Skróty używane w notatce: STEC/VTEC Stx2

Transkrypt

1 Skróty używane w notatce: STEC/VTEC wytwarzające toksynę shiga pałeczki E.coli Stx2 jeden z dwóch rodzajów toksyny shiga wytwarzanej przez E.coli (drugim rodzajem jest stx1). Toksynę tę wytwarza m. in. szczep O104 EHEC enterokrwotoczne szczepy E.coli HUS zespół hemolityczno-mocznicowy O104 jeden ze szczepów bakterii E.coli Informacja z systemu RASFF na temat aktualnej sytuacji w sprawie epidemii panującej w Niemczech, łączonej ze skażeniem żywności wytwarzającymi toksynę shiga pałeczkami E.coli. W dniu r. o godzinie 15:31 niemiecki punkt kontaktowy RASFF przekazał do Komisji Europejskiej oraz do wiadomości pozostałych punktów kontaktowych RASFF wiadomość dot. przesłania przez właściwe władze w Hamburgu wstępnych informacji o wykryciu enterokrwotocznych szczepów E. coli (EHEC) w czterech próbkach ogórków (3 różne próbki oraz jedna próbka potwierdzająca). W pierwszym i drugim przypadku dostawcą ogórków na rynek niemiecki były firmy hiszpańskie (dwie różne), w trzecim przypadku firma niemiecka, która zakupiła produkt od dostawcy z Holandii (pochodzenie produktu jest w chwili obecnej szczegółowo analizowane). W dniu r. Komisja Europejska (KE) poinformowała o zgłoszeniu przez władze niemieckie dwóch powiadomień alarmowych (nr oraz nr ). W powiadomieniu zawarta została informacja o wykryciu EHEC w dwóch próbkach ogórków pochodzących z Hiszpanii. Dystrybucja ograniczyła się w tym przypadku do Niemiec. Władze niemieckie poinformowały, że produkt jest wycofywany, a dystrybutor w Niemczech powiadomił swoich odbiorców o wykrytym zagrożeniu. Brak informacji o dystrybucji przedmiotowego produktu do krajów członkowskich lub krajów trzecich. Ponadto do powiadomienia została dołączona notatka prasowa wydana przez władze landu Hamburg, w której znajduje się informacja, że wykryta w badaniach bakteria to E. coli serotyp O104. W powiadomieniu zawarta została informacja o wykryciu EHEC w jednej próbce ogórków pochodzących z Hiszpanii. Produkt w tym przypadku został dostarczony z Niemiec do Danii brak informacji o dystrybucji do innych krajów członkowskich i/lub krajów

2 trzecich. Władze niemieckie poinformowały, że produkt jest wycofywany, a dystrybutor w Niemczech powiadomił swoich odbiorców o wykrytym zagrożeniu. W dniu r. KE przekazała dodatkowe powiadomienie nr add01 do powiadomienia nr W dodatkowym powiadomieniu KE przekazała informację dostarczoną przez sieć INFOSAN na temat aktualnej sytuacji w Niemczech. INFOSAN poinformował, że przypadki zespołu hemolityczno mocznicowego (HUS) spowodowanej przez enterokrwotoczną Escherichia Coli zostały zgłoszone do WHO przez punkt kontaktowy sieci INFOSAN. Ostatni raport Instytutu Roberta Koch a w Berlinie wskazuje, że do 25 maja 2011 r. około 214 potwierdzonych przypadków HUS, w tym dwa przypadki śmiertelne zostały zgłoszone. Ponadto wystąpił jeden zgon u osoby zakażonej EHEC. 87% przypadków to dorośli w wieku powyżej 18 lat i 68% to kobiety. Większość przypadków wystąpiło w północnych Niemczech, jednak odnotowano również przypadki w południowych i wschodnich regionach. Zanotowano również przypadki HUS w innych krajach UE, wszystkie związane z podróżą do Niemiec. Szczep, który został wyizolowany od pacjentów to E. coli O104 stx2. Badania epidemiologiczne Instytutu Roberta Koch a wskazują, że pacjenci, u których wykryto EHEC spożywali surowe pomidory, ogórki i sałatę znacząco częściej w porównaniu ze zdrową grupą kontrolną. Pozostaje jednak niejasne czy tylko jedno, czy tez więcej wymienionych warzyw może być związanych z obecną sytuacją. Dalsze informacje będą przekazywane na bieżąco przez INFOSAN. W dniu r. władze niemieckie przekazały kolejne powiadomienie alarmowe poprzez system RASFF (nr ). Próbka ogórków została pobrana w restauracji w Hamburgu, bakterie EHEC zostały wykryte. Restauracja zakupiła ogórki w hurtowni w Hamburgu, jednak hurtownik nie potrafił wskazać jednoznacznie ich pochodzenia. Przedstawił władzom dwa dokumenty dostawy. Jeden wskazywał na dostawcę z Holandii, drugi na dostawcę z Niemiec. Dostawca z Niemiec zakupił z kolei ogórki w Danii. W związku z tym nie można dowieść pochodzenia kwestionowanego w powiadomieniu produktu. Produkt został wycofany z rynku niemieckiego. W dniu r. odbyła się audiokonferencja KE i państw członkowskich UE w celu omówienia aktualnej sytuacji. Oprócz Niemiec, potwierdzono przypadki EHEC również w Szwecji (25 przypadków), Danii (7 przypadków), Wielkiej Brytanii (3 przypadki), Holandii (1 przypadek) oraz we Francji u kobiety z Niemiec, która przebywała na terenie Francji. Instytut Roberta Kocha informował, że odnotowano bardzo mało przypadków u dzieci poniżej 5 lat i osób starszych. Z obecnych danych wynika, że problem dotyczy przede

3 wszystkim ludzi młodych i osób w średnim wieku. Władze niemieckie poinformowały, że badanych jest obecnie około 700 próbek żywności. Do tej pory potwierdzono 3 przypadki EHEC w ogórkach, które zostały zgłoszone do RASFF. Bakterie zostały wykryte w ogórkach świeżych. Trwa określanie serotypu E. coli wykrytych w ogórkach wyniki będą dostępne najwcześniej w poniedziałek. Hiszpania nie odnotowała w kraju żadnych przypadków zakażenia EHEC. Próbki z Niemiec zostaną wysłane do laboratorium referencyjnego UE po uzyskaniu wyników badań serotypu. W dniu władze niemieckie przekazały dodatkowe powiadomienia alarmowe nr add03 oraz nr add02, w których władze niemieckie przekazały redystrybucję kwestionowanych ogórków na teren: Hiszpanii, Austrii, Węgier, Czech, Luksemburga, Niemiec. Niemiecki dystrybutor poinformował ww. odbiorców o sytuacji, sam zobowiązał się wycofać kwestionowane ogórki z rynku niemieckiego. W dniu 31 maja 2011 r. w dodatkowym powiadomieniu alarmowym add10 władze hiszpańskie potwierdziły dystrybucję ogórków do Niemiec, natomiast w dodatkowym powiadomieniu alarmowym nr add12 władze hiszpańskie podały informacje na temat dystrybucji do Niemiec i Francji. W dniu 30 maja 2011 władze Hiszpanii w dodatkowym powiadomieniu add05 przekazały informację, że w wyniku przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego zweryfikowano, że kwestionowana partia została wysłana do Niemiec. Ten numer partii pasuje do produktu, który został wysłany przez hiszpańską firmę 4 maja 2011 r. Firma hiszpańska przedstawiła dokument handlowy (CMR) na tą partię, który nie odpowiada informacjom przekazanym przez władze niemieckie w pierwotnym powiadomieniu. Informacje, które się nie zgadzają dot. daty wysyłki z Hiszpanii, ilości kwestionowanego produktu i numeru identyfikującego przewoźnika. Zgodnie z powiadomieniem z Niemiec przesyłka została wysłana 9 maja 2011 r. w ilości kg, natomiast w dokumencie handlowym przekazanym przez władze hiszpańskie wskazano, że przesyłka została wysłana 4 maja w ilości kg. W związku z powyższym władze niemieckie zostały poproszone przez władze hiszpańskie o wyjaśnienie zaistniałych rozbieżności. W dniu 30 maja 2011 r. władze niemieckie przekazały dodatkowe powiadomienie nr add09, w którym podano wyniki analizy prowadzonych przez niemiecki instytut ds. hieny i środowiska.

4 Poinformowano, że w ww. instytucie wyizolowano czterech kolonie EHEC z jednej próbki ogórka. Wszystkie 4 kolonie zawierały toksynę stx2. Badania nie potwierdziły, iż szczep, który występuje w ogórkach to ten sam szczep, który wyizolowano od pacjentów (O104). Kolejne badania serotypu kolonii bakterii EHEC z dwóch próbek ogórków są prowadzone i będą ukończone w najbliższych dniach. Wyizolowane z ogórków kolonie EHEC zostały również przekazane do badań w laboratorium referencyjnym UE w Rzymie oraz do krajowego laboratorium referencyjnego w Berlinie. Na spotkaniu SCOFCAH w Brukseli w dniu 31 maja poruszano również kwestie źródła infekcji. Federalny Instytut ds. oceny ryzyka w Niemczech poinformował, że ostateczne wyniki ogórków z Hiszpanii będą dostępne 31 maja lub 1 czerwca 2011 r. Wykryto STEC w 6 kolejnych próbkach różnych warzyw, jednakże w żadnym przypadki nie był to serotyp O104. Na ww. spotkaniu ustalono, że informacje o potwierdzeniu wykrycia serotypu O104 w ogórkach z uprawy ekologicznej w Maladze oraz w ogórkach z uprawy nieekologicznej w Almerii były błędne. W dniu 01 czerwca 2011 r. władze niemieckie poinformowały, że w wyniku dodatkowego badania dwóch izolatów próbek ogórków dostarczonych przez Instytut ds. Higieny i Środowiska w Hamburgu, badanych przez Federalny Instytut ds. Oceny Ryzyka, potwierdzono, że były to bakterie STEC, jednakże nie potwierdzono, iż były to szczepy O104 (powiadomienie add17). W dniu 01 czerwca 2011 władze niemieckie w dodatkowym powiadomieniu alarmowym nr add09 poinformowały, iż przeprowadzone przez Federalny Instytut ds. Oceny Ryzyka kolejne badanie ogórków, nie potwierdziły obecności toksyny Shiga wytwarzanej przez bakterie E. coli (STEC). W związku z powyższym władze niemieckie wycofały pierwotne powiadomienie alarmowe nr Natomiast władze hiszpańskie w dodatkowym powiadomieniu nr add19 poinformowały, iż próbki pobrane przez producenta kwestionowanych ogórków ekologicznych nie wykazały obecności bakterii z grupy coli: E. coli beta-glukuronidazy +, E. coli, E. coli O157 oraz enterokrwotocznej E. coli. Próbki były pobierane z różnych matryc. Wyniki zostały dostarczone przez władze hiszpańskie. W dniu 01 czerwca 2011 władze niemieckie wycofały z systemu RASFF również powiadomienie alarmowe nr , ze względu na wynik drugiego badania próbki ogórków w laboratorium referencyjnym w Berlinie. Bakterie STEC nie zostały wykryte w próbce.

5 Na daną chwilę w systemie RASFF pozostawało jedynie powiadomienie nr W badaniu w laboratorium referencyjnym w Berlinie potwierdzono obecność bakterii STEC, jednakże wykryte bakterie nie należały do szczepu O104. Podczas audiokonferencji w dniu 02 czerwca 2011 władze niemieckie poinformowały, że przebadano w Niemczech do tej pory około 1500 próbek żywności, w tym 802 próbki warzyw (ogórki, pomidory, sałata). Z informacji przekazanych przez władze niemieckie wynika, że także przedsiębiorcy niemieccy wysyłają próbki do badań w celu potwierdzenia bezpieczeństwa sprzedawanych przez nich produktów. Poinformowano o dotychczas przebadanych 660 próbkach żywności. W żadnej z próbek nie wykryto obecności bakterii STEC. W trakcie audiokonferencji w dniu 02 czerwca 2011 zaprezentowano również dokument przygotowany przez ECDC we współpracy z EFSA skierowany do opinii publicznej. W dokumencie znajdują się informacje dotyczące bakterii, które wywołały epidemię w Niemczech, oraz dotyczące sposobów zakażenia oraz uniknięcia zakażenia. W dokumencie podkreślono przede wszystkim konieczność zachowania zasad higieny osobistej (mycia rąk) oraz higieny przed i w czasie spożycia (produkcja, sprzedaż i postępowanie z produktami w warunkach domowych). W czasie audiokonferencji, Komisja podkreśliła, że oczekuje od władz Niemieckich częstszego raportowania na temat bieżącej sytuacji (2 razy dziennie), ścisłej współpracy ekspertów epidemiologów oraz władz odpowiedzialnych za bezpieczeństwo żywności oraz zapowiedziała, że eksperci z ECDC oraz EFSA wraz z przedstawicielami KE przybędą do Niemiec, aby pomóc opanować sytuację. Komisja wyraziła również niezadowolenie z jej zdaniem niedostatecznej liczby próbek żywności pobranych przez władze niemieckie. Na dzień 02 czerwca 2011 w Niemczech zidentyfikowano wśród pacjentów 1534 przypadki STEC, w tym 470 HUS. Do tego dnia u 200 pacjentów zdiagnozowano szczep O104. W dniu 03 czerwca 2011 odbyła się kolejna audiokonferencja organizowana przez KE. Władze niemieckie poinformowały, że wywiady epidemiologiczne i analiza przypadku wskazują, iż wielu chorych spożywało sałatki warzywne. W dalszym ciągu upatruje się źródła skażenia w warzywach. Kraje członkowskie aktualizowały dane dotyczące rozwoju sytuacji w poszczególnych państwach. Wszyscy chorzy poza terytorium Niemiec mieli historię wyjazdu do Niemiec lub kontaktu z podróżującymi do Niemiec. Portugalia informowała, że w 2 potwierdzonych już przypadkach osoby, u których wystąpiły objawy chorobowe jadły sałatki podczas pobytu w Niemczech. ECDC przygotowuje dla państw członkowskich informacje, w jaki sposób należy zgłaszać dane epidemiologiczne. Poprawione zalecenia ECDC we

6 współpracy z EFSA dla opinii publicznej są już przygotowane i są już udostępnione na stronach internetowych ECDC. Komisja Europejska zachęca wszystkie państwa członkowskie do przekazywania informacji na temat próbek żywności już zbadanych oraz rozpoczętych badań. Wszystkie informacje na temat próbek żywności przekazywane przez państwa członkowskie będą dostępne w RASFF. Niemcy do dnia 3 czerwca zbadali 339 próbek ogórków, 320 próbek pomidorów, 410 próbek sałaty oraz 789 próbek innej żywności. Poza dwoma próbkami pozytywnymi (powiadomienie ) nie było żadnego innego wyniku wskazującego na obecność niebezpiecznych szczepów bakterii. Przedsiębiorcy niemieccy również przekazali aktualne dane. Spośród 966 próbek warzyw żadna nie została zakwestionowana. W dniu 3 czerwca odbywało się spotkanie ekspertów niemieckich w celu wypracowania strategii dalszych działań. Informacje z tego spotkania zostaną podsumowane po jego zakończeniu. ECDC przygotowuje stronę internetową, na której będą dostępne informacje dotyczące leczenia. Państwa członkowskie i organizacje europejskie wskazywały, że źródło zakażenia może znajdować się na etapie dystrybucji. Władze niemieckie odpowiadały, że poszukiwanie źródła jest utrudnione ze względu na fakt, iż chorzy trafiają do szpitala po 8-10 dniach. Pobierane były próbki w środowisku domowym pacjentów, próbki z rynku oraz próbki z centrów dystrybucji, jednak bez sukcesu w postaci znalezienia źródła zakażenia. Władze niemieckie pracują nad zmianą dokumentów, dzięki którym możliwe będzie pełniejsze informowanie o bieżącej sytuacji. W czasie infekcji jelitowych STEC, ani bakteria, ani egzotoksyna, którą bakteria produkuje nie przenosi się do krwioobiegu. W objawowej fazie choroby biegunkowej bakteria atakuje jelita i nie wnika do krwiobiegu, ale toksyny mogą krążyć we krwi i przedostać się do naczyń nerkowych, prowadząc do wystąpienia zespołu hemolityczno-mocznicowego. Produkująca toksynę Shiga 2 bakteria E.coli STEC szczep O104:H4 łączona z przypadkami choroby biegunkowej i zespołu hemolityczno-mocznicowego występującymi głównie w Niemczech posiada klasyczne czynniki wirulencji STEC (produkcja Stx 2) jak również nietypowe ułatwiające przyleganie fimbrie charakterystyczne dla enteroadherentnych szczepów E.coli (EAEC), zgodnie z danymi WHO. Jednakże, opierając się na danych WHO, nie wydaje się aby szczep E.coli O104:H4 posiadał dodatkowe jelitowe czynniki inwazji związane z zakażeniem krwi. Ponadto, wśród zgłoszonych przypadków nie było doniesień o powodowaniu bakteriemii u pacjentów. Wydaje się bardzo mało prawdopodobne, aby ten szczep E.coli był zdolny do zakażenia krwi lub uwolnienia niebezpiecznej toksyny do krwi zdrowego człowieka w bezobjawowej inkubacyjnej fazie choroby.

7 Włochy sugerują, że wykrywany typ bakterii jest typowy dla ludzi i nie ma podstaw do twierdzenia, że pochodzi od zwierząt. Władze niemieckie poinformowały, że badanie nowego tropu dotyczącego sałatek skupia się zarówno na świeżych sałatkach jak i przetworzonych. Irlandia jest przekonana, że należy rozpatrywać jedno źródło, a nie kilka różnych źródeł zakażenia. W dniu o godzinie 18:57 niemiecki punkt kontaktowy RASFF przekazał do KE oraz do wiadomości Państw Członkowskich wiadomość . W wiadomości tej strona niemiecka przekazuje informację NEWS zawierającą ostatnie doniesienia w sprawie zakażeń bakteriami z grupy Coli. Na podstawie analizy epidemiologicznej w Dolnej Saksonii, wykryto prawdopodobną korelację pomiędzy obecnymi przypadkami EHEC w Niemczech oraz różnymi rodzajami kiełków (w szczególności Milde Sprossen-Mischung zawierającymi soczewicę, nasiona lucerny, kozieradki i fasolę adzuki), które zostały wyprodukowane w Dolnej Saksonii z różnych mieszanek nasion. Kiełki były bezpośrednio lub za pośrednictwem handlowców dostarczane do zakładów gastronomicznych w Hamburgu, Szlezwiku-Holsztynie, Meklemburgii, Hesji oraz Dolnej Saksonii. Intensywny pobór próbek został przeprowadzony w zakładach produkcyjnych (39 próbek 3 oraz 4 czerwca). Pierwsze wyniki badań powinny być dostępne w poniedziałek ( ) w godzinach przedpołudniowych. Władze niemieckie informują, że nie można wykluczyć, że produkty skażone patogenem EHEC zostały już do chwili obecnej całkowicie przetworzone lub zjedzone. Jednakże, dowody są na tyle silne, że z punktu widzenia Ministerstwa Żywności, Rolnictwa, Ochrony Konsumentów i Rozwoju Wsi Dolnej Saksonii, rekomendacja dotycząca unikania (spożywania) obecnie kiełków powinna być wystosowana do konsumentów. Kwestionowane kiełki zostały dostarczone do wszystkich zakładów gastronomicznych (w Dolnej Saksonii/Niemcy), w których chorzy jedli i które były powiązane z obecną sytuacją. Produkty te zostały wycofane z rynku przez producenta. W dniu o godzinie 19:26 niemiecki punkt kontaktowy RASFF przekazał do KE oraz do wiadomości Państw Członkowskich kolejną wiadomość . W wiadomości tej strona niemiecka przekazała dodatkową informację do NEWS w sprawie wcześniejszych doniesień dotyczących kiełków jako potencjalnego źródła skażenia. Dalsze postępowania w kontekście podejrzanych o skażenie EHEC kiełków produkowanych przez gospodarstwo rolne w Dolnej Saksonii jest kontynuowane i władze niemieckie przykładają do niego szczególną uwagę.

8 Kompleksowe listy dystrybucji dostarczone przez przedsiębiorcę są obecnie oceniane i porównywane z nowymi informacjami dotyczącymi rozwoju sytuacji w Niemczech i wynikami badań dostarczonymi przez pozostałe landy federalne. Dodatkowo, w ramach postępowania w kwestionowanym gospodarstwie, surowce i urządzenia do produkcji będą szczegółowo sprawdzone. 23 z 40 próbek różnych nasion i wyposażenia zostało już zbadanych, wszystkie wykazują negatywne wyniki badań na szczep odpowiedzialny za zachorowania w Niemczech. Pozostałe próbki są obecnie badane. W związku z tym, że minęło już kilka tygodni od pierwszych wykrytych przypadków, wykrycie przedmiotowego patogenu okazuje się dość trudne. Informacja NEWS została umieszczona w RASFF pod numerem W związku z sytuacją w Niemczech Państwowa Inspekcja Sanitarna została postawiona w stan podwyższonej aktywności. Wzmożone kontrole są prowadzone w miejscach obrotu warzyw oraz owoców, a także w zakładach żywienia zbiorowego. Do dnia r. przeprowadzono około 4000 kontroli w ww. miejscach. Pobrano również około 400 próbek warzyw i owoców pochodzących z Hiszpanii, Polski, Niemiec oraz owoców, które trafiły do Polski za pośrednictwem Niemiec z innych krajów. W dotychczas zbadanych około 250 próbkach nie wykryto groźnych szczepów bakterii E.coli. W dniu odbyła się audiokonferencja organizowana przez KE. W czasie audiokonferencji strona niemiecka poinformowała, że odnotowano w Niemczech kolejne przypadki zachorowań, jednak trend występowania choroby jest malejący (coraz mniej przypadków przybywa w kolejnych dniach). Władze niemieckie są jednak ostrożne w sprawie ostatecznych wniosków i nie wycofują własnych rekomendacji dotyczących ograniczenia spożywania warzyw, gdyż należy się liczyć z możliwością wystąpienia drugiej fali zakażeń. Nie ma obecnie informacji dlaczego trend ma charakter malejący, a wycofanie rekomendacji na tym etapie byłoby przedwczesne. Władze niemieckie nie zgłosiły problemów jeśli chodzi o wyposażenie medyczne, zasób pracowników opieki medycznej oraz środków medycznych. ECDC przygotowała na swojej stronie internetowej platformę do wymiany informacji poświęconych leczeniu przypadków zakażonych pacjentów. Platforma jest przeznaczona głównie dla lekarzy. Od niedzieli eksperci z EFSA wspomagają władze niemieckie w obecnej sytuacji. Władze niemieckie w dalszym ciągu przywiązują dużą uwagę do kiełków jako potencjalnego źródła skażenia bakteriami STEC. Pobrane zostały dodatkowe próbki do badań i określana jest pełna dystrybucja potencjalnie niebezpiecznego produktu. Próbki są pobierane także w

9 trakcie odtwarzanego procesu produkcyjnego kiełków oraz z nasion. Do tej pory wszystkie wyniki badań nie potwierdziły obecności bakterii w tych produktach. W czasie audiokonferencji podkreślano, że sytuacja, w której prasa uzyskuje szybszy dostęp do informacji niż pozostałe państwa członkowskie oraz KE nie może mieć miejsca. KE wystosowała propozycję, aby komunikaty prasowe najpierw w formie projektu trafiały do KE i państw członkowskich i dopiero później do prasy. W dniu władze niemieckie przekazały dodatkową informację NEWS nr add02 w którym opisano metodę wykrywania STEC/VTEC w kiełkach i nasionach do produkcji kiełków. Tego samego dnia Niemcy przekazali również kolejną informację NEWS nr add03, w której podano szczegółowe informacje na temat poboru próbek u producenta kiełków. Do badań pobrano 19 próbek nasion oraz kiełków, 18 próbek ze środowiska produkcyjnego oraz 2 próbki wody. Wyniki na dzień przedstawiały się następująco: 32 próbki (18 nasiona i kiełki, 14 próbki środowiskowe) wyniki negatywne, 8 próbek (2 nasiona, 4 wymazy, 2 woda) są w dalszym ciągu badane. Kolejne próbki są obecnie pobierane, przewiduje się pobranie kolejnych 500 prób. Także w przedsiębiorstwach świadczących usługi kateringowe rozpoczęło się dalsze pobieranie prób. W związku z faktem, iż nie można na obecnym etapie wykluczyć, że podejrzane kiełki zostały wysłane do innych krajów członkowskich, informacja NEWS nr została zastąpiona powiadomieniem alarmowym nr w przedmiotowej sprawie, które umieszczono w RASFF w dniu Instytut Roberta Kocha w Niemczech określił do chwili obecnej 5 głównych miejsc zachorowań. Są to: 1. Hotel Golfhotel Schloss Lüdersburg (Dolna Saksonia) 2. Restauracja Kartoffelkeller w Lübeck (Szlezwik-Holsztyn) 3. Restauracja Senator Kroog w Schleswig (Szlezwik-Holsztyn) 4. Schloss Basthorst w pobliżu Schwerin (Meklemburgia-Pomorze Przednie) 5. Kantyny we Frankfurcie zaopatrywane przez dostawcę Sodexo (Hesja) W liście skierowanym do KE władze niemieckie przedstawiły strategię dalszego pozyskiwania informacji i instytucje odpowiedzialne za ich przekazywanie i ewaluację.