Materiały pomocnicze z zakresu spraw obronnych przeznaczone dla uczestników konkursu: POMYŚL. BEZPIECZEŃSTWIE III edycja

Transkrypt

1 Materiały pomocnicze z zakresu spraw obronnych przeznaczone dla uczestników konkursu: POMYŚL O BEZPIECZEŃSTWIE III edycja Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Urzędu Miasta Nowego Sącza 1

2 SPIS TREŚCI: 1. SYTUACJA GEOPOLITYCZNA POLSKI 3 2. ADMINISTRACJA RZĄDOWA I SAMORZĄDOWA I JEJ OBOWIĄZKI DOTYCZĄCE BEZPIECZEŃSTWA OBYWATELI 4 3. STANY GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA 5 4. STANY NADZWYCZAJNE 8 5. ŚWIADCZENIA NA RZECZ OBRONY W CZASIE POKOJU ORAZ W RAZIE OGŁOSZENIA MOBILIZACJI I W CZASIE WOJNY ŚWIADCZENIA OSOBISTE I RZECZOWE W CZASIE POKOJU ŚWIADCZENIA W RAZIE OGŁOSZENIA MOBILIZACJI I W CZASIE WOJNY ŚWIADCZENIA SZCZEGÓLNE ŚWIADCZENIA OBYWATELI W CZASIE STANU KLĘSKI ŻYWIOŁOWEJ ŚWIADCZENIA OBYWATELI NA WYPADEK WPROWADZENIA STANU WOJENNEGO CHARAKTERYSTYKA SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ WOJSKA LĄDOWE SIŁY POWIETRZNE MARYNARKA WOJENNA WOJSKA SPECJALNE ŻANDARMERIA WOJSKOWA REKLAMOWANIE NA WNIOSEK I Z URZĘDU OD CZYNNEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ REKLAMOWANIE Z URZĘDU REKLAMOWANIE NA WNIOSEK KLASYFIKOWANIE INFORMACJI NIEJAWNYCH 34 2

3 1. Sytuacja geopolityczna Polski Doświadczenia historyczne dowodzą, że geopolityczne położenie Polski między Zachodem, a Wschodem było najważniejszym strategicznym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się tożsamości narodowej i państwowości polskiej. Polska od ponad 1000 lat leży w strategicznie ważnym miejscu Europy. W tym czasie jej położenie geopolityczne ulegało wielokrotnym zmianom w wyniku tworzenia się nowych państw, przesuwania się europejskich granic oraz rozszerzania stref wpływów przez sąsiadów. Przez wiele lat główny dylemat geopolityczny naszego kraju stanowiło położenie między Niemcami i Rosją, których agresywne dążenia były dla Polaków zagrożeniem. Polska po 1989 r. rozwinęła nowe kierunki działania politycznego w Europie. Podjęła zasadniczą zmianę orientacji wschodniej na zachodnią, polegającą na uniezależnieniu się politycznym, gospodarczym i wojskowym od Wschodu, a włączeniu się do struktur integracyjnych Zachodu i współtworzeniu nowych związków regionalnych. Znalazła też nowe możliwości realizacji swych interesów. Państwa Europy Zachodniej stały się wzorem rozwoju cywilizacyjnego Polski, ułatwiły restrukturyzację jej gospodarki i tworzenie demokratycznych instytucji. Po rozpadzie bloku wschodniego w miejscu Związku Radzieckiego, Czechosłowacji i Niemieckiej Republiki Demokratycznej mamy siedmiu sąsiadów: Niemcy, Czechy, Słowację, Ukrainę, Białoruś, Litwę i Rosję (obwód kaliningradzki). Na tę zmianę wpłynęły głownie trzy wydarzenia: zjednoczenie Niemiec w 1990 r., rozpad Związku Radzieckiego w 1991 r. i rozpad Czechosłowacji w 1993 r. Pod względem powierzchni ( km²) Polska zajmuje 9-te miejsce wśród 43 państw Europy. Polska ma granice o długości km. Jej sąsiadami są: od północy - Rosja, od północnego wschodu - Litwa, od wschodu - Białoruś i Ukraina, od południa - Słowacja i Czechy, od zachodu - Niemcy. Najdłuższa jest granica Polski z Czechami km, a najkrótsza z Litwą - jedynie 104 km. Akcesja Polski do NATO w 1999 r. i Unii Europejskiej w 2004 wyraźnie wpłynęła na zmianę pozycji geopolitycznej kraju, który długi czas funkcjonował między Niemcami i Rosją. Zakończył się też okres pozostawania w strefie rozrzedzonego bezpieczeństwa. Wspomniane decyzje spełniły główne założenia strategiczne polityki III Rzeczypospolitej. Wzmacniały bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne oraz jej pozycję w Europie. Polska nadal uczestniczyła w misjach pokojowych ONZ, a po ataku terrorystycznym na USA przystąpiła do koalicji antyterrorystycznej. Od 2002 r. bierze udział w działaniach 3

4 wojskowych na terenie Afganistanu. Wyraźnie poparła doraźnie utworzoną przez USA koalicję do interwencji zbrojnej przeciw Irakowi. Proamerykańskie działania zbrojne Polski w Iraku na pewien czas skomplikowały jej stosunki dwustronne z lokomotywą integracji - Niemcami i Francją. Włączenie w sojuszniczy układ bezpieczeństwa i integracji gospodarczej Zachodu zakończyło okres, kiedy Polska zajmowała peryferyjną pozycję wobec systemu zachodniego i znajdowała się na linii frontu w latach zimnowojennej konfrontacji. Przestały istnieć wielka imperialna Rosja i dążące do samodzielnej ekspansji Niemcy, a NATO i Unia Europejska tworzą podstawową gwarancję pozycji europejskiej Polski. 2. Administracja rządowa i samorządowa i jej obowiązki dotyczące bezpieczeństwa obywateli Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym stanowi, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty jest zadaniem własnym gminy. Zadania te obejmują, m.in. gwarantowanie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym określa, że działania i zadania powiatu są zadaniami publicznymi o charakterze ponadgminnym i obejmują czynności związane z porządkiem publicznym i bezpieczeństwem obywateli oraz dotyczą ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa uwzględnia w większym stopniu strategię województwa, jednakże treści tej ustawy również odnoszą się do spraw opisanych powyżej. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim, w szczególności w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpożarowej, obronności oraz bezpieczeństwa publicznego na poziomie województwa oprócz administracji samorządowej funkcjonuje administracja rządowa. Jej istnienie reguluje ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie. Zgodnie z aktem normatywnym wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, zwierzchnikiem rządowej administracji zespolonej w województwie, organem nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków pod względem legalności, organem administracji rządowej w województwie, reprezentantem 4

5 Skarbu Państwa, organem wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego. Wojewoda, jako przedstawiciel Rady Ministrów, odpowiada za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, a w szczególności w zakresie bezpieczeństwa: zapewnia współdziałanie wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniom życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także kieruje działami w celu zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków, dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy, wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego. 3. Stany gotowości obronnej państwa Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa w naszym kraju obowiązują trzy stany gotowości obronnej państwa: Stan stałej gotowości obronnej państwa - utrzymuje się w czasie pokoju kiedy nie istnieją istotne zagrożenia zewnętrzne państwa. W tym stanie wykonywane są zadania planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne mające na celu utrzymanie w sprawności systemu obronnego państwa. Zadania w zakresie tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej w tym stanie realizowane są w części planistycznej, organizacyjnej, szkoleniowej i kontrolnej. Ma to na celu utrzymanie obronności na poziomie zapewniającym bezpieczny rozwój państwa oraz szybkie i płynne podniesienie jego zdolności w sytuacji narastania symptomów zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa. W zależności od rozwoju sytuacji w stanie stałej gotowości obronnej państwa mogą być realizowane przedsięwzięcia dotyczące głównie działań prewencyjnych oraz reagowania kryzysowego, takich jak udział formacji obrony cywilnej przy zwalczaniu skutków nadzwyczajnych 5

6 zagrożeń i klęsk żywiołowych lub inne zadania i przedsięwzięcia ujęte w dokumentach planistycznych. Stan gotowości obronnej państwa czasu kryzysu - wprowadzony jest w przypadku zaistnienia zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, który wymaga uruchomienia wybranych elementów systemu obronnego lub realizacji zadań ustalonych dla tego stanu. W tym stanie wykonywane są zadania mające zapewnić przygotowania do przeciwdziałania zewnętrznym zagrożeniom bezpieczeństwa oraz usuwania skutków ich wystąpienia a w szczególności: aktualizacja dokumentów planistycznych; aktualizacja planów działania formacji OC, tabel należności, przydziałów organizacyjno mobilizacyjnych; uruchomienie realizacji zadań w zakresie świadczeń osobistych i rzeczowych dla potrzeb jednostek organizacyjnych; osiągnięcie gotowości wytypowanych jednostek handlowych i zaopatrzenia oraz zakładów żywienia zbiorowego do podjęcia zadań związanych z zaopatrywaniem stanów osobowych jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; sprawdzenie przygotowania systemów łączności na potrzeby jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; podjecie przedsięwzięć przygotowawczych do przekazania obiektów infrastruktury technicznej, socjalno-bytowej oraz magazynowej na doraźne potrzeby jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; realizacja zadań przewidzianych dla wprowadzonych stopni alarmowych zgodnie z decyzją Prezesa Rady Ministrów; powołanie zespołów do monitorowania procesu tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej oraz monitorowania zagrożeń; prowadzenie analiz przebiegu i uwarunkowań kryzysu oraz formułowanie oceny w zakresie tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej i oceny zagrożeń dla potrzeb decyzyjnych; nawiązanie współpracy cywilno wojskowej; prowadzenie oceny zagrożeń w zakresie tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej poprzez zbieranie i weryfikację oraz wstępną analizę informacji w tym zakresie; 6

7 zbieranie i analizowanie informacji w województwie, w powiatach, miastach na prawach powiatu i gminach a także koordynacja działań w zakresie tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; kierowanie działaniami ratowniczymi w sytuacji wystąpienia skażeń na terenie kilku powiatów lub województwa. W stanie gotowości obronnej państwa czasu kryzysu możliwe jest wprowadzenie stanu wyjątkowego. Stan wyjątkowy może być również wprowadzony bez konieczności podwyższania stanu gotowości obronnej. Stan gotowości obronnej państwa czasu wojny - wprowadzony jest dla odparcia bezpośredniej zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji wynika z umowy międzynarodowej. W tym stanie realizuje się zadania umożliwiające powszechną mobilizację, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne rozwinięcie systemu obronnego państwa do odparcia agresji militarnej. W tym stanie realizuje się zadania umożliwiające powszechną mobilizację, wprowadzenie stanu wojennego oraz pełne rozwiniecie systemu obronnego państwa do odparcia agresji militarnej a w szczególności: realizacja zadań wynikających z obowiązku państwa gospodarza (HNS); realizacja zadań ujętych w dokumentach planistycznych dotyczących tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; realizacja zadań ujętych w Planach Obrony Cywilnej dotyczących tworzenia i przygotowania do działania jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; pełne rozwinięcie jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej w wyznaczonych rejonach formowania; przekazanie obiektów infrastruktury technicznej, socjalno-bytowej oraz magazynowej na potrzeby jednostek organizacyjnych (formacji) obrony cywilnej; kierowanie i koordynowanie ewakuacją ludności z terenów zagrożonych z udziałem formacji obrony cywilnej; kierowanie i koordynowanie działaniami ratowniczymi z udziałem formacji obrony cywilnej. W przypadku zaistnienia oraz pojawienia się symptomów zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, województwa w tym również na terenie jednostki samorządu terytorialnego, które zostały przekazane przez Radę Ministrów - Rządowe Centrum Bezpieczeństwa w ramach obowiązującego w naszym kraju w tym zakresie systemu obiegu 7

8 i wymiany informacji zainteresowane jednostki monitorują na administrowanym terenie rozwój zdarzeń, a także ściśle ze sobą współpracują. Równocześnie dokonują oceny i analizy skali zagrożenia śledzą rozwój wszelkich zdarzeń, wypracowywują wymagane decyzje i przedkłada je Wojewodzie Małopolskiemu, te decyzje, które nie wymagają akceptacji Wojewody wdrażają w życie. 4. Stany nadzwyczajne Stan nadzwyczajny (ang. state of emergency) reakcja władz na zagrożenia związane z funkcjonowaniem konstutycyjnego ustroju państwa, jego integralności terytorialnej oraz bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego. W polskim prawie występują trzy stany nadzwyczajne: stan klęski żywiołowej; stan wyjątkowy; stan wojenny. Klęska żywiołowa. W 2002 roku, po tragediach, które dotknęły kraj uchwalono ustawę o stanie klęski żywiołowej. Ustawa ta w sposób szczegółowy określa zadania, sposób wprowadzania klęski żywiołowej, struktury, które są odpowiedzialne za neutralizację skutków klęski, zakres ograniczeń wolności i praw człowieka oraz obywatela wynikający z jej wprowadzenia. Zgodnie z ustawą stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Do pojęć katastrofa naturalna oraz awaria techniczna można również zaliczyć zderzenie wywołane działaniem terrorystycznym. Stan klęski żywiołowej można wprowadzić na obszarze, na którym klęska wystąpiła oraz na obszarze, na którym mogą wystąpić skutki tej klęski. Wprowadza się go na czas określony nie dłuższy niż 30 dni. Stan klęski może ogłosić Rada Ministrów w formie rozporządzenia, samodzielnie lub na wniosek wojewody. W rozporządzeniu określa się przyczyny jej wprowadzenia, datę, obszar i czas trwania stanu klęski żywiołowej. Jeśli z analiz wynika taka potrzeba, ogłasza się również odpowiednie ograniczenia wolności oraz praw człowieka i obywatela. Może on zostać przedłużony na określony czas po wyrażeniu przez Sejm zgody na to przedłużenie. W czasie stanu klęski żywiołowej działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia kierują: 8

9 wójt (burmistrz, prezydent miasta) - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono tylko na obszarze gminy, starosta - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu, wojewoda - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa, minister właściwy do spraw administracji publicznej lub inny minister, do zakresu działania którego należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej lub ich usuwanie, a w przypadku wątpliwości co do właściwości ministra lub w przypadku gdy właściwych jest kilku ministrów - minister wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta i wojewoda oraz ministrowie wykonują swą pracę, wykorzystując odpowiednio pracowników gminnego zespołu zarządzania kryzysowego, powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego, wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. W zapobieganiu klęsce żywiołowej i w usuwaniu jej skutków zobowiązane są uczestniczyć: Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, Policja, Państwowe Ratownictwo Medyczne i inne jednostki ochrony zdrowia, Straż Graniczna, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa oraz inne właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby. Stan wyjątkowy. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym określa tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wyjątkowego na terenie całego kraju lub jego części, zasady działania organów władzy publicznej oraz w jaki sposób mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Rady Ministrów po podjęciu stosownej uchwały może wprowadzić stan wyjątkowy w sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi. Prezydent RP rozporządzeniem wprowadza stan wyjątkowy na czas oznaczony nie dłuższy niż 90 dni. Może go przedłużyć o okres nie dłuższy niż 60 dni. W określonym stanie, organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji. Wprowadzenie stanu wyjątkowego może spowodować zawieszenie określonych w ustawie praw. Akt normatywny określa zakres kar, które mogą być nakładane w przypadku nieprzestrzegania przepisów. 9

10 Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wyjątkowego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego. Stan wojenny. Głównym aktem prawnym charakteryzującym wyższe stany gotowości obronnej kraju jest ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa określa tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wojennego, zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego. Wprowadza go Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów w przypadku zewnętrznego zagrożenia państwa spowodowanego działaniami terrorystycznymi, zbroją napaścią na terytorium RP lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. Stan wojenny może być wprowadzony na terenie całego kraju lub w jego części. Organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa oraz w ramach swych kompetencji. Obroną kraju, jeśli jest taka potrzeba, kieruje Prezydent RP we współdziałaniu z Radą Ministrów. Na poziomie województwa realizacją zadań obronnych i obroną cywilną kieruje wojewoda. Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody może zawiesić organy gminy, powiatu lub samorządu wojewódzkiego do czasu zniesienia stanu wojennego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego, jeżeli organy te źle wykonują swoje obowiązki wynikające z ustawy. W czasie stanu wojennego można zająć lub zarekwirować na potrzeby obronne państwa środki transportu drogowego, kolejowego, lotniczego oraz statki morskie i żeglugi śródlądowej, a osoby, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 65 lat i są zdolne do wykonywania pracy może być nałożony obowiązek wykonywania pracy. 10

11 5. Świadczenia na rzecz obrony w czasie pokoju oraz w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny 5.1. Świadczenia osobiste i rzeczowe w czasie pokoju Świadczenia na rzecz obrony i bezpieczeństwa RP ustawowy obowiązek obywateli i podmiotów gospodarczych, stanowiące siłę roboczą i intelektualną, narzędzia oraz rzeczy ruchome i nieruchome, wykorzystywane w czasie pokoju, kryzysu i wojny Świadczenia osobiste ustawowy obowiązek wykonywania różnego rodzaju prac na rzecz obrony i utrzymania państwa, połączony z użyciem prostych narzędzi oraz pojazdów mechanicznych. Polegają one na wykonaniu w określonym czasie przez osoby, które ukończyły szesnaście, a nie przekroczyły sześćdziesięciu lat życia, posiadające obywatelstwo polskie, różnego rodzaju prac doraźnych na rzecz przygotowania obrony państwa w czasie pokoju, jak również mobilizacji oraz wojny. W przedstawionej definicji wykonanie świadczeń osobistych uwarunkowane jest czasem, tak więc wykonanie świadczeń osobistych w czasie pokoju nie może przekraczać jednorazowo 48 godzin w przypadku kurierów oraz osób dostarczających i obsługujących przedmioty świadczeń rzeczowych, 12 godzin w przypadku pozostałych osób. W razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny czas wykonywania świadczeń osobistych nie może przekroczyć siedmiu dni. Za wykonanie świadczeń osobistych przysługuje wynagrodzenie w formie ryczałtu godzinowego w wysokości 1/178 kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w grudniu roku poprzedniego ustalonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę za każdą godzinę czasu wykonywania świadczenia. Natomiast za wykonywane świadczenie w czasie pracy osobie wykonującej świadczenie przysługuje należność pieniężna w wysokości odpowiadającej utraconemu wynagrodzeniu. Wysokość należności ustala się na podstawie zaświadczenia wydanego przez pracodawcę. Koszt świadczeń osobistych ponosi jednostka organizacyjna na rzecz, której świadczenie zostało wykonane. 11

12 są Z obowiązku wykonania świadczeń osobistych zwolnione osoby wybrane do Sejmu i Senatu RP lub organów samorządu terytorialnego na czas pełnienia mandatu, żołnierze pełniący czynną służbę wojskową oraz osoby, którym doręczono kartę powołania, jeśli termin stawiennictwa pokrywa się z terminem wykonywania świadczenia, osoby odbywające zasadniczą służbę w obronie cywilnej lub służbę zastępczą, osoby, wobec których orzeczono stałą, całkowitą lub długotrwałą niezdolność do pracy, jak również osoby niepełnosprawne, sędziowie, prokuratorzy, funkcjonariusze Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Biura Ochrony Rządu, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Ochrony Kolei oraz pracownicy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych w jednostkach organizacyjnych podległych, nadzorowanych lub podporządkowanych przez ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów, Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, kobiety w ciąży oraz osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat ośmiu, osoby sprawujące opiekę nad dziećmi od lat ośmiu do szesnastu, osobami, wobec których orzeczono stałą niezdolność do pracy lub uznanymi za niepełnosprawne, osoby zatrudnione na stanowiskach kierowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz na stanowiskach w opiece społecznej i placówkach opiekuńczowychowawczych. Świadczenia rzeczowe (ang. material services) rodzaj świadczeń na rzecz obrony i bezpieczeństwa polegający na czasowym udostępnieniu lub oddaniu do użytkowania jednostkom wojskowym i organom administracji publicznej oraz podmiotom gospodarczym i innym jednostkom organizacyjnym rzeczy ruchomych i nieruchomych. W ramach świadczeń rzeczowych planuje się i nakłada świadczenia na uzupełnienie etatowych potrzeb wynikających ze struktury czasu W jednostek Sił Zbrojnych. Mówimy wówczas o świadczeniach rzeczowych wykorzystywanych do zabezpieczenia etatowych potrzeb mobilizacyjnych. Natomiast świadczenia rzeczowe wykorzystane w celu zabezpieczenia mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek Sił Zbrojnych, bez włączenia ich w struktury organizacyjne jednostek nazywamy doraźnymi potrzebami mobilizacyjnymi. 12

13 Czas wykorzystania świadczeń rzeczowych W czasie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny W czasie pokoju Do 48 godzin. W celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych Do chwili ustania potrzeby ich używania Do 7 dni W związku z ćwiczeniami wojskowymi Do 24 godzin W związku z ćwiczeniami w obronie cywilnej lub ćwiczeniami praktycznymi w zakresie powszechnej samoobrony Do przedstawianego w tabeli czasu wykorzystania świadczeń rzeczowych wliczany jest niezbędny czas na dostarczenie przedmiotu świadczenia do miejsca wskazanego w decyzji oraz wlicza się czas jego powrotu do miejsca przechowywania lub właściciela, jednak nie więcej niż 2 godziny. Nałożenie świadczenia rzeczowego może wystąpić nie więcej niż 3 razy w roku, z tym, że w wymiarze określonym dla ćwiczeń wojskowych świadczenia rzeczowe mogą być nakładane w czasie pokoju tylko jeden raz. Na uzupełnienie wojennych struktur organizacyjnych Sił Zbrojnych w ramach zabezpieczenia etatowych potrzeb mobilizacyjnych przeznacza się: pojazdy samochodowe; tabor kolejowy; statki powietrzne; statki morskie; maszyny. Doraźne świadczenia rzeczowe wykorzystywane są w procesie mobilizacyjnego rozwinięcia Sił Zbrojnych do: rozwinięcia a następnie funkcjonowania elementów bazy mobilizacyjnej; ewakuacji zgromadzonych zapasów środków materiałowych; 13

14 rozkonserwowania, uruchomienia i ewakuacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego będącego na zapasie wojennym; korzystania z pomieszczeń i budynków oraz terenów niezbędnych do zabezpieczenia procesu mobilizacyjnego rozwinięcia. Świadczenia rzeczowe nie mogą być nałożone na: obiekty, pomieszczenia, tereny, środki transportowe, maszyny i inny sprzęt będący w posiadaniu: o jednostek bezpośrednio zabezpieczających działalność Sejmu i Senatu RP, Kancelarii Prezydenta i Prezesa Rady Ministrów, ministerstw, urzędów wojewódzkich oraz NBP i banków, a także Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych i Mennicy Państwowej; o jednostek podległych lub nadzorowanych przez MON, Ministra Sprawiedliwości, Szefa ABW, Szefa Agencji Wywiadu oraz Szefa CBA; o przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych; obiekty uznane przez Prezydenta RP za pomniki historii oraz dobra kulturalne w tym biblioteki, muzea, archiwa jak również obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturalnego; zbiory artystyczne i naukowe; obiekty i przedmioty przeznaczone do wykonywania kultu religijnego w tym świątynie, kościoły i domy modlitwy związków wyznaniowych; rezerwaty przyrody i parki narodowe; zakłady opiekuńczo wychowawcze, szkoły specjalne i ich internaty, przedszkola, domy dziecka, ośrodki wychowawcze i szkolno-wychowawcze oraz poradnie psychologicznopedagogiczne; urządzenia i sieci przewidziane do użycia na potrzeby operatorów sieci telekomunikacyjnych; pojazdy samochodowe, które nie posiadają dopuszczenia do ruchu po drogach publicznych oraz te, które są używane do transportu wewnątrz zakładowego po przedstawieniu odpowiednich dokumentów. Kierownik jednostki organizacyjnej na rzecz, której świadczenie zostało wykonane wydaje na wniosek świadczeniodawcy zaświadczenie o jego wykonaniu oraz wypłaca ryczałt pieniężny z tytułu wykorzystania świadczenia po zakończeniu udostępniania przedmiotu świadczenia. 14

15 W celu zabezpieczenia przeprowadzanych ćwiczeń wojskowych organizowanych z zastosowaniem trybu natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy oraz w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych a także zwalczania klęsk żywiołowych i likwidacji skutków Rada Ministrów, co roku określa limit świadczeń rzeczowych, czyli rodzaj i liczbę rzeczy ruchomych wykorzystywanych do w/w celów na rok następny Świadczenia w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny Na osobach i posiadaczach, którym doręczono w czasie pokoju decyzję o przeznaczeniu do wykonywania w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny świadczeń osobistych oraz decyzję o przeznaczeniu nieruchomości lub rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych spoczywa obowiązek wykonania świadczeń, w przypadku zaistnienia takiej sytuacji, w terminie i miejscu określonym w tych decyzjach. Dowódca jednostki organizacyjnej, na rzecz której zostały przekazane, w ramach świadczeń rzeczowych, środki transportowe, maszyny lub urządzenia, jest obowiązany zwrócić je z taką ilością materiałów pędnych i eksploatacyjnych, z jaką zostały dostarczone do jednostki. Koszty przejazdu posiadacza lub jego przedstawiciela z miejsca zamieszkania (siedziby) do miejsca zwrotu przedmiotów świadczeń rzeczowych pokrywa dowódca jednostki organizacyjnej. są Zasadniczymi problemami, jakie należy rozważyć podczas planowania świadczeń ustalenie wielkości sił i środków w ramach świadczeń osobistych i rzeczowych niezbędnych do wykonania określonych prac, ustalenie ilości środków transportowych oraz maszyn do załadunku i przewozu środków materiałowych, określenie ilości budynków niezbędnych do rozwinięcia bazy mobilizacyjnej. Dowódca jednostki organizacyjnej ustala ilość świadczeń osobistych i rzeczowych dla własnej jednostki. Wielkość potrzeb w zakresie świadczeń osobistych i rzeczowych ustala się według kryteriów: potrzeb doraźnych o rzeczowych to ilość przedmiotów świadczeń niezbędnych do zabezpieczenia mobilizacyjnego rozwinięcia jednostki wojskowej (np. środki transportowe na potrzeby dowozu żołnierzy rezerwy lub też ewakuacji jednostki), o osobowych to liczba osób konieczna do wykonania w ramach świadczeń osobistych prac na rzecz jednostki wojskowej w czasie jej mobilizacyjnego rozwinięcia, 15

16 potrzeb etatowych w stosunku do środków transportowych i maszyn, które winny być na etacie jednostki, a nie są czyli znajdują się w remoncie, poza jednostką lub też są spisane z ewidencji. Etap planowania etatowych świadczeń rzeczowych na szczeblu jednostki wojskowej jest etapem bardzo ważnym, ponieważ właściwe zaplanowanie wielkości świadczeń pod względem ilościowym pozwoli na takie zasilenie ukompletowanie jednostki, aby mogła osiągnąć pełną gotowość bojową w naznaczonym czasie. Natomiast zaplanowanie właściwego wykorzystania świadczeń osobistych pozwoli wykonać wszystkie zadania realizowane podczas mobilizacyjnego rozwinięcia jednostki (tj. wyposażenie indywidualne żołnierzy rezerwy oraz przyjęcie i dostosowanie środków transportowych oraz maszyn do eksploatacji w wojsku) Świadczenia szczególne Świadczenia szczególne rodzaj świadczeń obejmujący specyficzne zadania i obowiązki, realizowane przez organy administracji, podmioty gospodarcze i inne jednostki organizacyjne na rzecz obrony i bezpieczeństwa państwa, w tym związane z likwidacją klęski żywiołowej, z osiąganiem gotowości obronnej przez jednostki organizacyjne oraz gotowości do działań przez siły zbrojne. Zgodnie z zapisem ustawy, terenowe organy administracji rządowej, instytucje państwowe, organy samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne mogą być zobowiązane do odpłatnego: 1. dostosowania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych do potrzeb obrony Państwa, w sposób niezmieniający ich właściwości i przeznaczenia, 2. przystosowania budowanych (przebudowywanych i rozbudowywanych) obiektów budowlanych oraz wytwarzanych rzeczy ruchomych do potrzeb obrony Państwa, w sposób niezmieniający ich właściwości i przeznaczenia, 3. gromadzenia, przechowywania i konserwacji przedmiotów niezbędnych do wykonania czynności związanych z obronnością państwa. Wykonywanie obowiązku lub zadania realizowanego w ramach świadczeń szczególnych następuje na podstawie umowy zawartej z wykonawcą przez właściwy organ. W ramach tych świadczeń mogą być wykonywane na rzecz Sił Zbrojnych odpłatnie zadania związane z osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej oraz zadania 16

17 realizowane w czasie ogłoszenia mobilizacji. Wykonanie zadania następuje na podstawie umowy zawartej między odpowiednim organem a wykonawcą zadania. Jak już wcześniej zostało napisane, definicja świadczeń szczególnych ujmuje te świadczenia, jako specyficzne zadania i obowiązki realizowane na potrzeby obrony na państwa. Zgodnie z ustawą o powszechnym obowiązku obrony zadania te polegają przygotowaniu, dostosowaniu środków transportowych i maszyn do eksploatacji w wojsku, dostarczeniu żołnierzy rezerwy do miejsc prowadzenia mobilizacji jednostek wojskowych, dostarczeniu materiałów wg Programu Mobilizacji Gospodarki (dostawy rakiet, amunicji uzbrojenia i sprzętu techniczno-wojskowego oraz sprzętu i artykułów logistycznych). W ramach tych świadczeń realizuje się ponadto szereg bardzo ważnych przedsięwzięć mających na celu zapewnienie warunków do sprawnego i szybkiego rozwinięcia sił zbrojnych do etatów wojennych. Dotyczą one między innymi takich dziedzin, jak łączność, komunikacja, budownictwo, infrastruktura, dystrybucja paliw, sieć magazynowo składowa, czy bazy lecznicze. Przedsięwzięcia w ramach tych dziedzin realizowane są siłami i środkami właściwych ministerstw i wojewodów w ramach przeznaczonych wydatków na obronność państwa. Rezerwy strategiczne tworzy się w celu wsparcia realizacji zadań w zakresie bezpieczeństwa i obrony państwa, odtworzenia infrastruktury krytycznej, złagodzenia zakłóceń w ciągłości dostaw służących funkcjonowaniu gospodarki i zaspokojeniu podstawowych potrzeb obywateli, ratowania ich życia i zdrowia, a także wypełnienia zobowiązań międzynarodowych RP. Rezerwy strategiczne mogą stanowić: surowce, materiały, urządzenia i maszyny; konstrukcje składanych wiaduktów, mostów drogowych i kolejowych; elementy infrastruktury krytycznej; produkty naftowe; produkty rolne i rolno-spożywcze, środki spożywcze i ich składniki; wyroby medyczne, produkty lecznicze, produkty lecznicze weterynaryjne oraz substancje czynne i produkty biobójcze. Rezerwy strategiczne stanowią wyodrębniony majątek Skarbu Państwa, jednakże w przypadkach uzasadnionych rachunkiem ekonomicznym lub szczególnymi względami 17

18 technologicznymi lub organizacyjnymi dopuszcza się utrzymywanie rezerw strategicznych w postaci asortymentu powierzonego organom administracji publicznej albo stanowiącego własność przedsiębiorców lub podmiotów nie będących przedsiębiorcami, w magazynach będących w ich dyspozycji Świadczenia obywateli w czasie stanu klęski żywiołowej Świadczenia w celu zwalczania skutków klęski żywiołowej regulują dwa dokumenty prawne, a mianowicie: dekret z dnia 23 marca 1953 roku o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych oraz ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej. W dekrecie jest następujący zapis: jeżeli środki, którymi dysponuje właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego albo wojewoda, są niewystarczające, organy te mogą wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych na cele zorganizowanej akcji społecznej. O nałożeniu obowiązku, o którym mowa wyżej, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego zawiadamia bezzwłocznie starostę i wojewodę. Świadczenia osobiste i rzeczowe dla celów zorganizowanej akcji społecznej polegają na: 1) udzieleniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom, 2) udostępnieniu pomieszczenia poszkodowanym na czas niezbędny dla udzielenia pierwszej pomocy i schronienia, 3) przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia poszkodowanych, 4) zabezpieczeniu zagrożonego inwentarza żywego (dostarczenie paszy i pomieszczenia), 5) pełnieniu warty w celu zapobieżenia rozszerzaniu się klęski, 6) wykonywaniu określonych robót, 7) dostarczeniu narzędzi potrzebnych przy prowadzeniu akcji, 8) dostarczeniu środków przewozowych wraz z niezbędnym inwentarzem pociągowym. Jeżeli osoba w czasie zorganizowanej akcji społecznej i w związku z udziałem w tej akcji bez własnej winy doznała uszkodzenia zdrowia powodującego utratę zdolności do pracy zarobkowej, ma prawo do odszkodowania. Jeżeli wskutek takiego uszkodzenia nastąpiła śmierć, prawo do odszkodowania przysługuje osobom, które zmarły był zobowiązany utrzymać, oraz osobom, które zmarły rzeczywiście utrzymywał. Poszkodowanemu przysługuje prawo do odszkodowania za zniszczenie, uszkodzenie, zużycie lub utratę mienia w czasie i w związku z udziałem w akcji, o ile nastąpiły one bez jego winy. Kto w związku z wykonywaniem świadczeń opuścił pracę zawodową w swoim 18

19 zakładzie pracy, ma prawo do pełnego wynagrodzenia z tego zakładu pracy za cały czas wykonywania świadczeń. Z kolei w ustawie o stanie klęski żywiołowej także zawarto unormowania problematyki świadczeń, gdzie poszczególne rodzaje świadczeń (stanowiące ograniczenie wolności praw człowieka i obywatela) może wprowadzić, w granicach dopuszczonych w rozporządzeniu Rady Ministrów o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej, odpowiednio w zakresie swoich kompetencji: wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub ich pełnomocnik, starosta albo pełnomocnik w drodze zarządzenia albo decyzji, wojewoda albo jego pełnomocnik w drodze rozporządzenia albo decyzji. W drodze rozporządzenia, zarządzenia albo decyzji wójt (burmistrz, prezydent miasta) starosta lub wojewoda, mogą wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych w stanie klęski żywiołowej polegających na: udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom, czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą, wykonywaniu określonych prac, oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych, udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym, użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie, przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych, zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion, pełnieniu wart, zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych, w sposób wskazany przez organy nakładające świadczenie, zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury. Rozporządzenia wojewody lub pełnomocnika, jak również zarządzenia podlegają ogłoszeniu i podaniu do publicznej wiadomości przez rozplakatowanie obwieszczeń 19

20 w miejscach publicznych lub w inny sposób przyjęty miejscowo, oraz przez ogłoszenie w mediach lokalnych. Realizacja decyzji administracyjnej opiera się na przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, z zastrzeżeniem, że: podlegają natychmiastowemu wykonaniu z chwilą ich ogłoszenia lub doręczenia, mogą być w nagłych wypadkach wydane ustnie, a następnie potwierdzone na piśmie, odwołanie od nich wnosi się w terminie 3 dni od dnia doręczenia decyzji, organem odwoławczym w tej sprawie jest wojewoda. Mankamentem tej ustawy jest brak regulacji prawnych dotyczących odpłatności za wykonane świadczenie oraz ograniczeń czasowych realizacji tych świadczeń w czasie zwalczania skutków klęski żywiołowej Świadczenia obywateli na wypadek wprowadzenia stanu wojennego Problematyka świadczeń pojawia się również w innych ustawach. Między innymi w ustawie z dnia 29 sierpnia 2002 roku o stanie wojennym i kompetencjach Naczelnego Dowódcy SZ RP i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej. określono zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela możliwych do wprowadzenia w wypadku wydania przez Prezydenta RP rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wojennego. Poszczególne rodzaje świadczeń wprowadza się i ustala w drodze: Decyzji organów administracji rządowej w przypadku nakładania na przedsiębiorców dodatkowych zadań, których realizacja jest niezbędna dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz zapewnienia zaopatrzenia ludności oraz wprowadzając zarząd komisaryczny, w tym z udziałem kapitału zagranicznego, jeżeli przedmiotem ich działalności jest wytwarzanie wyrobów lub świadczenie usług o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa lub obronności państwa. Rozporządzeń Rady Ministrów w przypadku nakładania na osoby fizyczne i osoby prawne prowadzące gospodarstwa rolne obowiązek wykonywania świadczeń polegających na dostawach na rzecz określonych podmiotów produktów rolnospożywczych oraz na uprawie określonych gatunków roślin i hodowli zwierząt, wprowadzając najem lokali i budynków, a w uzasadnionych przypadkach także dokwaterowywanie osób do lokalu mieszkalnego lub budynku oraz wprowadzając zajęcie nieruchomości niezbędnych dla SZ lub obrony państwa. 20

21 Należy również mieć na uwadze postanowienia innych artykułów, które w analizie, przedstawiają się, jako forma świadczeń osobistych i rzeczowych a mianowicie w czasie stanu wojennego można zająć lub zarekwirować na potrzeby obronne państwa środki transportu drogowego, kolejowego, lotniczego oraz statki morskie i żeglugi śródlądowej. W czasie stanu wojennego może być wprowadzony powszechny obowiązek wykonywania pracy przez osoby, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 65 lat i są zdolne do wykonywania pracy ze względu na stan zdrowia oraz warunki osobiste i rodzinne. 6. Charakterystyka Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Siły Zbrojne RP są podstawowym elementem systemu obronności państwa. Służą ochronie niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W ramach tej funkcji wykonują zadania wynikające ze Strategii Obronności Rzeczypospolitej Polskiej, skonkretyzowane w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej i w stosownych narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych. Siły Zbrojne Zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli. Najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP jest Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie pokoju sprawuje on zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Swoje zadania minister wykonuje przy pomocy Ministerstwa Obrony Narodowej, w skład którego wchodzi Sztab Generalny Wojska Polskiego. Siłami Zbrojnymi, w czasie pokoju, w imieniu Ministra Obrony Narodowej, dowodzi szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który pod względem pełnionej funkcji jest najwyższym żołnierzem w czynnej służbie wojskowej. W czasie wojny Siłami Zbrojnymi oraz innymi podporządkowanymi jednostkami organizacyjnymi dowodzi Naczelny dowódca sił zbrojnych, który jest mianowany przez Prezydenta RP i podlega mu bezpośrednio. Siły Zbrojne RP utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów misji: zagwarantowania obrony państwa i przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych (tj. utrzymania zdolności użycia wojsk w zakresie obrony i ochrony nienaruszalności granic RP, a także w działaniach antyterrorystycznych oraz w rozwiązywaniu lokalnego lub regionalnego konfliktu zbrojnego, jak również w operacji obronnej - w kraju jak i poza nim); 21

22 udziału w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach reagowania kryzysowego i humanitarnych (tj. utrzymania sił i zdolności do uczestniczenia w operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego prowadzonych przez NATO, UE, ONZ, jak również w innych operacjach wynikających z porozumień międzynarodowych oraz w operacjach humanitarnych prowadzonych przez organizacje międzynarodowe, rządowe i inne); wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego i pomoc społeczeństwu (poprzez m.in. monitorowanie i ochronę przestrzeni powietrznej oraz wsparcie ochrony granicy lądowej i wód terytorialnych, a także prowadzenie działalności rozpoznawczej i wywiadowczej. A poza tym: monitorowanie skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych na terytorium kraju; oczyszczanie terenu z materiałów wybuchowych i przedmiotów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego, prowadzenie działań poszukiwawczoratowniczych i pomoc władzom państwowym, administracji publicznej oraz społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia). W skład Sił Zbrojnych RP wchodzą wojska lądowe, siły powietrzne, marynarka wojenna, wojska specjalne oraz Żandarmeria Wojskowa i służby specjalne. W trakcie tworzenia są Narodowe Siły Rezerwowe, które jednak nie są osobnym rodzajem Sił Zbrojnych RP, lecz mają na celu zapewnienie kadr dla uzupełnienia etatów w każdym z czterech rodzajów Sił Zbrojnych RP. Narodowe Siły Rezerwowe tworzą żołnierze rezerwy, którzy ochotniczo zawarli kontrakt na pełnienie służby wojskowej w rezerwie i pozostają w dyspozycji do wykonywania zadań w przypadku realnych zagrożeń militarnych i niemilitarnych, zarówno w kraju, jak i poza granicami państwa Wojska lądowe Wojska lądowe są podstawową częścią sił zbrojnych we wszystkich armiach świata. Mają na celu obronę granic lądowych, bądź atak na terytorium nieprzyjaciela bezpośrednio tam wkraczając. Wojska Lądowe, przeznaczone są do zapewnienia obrony przed atakiem lądowo-powietrznym w dowolnym rejonie kraju, na każdym kierunku, w obliczu każdej formy zagrożenia militarnego. Struktura ich wojsk operacyjnych oparta jest na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach zorganizowanych w korpusy narodowe i wielonarodowe, z utrzymaniem niezbędnej liczby jednostek centralnej dyspozycji. Zgodnie z wymogami współczesnego pola walki wojska lądowe przystosowane są do wykonywania zadań operacyjnych 22

23 i taktycznych w skomplikowanych warunkach technicznych, meteorologicznych i bojowych. Dysponując dużą siłą ognia, manewrowością, ruchliwością i odpornością na uderzenia przeciwnika, stanowią trzon sił zbrojnych. Współczesne wojska lądowe cechuje całkowite zmotoryzowanie, szerokie wykorzystanie nowoczesnych technik prowadzenia walki oraz wielopłaszczyznowe współdziałanie z siłami powietrznymi i marynarki wojennej. Wojska lądowe składają się z wojsk operacyjnych, wojsk obrony terytorialnej oraz jednostek i instytucji podporządkowanych Dowództwu Wojsk Lądowych. Wojska operacyjne w czasie realizacji określonych przedsięwzięć alarmowych podporządkowywane mogą być dowództwu sojuszu. Wojska obrony terytorialnej, instytucje i jednostki centralne Dowództwa Wojsk Lądowych pozostają pod dowództwem narodowym. W okresie pokoju wojska lądowe utrzymują jednostki, które po krótkotrwałym okresie przygotowania uczestniczyć mogą w przezwyciężaniu sytuacji kryzysowych w ramach misji pokojowych, brać udział w przezwyciężaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof oraz w pomocy humanitarnej. W okresie kryzysu, wykorzystując jednostki reagowania i część sił głównych zapewniają swobodę operacyjną osłaniają linie komunikacyjne, wspierają działania wojsk sojuszniczych, a poprzez rozwinięcie operacyjne i realizację zadań pogotowia operacyjnego przyczyniają się do deeskalacji napięcia lub przygotowują do prowadzenia operacji obronnej. W okresie wojny (konfliktu), po przeprowadzeniu mobilizacji osiągają gotowość bojową i biorą udział w zachowaniu bądź przywróceniu integralności terytorialnej państwa i sojuszu poprzez: obronę terytorium, załamanie natarcia przeciwnika i odzyskanie utraconego terytorium, osłonę rejonów i obiektów w głębi, ochronę linii komunikacji utrzymanie swobody operacyjnej, Struktura wojsk lądowych: zmechanizowane i pancerne - przeznaczenie: odpieranie uderzeń zgrupowań pancerno - zmechanizowanych, wykonywanie zwrotów zaczepnych celem odzyskania utraconego terenu, prowadzenie działań na rzecz wsparcia pokoju, zwalczanie środków napadu powietrznego (w tym zwłaszcza śmigłowców bojowych) i walka z formacjami aeromobilnymi przeciwnika; 23

24 obrony przeciwlotniczej - przeznaczenie: bezpośrednia osłona wojsk i obiektów przed uderzeniem środków napadu powietrznego; rakietowe i artyleria - przeznaczenie: wsparcie ogniowe wojsk w każdych warunkach, w działaniach głębokich i bezpośrednich, rażenie ogniowe przeciwnika i zapewnienie wsparcia walczącym wojskom; chemiczne - przeznaczenie: wykrywanie skażeń biologicznych, prowadzenie rozpoznania i dokonywanie pomiarów skażeń promieniotwórczych i chemicznych, użycie zespołów do pobierania próbek skażeń promieniotwórczych, biologicznych i chemicznych, zapewnienie zbiorowej ochrony przed skażeniami oraz prowadzenie całkowitej likwidacji skażeń, rażenie przeciwnika miotaczami ognia oraz maskowanie dymem wojsk własnych i obiektów, udział w likwidacji skutków klęsk żywiołowych; inżynieryjne - przeznaczenie: bojowe (wsparcia inżynieryjnego) rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu, budowa i pokonywanie zapór inżynieryjnych, wykonywanie przejść w naturalnych przeszkodach terenowych, przygotowanie i utrzymanie dróg, urządzanie i utrzymanie przepraw, rozminowanie terenu i obiektów oraz maskowanie wojsk; humanitarne charakteru pokojowego, niesienie pomocy gospodarce i społeczeństwu zarówno w kraju jak i za granicą, w tym: oczyszczanie terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, udział w likwidacji skutków klęsk ekologicznych i żywiołowych, udział w misjach pokojowych w składzie sił ONZ i NATO; aeromobilne - wojska te stanowią połączenie dotychczasowych wojsk powietrznodesantowych, desantowo-szturmowych, kawalerii powietrznej i lotnictwa wojsk lądowych - przeznaczenie: naziemne wspieranie operacji lądowych i morskich, zmierzających do opanowania z powietrza ważnych obiektów przeciwnika, dezorganizacja ruchu odwodów oraz niszczenie sił i środków wsparcia logistycznego, prowadzenie działań dywersyjnych, zaczepnych i obronnych, wykonywanie rajdów przeciwpancernych oraz niszczenie środków ogniowych przeciwnika; rozpoznania i walki radioelektronicznej - przeznaczenie: rozpoznanie wojskowe (zdobywanie danych o przeciwniku, niezbędnych do przygotowania i skutecznego prowadzenia działań bojowych, m.in. o ruchu wojsk przeciwnika oraz posiadanych przez niego siłach i środkach), walka elektroniczna (rozpoznanie i dezorganizacja działań organów dowodzenia przeciwnika oraz ochrona własnych wojsk przed analogicznymi działaniami), działania psychologiczne, rozpoznanie specjalne oraz zabezpieczenie geograficzne; 24

25 łączności i informatyki - przeznaczenie: zapewnienie dowodzenia wojskami lądowymi w czasie pokoju, kryzysu i wojny; informatyczne wspomaganie procesów decyzyjnych, m.in. przez cyfrowe przygotowanie danych, w tym analiza potencjału bojowego przeciwnika i symulowanie przebiegu działań bojowych; jednostki wsparcia logistycznego - przeznaczenie: zadaniem jednostek wsparcia logistycznego jest zapewnienie środków logistycznych, a także uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla mobilizacyjnego i operacyjnego rozwinięcia jednostek Wojsk Lądowych oraz utrzymania ich w pełnej gotowości bojowej. Zajmują się ciągłym odtwarzaniem zapasów, obsługiwaniem oraz remontem uzbrojenia i sprzętu wojskowego, ochroną medyczną wojsk, kierowaniem transportem i przemieszczeniem jednostek Siły powietrzne Siły Powietrzne przeznaczone są głównie do obrony przestrzeni powietrznej kraju, prowadzenia operacji mających na celu utrzymanie przewagi w powietrzu oraz wspierania innych rodzajów wojsk w operacjach połączonych. Ponadto odpowiadają za polski wkład do zintegrowanego systemu obrony powietrznej NATO. Za dowodzenie i kierowanie Siłami Powietrznymi odpowiada Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (DGRSZ) z siedzibą w Warszawie. W jego strukturze działa Inspektorat Sił Powietrznych, składający się z Zarządu Wojsk Lotniczych i Zarządu Wojsk Radiotechnicznych. Inspektorat SP zajmuje się organizacją szkolenia żołnierzy jednostek lotniczych i radiotechnicznych oraz jest gestorem sprzętu i uzbrojenia użytkowanych w jednostkach lotniczych i radiotechnicznych. Siły Powietrzne składają się z trzech głównych rodzajów wojsk: Wojsk Lotniczych, Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Wojsk Radiotechnicznych. Wojska lotnicze sił powietrznych Głównym zadaniem Wojsk Lotniczych jest zapewnienie bezpieczeństwa w przestrzeni powietrznej, zwalczanie przeciwników w powietrzu, na lądzie i wodzie, samodzielnie bądź wspólnie z innymi rodzajami wojsk. Są zdolne do wykonania misji uderzeniowych, rozpoznawczych, transportowych. Szkolą pilotów i część personelu naziemnego dla wszystkich rodzajów polskiego lotnictwa wojskowego. Od początku 2012 roku wszystkie bazy są wojskowymi oddziałami gospodarczymi zajmują się zaopatrywaniem, ochroną i obsługą innych pobliskich jednostek Sił Powietrznych. Wojska Lotnicze SP mają około