Ptaki w budynkach. Maciej LUNIAK Muzeum i Instytut Zoologii PAN. Sto³eczne Towarzystwo Ochrony Ptaków

Transkrypt

1 Maciej LUNIAK Muzeum i Instytut Zoologii PAN Sto³eczne Towarzystwo Ochrony Ptaków Ptaki w budynkach Obok nas, w budynkach w których mieszkamy, gnie d ¹ siê ptaki. W miejskich osiedlach s¹ to najczêœciej go³êbie, wróble, kawki, jerzyki, szpaki i jaskó³ki oknówki, a rzadziej jeszcze kilkanaœcie innych gatunków. Wiêkszoœæ z nich pierwotnie gnieÿdzi³a siê w dziuplach drzewnych lub niszach skalnych, natomiast w krajobrazie zmienionym przez cz³owieka ptaki te dostosowa³y siê do wykorzystywania kwater zastêpczych w budynkach. Poszczególne gatunki maj¹ ró ne wymagania co do zajmowanych miejsc lêgowych - tzn. takich w których zak³adaj¹ gniazda, sk³adaj¹ jajka i wychowuj¹ potomstwo. Np. go³¹b gnieÿdzi siê g³ównie na strychach gdy ma do nich dostêp, tak e w loggiach oraz w ró nych niszach, wróble chêtnie zajmuj¹ szczeliny za rynnami a jaskó³ka oknówka przylepia swoje gniazda w niszach okien i pod balkonami. Jednymi z najczêœciej zajmowanych przez ptaki miejsc s¹ tzw. stropodachy - niskie, puste przestrzenie miêdzy dachem a stropem górnej kondygnacji, zwykle oddzielone od u ytkowanej czêœci budynku i niedostêpne dla ludzi. To nasze s¹siedztwo z ptakami nie stwarza³o dot¹d istotnych konfliktów. Dopiero od niedawna, wobec wzmo onej modernizacji budownictwa, sta³o siê ono problemem anga uj¹cym opinie spo³eczn¹,

2 powo³ane do ochrony œrodowiska, a równie budowniczych i zarz¹dców domów. Ta broszurka informuje o istocie tego problemu i sposobach jego rozwi¹zywania. Jakie to ptaki i gdzie mieszkaj¹ Go³¹b miejski. Jest zdzicza³¹ form¹ go³êbia domowego, pochodz¹cego od go³êbia skalnego. W odró nieniu od elewacji budynków, czêsto za rynnami i w stropodachach, jeœli maj¹ œrednicê otworu 4-6 cm. Zwykle odbywa dwa, a nawet trzy lêgi, ostatnie pisklêta opuszczaj¹ wiêc gniazda dopiero w koñcu lipca lub na pocz¹tku sierpnia. Miejsca gnie d enia siê wróbla ³atwo poznaæ, bo ju od lutego przez ca³¹ wiosnê ptaki te przesiaduj¹ przy nich g³oœno æwierkaj¹c. W wielu miastach Europy ten najbardziej miejski ptak prze ywa ostatnio kryzys, równie w Warszawie stan wróbli zmniejszy³ siê o prawie 40%. Jedn¹ z przyczyn tego jest brak miejsc lêgowych w modernizowanym budownictwie. Poza wróblem domowym w budynkach gnieÿdzi siê te, tam gdzie jest wiêcej zieleni, jego bliski krewniak wróbel mazurek, innych omawianych tu ptaków go³¹b bywa rzeczywiœcie k³opotliwym lokatorem budynków, równie i z tego wzglêdu e jest liczny. Najchêtniej gnieÿdzi siê w pomieszczeniach z szerokim dostêpem: - na strychach z otwartymi okienkami, na os³oniêtych od deszczu balkonach i w ró nych niszach elewacji, a w stropodachach tylko wtedy gdy maj¹ one du e otwory, o œrednicy ponad 10 cm. Go³¹b przebywa przy gniazdach przez ca³y rok, niekiedy gnieÿdzi siê nawet zim¹, podczas gdy inne ptaki - jedynie w krótkim okresie odbywania lêgów. Zostawia odchody na miejscu, natomiast inne ptaki (z wyj¹tkiem jaskó³ki oknówki i pustu³ki) ma³o brudz¹ przy gnieÿdzie, bowiem wynosz¹ odchody swoich piskl¹t. Ptasie zanieczyszczenia strychów, balkonów i elewacji to prawie wy³¹cznie sprawa go³êbi. mniejszy, ró ni¹cy siê rud¹ (kasztanowat¹) czapeczk¹ i czarn¹ plamk¹ na policzku. Kawka. Jest mniejsza od wrony i gawrona - dwóch innych pospolitych ptaków krukowatych, ca³a Wróbel domowy. GnieŸdzi siê w ró nych szparach grafitowo-czarna z wyraÿnie jaœniejszym ty³em g³owy. Odzywa siê krótkim dÿwiêcznym kau, w odró nieniu od krakania i skrzeczenia innych krukowatych. W miastach budynki s¹ dla niej praktycznie jedynym miejscem lêgowym. Zak³ada gniazda g³ównie w stropodachach jeœli maj¹ otwory o œrednicy powy ej 8 cm, tak e w kominach i wie ach koœcielnych. Gnie d enie siê kawek w budynku ³atwo poznaæ

3 wiosn¹ po ich krzykliwej obecnoœci ko³o miejsc lêgowych. S¹ towarzyskie - zwykle gnie d ¹ siê po kilka par w pobli u siebie. Ich sezon lêgowy trwa od pocz¹tku marca do koñca czerwca, ale w pobli u gniazd trzymaj¹ siê prawie przez ca³y rok. Kawka, obok jerzyka, jest ptakiem najbardziej zagro onym utrat¹ miejsc lêgowych z powodu modernizacji budownictwa. Jerzyk. Czêsto jest mylony z jaskó³kami (oknówk¹ i dymówk¹) z powodu podobieñstwa sylwetki i sposobu lotu. Jest od nich nieco wiêkszy i ca³y brunatno-czarny, gniazdami, jednak w znacznie mniejszym stopniu ni go³¹b. Pokrewny gatunek - jaskó³ka dymówka, zamieszkuje g³ównie okolice wiejskie i ma inne zwyczaje od oknówki - gnieÿdzi siê we wnêtrzach budynków gdzie s¹ stale otwarte okna lub wrota, np. w oborach, stajniach, halach przemys³owych. W miastach jest rzadka. jedynie z lekko rozjaœnionym podgardlem, podczas gdy obie jaskó³ki maj¹ wyraÿnie jasny ca³y spód cia³a. Ptaki, które w lecie widzimy kr¹ ¹ce wysoko nad dachami to g³ównie jerzyki, bo jaskó³ki na ogó³ lataj¹ ni ej i s¹ w miastach mniej liczne. Jerzyki prowadz¹ prawie wy³¹cznie napowietrzny tryb ycia, nawet materia³ do budowy gniazda zbieraj¹ w locie. Poluj¹c czêsto oddalaj¹ siê znacznie od miejsc lêgowych. Odzywaj¹ siê ostrym piskiem sriii. Budynki s¹ dla nich praktycznie jedynym miejscem gnie d enia siê. W miastach zak³adaj¹ gniazda g³ównie w stropodachach, gdy s¹ tam otwory o œrednicy 4-8 cm, tak e w szczelinach pod dachówkami. Ich gnie d enie siê w budynku naj³atwiej zauwa yæ w drugiej po³owie maja, bo wtedy ptaki te stale kr¹ ¹ przy miejscach wybranych na gniazda i podlatuj¹ do ich otworów wlotowych. Jerzyki przebywaj¹ u nas krótko przylatuj¹ z afrykañskich zimowisk na pocz¹tku maja, odbywaj¹ lêgi do sierpnia i wtedy odlatuj¹. Jaskó³ka oknówka. Od jerzyka ró ni siê wyraÿnie bia³ym upierzeniem na spodzie cia³a i nad ogonem. W przeciwieñstwie do jerzyka lata zwykle niezbyt wysoko i na ogó³ w bliskiej okolicy miejsc lêgowych. Inaczej te gnieÿdzi siê: - z b³ota i œliny lepi gniazda w kszta³cie pó³otwartej czarki, zaœ umieszcza je najczêœciej we wnêkach okiennych, pod balkonami lub pod innymi nawisami budynków. Zwykle osiedla siê kolonijnie. Przebywa u nas od po³owy kwietnia do koñca wrzeœnia i w tym czasie wyprowadza dwa lêgi, czasem jeszcze w sierpniu ma pisklêta. Pozostawia nieczystoœci pod Szpak. Jego byt jest mniej uzale niony od miejsc lêgowych w budynkach, poniewa chêtnie gnieÿdzi siê te w dziuplach drzew i w skrzynkach lêgowych w ogrodach. W budynkach zajmuje ró ne zakamarki elewacji, stropodachy o œrednicy otworów 5-8 cm, tak e skrzynki lêgowe umieszczone przy oknach i balkonach. Szpaki chêtnie zajmuj¹ je i ³atwo przyzwyczajaj¹ siê do bliskiej obecnoœci ludzi (ale nie kotów!) przy skrzynce. Zjawiaj¹ siê przy miejscach lêgowych w marcu i ca³¹ wiosnê przebywaj¹ przy nich œpiewaj¹c, a póÿniej karmi¹c pisklêta. Opuszczaj¹ gniazda w koñcu maja lub w lipcu (czêœæ par ma drugi lêg). PóŸnym latem i jesieni¹ rankami przylatuj¹ i œpiewaj¹ w miejscu gdzie gnieÿdzi³y siê wiosn¹. Pustu³ka. Ptak drapie ny z rodziny soko³ów, wielkoœci go³êbia, o smuk³ej sylwetce z wyd³u onym ogonem i rdzawo-szarym upierzeniem. Jest ostro na, gnieÿdzi siê i lata wysoko, wiêc jej obecnoœæ trudniej zauwa yæ.

4 W miastach nie jest jednak ptakiem rzadkim, np. w œródmieœciu Warszawy gnieÿdzi siê ponad 30 par. Poluje na gryzonie i ma³e ptaki. Zak³ada gniazda w wiêkszych niszach budynków i w stropodachach o otworach powy ej 8 cm. Zajêcie miejsca lêgowego mo na poznaæ po tym, e ptaki te wiosn¹ przesiaduj¹ przy gnieÿdzie, a wczesnym latem widaæ wygl¹daj¹ce m³ode. Gdy pisklêta bardziej dorosn¹ zdarza siê, e wypadaj¹ z gniazda. Takiego nielotnego uciekiniera nale y umieœciæ na dachu, gdzie rodzice zatroszcz¹ siê o niego. Po wyprowadzeniu lêgu pustu³ki w sierpniu opuszczaj¹ okolicê miejsca lêgowego. Inne gatunki. W ma³ych zakamarkach elewacji (np. czêsto w podokiennych otworach wentylacyjnych) gnie d ¹ siê sikory modra i bogatka, a w p³ytkich i bardziej otwartych niszach (np. pod okapem dachu) kopciuszek, pleszka i pliszka siwa, czasem te kos i sierpówka. Zdarza siê, e w okolicach zbiorników wodnych na balkonach zak³adaj¹ gniazda kaczki krzy ówki. Rzadkoœci¹ s¹ ju obecnie zamieszkuj¹ce budynki sowy - p³omykówka, pójdÿka i puszczyk. Powszechnie znane s¹ lêgi bociana bia³ego na budynkach, jednak g³ównie na terenach wiejskich. W niektórych miastach pomorskich na dachach budynków gnie d ¹ siê mewy srebrzyste. Równie nietoperze i kuna kamionka ssaki objête ochron¹ gatunkow¹, urz¹dzaj¹ sobie kryjówki w budynkach. Rola tych ptaków Pozytywna: przejawia siê w dwóch aspektach - ekologicznym i spo³ecznym: Ptaki gnie d ¹ce siê w budynkach s¹ czêœci¹ przyrody miasta i kraju, wzbogacaj¹ jej ró norodnoœæ, spe³niaj¹ wa n¹ rolê w funkcjonowaniu ekosystemu (m.in. efektywnie redukuj¹ liczebnoœæ owadów,tak e szkodników roœlin). Skrzydlaci lokatorzy budynków stanowi¹ znaczn¹ wiêkszoœæ ptaków w naszych miastach. Np. w œródmieœciu Warszawy jest to a 17 gatunków, a ich ³¹czna liczebnoœæ wynosi oko³o 80% ca³ej ptasiej populacji. Ich eksmisja oznacza³aby wiêc pozbawienie naszych miast znacznej wiêkszoœci ptaków. W aspekcie psychologiczno-spo³ecznym rola omawianej grupy ptaków jest oczywista: - ich obecnoœæ, obok drzew i kwiatów, najbardziej o ywia kamienne œrodowisko naszych osiedli, bez nich niebo nad miastem by³oby puste. Ptaki te s¹ widocznym przejawem koegzystencji ywej przyrody z urbanizacj¹ i ciesz¹ siê doœæ powszechn¹ sympati¹. Rola negatywna ptaków gnie d ¹cych siê w budynkach przejawia siê g³ównie przez: Zanieczyszczenia odchodami elewacji, balkonów, strychów i otoczenia domów. Temu winne s¹ g³ównie go³êbie. Ich liczna i ca³oroczna obecnoœæ powoduje, e te zanieczyszczenia s¹ czêsto znaczne. Natomiast jaskó³ki oknówki, brudz¹ elewacje i okna jedynie bezpoœrednio pod swoimi gniazdami i tylko w ci¹gu kilku tygodni gdy karmi¹ pisklêta. Przy tym jaskó³ki te nie s¹ w miastach na tyle pospolite, eby szkody przez nie powodowane mia³y wiêksze znaczenie. Mog¹ one byæ problemem (³atwym do rozwi¹zania!) tylko nielicznych indywidualnych w³aœcicieli lokali, a nie ca³ych budynków. Równie pustu³ka brudzi przy gnieÿdzie, ale jest to ptak na tyle rzadki, e nie ma to wiêkszego znaczenia. Inne omawiane tu gatunki ptaków wynosz¹ wiêkszoœæ odchodów swoich piskl¹t, a same przebywaj¹ w gniazdach stosunkowo krótko. aden z nich nie powoduje w znacz¹cym stopniu zanieczyszczeñ elewacji. Zatykanie przewodów kominowych jest win¹ kawek, aden inny gatunek wœród omawianych tu ptaków nie gnieÿdzi siê w kominach. Koniecznoœæ wstrzymywania prac elewacyjnych (patrz rozdz.: Jak z nimi wspó³ yæ) gdy ptaki w danej czêœci budynku odbywaj¹ lêgi, bywa istotnym utrudnieniem gospodarczym. Wiêkszoœæ gatunków wychowuje potomstwo od marca do po³owy sierpnia, a wiêc w okresie nasilenia prac budowlanych. Nieproszone wizyty ró nych gatunków ptaków (nie tylko tych tu omawianych) na balkonach i na parapetach okiennych, zdarzaj¹ siê szczególnie jesieni¹ i zim¹. Goœcie ci dobieraj¹ siê do wystawionych tam produktów spo ywczych, zaœ wiosn¹ kawki mog¹ obskubywaæ wietrz¹ce siê futra jako materia³ do wyœcielenia gniazda.

5 Poza tym: Infekcje - przy przestrzeganiu ogólnie przyjêtych zasad higieny sanitarnej to zagro enie nie ma praktycznego znaczenia. Nale y unikaæ bezpoœrednich kontaktów z ptakami, ich odchodami lub gniazdami, a jeœli to siê zdarzy - nale y dobrze umyæ rêce. G³osy ptaków wokó³ nas s¹ spraw¹ indywidualnego odbioru. Jeœli ktoœ ich nie lubi to mog¹ mu przeszkadzaæ g³ównie kawki, go³êbie i wróble, bo te ptaki odzywaj¹ siê stosunkowo czêsto i doœæ g³oœno. Jednak zapewne wiêkszoœci osób yj¹cych wœród miejskich ha³asów, ptasie g³osy nie przeszkadzaj¹ lub wrêcz umilaj¹ akustykê otoczenia. Jak z nimi wspó³ yæ Nowoczesne g³adkie budownictwo oraz remonty i modernizacja istniej¹cych domów, na ogó³ pozbawiaj¹ ptaki ich dotychczasowych miejsc lêgowych w budynkach. Szczególnie przyczynia siê d o t e g o z a m y k a n i e otworów wentylacyjnych do stropodachów, gdzie z wyj¹tkiem jaskó³ki oknówki i doœæ rzadko go³êbia, gnie d ¹ siê wszystkie przedstawione wy ej gatunki. Dla jerzyka i kawki stropodachy s¹ w miastach najwa niejszym zasobem miejsc lêgowych, a wiêc podstawowym warunkiem opadów. Wszystkie te ptaki w okresie odbywania lêgów wymagaj¹ spokoju przy gniezdach, w których maj¹ jajka lub pisklêta. Roboty remontowe, a nawet samo postawienie rusztowañ, mo e spowodowaæ opuszczenie gniazda, a wiêc zag³adê lêgu. Wszystkie omawiane tu gatunki ptaków podlegaj¹ ca³orocznej ochronie na podstawie ustawy o ochronie zwierz¹t (Dz. Ustaw z 1997 r., nr 111, poz. 724), ustawy o ochronie przyrody (Dz. Ustaw z 2004 r., bytu tych ptaków. Tak e wróbel i szpak czêsto gnie d ¹ siê w stropodachach, a równie w ró nych szparach elewacji, które te s¹ likwidowane przy remontach. Natomiast go³¹b ³atwo sobie znajduje miejsce na gniazdo, bo jeœli nie ma dostêpu do strychów i stropodachów z bardzo du ymi (ponad 10 cm œrednicy) otworami, to mo e gnieÿdziæ siê tak e na balkonach i w ró nych niszach, byle by³y os³oniête od nr 92, poz. 880) i Rozporz¹dzenia Min. Œrodowiska (Dz. Ustaw z 2004, nr 220, poz. 2237). Równie przepisy dotycz¹ce prowadzenia prac budowlanych (Dz. Ustaw z 2001 r., nr 62, poz. 627) nakazuj¹ dba³oœæ o ochronê œrodowiska przyrodniczego (ptaki s¹ jego czêœci¹). Nie wolno wiêc niszczyæ lêgów ptaków gnie d ¹cych siê w budynkach (np. przez zamkniecie dostêpu do stropodachu z lêgiem), ani ich p³oszyæ przy odbywaj¹cych siê lêgach, np. przez ustawienie rusztowañ lub prowadzenie prac bezpoœrednio przy zajêtych gniazdach. Spowodowanie w ten sposób œmierci piskl¹t lub ptaków wysiaduj¹cych jajka jest przestêpstwem œciganym karnie (art. 181 Kodeksu Karnego). Przestrzeganie tych przepisów (m.in. przez natychmiastowe wstrzymanie prac szkodz¹cych ptakom) mo na egzekwowaæ przez policjê, stra miejsk¹, lokalne w³adze ochrony œrodowiska lub powiatowego inspektora nadzoru budowlanego.

6 Ptaki gnie d ¹ce siê w budynkach s¹ wiêc chronione prawem, a poza tym po ¹dane ze wzglêdów ekologicznych i ciesz¹ siê te ogóln¹ sympati¹. Wspó³ ycie z nimi powinno siê opieraæ na nastêpuj¹cych zasadach: G³ównym sprawc¹ ptasich niedogodnoœci w budynkach jest go³¹b. Jego obecnoœæ mo na ograniczaæ przez zamykanie (kratowanie) otworów wiêkszych od œrednicy 10 cm, prowadz¹cych do strychów, stropodachów i wszelkich innych pomieszczeñ, gdzie ptaki te mog³yby gnieÿdziæ siê. Nie wolno jednak tego robiæ gdy we wnêtrzu znajduj¹ siê go³êbie (albo inne ptaki) lub ich pisklêta. Balkony i ró ne wnêki mo na chroniæ przed go³êbiami siatk¹. Sklepy ogrodnicze oferuj¹ cienkie siatki nie zas³aniaj¹ce widoku, jednak nie powinno siê stosowaæ zbyt wiotkich, w których ptaki mog³yby zapl¹taæ siê. Na parapetach, gzymsach, skrajach dachów, gdzie go³êbie najbardziej brudz¹, mo na rozci¹gaæ y³ki wêdkarskie lub u umieszczaæ spadziste listwy uniemo liwiaj¹ce dostêp tym ptakom. Nie powinno siê te karmiæ go³êbi w miejscach, sk¹d chcemy pozbyæ siê ich. Jednak zawsze powinny mieæ one (tak e inne ptaki!) dostêp do wodopoju, ze wzglêdów zdrowotnych. Gniazda kawek w czynnych przewodach kominowych powinny byæ usuwane, a otwory zakratowane, jednak nie wtedy gdy odbywaj¹ siê tam lêgi (kwiecieñ czerwiec). Nie wolno prowadziæ prac w bezpoœrednim s¹siedztwie odbywaj¹cych siê lêgów, nie pozwala na to prawo oraz wzglêdy humanitarne. Dotyczy to te postawienia rusztowañ, a zupe³nie niedozwolone jest zamykanie (kratowanie) otworów prowadz¹cych do zajêtych gniazd. Wiêkszoœæ omawianych tu gatunków opuszcza gniazda w czerwcu, jedynie jaskó³ka oknówka, jerzyk i wróbel czasem maj¹ jeszcze pisklêta na pocz¹tku sierpnia. Natomiast go³¹b odbywa lêgi nieregularnie, czasem nawet zim¹, wiêc nawet wtedy podejmuj¹c roboty przy strychach i niszach elewacji nale y wczeœniej upewniæ siê, czy nie ma tam zajêtych gniazd. Planuj¹c remont (ocieplenie) budynku wskazane jest uzyskanie opinii ornitologa co do ewentualnego zagro enia gnie d ¹cych w nim ptaków. Nakazuj¹ to ju w³adze niektórych dzielnic Warszawy przy wydawaniu odpowiednich pozwoleñ. Kontakt z ornitologiem - patrz ni ej. Nie ma racjonalnego powodu eby zamykaæ dostêp do stropodachów, jeœli ich otwory maj¹ œrednicê najwy ej 10 cm, t.zn. s¹ niedostêpne dla go³êbi, a mog¹ s³u yæ innym ptakom, które nie zostawiaj¹ odchodów przy gnieÿdzie. Ptaki gnieÿdzi³y siê dotychczas w stropodachach tysiêcy domów i nie powodowa³o to adnych szkód ani istotnych niedogodnoœci. Otwory stropodachów niedostêpne dla go³êbi (t.zn. o œrednicy do 10 cm) nie powinny byæ wiêc kratowane, tak jak to by³o dot¹d. Niech nadal s³u ¹ jako miejsca lêgowe kawkom, jerzykom, wróblom i szpakom. Zabrudzeniom pod gniazdami jaskó³ek oknówek mo na ³atwo zapobiec umieszczaj¹c ok. 40 cm pod gniazdem pó³eczkê ( tackê ), która powinna byæ co jakiœ czas czyszczona. Jest ona potrzebna tylko w okresie gdy w gnieÿdzie s¹ pisklêta (maj sierpieñ). Jeœli ktoœ nie chce mieæ tych ptaków, powinien je odpêdzaæ gdy wiosn¹ zaczynaj¹ budowaæ gniazdo. Do gniazd oknówek czêsto wprowadzaj¹ siê wróble one nie brudz¹ przy gnieÿdzie. Utratê miejsc lêgowych w budynkach nale y rekompensowaæ instalowaniem miejsc zastêpczych (patrz ni ej). Mog¹ tego wymagaæ, w myœl cytowanych wy ej przepisów prawa, organy wydaj¹ce pozwolenia na budowê. Np w Niemczech i Holandii prawo bezwzglêdnie nakazuje odtworzenie (na miejscu lub w s¹siedztwie) miejsc lêgowych utraconych przez ptaki na skutek remontu lub wyburzenia budynku. Stwarzaj¹c miejsca lêgowe mo na te zapraszaæ wybrane gatunki ptaków, np. jeœli ktoœ chce mieæ przy oknie jerzyka lub szpaka. Projektanci i inwestorzy nowo wznoszonych budowli powinni uwzglêdniaæ w nich miejsca lêgowe dla ptaków, szczególnie kawek i jerzyków. Dotyczy to nie tylko budynków mieszkalnych, ale tak e przemys³owych, sakralnych, wie, mostów. Obecnoœæ ptaków o ywia budowlê i jej otoczenie, mo e byæ te argumentem w kszta³towaniu korzystnego obrazu projektanta i w³aœciciela obiektu w opinii publicznej. Zastêpcze miejsca lêgowe Chodzi tu g³ównie o skrzynki lêgowe, chocia w innych krajach (np. w Niemczech, Holandii, W.Brytanii) stosowane s¹ równie specjalne pustaki, przeznaczone do wmurowania w œciany budynku Stworzenie oferty rynkowej takich elementów jest u nas piln¹ potrzeb¹. Mo na te zabudowywaæ ró ne nisze (np. pod okapem dachu) tworz¹c w nich miejsca lêgowe odpowiadaj¹ce rozmiarami skrzynkom przeznaczonym dla okreœlonych gatunków ptaków. Szczególnie po ¹dane jest instalowanie skrzynek tam (lub w bliskim s¹siedztwie), gdzie istniej¹ce dotychczas miejsca lêgowe maj¹ byæ utracone - np. na skutek prac ociepleniowych. Najlepiej robiæ to z wyprzedzeniem, eby ptaki mog³y przyzwyczaiæ siê do tej zmiany.

7 Gatunki o których tu mowa maj¹ ró ne wymagania co do rozmiarów skrzynek i sposobu ich umieszczenia. W poni szych opisach podano wymiary wnêtrza skrzynek. G³êbokoœæ oznacza odleg³oœæ od dolnej krawêdzi otworu wlotowego do dna skrzynki, natomiast przestrzeñ skrzynki nad otworem nie ma dla ptaków znaczenia. Otwór podany wymiar oznacza jego œrednicê, ale otwór mo e byæ to te kszta³t zbli ony do kwadratu. Budowa skrzynek powinna umo liwiaæ otwieranie ich, eby co kilka lat oczyœciæ je ze starych gniazd. Nale y je tak umieszczaæ i umocowaæ, eby nie grozi³y spadniêciem i eby ptaki Kawka. Skrzynki o wymiarach: dno 25x25 cm, g³êbokoœæ cm, otwór 8-10 cm. Mog¹ byæ wieszane na budynkach, drzewach lub i n n y c h obiektach (np. wiaduktach, s³upach plansz reklamowych), co najmniej na wysokoœci 6 m, najlepiej po kilka, bo kawki fot.j.gumowski lubi¹ gnieÿdziæ siê w koloniach, ale w odleg³oœci co najmniej 1 m od siebie. Dobrym miejscem dla skrzynek s¹ wnêki okienek od strychu czy wie y koœcielnej. Jerzyk. Skrzynki o p³askim kszta³cie: dno 20x30 cm, wysokoœæ ca³kowita 15 cm, a poziomy otwór gnie d ¹ce siê w nich by³y bezpieczne przed kotami oraz niepokojeniem przez ludzi. Bywa, e skrzynki zajmowane s¹ dopiero w drugim, a nawet w trzecim roku ptaki musz¹ siê do nich przyzwyczaiæ. Jeœli po trzech sezonach nie zostan¹ zajête mo na je przenieœæ w inne miejsce. Plany skrzynek lêgowych dla ptaków s¹ na stronie Wróbel, a tak e mazurek oraz sikory- modra i bogatka, gnie d ¹ siê w skrzynkach o wymiarach: dno fot. M. Grzeniewski 3.5x6.5 cm w dolnym rogu zewnêtrznej (odsuniêtej od budynku) œcianki skrzynki. Nale y je wieszaæ w 13x13 cm, g³êbokoœæ 20 cm, otwór 4 cm. Umieszcza siê je (nie musi to byæ wysoko) na budynkach lub na drzewach. Przy wyborze miejsca dla wróbla nale y braæ pod uwagê, e jest to ptak bardzo ostro ny jeœli chodzi o bezpieczeñstwo gniazda. fot. M. Grzeniewski

8 wysokich czêœciach budynku, najlepiej po kilka w pobli u siebie. Przed skrzynk¹ i nieco poni ej powinna byæ wolna przestrzeñ, bez drzew i napowietrznych przewodów utrudniaj¹cych swobodny lot w pobli u gniazda. Szpak. Wymiary skrzynki: dno 15x15 cm, g³êbokoœæ 25 cm, otwór 5 cm. Mo na je wieszaæ na drzewach i budynkach, nawet blisko przy oknie czy balkonie, jednak eby ptaki przy gnieÿdzie nie by³y zbyt niepokojone, szczególnie przez koty. Pustu³ka. Skrzynka pó³otwarta o wymiarach: dno 30x50 cm, wysokoœæ skrzynki 30 cm, wysokoœæ przedniej œcianki 15 cm. Powinna byæ umieszczona w l Liga ochrony Przyrody Plany i inne dane o skrzynkach lêgowych: Pamiêtajmy: Obecnoœæ ptaków przy domu jest nam potrzebna tak jak zieleñ i s³oñce; Niszczenie lub zamykanie dostêpu do gniazd gdy s¹ w nich lêgi jest karalne. Gdy s¹ niszczone lêgi nale y zawiadamiaæ policjê, stra miejsk¹, organizacje ochrony przyrody; Nale y kratowaæ strychy i inne pomieszczenia o otworach wiêkszych ni 10 cm, w których mog¹ osiedlaæ siê go³êbie; Nie nale y kratowaæ stropodachów o otworach do 10 cm, bo s¹ to miejsca lêgowe wróbli, kawek, jerzyka - ptaków, które nie powoduj¹ zabrudzeñ; Nale y instalowaæ zastêpcze miejsca lêgowe (skrzynki, pustaki); Potrzeba i mo liwoœci ochrony ptaków gnie d ¹cych siê w budynkach powinny byæ szeroko propagowane wœród mieszkañców osiedli, wykonawców prac budowlanych, odnoœnych w³adz. fot. T.Mizera górnej czêœci budynku, na znacznej wysokoœci, w miejscu zapewniaj¹cym swobodny przylot, a przede wszystkim tam gdzie te ostro ne ptaki nie bêd¹ niepokojone. W Poznaniu pustu³ki zajê³y po³owê z oko³o stu rozmieszczonych tam od kilku lat skrzynek. Jaskó³ka oknówka. Pomoc jaskó³kom w zagnie d eniu siê polega na umieszczenie pod balkonem, okapem dachu albo w rogu wnêki okiennej, czegoœ co u³atwi przylepienie gniazda do pionowej œciany, szczególnie gdy jest g³adka. Mo e to byæ pasek siatki o szerokoœci do 10 cm, listewka (listewki), w¹ska (do 6 cm) pó³eczka. Jaskó³ki lubi¹ gnieÿdziæ siê kolonijnie, mo na wiêc to zrobiæ tak, eby zmieœci³o siê kilka gniazd. Pod gniazdem (gniazdami) powinna byæ pó³ka (tacka) na nieczystoœci, umieszczona co najmniej 40 cm ni ej, eby sroki lub kawki nie dosta³y siê z niej do lêgu. Oknówki, podobnie jak jerzyk, powinny mieæ woln¹ przestrzeñ dla lotów ko³o gniazda. Ryc.T.Skakuj Kontakt z ornitologami Porady w sprawach ochrony ptaków w budynkach, m.in. instalowania skrzynek lêgowych, mo na uzyskaæ od ornitologów w organizacjach zajmuj¹cych siê ochron¹ ptaków l Sto³eczne Tow. Ochrony Ptaków l Ogólnopolskie Tow. Ochrony Ptaków i l Tow. Przyrodnicze Bocian l Tow. Opieki nad Zwierzêtami Wyd. Sto³eczne Towarzystwo Ochrony Ptaków, Warszawa, 2008 Zdjêcia - M. Luniak, z wyj¹tkiem zdjêæ, przy których podano innych autorów Maciej Luniak