Belus, bóg - gigant Autor: Wieczorna

Transkrypt

1 Belus, bóg - gigant. Autor: Wieczorna Image not found Belus lub Belos ( Βῆλος ) w klasycznych tekstach greckich i łacińskich ( klasycznych, a później materiału powstałego na ich podstawie ) w kontekście odnosi się do babilońskiego boga Bel Marduka. Choć często utożsamiany z greckim Zeusem i łacińskim Jowiszem jak Zeus czy Jupiter Belos Belus, w innych przypadkach Belus jest być może określeniem deifikowanego starożytnego króla, który założył Babilon i zbudował ziggurat. Jest on uznawany i czczony jako

2 Bóg wojny. Euzebiusz z Cezarei ( Praeparatio Evangelica 9,18 ) przytacza Artabanusa jako stwierdzającego w jego Historii Żydów że Artabanus miał znaleźć w dziełach anonimowych autorów, iż giganci, którzy zostali i mieszkali w Babilonii, zostali zniszczeni przez bogów za bezbożność, ale jeden z nich nazwał się Belus. Ów gigant uciekł i zamieszkał w Babilonie. Belus mieszkał w wieży, którą zbudował i nazwał Wieżą Belusa. Nieco później Euzebiusz ( 9,41 ) przytacza Abydenusa w opisie dotyczym Asyryjczyków jako źródła informacji, że miejsce Babilonu :... pierwotnie było woda, i nazwało się morzem. Ale Belus położył temu kres, i przypisał [kogo? -przyp. red] do każdej dzielnicy, otoczył Babilon murem oraz w wyznaczonym czasie zniknął. To wydaje się być racjonalną wersją porażki Marduka z Tiamet w eposie Enuma Elish. Następnie Belus staje się bogiem. Nieco wcześniej w tym samym punkcie, w rzekomej przepowiedni przez króla Nabuchodonozora, król Nabuchodonozor twierdzi, że pochodzi od Belusa. Diodor Sycylijski ( ) cytuje Euhemerusa jako tqwierdzącego, że Zeus (euhemerized Zeus ) udał się do Babilonu i był zabawiany przez Belusa. Diodor donosi również ( ), jak chaldejscy mieszkańcy Babilonu zabiegali u Aleksandra Wielkiego, aby przywrócić "Grób Belusa", który został zniszczony przez Persów. Strabon ( ) również odnosi się do zigguratu jako miejsca oznaczonego "Grób Belusa", który został zniszczony przez Kserksesa. Belus w odniesieniu do babilońskiego Zeusa Belus rzeczywiście odnosi się do Belusa z mitologii greckiej, syna Posejdona przez Libię. Jest prawdopodobne, że babiloński Belus niewyraźnie odróżnia się od niejasnych, starożytnych asyryjskich postaci o nazwie Belus. Marduk (sum. d amar- d utu, tłum. "Młody byczek boga Utu") [1] to bóstwo opiekuńcze miasta Babilon, najważniejszy bóg panteonu babilońskiego, syn boga Enki/Ea, małżonek bogini Sarpanitu, łączony z planetą Jowisz. Ze względu na pozycję miasta, Marduk szybko stał się naczelnym bóstwem Mezopotamii. W szczytowym nasileniu kultu innych bogów uważano za jego sługi bądź jedynie inne aspekty jego osobowości. Jego kult stał się również popularny w Asyrii. Symbolem Marduka było trójkątne narzędzie rolnicze łopata lub motyka zwane marru (ponieważ na początku był najprawdopodobniej, jak inni bogowie, jedynie lokalnym bóstwem rolniczym). Towarzyszył mu wąż-smok. Kojarzy się go przede wszystkim z takimi dziedzinami, jak magia, mądrość, woda i sądownictwo im bowiem patronował.

3 Marduk i smok, cc wikimedia W eposie Enuma Elisz,wojna między bogami rosła do kulminacyjnej walki. Bogowie Anunnaki zmówili się na zebraniu celem znalezienia jednego boga, który mógłby pokonać młodych bogów rosnących przeciw im. Marduk, bardzo młody bóg, odpowiedział na wezwanie i obiecano mu stanowisko głównego wśród bóstw. Miał zabić Tiamat. W eposie Enuma Elish jej rysopis zawiera ogon, udo, " dolne partie " ( które wstrząsają sięrazem), brzuch, wymiona, żebra, szyję, głowę, czaszkę, oczy, nozdrza, usta i wargi. Tiamat ma wnętrzności, serce, tętnice i krew. Enuma Elisz

4 Najstarsze zachowane redakcje tekstu Enuma elisz datowane są na pierwszą połowę I tysiąclecia p.n.e. W nauce istnieje pogląd, że ten okres jest ostatnim stadium rozwoju i skonsolidowania kosmogonii babilońskiej i asyryjskiej. Utwór ma pochodzenie babilońskie, który został zaadaptowany także przez religię asyryjską [1]. Epos został napisany na siedmiu glinianych tabliczkach, z których każda zawiera od 115 do 170 linii [2]. Streszczenie Poniższe streszczenie jest polską redakcją tekstu i zawiera różnice z wersją tłumaczenia w innych językach. e-nu-ma e-liš la na-bu-ú šá-ma-mu šap-lish am-ma-tum šuma la zak-rat ZU.AB-ma reš-tu-ú za-rušu-un mu-um-mu ti-amat mu-alli-da-at gim-ri-šú-un A.MEŠ-šú-nu iš-te-niš i-ḫiqu-ú-šú-un gi-pa-ra la ki-is-su-ru susa-a la she-'u-ú e-nu-ma DINGIR.DINGIR la šu-pu-u ma-na-ma Enuma elisz, tablica I wersy 1 7. Tablica I Na początku istniał tylko chaos, nie było ziemi ani nieba. Praojciec Apsu i pramatka Tiamat, mieszali swoje wody. Istniał także potężny doradca Mummu. Następnie narodzili się Lahamu i Lahmu oraz inni bogowie pierwszego pokolenia. Od nich wywodzili się Anszar i Kiszar, którzy stworzyli na swoje podobieństwo Anu. Od Anu pochodził Ea (Nudimmuda). Apsu był zaniepokojony poczynaniami nowego pokolenia bogów, którzy dążyli do rozdzielenia żywiołów i uporządkowania chaosu. Zaplanował zagładę swoich dzieci, choć Tiamat próbowała go od tego odwieść. Pomysł Apsu spodobał się Mummu i Tiamat nie mogła im przeciwstawić się. Gdy młodsi bogowie dowiedzieli się o planach Apsu, przerazili się, lecz mądry Ea przy pomocy

5 zaklęcia uśpił Apsu i porąbał go na kawałki. Uwięził także Mummu i pozbawił go jego magicznych mocy. Następnie wzniósł na ciele praojca siedzibę Apsu, w którym wraz z małżonką Damkiną spłodzili syna Marduka. Anu podarował dziecku cztery wichry, które zakłócały spokój Tiamat. Tiamat z zemsty za uśmiercenie Apsu postanowiła zgładzić młodych bogów. Stworzyła potwory: węże, smoki, psy, ludzi-ryby, ludzi-skorpiony. Wzięła sobie za małżonka jednego z pierwotnych bogów Kingu i podarowała mu tablice losów. Tablica II Ea zawiadomił Anszara o przygotowaniach Tiamat do wojny z dziećmi. Anszar doradzał mu wystąpienie przeciwko bogini. Ea jednak wysłał wpierw do pramatki Anu. Gdy Anu zobaczył Tiamat, uciekł przestraszony. Bogowie bali się rozpoczęcia walki. Wtedy Anszar przywołał Marduku. Syn Ea zgodził się na pojedynek z Tiamat, w zamian zażądał pierwszeństwa wśród bogów i prawa do wyznaczania losu. Tablica III Anszar wysłał do Lahmu i Lahamu Gagę, który opowiedział im o zaistniałej sytuacji, czym przestraszył starszych. W tym czasie Anszar zwołał bogów i przedstawił im warunki Marduka. Podczas obfitej uczty bogowie zgodzili się złożyć hołd Mardukowi. Tablica IV Gdy Marduk siedział na tronie, pozostali bogowie oddawali mu cześć i prosili o dowód jego mocy. Marduk znikł, a w jego miejsce pojawiła się gwiazda, co wszystkich obecnych przekonało o jego potędze. Marduk uzbroił się do pojedynku z Tiamat w łuk, strzały, buławę i sieć. Do pomocy miał siedem wiatrów i podarowane mu przez Anu cztery wichry. Do walki stawił się na rydwanie, w ręku miał zaklęte zioła. Przed rozpoczęciem pojedynku Marduk i Tiamat wymienili powitania i błogosławieństwa. Następnie młody bóg rzucił na pramatkę sieć, uderzył ją wichrem w łono i przeszył strzałą. Rozciął jej brzuch i wyjął serce. Po zwycięstwie nad Tiamat zgładził jej wojsko i wziął do niewoli Kingu, któremu przedtem odebrał tablice losu. Odpocząwszy po bitwie, zwycięski bóg rozciął ciało Tiamat na dwie części: jedną umieścił na górze i uczynił z niej niebo, z drugiej stworzył ziemię. Na niebie na podobieństwo domu Apsu zbudował siedzibę E-szara, którą oddał w posiadanie Anu, Enlilowi i Ea. Tablica V

6 Na niebie Marduk stworzył gwiazdy, obdarzył Księżyc i Słońce blaskiem, rozdzielił dzień i noc. Prawdopodobnie stworzył także rośliny i zwierzęta (tablica jest uszkodzona). Wszyscy bogowie składali cześć Mardukowi. Tablica VI Marduk postanowił stworzyć człowieka. Podzielił się swoim pomysłem z Ea. Uzyskał zgodę bogów na złożenie ofiary z Kingu, z którego krwi Ea stworzył pierwszych ludzi i przykazał im służyć bogom. Jako wyraz wdzięczności bogowie wznieśli Mardukowi świątynię w Babilonie E- sagilę. Po ukończeniu prac urządzili ucztę, podczas której na niebie ustanowili łuk Marduka. Anszar, Lahmu i Lahamu nadali Mardukowi trzy imiona i nakazali innym bogom uczynić to samo. Tablica VII Bogowie śpiewali hymn Mardukowi, w którym wymienili nadane mu pięćdziesiąt imion. Analiza Zachowane kopie Enuma elisz datowane są przeważnie na pierwszą połowię I tysiąclecia p.n.e., jednak język akadyjski, w którym utwór został spisany, wydaje się być zbyt archaiczny dla tego okresu, więc datę powstania eposu często przesuwa się na drugą połowę II tysiąclecia p.n.e., choć z drugiej strony autor utworu mógł celowo postarzać język, na co wskazuje nieporadne użycie w wielu miejscach archaizmów [23]. Tekst Enuma elisz został napisany specyficznym stylem hymniczno-epickim, niemającym odpowiednika w żadnym innym utworze. Zawiera właściwe tylko sobie formy gramatyczne i słownictwo [24]. Takie zastosowanie zasobu leksykalnego jest charakterystyczne dla poezji (słownictwem, jakie występuje w tekście, nie posługiwano się na co dzień) [22]. W sposób szczególny dotyczy to takich części mowy, jak zaimki, przysłówki i przyimki [24]. Tekst ma konstrukcję stroficzną. Każda strofa zawiera cztery wersy i jest podzielona na dystychy dzięki użyciu średniówki. Wers jest podzielony na hemistychy (półwiersze), które składają się z osobnych wyrazów lub ich złożeń i każdy z nich z kolei jest podzielony na dwie części za pomocą akcentów [24]. Pomiędzy wersami dystychu zachodzi relacja. Drugi wers stanowi kontrast dla pierwszego, poszerza jego kontekst lub podkreśla znaczenie [22]. Gdy w górze niebo nie zostało (jeszcze) nazwane, poniżej ziemia nie miała swego imienia Tłumaczenie fragmentu tablicy I [21]

7 Zaprawdę stworzę istotę, człowiekiem ona będzie, trud bogów będzie dźwigał, by odpocząć mogli. Tłumaczenie fragmentu tablicy VI [25] W tekście nie stosowano metrum, w każdym wersie trzy lub cztery sylaby (rzadziej pięć) były akcentowane. Tekst nie posiada rymów i aliteracji [22]. Gdy u góry niebo nie było nazwane, na dole ziemia nie była wymieniona z imienia, a Apsû, znakomity ich twórca, Mummu i Tiâmat, rodzicielka wszystkiego, swe wody razem toczyli (...), gdy nie istniał żaden bóg (...), stworzeni zostali śród nich bogowie (...). Czasu przybywało, przyrastało (...). Źródło: Wielka literatura powszechna, t. 5, cz. 1 pod red. S. Lama, Warszawa 1932, s. 125, tłum. ks. J. Bromski. Poemat udzielał odpowiedzi na pytania o pochodzenie człowieka, jego roli i losach [26]. Według oficjalnej nauki kapłanów babilońskich świat został uporządkowany dzięki sile twórczej Marduka: od chaosu do stworzenia człowieka. Świat pochodził od uosabiających żywioły bogów, które na początku przenikały się nawzajem. Jedynie Marduk był w stanie ogarnąć go, wyłonić poszczególne elementy i określić ich miejsce we wszechświecie [27]. W wierzeniach babilońskich nie istniała relacja między moralnością człowieka a jego losem. Bogowie na początku każdego roku podejmowali decyzje o przyszłości ludzkości. Dlatego święta noworoczne akitu miały szczególne znaczenie w ówczesnym społeczeństwie [28]. Enuma elisz było recytowane w czwartym dniu obchodów noworocznych, gdy cześć oddawano Mardukowi (odpowiednio w Asyrii czczono wówczas Aszura) [27]. Epopeja Enuma elisz powstała między innymi dzięki kompilacji wcześniejszych mitów

8 sumeryjskich, jest powiązana z kosmogonią Sumerów. Podobieństwa są widoczne zarówno w wątkach opisujących powstanie świata, jak i imionach występujących w utworze bóstw. Podstawowymi elementami pierwotnego chaosu były wody słodkie i słone, które dały początek personifikacjom nieba i ziemi. Sumeryjskie imię bóstwa An z czasem przekształciło się w jego babiloński odpowiednik Anszar. Odpowiednio pierwotne imię bogini ziemi Ki w Kiszar. Triada bóstw Anu, Enlil i Ea również pochodziła z sumeryjskiej koncepcji kosmogonicznej. Nawiązaniem do mitologii sumeryjskiej jest zwycięstwo babilońskiego Ea nad Abzu, oddalenie przypominające pokonanie sumeryjskiego potwora Kura [24]. Niektóre fragmenty babilońskiego mitu o powstaniu świata wykazują podobieństwo do mitów kosmologicznych pozostałych ludów starożytnej Mezopotamii i starożytnego Bliskiego Wschodu, między innymi do Księgi Rodzaju. Mimo to wiele wątków jest oryginalnych. Prawdopodobnie twórcy Enuma elisz przyświecał cel ukazania pochwały Marduka, choć dużo uwagi poświęcono zorganizowaniu świata [27]. opr. Adam Fularz na podst. Wikipedii Fragmenty historii chaldejskiego, Berossusa : Aleksandra Polyhistor : " Berossus, w pierwszej księdze jego historii Babilonii, informuje nas, że żył w czasach Aleksandra, syna Filipa. I wspomina, że były pisane historie, zachowane w Babilonie z największą starannością, obejmujące okres powyżej piętnastu miriad lat : i że pisma te zawierały historie nieba i morza, z dnia narodzin ludzkości, i dotyczyły królów, i pamiętnych działań, które w swym panowaniu osiągnęli. Pisał o Omoroca : " Był czas, w którym istniały tylko ciemność i otchłań wód, w których zamieszkiwały najbardziej ohydne istoty, które zostały wyprodukowane z zasadą dwukrotności. Pojawiali się ludzie, z których część była wyposażona w dwa skrzydła, inne mieli ich cztery, oraz o dwóch twarzach. Mieli jedno ciało, ale dwie głowy :.jedną, z twarzą mężczyzny, inny z twarzą kobiety: i również mieli w swoich [ciałach] kilka narządów męskich i żeńskich. Inne postacie ludzkie widać było z nogami i rogami kóz: niektórzy mieli końskie nogi: a inni składali się z zadu konia i z górnego ciała mężczyzny, przypominające w kształtach hippocentaury. Byki również były hodowane tam z głowami ludzi, a psy z czterokrotnością organów, zamieniające kończyny [lub końce] w ogony ryb : Konie też z głowami psów : Mężczyźni też i inne zwierzęta, z głowami i ciałami koni i ogonami ryb. Krótko mówiąc, były istoty, w których zostały połączone kończyny każdego gatunku zwierząt. Oprócz nich, ryby, gady, węże, z innymi monstrualnymi zwierzętami, które wzajemnie przybierały swoje kształty i charakterystyki. Odnośnie wszystkich ich, zostały zachowane [delineations?] w świątyni Belusa w Babilonie.

9 Osobą, która przewodniczyła im była kobieta o imieniu Omoroca, imię które w języku Chaldæan znaczy Thalatth, w greckim Thalassa, morze, ale które dobrze może być również interpretowane jako Księżyc. Wszystkie rzeczy zastawszy w takiej sytuacji, Belus przyszedł, i ciachnął kobietę rozdzielając ją: i z jednej połowy niej założył ziemię, a z drugiej połowy niebiosa, a jednocześnie zniszczył zwierzęta w niej". Wszystko to ( jak mówi autor) to alegoryczny opis rodzaju. W tym przypadku, cały wszechświat składa się z wilgoci, i zwierzęta, które są stale wytwarzane w niej. wspomniane wyżej bóstwo zdjęło własną głowę : po czym inni bogowie mieszali krew, jak trysnęła, z ziemią, a w ten sposób utworzyli ludzkość. Na tym opisie jest to, że są oni racjonalni i czerpią z boskiej wiedzy. [ "Fragments of Chaldean History, Berossus:From Alexander Polyhistor.". Retrieved 24 May ] Opr. Adam Fularz wg Wikipedii, 1. K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s J. Heise, Enuma elish, the Babylonian creation epos, w: Akkadian language, Rozdz Т. Якобсен, Сокровища тьмы. История месопотамской религии, Москва 1995, s A. Mierzejewski, Tajemnice glinianych tabliczek, Warszawa 1981, s. 72. K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s G. Contenau, Życie codzienne w Babilonie i Asyrii, s K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s K. Gawlikowska, Sztuka Mezopotamii, Warszawa 1975, s. 76.