Ireneusz Sobota Współczesne zmiany kriosfery północno-zachodniego Spitsbergenu na przykładzie regionu Kaffiøyry

Transkrypt

1 Ireneusz Sobota glacjolog, hydrolog, badacz polarny, pracownik naukowy na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Autor kilkudziesięciu prac naukowych z zakresu glacjologii, hydrologii, kriologii i innych nauk geograficznych. Odbył kilka staży naukowych za granicą, m.in. na Uniwersytecie w Zurichu oraz w Instytucie Śniegu i Lawin w Davos w Szwajcarii. Brał udział w 23 wyprawach naukowych na Spitsbergen, a kilkunastu z nich był kierownikiem. Uczestniczył też w ekspedycjach w inne rejony świata, w tym w dwóch do Stacji im. H. Arctowskiego w Antarktyce. Wyniki swoich badań prezentował na wielu naukowych konferencjach krajowych i zagranicznych. Od szeregu lat jest kierownikiem Stacji Polarnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na Spitsbergenie. W swojej pracy naukowej zainteresowany jest przede wszystkim problemami związanymi ze współczesnymi zmianami kriosfery oraz badaniami związanymi z wszelkiego rodzaju zjawiskami lodowymi występującymi w przyrodzie. Opierając się na wieloletnim doświadczeniu i własnych wynikach badań prowadzonych w Arktyce, Autor podejmuje się oceny wielkości i intensywności zmian głównych komponentów kriosfery, zwracając uwagę na lodowce, zlodowacenie podziemne (wieloletnią zmarzlinę) oraz na hydrologię zlewni lodowcowych. Uzyskane i prezentowane w pracy wyniki w znaczący sposób uaktualniają wiedzę o regionie badanym przez wiele zespołów zagranicznych, leżącym na obszarze będącym języczkiem u wagi w kontekście monitorowania procesów mających znaczenie globalne. Dr hab., prof. UWr Krzysztof Migała Autor podjął się nie tylko opisu środowiska polarnego z jego charakterystycznymi elementami funkcjonującymi w temperaturach zamarzania wody i reagujących na bodźce środowiskowe, przede wszystkim związane z ocieplaniem się klimatu, ale także powodowanych fluktuacjami innych czynników oraz sprzężeń, które zjawiska te wywołują. Co jest szczególnie cenne, spróbował te procesy skwantyfikować, jeśli tylko dysponował odpowiednimi danymi, co doprowadziło go do jednoznacznych konkluzji o charakterze ilościowym, pozwalających uznać pracę za osiągnięcie naukowe, w znaczący sposób ugruntowujące i rozwijające naszą wiedzę na temat relacji zachodzących w obrębie kriosfery i jej powiązań z innymi elementami środowiska przyrodniczego Ziemi. Dr hab., prof. UAM Grzegorz Rachlewicz Ireneusz Sobota Współczesne zmiany kriosfery północno-zachodniego Spitsbergenu na przykładzie regionu Kaffiøyry Ireneusz Sobota Współczesne zmiany kriosfery północno-zachodniego Spitsbergenu na przykładzie regionu Kaffiøyry

2 Współczesne zmiany kriosfery północno-zachodniego Spitsbergenu na przykładzie regionu Kaffiøyry

3

4 Rozprawa habilitacyjna Ireneusz Sobota Współczesne zmiany kriosfery północno-zachodniego Spitsbergenu na przykładzie regionu Kaffiøyry Toruń 2013

5 Recenzenci Krzysztof Migała Grzegorz Rachlewicz Opracowanie redakcyjne Iwona Wakarecy Projekt okładki Ireneusz Sobota Na okładce: Widok na Ziemię Oscara II i Forlandsundet (tło) oraz widok na Kaffiøyrę latem i wiosną (fot. I. Sobota) Printed in Poland Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Toruń 2013 ISBN WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA Redakcja: ul. Gagarina 5, Toruń tel , fax wydawnictwo@umk.pl Dystrybucja: ul. Reja 25, Toruń tel./fax books@umk.pl Druk: Wydawnictwo Naukowe UMK

6 Tym, których kocham Iwonie, Julii i Olafowi poświęcam

7

8 Składam serdeczne podziękowania wszystkim uczestnikom wypraw na Spitsbergen, bez których pomocy praca ta by nie powstała. Dzięki Waszemu towarzystwu i wsparciu, zwłaszcza w czasie badań terenowych, możliwa była niniejsza próba opisu, tego co udało się zrobić. Serdecznie dziękuję prof. Krzysztofowi Migale i prof. Grzegorzowi Rachlewiczowi za wszelkie uwagi, rady, cenne wskazówki merytoryczne oraz niezastąpioną dyskusję naukową. Publikacja ta jest moim hołdem dla Stacji Polarnej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na Spitsbergenie.

9

10 Spis treści 1. Wstęp Charakterystyka kriosfery i jej zmian Metody, cel i zakres badań Charakterystyka geograficzna regionu Kaffiøyry Informacje ogólne Rzeźba regionu Kaffiøyry Lodowce regionu Kaffiøyry Hydrografia regionu Kaffiøyry Klimat Svalbardu i regionu Kaffiøyry Uwagi o klimacie Svalbardu Klimat regionu Kaffiøyry Współczesne zmiany masy lodowców regionu Kaffiøyry Zmiany pokrywy śnieżnej i bilansu zimowego na lodowcach regionu Kaffiøyry Metody badań pokrywy śnieżnej na lodowcach regionu Kaffiøyry Zróżnicowanie przestrzenne akumulacji śniegu (bilansu zimowego) na lodowcach regionu Kaffiøyry Charakterystyka pokrywy śnieżnej na lodowcach regionu Kaffiøyry Zmiany akumulacji śniegu (bilansu zimowego) na lodowcach regionu Kaffiøyry w czasie Zmiany ablacji (bilansu letniego) lodowców regionu Kaffiøyry Metody badań ablacji (bilansu letniego) na lodowcach regionu Kaffiøyry

11 10 Spis treści Uwagi o miąższości śniegu i strefach glacjalnych na lodowcach regionu Kaffiøyry w sezonie letnim Zróżnicowanie przestrzenne ablacji (bilansu letniego) lodowców regionu Kaffiøyry Czasowa zmienność ablacji lodowców regionu Kaffiøyry w sezonie letnim Zmiany ablacji (bilansu letniego) lodowców regionu Kaffiøyry Zmiany bilansu masy lodowców regionu Kaffiøyry Badania bilansu masy lodowców Svalbardu Metody badań bilansu masy lodowców Zróżnicowanie przestrzenne bilansu masy lodowców regionu Kaffiøyry Zmiany bilansu masy lodowców regionu Kaffiøyry Zmiany bilansu masy lodowców Svalbardu Uwagi o termice lodowców regionu Kaffiøyry Recesja i zmiany powierzchni lodowców regionu Kaffiøyry Recesja i zmiany powierzchni lodowców regionu Kaffiøyry zakończonych na lądzie Uwagi o recesji lodowców regionu Kaffiøyry zakończonych w morzu Subakwalny zapis zmian zasięgów lodowców Aavatsmarka i Dahla Zmiany dynamiki i wielkości odpływu ze zlewni Lodowca Waldemara Uwagi o hydrologii obszarów zlodowaconych Badania rzek i zlewni lodowcowych na Svalbardzie i w regionie Kaffiøyry Obszar i metody badań odpływu ze zlewni Lodowca Waldemara Zmienność przepływu i wielkości odpływu Rzeki Waldemara Zaporowo-morenowe jezioro na przedpolu Lodowca Waldemara Zmiany dynamiki i wielkości odpływu ze zlewni Lodowca Waldemara Nalodzia regionu Kaffiøyry

12 Spis treści Zmiany termiki i dynamiki warstwy czynnej wieloletniej zmarzliny w regionie Kaffiøyry Wieloletnia zmarzlina na Svalbardzie Badania wieloletniej zmarzliny w regionie Kaffiøyry Warstwa czynna wieloletniej zmarzliny i jej zmiany w regionie Kaffiøyry Temperatura warstwy czynnej wieloletniej zmarzliny w regionie Kaffiøyry Podsumowanie wielkość i kierunek współczesnych zmian kriosfery w regionie Kaffiøyry Wskaźnik wielkości zmian kriosfery Zmiany lodowców Zmiany akumulacji śniegu (bilansu zimowego) na lodowcach Zmiany ablacji (bilansu letniego) lodowców Zmiany bilansu masy lodowców Zmiany powierzchni i zasięgu lodowców Zmiany dynamiki i wielkości odpływu ze zlewni Lodowca Waldemara Zmiany wieloletniej zmarzliny Zakończenie Literatura Spis rycin Spis tabel Contemporary changes of the cryosphere of north-western Spitsbergen based on the example of the Kaffiøyra region (Summary)