Dla 64 monolitów przeznaczonych do ekspozycji w Muzeum Przem y słu i Rolnictwa w Warszawie autor ustalił wymiary 100X20X10 cm, uznając je dla naszych warunków za najodpowiedniejsze, ponieważ:

2 163 J. Borowiec 1. Dają one możność przestawienia całego profilu gleb wszystkich typów występujących na ziemiach polskich. W glebach o profilach głębszych można zawsze wybrać takie miejsce, gdzie ten profil nie będzie przenosił cm, zaś w wyjątkowo głębokich trzeba pobrać jeszcze jeden monolit z warstw głębszych od 100 do 200 cm. 2. Waga takiego monolitu (wraz ze skrzynką wagi 7 kg) wynosi najwyżej 50 kg (gleba lessowa około 37 kg), a więc mogą one być przenoszone przez jednego człowieka i stawiane delikatnie na ziemię, gdy cięższe na kolei jak wiadomo z doświadczenia są rzucane i ulegają często uszkodzeniu. 3. Wobec długości skrzynki 105 cm, mieści się ona na poprzek w samochodzie, a w bryczce na koźle nie obciera o koła, co niezmiernie ułatwia przewożenie. 4. Szerokość skrzynki jest dostateczna, aby już można było Rys. i. a ta k z w a n a,,d u sza m o n o lito w a, b ra m a s k rz y n i m o n o lito w e j z n a k ła d k ą - lis tw ą p r z y b itą g w o ź d z ia m i (n a ry s u n k u o d s u n ię to lis tw ę od r a m y, a b y u w id o c z n ić lis tw ę i g w o ź d zie), с s a m a ra m a, d c ała s k rz y n k a m o n o lito w a z a m k n ię ta, e p o k ry w a lu b d n o z 10 ś ru b a m i a th e so c o lle d,,m o n o lith s o u l, b f r a m e of th e m o n o lith b o x w ith a n a ile d s la t (in F ig. th e s la t is p u lle d b a c k o ff th e f r a m e to s h o w th e s la t a n d n a ils), с w h o le fr a m e, d w h o le m o n o lith b o x c la se d, e c o v e r o r b o tto m w ith 10 s c re w s zobaczyć na monolicie budowę i strukturę gleby. 5. Głębokość skrzynki nie jest zbyt wielka, a jednak wystarczająca, aby się w nią udało wziąć monolit z gleb luźnych piaszczystych. 6. Są to wymiary najmniejsze, przy których widać wszystkie najcharakterystyczniejsze cechy morfologiczne gleby, a zarazem największe, przy których pobieranie, przewóz

3 Prof. S. Miklaszewski prekursorem monolitów glebowych 169 i rozmieszczenie w Muzeum, bez obawy nadmiernego obciążenia podłogi, nie nastręcza trudności specjalnych. Omawiając trudności napotykane przy pobieraniu monolitów z niektórych gleb, autor stwierdza, że najwięcej kłopotu nastręcza pobieranie ich z gleb na podłożu kamienistym (rędziny), jak również gleb wykształconych z utworów sypkich (piaskowe, żwirowe). Na potwierdzenie tego podaje on przykład pewnej gleby piaszczystej nażwirowanej, z której dopiero dziesiąta próba pobierania zakończyła się pełnym sukcesem. Załączone w publikacjach S. Miklaszewskiego oryginalne zdjęcia fotograficzne (rys. 1, 2, 3), pozwalają na zapoznanie się z poszczególnymi Rys. 2. Zarys nożem w ym iarów m onolitu przed jego w ycięciem Dim ension contours of a soil m onolith, made w ith a knife, prior to cutting the monolith etapami pobierania monolitów i sposobem ich eksponowania (rys. 4, 5, 6). W uzupełnieniu szczegółów metodycznych Miklaszewski podaje, że jeżeli monolit ma być umieszczony w Muzeum, to dla estetyki, zabezpieczenia od kurzu i uszkodzeń, skrzynkę polituruje się i zaopatruje w ramę ze szkłem i tabliczką na napis, oraz ewentualnie dane analityczne, a całość stawia się na specjalnych podstawach. Fotogramy (47 i XC) przedstawiają wzór napisu i całość monolitu wraz z podstawą w postaci obmyślonej przez autora niniejszego.

4 J. Borowiec Jak wyraża się sam autor, opisane przez niego szczegóły techniczne miały na celu ułatwienie mniej obeznanym z gleboznawstwem pobieranie monolitów dla innych muzeów prowincjonalnych bądź działów muzealnych stacji i szkół rolniczych, bądź wreszcie dla dostarczenia czegoś w rodzaju instrukcji tym zagranicznym kolegom gleboznawcom, którzy o nią prosili, godząc się na propozycję wym iany monolitów glebowych ich krajów na nasze, polskie. Sposób powyżej opisany został przyjęty jako wzorcowy przez Towarzystwo Gleboznawcze Angielskie. Rys. 3. Słup ziem i m onolitu glebow ego zrównany nożem równo ze ścianam i skrzynki, jeszcze nie odcięty, bezpośrednio przed przykryciem dna; Bazypol w starostw ie Dziśnieńskim, woj. w ileńskie Soil colum n of a m onolith levelled by m eans of a knife* up to the box w alls, still uncut, directly before screw ing up bottom at Bazypol, Disna county, the province of Wilno Wśród publikacji prof. S. Miklaszewskiego dotyczących monolitów glebowych znajdujemy również pozycję [5], w której autor podaje sposób wykonywania i eksponowania,,monolicików,, czyli miniaturowych monolitów glebowych. Uzasadniając potrzebę propagowania tego rodzaju eksponatów, Miklaszewski m.in. pisze: Monolity w ich postaci naturalnej zajmują zbyt w iele miejsca, aby je można było gromadzić w zakładach lub instytucjach nie rozporządzających dostatecznym obszarem.

5 Prof. S. Miklaszewski prekursorem monolitów glebowych W takiej sytuacji znalazł się Miklaszewski, mając za zadanie przedstawienie w profilach wszystkich gleb Polski na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 r. w stoisku bardzo szczupłym. Wtedy to po raz pierwszy Miklaszewski zastosował miniaturyzację wszystkich 64 monolitów wystawionych w Muzeum P. i R. w Warszawie. Wykonywanie zmniejszonych monolitów jest znacznie trudniejsze niż pobieranie monolitów naturalnych. Wymaga to w iele czasu i dużej znajomości zagadnienia, jeżeli mają one w pełni zastąpić profile naturalne. R ys. 4. Sposób zestaw ienia m onolitów ustaw ionych na specjalnych podstawach w D ziale G leboznaw stw a Muzeum Przem ysłu i R olnictw a w W arszawie The w ay of putting up m onoliths on special stands at the D epartam ent of Pedology, M useum of Industry and Agriculture in W arsaw Potrzebne są do tego próby gleby pobrane z poszczególnych poziomów, jak też wzór profilu glebowego w postaci monolitu naturalnego. Jak podaje autor, przy pewnej wrprawie i dużej znajomości natury gleby profilowanej udaje się to wcale dobrze. Po ułożeniu (w odpowiednim pudełku) gleby warstwami i wymodelowaniu jej na wzór profilu naturalnego, ścina się nadmiar nożem, a po przeschnięciu przykrywa oszkloną ramką (rys. 6 ).

6 J72 J. Borowiec n i ot I / V BI UCOWY I ^ Г <»! I 1Л BIELICA NADftZEClHA'HAGLîNOWA с г c»w o n а V rwo 8 rtvwjoglacjalky...ii.*,., HO«Y 5KŁA0 MECHANICZNY PROFIL GLEBY SKŁAD CHCM ICZNY ii i ii! Iii IV 5VJ B i " Rys. 5. Wzór etykiet m onolitow ych w D ziale G leboznaw stw a Muzeum Przem ysłu i R olnictwa w W arszawie A pattern of m onolith label at the D epartam ent of Pedology, M useum of Industry and A griculture in W arsaw

7 Prof. S. Miklaszewski prekursorem monolitów glebowych 173 Prof. Miklaszewski stosował zmniejszenie czterokrotne długości i szerokości i dziesięciokrotne grubości.1 Stąd masa eksponatu zmniejsza się 160 razy w stosunku do monolitu naturalnego. Natomiast powierzchnia widzialna maleje tylko 16-krotnie. W efekcie wymiary takiego monoliciku (bez pudełka) wynoszą 25X5X1 cm, a maksymalny jego ciężar nie przekracza 250 g. W zakończeniu opracowania Miklaszewski stwierdza, że: Profile monolicikowe są bardzo pożyteczne przy wykładach i zajęciach praktycz- Rys. 6. Sposób zestaw ienia pary m onolicików i ich części składow e A m a p a a d m in is tr a c y jn a P o ls k i z o z n a c z e n ie m w o je w ó d z tw i s ta r o s tw, n a k tó r e j g w ia z d k ą o z n a c z o n o m ie js c e p o b ra n ia p ró b e k, В p o d s ta w k a n a d w ie s k rz y n e c z k i m o n o lic ik ó w, С p a r a z e s ta w io n y c h k o m p le tó w m o n o lic ik ó w, D ta b lic a z a n a liz a m i (w ra m k a c h ) C ac O g, H go, ph, w ra z z n u m e r a m i b a r w w s z y s tk ic h w a rs tw i p o z io m ó w m o n o lic ik a, E r a m k i do n a p is ó w s tro n a lic o w a i ty ln a, P w ie c z k o o s z k lo n e s k rz y n e c z k i m o n o lic ik o w e j, S s k rz y n e c z k a m o n o lito w a bez p rz y k ry w k i The w ay of putting up a couple of sm all m onoliths and their com ponents A a d m in is tr a tio n m a p o f P o la n d w ith d e lin e a tio n o f p ro v in c e a n d c o u n tie s, o n w h ic h th e s a m p lin g p la c e s h a v e b e e n in d ic a te d w it a n a s te ris k, В s ta n d fo r tw o b o x e s o f s m a ll m o n o lith s, С a c o u p le of e x p o se d s m a ll m o n o lith s ets, D ta b le w ith a n a ly s e s (in fra m e s ) fo r CaCOg, H go, ph, a n d w ith n u m b e rs o f c o lo u rs o f a ll la y e rs a n d h o riz o n s o f th e s m a ll m o n o lith p ro f ile, E fr a m e s f o r in s c r ip tio n s : f r o n t a n d b a c k sid e, P g la z e d c o v e r of th e s m a ll m o n o lith b o x, S s m a ll m o n o lith b o x w ith o u t c o v e r nych, bo łatwo je przy pokazywaniu wziąć do ręki i mało zajmują m iejsca. Z tego względu nadają się do muzeów szkolnych. Wadą ich jest to, że może je robić tylko specjalista-gleboznawca.

8 174 J. Borowiec Rys. 7. Stoisko Sekcji G leboznawczej na P.W.K. w Poznaniu w roku Zakład G leboznawstw a Politechniki W arszawskiej. Odznaczenie Dyplom em Z asługi Stall of the D epartm ent of Pedology at the A ll-n ational Exposition in Poznan in The D epartm ent of Pedology, W arsaw Technicla College. Awarded the Diplom of M erit LITERATURA [1] Miklaszewski S.: W spraw ie Muzeum Rolniczego w W arszawie. Dział G leboznawstw a. Dośw. Roln. t. 4, cz. 1, [2] Miklaszewski S.: Pobieranie m onolitów glebow ych. Dośw. Roln. t. 4, cz. 3, [3] Miklaszewski S.: M onolity glebow e w zbiorach Działu Gleboznawstw a Muzeum Przem ysłu i R olnictwa w W arszawie. Dośw. Roln. t. 4, cz. 3, [4] Miklaszewski S.: La prise des m onolithes de sols. L Experim. Agric. IV, p. III, [51 Miklaszewski S.: M onoliciki. Dośw. Roln. t. 4, cz. 4, [6] Miklaszewski S.: Les petits m onolithes. L Experim Agric. IV, p. 4, 1928.

9 J. Borowiec 175 Ю. Б О Р О В Е Ц ПРОФЕССОР СЛАВОМИР МИКЛАШ ЕВСКИ К А К ПРЕДВЕСТНИК ИЗГОТОВЛЕНИЯ И ПОПУЛЯРИЗАЦИИ ПОЧВЕННЫ Х МОНОЛИТОВ Лаборатория почвоведения, Агрономический факультет, Сельскохозяйственная академия в Люблине Резюме Профессор С. М иклашевски был одним из первых в Европе пропагандистов использования почвенных,, монолитов для дидактических и музейны х целей. В нескольких статьях, опубликованных в 1928 году [2, 4, 5, 6], им описан способ отбора и экспонирования почвенных монолитов известный и применяемый не только в Польше, по и в других странах. Этот ученый был организатором первой в Польше стационарной экспозиции монолитов при М узее промышленности и земледелия в Варшаве. Экспозиция состояла из 64 монолитов показывающих все разнообразие почв в Польше. Кроме изготовления и популяризации монолитов естественной величины М и клаш евски разработал приемы изготовления и экспонирования монолитов миниатюризованных (монолитки), форматом 25 х 5 х 1 см (рис. 6). Такие миниатюры монолитов если аккуратно сделаны могут успешно заместить естественные образцы почв особенно в дидактике. Отличаются при том ещ е и тем преимуществом, что они легки и не занимают много места. J. B O R O W IE C PROFESSOR SŁAWOMIR M IKLASZEW SKI AS A PRECURSOR OF PREPARING SOIL MONOLITHS D epartm ent od Pedology, A gricultural Faculty, A gricultural U niversity of Lublin Summary One of the first European propagators of preparing soil m onoliths for didactical and m useum purposes w as Professor Dr. Sław om ir M iklaszew ski. In several works published in 1928 [2, 4, 5, 6], he described the w ay of taking and exposing soil m o noliths, now a w ell-k now n w ay not only in Poland, but olso in other countries. This scientist w as also an organizer of the first perm anent Polish exposition of soil m onoliths at the M useum of Industry and A griculture in W arsaw. This exposition comprised 64 m onoliths, representing the w hole variety of Polish soils. B eside preparing and distributing soil m onoliths in natural size, M iklaszew ski also worked out a method of m odelling and exposing reduced m onolites (sm all m onoliths) m easuring 25X 5X 1 cm (Fig. 6). Such m iniature m onoliths w hen properly executed can successfully substitute natural, specim ens, w hich is of im portance, particulary in didactics. Of adventage is also the fact that they are light and require little space. Doc. dr Józef Borovnec Instytut G leboznaw stwa i Chemii Rolnej W ydziału Rolniczego AR Lublin, ul. Leszczyńskiego 7

10