RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ

Transkrypt

1 Ks. prof. dr hab. Jan MACHNIAK ul. Kanonicza KRAKÓW Tel RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Autor: ks. Michał Dulik Tytuł: Ideał świętości chrześcijańskiej w nauczaniu Sługi Bożego ks. Roberta Spiske, Założyciela Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi Promotor: ks. prof. dr hab. bp Andrzej Siemieniewski Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, 2017, ss Problem rozprawy doktorskiej Rozprawa doktorska ks. Michała Dulika pt. Ideał świętości chrześcijańskiej w nauczaniu Sługi Bożego ks. Roberta Spiske, Założyciela Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi jest pracą, która sytuuje się w szeregu opracowań dotyczących realizacji ideału świętości chrześcijańskiej, rozumianej jako dążenie każdego chrześcijanina do zjednoczenia z Bogiem w Jezusie Chrystusie. Jest udaną próbą wpisania postaci ks. Roberta Spiske ( ), zwanego Apostołem Wrocławia" żyjącego w XIX wieku w nurt nauczania Kościoła na temat świętości. Jednocześnie podejmuje cały kontekst historycznospołeczny Europy XIX wieku dotkniętej kryzysem religijno-moralnym, który wpływał na Kościół katolicki zmuszony do konfrontacji z modernizmem i liberalizmem. Ukazuje złożoność sytuacji politycznej, w jakiej znalazło się Państwo Kościelne za czasów papieża Piusa IX ( ). Jednocześnie Autor rozprawy doktorskiej bardzo precyzyjnie definiuje, na czym polegały nowoczesne prądy głoszące całkowitą wolność obywateli w dziedzinie życia społecznego, wyrażającą się w swobodzie wypowiedzi również na tematy religijne, co

2 2 doprowadziło do zdecydowanej reakcji ze strony papiestwa w postaci encykliki "Quanta cura" i "Syllabusa errorum" potępiającego 80 tez modernistycznych. Dotyka istoty problemu, kiedy stwierdza, że władzy świeckiej chodziło o wyeliminowanie religii z życia publicznego i rodzinnego. Pokazuje, jak ostatecznie zapędy władzy świeckiej doprowadziły do wypowiedzenia konkordatu przez Austrię i do "Kulturkampfu" w Niemczech. Walka z religią znajdowała swoje odzwierciedlenie również w sytuacji Kościoła na Śląsku, gdzie żył i działał ks. Robert Spiske i doprowadziła do zamknięcia wielu klasztorów męskich i żeńskich oraz do pozbawienia majątku Biskupa wrocławskiego i Kapituły katedralnej. Rozprawa doktorska ks. Michała Dulika ukazuje powolne odradzanie się życia religijnego na Śląsku, zarówno teologii jak też różnych form życia duszpasterskiego i działalności charytatywnej. Podkreśla, jak dążenie do świętości przemienia stopniowo życie społeczne owocując wspaniałymi przykładami zaangażowania duszpasterskiego. Podejmując się analizy ideału świętości chrześcijańskiej w nauczaniu Sługi Bożego ks. Roberta Spiske, ks. Michał Dulik przypomniał życie Apostoła Wrocławia XIX wieku podkreślając, że na drodze swojego życia znalazł on dobroczyńców osobie kanoników Kapituły Katedralnej we Wrocławiu, którzy pomogli dziecku z ubogiej rodziny z Leśnicy zdobyć odpowiednie wykształcenie i podjąć studia teologiczne w Seminarium Wrocławskim. Autor rozprawy doktorskiej w sposób syntetyczny przedstawił drogę życia Apostoła Wrocławia: święcenia kapłańskie w Katedrze wrocławskiej 13 czerwca 1847 roku, wikariat w parafii na Piasku we Wrocławiu, proboszcz u św. Mikołaja, rektor parafii Najświętszej Maryi Panny na Pisaku, gdzie zasłynął jako wybitny kaznodzieja oraz organizator życia katolickiego (Związek Katolicki Wschodu, Katolicka Biblioteka we Wrocławiu, Katolicki Związek rzemieślniczy, Związek św. Wincentego i internat dla dzieci. W 1864 roku ks. Spiske został proboszczem parafii św. Doroty, w 1875 roku dziekanem odpowiedzialnym za duszpasterstwo we Wrocławiu. Od 1883 roku ks. Spiske był kanonikiem gremialnym Kapituły wrocławskiej, kaznodzieją katedralnym. W bogatej działalności duszpasterskiej ks. Spiske, Doktorant podkreślił również jego zasługi jako założyciela Stowarzyszenia Sióstr św. Jadwigi, które zostało zatwierdzone przez papieża Piusa IX w

3 roku jako zgromadzenie zakonne. Ks. Spiske zmarł 5 marca 1888 roku pozostawiając po sobie sławę świętości i wielką spuściznę pisarską, która stała się dla ks. Michała Dulika podstawą rozprawy doktorskiej. Zasadniczy cel rozprawy doktorskiej, jaki postawił Doktorant, polega na przedstawieniu zagadnienia świętości chrześcijańskiej i dążenia każdego chrześcijanina do zjednoczenia z Bogiem na podstawie kazań ks. Roberta Spiske, podejmując jednocześnie próbę wpisania niemieckiego kapłana i teologa w dzieje "Kościoła polskiego" a szczególnie Archidiecezji wrocławskiej. Ta druga teza jest bardzo odważna i wydaje się nowatorska, ponieważ przy ciągłości struktur eklezjalnych, po II wojnie światowej nastąpiły radykalne zmiany narodowościowe na Dolnym Śląsku Autor dysertacji zebrał bardzo bogaty materiał źródłowy, obejmujący kazania ks. Roberta Spiske, jakie znajdują się w Archiwum Sióstr Jadwiżanek we Wrocławiu, a których zachowało się do czasów współczesnych ponad 500. Autor korzystał zarówno z tekstów oryginalnych, jak również z tłumaczeń na język polski stosując jednocześnie cytaty biblijne z Biblii Tysiąclecia. Do materiału badanego włączył również kazania maryjne i kazania o Świętych. Do bibliografii włączył również opracowania dotyczące ks. Roberta Spiske dając pierwszeństwo literaturze w języku polskim oraz zamieszczając nieliczne opracowania niemieckie. Wskazał również podstawowe dokumenty Kościoła o świętości oraz liczne opracowania z teologii duchowości. Zebrany przez autora dysertacji materiał badawczy oraz wskazane wyżej opracowania dotyczące ks. Roberta Spiske i świętości chrześcijańskiej stały się podstawą bardzo solidnego opracowania dotyczącego ideału świętości chrześcijańskiej przedstawionego przez autora XIX wieku z Wrocławia. Analizy zostały dokonane na szerokim tle literatury teologicznej i historycznej dając podstawę do sformułowania ogólnych wniosków na temat istotnych elementów formacji świętości chrześcijańskiej i sposobów dążenia do zjednoczenia z Bogiem. Z uznaniem należy również podkreślić odwagę Promotora rozprawy doktorskiej, ks. prof. dr hab. bpa Andrzeja Siemieniewskiego, który zaaprobował temat świętości u niemieckiego Autora i właściwie ukierunkował analizy doktoranta pomagając mu doprowadzić jego analizy do konstruktywnych wniosków.

4 4 2. Omówienie rozprawy Autor rozprawy doktorskiej zatytułowanej Ideał świętości chrześcijańskiej w nauczaniu Sługi Bożego ks. Roberta Spiske, Założyciela Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi dokonał całościowej analizy pojęcia świętości chrześcijańskiej w pismach ks. Roberta Spiske przyjmując jako podstawę Tomaszowe rozróżnienie na świętość ontyczną i świętość moralną, co pozwoliło Autorowi dysertacji wyróżnić takie zagadnienia, jak natura świętości, trynitarny wymiar, świętość Kościoła i Matki Bożej, antropologiczny wymiar świętości obejmujący zagadnienie stworzenia i upadku człowieka oraz Odkupienie. Skupił swoją uwagę na nadprzyrodzonych podstawach świętości, obejmujących działanie łaski uświęcającej, przeszkód do świętości czyli grzechu oraz środki w dążeniu do świętości. Zastosował metodę analizy tekstów źródłowych, odwołując się często do analizy biblijnej, by na końcu kazać wizję świętości według swojego autora. Dało to Autorowi dysertacji możliwość ukazania bogactwa myśli teologicznej ks. Spiske oraz jej zastosowanie we współczesnym duszpasterstwie. Problem pracy doktorskiej ks. Michał Dulik przedstawił w pięciu rozdziałach rozpoczynając od przedstawienia w pierwszym rozdziale (ss ) świętości chrześcijańskiej wynikającej ze świętości Boga Trójjedynego. Wizję świętości chrześcijańskiej wyprowadził słusznie za ks. Spiske z pojęcia świętości Boga, który "jest święty" (Kpł 19,2), a Jego świętość polega na miłości (s. 49). Miłość, która jest w Bogu, zgodnie ze św. Tomaszem z Akwinu, obejmuje rozum i wolę człowieka oraz łączy w sobie pierwiastek naturalny i nadprzyrodzony. Miłość Boga w pełni objawiła się w Osobie Jezusa Chrystusa, dlatego zadaniem chrześcijanina jest naśladowanie Jezusa Chrystusa w Jego ludzkiej naturze, aby całkowicie zjednoczyć się z Nim przez łaskę. Autor dysertacji wydobył również pneumatologiczny charakter świętości obecny w kazaniach ks. Spieske zwracając uwagę na dużą zależność swojego autora od doktryny św. Tomasza z Akwinu. Świętość Boga Trójjedynego jest przekazywana chrześcijaninowi w Kościele, który dysponuje środkami do świętości. Klasycznie też dzieli świętość chrześcijańską według stanów życia: kapłańską, zakonna i i świecką, której poświęca znacznie mniej uwagi.

5 5 W drugim rozdziale (ss ) Autor dysertacji skupia swoja uwagę na antropologicznym wymiarze świętości ukazując ją od strony człowieka dążącego do zjednoczenia z Bogiem. Świętość człowieka wynika z faktu, że pochodzi on od Boga, jest jego najdoskonalszym stworzeniem i nawet po grzechu pierworodnym nie traci pierwotnego powołania do zjednoczenia z Bogiem. Grzech, według ks. Roberta Spiske oddala człowieka od Boga i wprowadza go w otchłań śmierci, oślepia człowieka i nie pozwala mu dążyć do celu, którym jest zjednoczenie z Bogiem. Ksiądz Doktorant poddaje analizie skutki grzechu w kazaniach ks. Roberta Spiskewydobywając z pism swojego autora symptomy pozytywne: tęsknota za Bogiem, czynienie dobra, poszukiwanie szczęścia. Trzeci rozdział (ss ) został w całości poświęcony nadprzyrodzonym podstawom dobra, czyli działaniu łaski uświęcającej w człowieku, który przyjął chrzest. Ks. Michał Dulik poddał analizie działanie sakramentu chrztu i cnót teologalnych w życiu chrześcijanina podkreślając, że dla ks. Spiske człowiek został stworzony przez Boga i obdarowany, które stanowią organizm życia nadprzyrodzonego. Szczególny nacisk położył Doktorant w swoich analizach na działanie cnót teologalnych: wiary nadziei i miłości. W swoich analizach w rozdziale czwartym (ss ) ks. Michał Dulik przedstawił przeszkody na drodze do świętości: pokusy, letniość, pożądliwość. Skupił swoją uwagę na tajemnicy grzechu, której ks. Spiske poświęcil wiele kazań, ukazując swoim słuchaczom z jednej strony naturę grzechu, rodzaje grzechów, oraz metody walki z grzechem. Wykazał dużą zależność doktryny o grzechu u ks. Spiske od teologii św. Alfonsa Marii Liguoriego. Ostatni rozdział (ss ) autor dysertacji poświęcił problemowi środków w dążeniu do świętości podkreślając szczególną rolę Eucharystii, spowiedzi i bierzmowania oraz środków pozasakramentalnych: modlitwa, jałmużna, odpusty, nabożeństwa do Matki Bożej, uczynki miłosierdzia. Autorowi rozprawy doktorskiej udało się przedstawić problem dążenia do świętości w życiu chrześcijanina podkreślając jego zakorzenienie w tradycji biblijnej i w nauczaniu Kościoła, szczególnie Ojców Kościoła Pierwszych iweków, jak również doktryny św. Tomasza z Akwinu. Ks. Michał Dulik w podsumowaniu pokazał również

6 6 zależność myśli ks. Spiske od św. Franciszka Salezegi i św. Alfonsa Marii Liguoriego. Podkreślił podział świętości na ontyczną i moralną, oraz jej wymiar chrystocentryczny i eklezjalny. Za św. Tomaszem z Akwinu zaakcentował pierwszeństwo łaski, dzięki której człowiek otwiera się na Boga i zaczyna dążyć do świętości. Wykazał aktualność myśli teologicznej ks. Roberta Spiske i osadzenie w literaturze epoki Bogata bibliografia w języku polskim i niemieckim obejmująca literaturę źródłową, opracowania i literaturę pomocniczą na temat ks. Roberta Spiske, nazywanego Apostołem Wrocławia nadają pracy charakter solidnego opracowania. Struktura pracy, jasna i bardzo logiczna, wskazuje na jej wewnętrzną zwartość i logikę w prowadzeniu analiz. Zakres poszczególnych rozdziałów został precyzyjnie określony na samym wstępie każdego z nich i wiernie przeprowadzony do końcowych wniosków. Autor dysertacji bardzo często posługuje się metodą analizy porównawczej wykazując się dobrą znajomością kazań ks. Roberta Spiske. Przy ocenie formalnej pracy ks. Michała Dulika trzeba też wskazać pewne mankamenty, które mogą być usunięte przy ewentualnej publikacji dystertacji jak brak wprowadzenia do rozdziałów i paragrafów np. s. 55, , 127, 130, 140, 155, puste miejsca w tekście (s. 38, 40, 45, 49, 55, 56, 60), czy sformułowania: "zanalizować", "twórcy teologicznej świętości" (może "twórcy teologii świętości"). Poza tym przypisy i odnośniki zostały wykonane poprawnie, chociaż możnaby np. przy cytatach dotyczących kazań nie powtarzać nazwiska autora, bo zawsze chodzi o ks. R. Spiske. Solidnie i poprawnie sporządzona bibliografia i skróty podnoszą wartość pracy. Całościowe opracowanie zagadnienia problemu świętości chrześcijanina w kaznodziejstwie ks. Roberta Spiske jest niewątpliwie ważnym przyczynkiem w pogłębianiu znajomości duchowości Kościoła wrocławskiego w XIX wieku i jej wybitnego przedstawiciela, i jednocześnie założyciela Sióstr św. Jadwigi. Należy docenić to, że Autor dysertacji dokonał całościowego i monograficznego opracowania problemu świętości chrześcijańskiej i środków w dążeniu do zjednoczenia z Bogiem. Wydobył bardzo trafnie jej bogactwo i możliwość zastosowania w formacji współczesnych chrześcijan.

7 7 4. Wnioski Zaprezentowana przez ks. Michała Dulika rozprawa doktorska na temat ideału świętości chrześcijańskiej w dorebku kaznodziejskim ks. Roberta Spiske stanowi pod względem formalnym i merytorycznym ważny przyczynek do pogłębiania znajomości duchowości XIX wieku na Śląsku i ukazywania jej aktualności w czasach współczesnych. Autor wykazuje dobre opanowanie metody naukowej, umiejętność korzystania ze źródeł, prowadzenia analizy i wyciągania logicznych wniosków. Wykorzystanie literatury pomocniczej i opracowań pozwala stwierdzić, iż temat został potraktowany rzetelnie i wyczerpująco. Mimo pewnych mankamentów technicznych i redakcyjnych postuluję, aby pracę ks. Michała Dulika pt. Ideał świętości chrześcijańskiej w nauczaniu Sługi Bożego ks. Roberta Spiske, Założyciela Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi dopuścić do dalszych etapów przewodu doktorskiego. ks. Jan Machniak Kraków,

8 Autor: ks. Michał DULIK 8 Pytania do Doktoranta Recenzent: ks. Jan Machniak Tytuł: Ideał świętości chrześcijańskiej w nauczaniu Sługi Bożego ks. Roberta Spiske, Założyciela Zgromadzenia Sióstr Świętej Jadwigi Promotor: ks. prof. dr hab. bp Andrzej Siemieniewski Papieski Wydział Teologiczny, Wrocław 2017, ss Duchowe przemiany w Kościele na Śląsku w XIX wieku 2. Pojęcie świętości wg. Vaticanum II a w koncepcji ks. Roberta Spiske 3. Pojęcie świętości ontycznej wg. ks. Roberta Spiske 4. Istoty świętości zakonnej 5. Dynamika Eucharystii w życiu duchowym chrześcijanina wg. ks. Spiske