Stanis³aw Dubiel*, Jan Ziaja* ANALIZA CZASU TRWANIA AWARII I KOMPLIKACJI W WIERCENIACH NAFTOWYCH**

Transkrypt

1 WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 26 ZESZYT Stanis³aw Dubiel*, Jan Ziaja* ANALIZA CZASU TRWANIA AWARII I KOMPLIKACJI W WIERCENIACH NAFTOWYCH** 1. WSTÊP Wystêpowanie komplikacji wiertniczej (takiej jak np. znikoma ucieczka p³uczki, sypanie ska³ ze œciany otworu, niewielki dop³yw p³ynu z³o owego do otworu lub inne utrudnienie) nie wymaga przerwy w procesie wiercenia, ale znacznie zmniejsza jego postêp [5]. Zaniechanie usuniêcia w porê komplikacji wiertniczej, mo e doprowadziæ do wyst¹pienia wiertniczej (np. ca³kowita ucieczka p³uczki, erupcja p³ynu z³o owego, przychwycenie lub urwanie przewodu wiertniczego). Awaria wiertnicza stanowi przeszkodê w realizacji procesu wiercenia a do momentu jej usuniêcia. Tote w d¹ eniu do poprawy efektywnoœci wiercenia otworów naftowych du ¹ uwagê zwraca siê na zmniejszenie strat czasu i œrodków zawi¹zanych z wystêpowaniem i komplikacji wiertniczych. Awarie i komplikacje wiertnicze, a tak e awarie maszynowe, obni aj¹ znacz¹co wskaÿniki techniczno-ekonomiczne prac wiertniczych oraz powoduj¹ wzrost stopnia ska enia œrodowiska naturalnego. Natomiast gdy wystêpuj¹ one podczas dowiercania z³ó surowców p³ynnych mog¹ spowodowaæ uszkodzenie przepuszczalnoœci ska³ zbiornikowych w strefie przyotworowej. Ponadto, omawiane trudnoœci wiertnicze mog¹ byæ przyczyn¹ likwidacji otworu przed osi¹gniêciem planowanej g³êbokoœci, jak równie powodowaæ przedwczesne zu ycie elementów przewodu wiertniczego, rur ok³adzinowych, zespo³ów wiertnicy, lin i osprzêtu wiertniczego. Awarie i komplikacje wiertnicze nie tylko zwiêkszaj¹ koszty wiercenia, ale mog¹ uniemo liwiæ wykonanie zadania poszukiwawczego lub produkcyjnego. W miarê wzrostu g³êbokoœci otworów obserwuje siê niewspó³mierne straty czasu i œrodków, potrzebne na usuniêcie zaistnia³ych i komplikacji. Zwiêksza siê równie stopieñ trudnoœci prac ratunkowych. W takich przypadkach najkorzystniejszym rozwi¹zaniem jest czêsto zboczenie otworu nad miejscem zaistnia³ej wiertniczej [7]. * Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH, Kraków ** Praca wykonana w ramach badañ statutowych na WWNiG AGH 119

2 2. WYBRANE WYNIKI ANALIZY STRAT CZASU ZU YTEGO NA LIKWIDACJÊ NIEKTÓRYCH RODZAJÓW AWARII WIERTNICZYCH W OTWORACH NAFTOWYCH Straty czasu przy wykonywaniu otworu naftowego, spowodowane likwidacj¹ zaistnia- ³ej wiertniczej lub maszynowej maj¹ jednoznaczne potwierdzenie w raportach wiertniczych. Natomiast ocena strat czasu spowodowanych komplikacj¹ wiertnicz¹ wymaga zwykle ustalenia czasu normatywnego wykonywania poszczególnych operacji wiertniczych. Straty czasu spowodowane komplikacj¹ s¹ wówczas ró nic¹ miêdzy czasem rzeczywistym a normatywnym. Do czasu komplikacji zalicza siê czêsto czas likwidacji ucieczek p³uczki, a tak e czas likwidacji erupcji w fazie wstêpnej. Przyczyny wiertniczych maj¹ charakter zarówno techniczny, jak i geologiczny. Awaryjnoœæ prac wiertniczych zale y bowiem od rodzaju, jakoœci oraz stopnia zu ycia sprzêtu wiertniczego. Istotne znaczenie ma te poziom fachowoœci za³óg wiertniczych. Równie du a zmiennoœæ warunków geologicznych powoduje wzrost awaryjnoœci prac wiertniczych. Komplikacje wiertnicze spowodowane s¹ g³ównie wystêpowaniem trudnych warunków geologicznych. Do takich warunków zalicza siê wystêpowanie ska³ niestabilnych (tj. s³abo zwiêz³ych, pêczniej¹cych, plastycznych, spêkanych i szczelinowatych), a tak e wystêpowanie anomalnie wysokiego ciœnienia porowego lub z³o owego [4, 7, 8, 9]. W niniejszej publikacji analiz¹ szczegó³ow¹ objêto tylko niektóre rodzaje wiertniczych, natomiast w analizie ogólnej ujêto tak e awarie maszynowe. Dla celów porównawczych, przedstawiono wyniki z ró nych czasookresów wierceñ naftowych. Wartoœci nieprodukcyjnego czasu wiercenia otworów naftowych w latach , na tle bilansu czasu oraz niektórych wskaÿników technicznych wiercenia uzyskanych przez przedsiêbiorstwa wiertnicze podleg³e ówczesnemu Zjednoczeniu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa (ZGNiG), przedstawiono w tabeli 1. ¹cznie z powodu wystêpowania i komplikacji wiertniczych nieprodukcyjny czas wiercenia wynosi³ wówczas oko³o 10% ca³kowitego czasu wykonania otworu naftowego (tab. 1) [5]. Analiza czasu likwidacji zaistnia³ych w tym okresie (w tych przedsiêbiorstwach) wykaza³a, e znaczny procent strat czasu spowodowany by³ przychwyceniami oraz urwaniami elementów przewodu wiertniczego (tab. 2). Porównuj¹c wyniki analizy zamieszczone w tabelach 2 i 3, dotycz¹ce rodzaju, liczby i czasu wiertniczych oraz maszynowych zaistnia³ych podczas wykonywania otworów naftowych w okresie oraz , mo na stwierdziæ, e liczba zaistnia- ³ych przypadaj¹ca na ka de 1000 m otworu (tab. 2 i 3 wiersz 9) jest znacznie mniejsza w latach dziewiêædziesi¹tych ni siedemdziesi¹tych [6]. Mniejszy jest równie czas tracony na likwidacjê tych. Pos³ugiwanie siê jednostkowymi wskaÿnikami awaryjnoœci jest konieczne ze wzglêdu na fakt, e wyniki analizy odnosz¹ siê do obszarów o ró nej wielkoœci (obszar ca³ej Polski i obszar jednego rejonu) oraz, e w latach dziewiêædziesi¹tych oko³o dziesiêciokrotnie zmala³a liczba wykonywanych otworów naftowych. Wartoœci tych wskaÿników œwiadcz¹ o du ym postêpie technicznym i technologicznym w krajowym wiertnictwie naftowym. 120

3 Tabela 1 Bilans czasu wiercenia otworów naftowych ogó³em oraz niektóre wskaÿniki techniczne w przedsiêbiorstwach podleg³ych ZGNiG w latach Lp. Wyszczególnienie lata Wiercenia ogó³em, [m] Œrednia g³êbokoœæ otworów, [m] Przemys³owa prêdkoœæ wiercenia, [m/wiertnicê miesi¹c] Œredni uwiert œwidrem, [m/œwider] Œredni czas pracy œwidra, [h/œwider] Œrednia mechaniczna prêdkoœæ wiercenia, [m/h] Ogólny postêp wiercenia, [m/wiertnicê rok] ,8 44,5 43,2 44,6 16,0 15,9 15,6 16,9 2,40 2,79 2,79 2, Bilans czasu wiercenia, wiercenia otworów, [%] 62,5 57,4 56,6 59, Produkcyjny czas wiercenia w w [%] 44,6 41,2 41,3 39,2 Praca œwidra, koronki, [%] 20,7 19,4 19,5 19,2 9 Operacje wyci¹gowe, [%] 9,6 8,8 8,9 7,8 Operacje pomocnicze, [%] 14,3 13,0 12,9 12, Nieprodukcyjny czas wiercenia w w [%] 17,9 16,2 15,3 20,3 Awarie wiertnicze, [%] 5,7 5,1 4,9 6,4 Komplikacje wiertnicze, [%] 5,7 5,2 5,3 3,9 Przestoje, [%] 3,2 3,5 2,5 2,2 10 Próby i pomiary w otworze, [%] 17,3 24,8 23,1 19,1 11 Monta i demonta wiertni, [%] 18,7 16,0 19,1 19,6 12 Likwidacja otworu, [%] 1,5 1,8 1,2 1,8 Razem, [%] 100,0 100,0 100,0 100,0 121

4 Lp Rodzaj Urwanie rur p³uczkowych: Tabela 2 Awarie wiertnicze i maszynowe w ZGNiG w latach w caliÿnie na po³¹cz. gwint Urwanie obci¹ ników: w caliÿnie na po³¹cz. gwint Przychwycenie przewodu wiertniczego Uszkodzenie narzêdzi wierc¹cych Awarie rur ok³adzinowych Awarie maszynowe Inne awarie Razem /czas na 1000 m 1,84 142,2 1,63 130,4 1, ,27 134,5 Spoœród analizowanych wiertniczych, do najbardziej uzale nionych od warunków geologicznych nale ¹ przychwycenia przewodu wiertniczego. Na likwidacjê tego typu w otworach naftowych traci siê szczególnie du o czasu. Analizuj¹c tego typu awarie, które wyst¹pi³y na obszarze Przedgórza Karpat w latach 1984 do 1988 (tab. 4) oraz (tab. 5) stwierdzono, e w latach dziewiêædziesi¹tych czas tracony na ich likwidacjê nie jest mniejszy, a niekiedy nawet wiêkszy ni w latach siedemdziesi¹tych. Œwiadczy to o du- ym wp³ywie warunków geologicznych na wystêpowanie tego typu, a mniejszym wp³ywie czynników technicznych, technologicznych i organizacyjnych [1, 2, 3, 6, 8]. 122

5 Tabela 3 Awarie wiertnicze i maszynowe w obszarze Przedgórza Karpat w latach Lp. Rodzaj Urwanie rur p³uczkowych: w caliÿnie na po³¹cz. gwint Urwanie obci¹ ników: w caliÿnie na po³¹cz. gwint Przychwycenie przewodu wiertniczego Uszkodzenie narzêdzi wierc¹cych Awarie rur ok³adzinowych Awarie maszynowe Inne awarie Razem /czas na 1000 m 0, , , ,59 37 Tabela 4 Zestawienie wyników analizy przychwyceñ przewodu wiertniczego w otworach naftowych na obszarze Przedgórza Karpat w latach Lata przychwyceñ przewodu wietniczego likwidacji z przychwycenia Œredni czas potrzebny na likwidacjê jednego przychwycenia przychwyceñ przypadaj¹ca na okreœlona g³êbokoœæ m m Poni ej g³êbokoœci 3000 m

6 Tabela 5 Zestawienie wyników przychwyceñ przewodu wiertniczego w otworach naftowych na obszarze Przedgórza Karpat w latach Lata przychwyceñ przewodu wietniczego likwidacji z przychwycenia Œredni czas potrzebny na likwidacjê jednego przychwycenia przychwyceñ przypadaj¹ca na okreœlona g³êbokoœæ m m Poni ej g³êbokoœci 3000 m ZESIENIE WYNIKÓW UZYSKANYCH METODAMI ANALIZY STATYSTYCZNEJ ORAZ PROGNOZOWANIE CZASU ZU YWANEGO NA LIKWIDACJÊ POSZCZEGÓLNYCH AWARII Strata czasu potrzebnego na usuniêcie wiertniczych (nieprodukcyjny czas wiercenia otworu) jest czynnikiem zwiêkszaj¹cym koszt wykonania otworu. Na podstawie analizy danych przemys³owych stwierdzono, e w poszczególnych rejonach wierceñ o okreœlonych warunkach geologicznych, wielkoœæ tego czasu jest ró na i zmienia siê (wzrasta) wraz z g³êbokoœci¹ otworu. Nale y przy tym zauwa yæ, e w wybranych rejonach wierceñ stosowano podobn¹ technikê wiertnicz¹, a za³ogi wiertnicze reprezentowa³y porównywalny poziom wyszkolenia zawodowego w Polskim Górnictwie Naftowym i Gazownictwie. Kieruj¹c siê tymi spostrze eniami, skompletowano trzy zbiory danych przemys³owych, pochodz¹ce z trzech rejonów wierceñ, wybranych w poszczególnych obszarach poszukiwañ naftowych, dotycz¹ce czasu wiertniczej do momentu jej usuniêcia T AW oraz g³êbokoœci H, na której awaria w otworze wiertniczym wyst¹pi³a. Nastêpnie metodami analizy statystycznej badano zale noœæ T AW = f(h), rozpatrywanych rejonów wierceñ (tab. 6) [6]. W wyniku wstêpnej oceny danych empirycznych [9], na podstawie wykresów punktów, rozpatrywanej zale noœci dobrano model liniowy maj¹cy postaæ: y = ax + b oraz oszacowano wspó³czynniki regresji a i b metod¹ najmniejszych kwadratów. Porównuj¹c obliczon¹ wartoœæ wspó³czynnika korelacji r z wartoœci¹ krytyczn¹ r α odczytan¹ z tablic statystycznych, uwzglêdnionego poziomu istotnoœci α = 0,05 oraz stopnia swobody N 1 (przy czym N oznacza liczbê danych), stwierdzono, e model ten bardzo dobrze nadaje siê do prognozowania czasu traconego z powodu wiertniczych w rejonie Paproci i Lachowic (tab. 6 i 7 ). Natomiast rejonu Nosówka, le ¹cego w obszarze Karpat, stwierdzono s³ab¹ korelacjê. Z tego wzglêdu tego rejonu wierceñ dobrano model eksponencjalny, maj¹cy postaæ: y = exp (ax + b), który daje co prawda lepsz¹ korelacjê (tab. 6), lecz bardzo du ¹ rozbie noœæ miêdzy wartoœciami prognozowanymi a œrednimi arytmetycznymi wartoœciami danych rzeczywistych (tab. 7). Z tego wzglêdu równie rejonu Nosówka do prognozowania czasu bardziej nadaje siê równanie regresji liniowej. 124

7 Tabela 6 Zestawienie wyników analizy metodami statystycznymi zale noœci T AW = f(h) Rejon wiercenia Badany model Stopieñ swobody n 1 Wspó³czynnik korelacji r i r a przy α = 0,05 Wspó³czynniki regresji: a i b Równanie regresji T AW ; H [m] Monoklina przedsudecka (Paproæ) y = ax+ b 28 r = 0,732 r0,05 = 0,364 a = 0,129 b = 54,3278 = 0,129 H 54,3278 H [ ]m Karpaty (Nosówka) y = ax+ b 19 y = exp( ax+ b) 19 r = 0,501 r0,05 = 0,4329 r = 0,5666 r 0,05 = 0,4329 a = 0,1296 b = 38,427 a = 7, b = 2,974 = 0,1296 H + 38, 427 H [ ]m = exp(7,67 10 H + 2,974 ) H [ ]m 4 Przedgórze Karpat (Lachowice) y = ax+ b 30 r = 0,908 r0,05 = 0,3494 a = 0,182 b = 78,154 = 0,182 H 78,154 H [ ]m 125

8 Zadana g³êbokoœæ [m] Tabela 7 Zestawienie wyników prognozowania czasu wiertniczych poszczególnych obszarów geologicznych i rejonów wierceñ Obszar geologiczny Równanie regresji Prognozowany czas usuwania Œrednia arytmetyczna czasu Rozbie noœæ [%] Przedgórze Karpat (Lachowice) = 0,182 H 78, ,85 98,66 5,26 Monoklina przedsudecka (Paproæ) = 0,129 H 54, ,67 76,42 2,34 Karpaty (Nosówka) = 0,182 H 78, ,03 141, exp(7, ,974) = + 42,14 141,2 235 H Przedgórze Karpat (Lachowice) = 0,182 H 78, ,85 268,53 6,45 Monoklina przedsudecka (Paproæ) = 0,129 H 54, ,67 208,32 2,28 Karpaty (Nosówka) = 0,182 H 78, ,63 270,2 10,15 4 exp(7, ,974) = + 90,74 270,2 197,8 H 126

9 Porównuj¹c wyniki prognozowania czasu zamieszczone w tabeli 7, obliczone poszczególnych rejonów wierceñ, mo na stwierdziæ, e najwiêksze wartoœci tego czasu uzyskano rejonu Nosówka. Jest to zwi¹zane z trudnymi warunkami geologicznymi wystêpuj¹cymi warunkami w obszarze Karpat, które maj¹ bardzo skomplikowan¹ budowê p³aszczowinow¹ o zró nicowanej litologii i tektonice oraz zmiennym upadzie warstw. Bior¹c pod uwagê fakt, e tak w przesz³oœci jak te obecnie du o czasu traci siê na likwidacjê przychwyceñ przewodu wiertniczego, metodami analizy statystycznej badano zale noœæ czasu likwidacji T L od g³êbokoœci otworu H o. Analizê przeprowadzono w 2007 roku na podstawie danych przemys³owych udostêpnionych przez poszczególne zak³ady Poszukiwañ Nafty i Gazu, obejmuj¹ce 41 przypadków uwalniania przychwyconego przewodu wiertniczego podczas wierceñ naftowych i geotermalnych [9]. Dane te obejmuj¹ ró ne metody likwidacji przychwyceñ przewodu, pocz¹wszy od manewrowania przewodem poprzez pracê no ycami wiertniczymi, wanny (k¹piele), a po rozkrêcanie, obwiercanie i zwiercanie przychwyconych elementów przewodu. Na podstawie wykresów rozrzutu dobrano liniowy model tej zale noœci w postaci: y = ax + b. Korzystaj¹c z programu STATISTIKA ver. 8, wyznaczono równanie regresji liniowej (tab. 8, wiersz 1), uzyskuj¹c niezbyt zadowalaj¹c¹ wartoœæ wspó³czynnika korelacji r = = 0,5558, w porównaniu do wartoœci krytycznej r 0,05 = 0,3044 [7]. Równanie to mo e s³u- yæ do prognozowania czasu uwalniania przychwyconego przewodu zadanej g³êbokoœci projektowanego otworu wiertniczego, na której spodziewane jest przychwycenie. Jednak równanie to daje jednak bardzo du ¹ rozbie noœæ miêdzy wartoœciami prognozowanymi a œrednimi arytmetycznymi danych rzeczywistych, okreœlonymi na podstawie jednostkowego czasu likwidacji T L /H o (tab. 8). W celu zmniejszenia tej rozbie noœci, w roku 2008 skompletowano trzy zbiory danych przemys³owych (³¹cznie 48 przypadków) [9], ró ni¹ce siê metod¹ likwidacji przychwycenia. Dotycz¹ one czasu likwidacji przychwyceñ T L nastêpuj¹cymi metodami: manewrowanie przewodem oraz praca no ycami wiertniczymi, T LM ; stosowanie wanny (k¹pieli) ropnej, T LW ; rozkrêcanie przewodu i p³ukanie, T LR. Ponadto, utworzono zbiór danych dotycz¹cych czasu likwidacji T LU w postaci urwania elementów przewodu wiertniczego (rur p³uczkowych lub obci¹ ników ³¹cznie 9 przypadków). We wszystkich tych przypadkach badano zale noœæ: czas likwidacji w funkcji g³êbokoœci otworu wiertniczego, w którym awaria ta wyst¹pi³a {T L = f(h o )}. Na podstawie wykresów rozrzutu wszystkich przypadków dobrano model liniowy maj¹cy postaæ: y = a x + b. Za pomoc¹ programu STATISTIKA ver. 8, stwierdzono, wszystkich czterech przypadków bardzo dobr¹ korelacjê (tab. 8). Wybrane parametry statystyki zestawiono w tabeli 8. W tabeli 9 przedstawiono wyniki prognozowania czasu likwidacji przychwyceñ i urwañ przewodu, z uwzglêdnieniem analizowanych metod. Dla porównania zamieszczono tak e œrednie wartoœci tego czasu, okreœlone na podstawie œredniej arytmetycznej czasu jednostkowego (tj. okreœlonego na jednostkê g³êbokoœci otworu wiertniczego). Najmniejsz¹ rozbie noœæ wyników uzyskano uwalniania przewodu metod¹ wanny ropnej, a najmniejsz¹, w przypadku wyci¹gania urwanego przewodu przy u yciu ró nych narzêdzi instrumentacyjnych. 127

10 Lp Tabela 8 Zestawienie wyników analizy metodami statystycznymi zale noœci T L = f(h o ) Metoda likwidacji Ró ne metody likwidacji przychwycenia Manewrowanieprzychwyconym przewodem Wanna ropna w strefie przychwycenia Rozkrêcanie i p³ukanie w strefie przychwycenia Wyci¹ganie urwanego przewodu przy u yciu ró nych narzêdzi ratunkowych Stopieñ swobody Wspó³czynnik korelacji N 1 r r 0, ,5558 0, ,9689 0, ,9419 0, ,9541 0, ,9091 0,6319 Równanie regresji liniowej T L ; H o [m] TL = 0,1936 Ho 206,9492 Ho [ ] m TLM = 0,01399 Ho + 0,9388 H m [ ] o TLW = 0,0146 Ho + 3,8113 Ho [ ] m TLR = 0,2203 Ho 68,2834 Ho [ ] m TLU = 0, 2686 Ho 617,8 H m [ ] o Lp Tabela 9 Zestawienie wyników prognozowania czasu likwidacji przewodu wiertniczego analizowanych metod Metoda likwidacji Manewrowanie przychwyconym przewodem Wanna ropna w strefie przychwy- cenia Rozkrêcanie i p³ukanie w strefie przychwycenia Wyci¹ganie urwanego przewodu przy u yciu ró nych narzêdzi ratunkowych Równanie regresji liniowej T L ; H o [m] TLM = 0,01399 Ho + 0,9388 TLW = 0,0146 Ho + 3,8113 TLR = 0, 2203 Ho 68, 2834 TLU = 0, 2686 Ho 617,8 Prognozowany czas likwidacji T LM = 35,9 T LW = 40,3 T LR = 482,5 T LU = 53,7 Œrednia arytmetyczna wartoœæ ilorazu T L / H o 0,0139 0, , ,0292 Œrednia wartoœæ czasu likwidacji T LM = 35 T LW = 40,4 T LR = 466,5 T LU = 73 Rozbie noœæ [%] 2,57 0,3 3,43 35,9 128

11 4. WNIOSKI 1) Analizuj¹c awaryjnoœæ prac wiertniczych, zaistnia³ych podczas wykonywania wierceñ naftowych, mo na zauwa yæ, e mimo ci¹g³ego doskonalenia techniki i technologii wiercenia g³êbokich otworów oraz metod likwidacji nie zmniejszy³a siê w sposób znacz¹cy liczba wystêpowania przewodu wiertniczego, ani te nie skróci³ siê zbytnio czas ich likwidacji. Z tego wzglêdu celowe wydaje siê dok³adniejsze rozpoznawanie i analiza przyczyn ich wystêpowania, zw³aszcza przyczyn geologicznych. 2) Stwierdzono zwi¹zek czasu likwidacji z warunkami geologicznymi wystêpuj¹cymi w wybranych rejonach wierceñ, przy za³o eniu porównywalnych warunków technicznych i tego samego poziomu fachowoœci za³óg wiertniczych oraz istotny wzrost tego czasu z g³êbokoœci¹ otworu wiertniczego w momencie wyst¹pienia. Stwierdzenie to sugeruje potrzebê badania wp³ywu poszczególnych parametrów fizycznych i mechanicznych ska³ na rodzaj wystêpuj¹cych, a w szczególnoœci na przychwycenia i urwania przewodu wiertniczego. 3) Wyznaczone metodami analizy statystycznej równania korelacji liniowej umo liwiaj¹ prognozowanie czasu traconego na likwidacjê przewodu wiertniczego (przychwycenie, urwanie), przy zadanej g³êbokoœci otworu wiertniczego w momencie wyst¹pienia danego rodzaju, z uwzglêdnieniem metody likwidacji oraz w zale noœci od przyczyny przychwycenia. 4) Nale y zauwa yæ, e prognoza czasu likwidacji, oparta na wynikach analizy statystycznej danych rzeczywistych, mo e byæ zamieniona na prognozê wymiernych strat finansowych spowodowanych tego typu awariami, po uwzglêdnieniu aktualnych cen u ytych materia³ów oraz kosztów amortyzacji sprzêtu wiertniczego i robocizny. LITERATURA [1] Dubiel S.: Uwalnianie przewodu wiertniczego przyklejonego ró nic¹ ciœnienia do osadu i³owego. Nafta, 2/1985 [2] Dubiel S.: Uwalnianie przewodu wiertniczego przy zastosowaniu k¹pieli. Nafta, 9/1985 [3] Dubiel S. i inni: Uwalnianie przewodu wiertniczego przy u yciu rurowego próbnika z³o a. Nafta, 5/1985 [4] Dubiel S., Chrz¹szcz W., Szostak L.: Awarie i komplikacje przy wierceniu g³êbokich otworów. Skrypt AGH, Kraków 1985 [5] Dubiel S., Szostak L.: Metody zapobiegania przychwyceniom przewodu wiertniczego w g³êbokich otworach. Technika Poszukiwañ Geologicznych, nr 6/1981 [6] Dubiel i inni: w wiertnictwie naftowym. Górnictwo, Rok 24, z. 1,

12 [7] Dubiel S., Ziaja J.: Decyzje w zakresie rozpoznawania i likwidacji przychwyceñ przewodu wiertniczego w otworach naftowych. Wiertnictwo, Nafta, Gaz (pó³rocznik AGH), t. 25, z. 2, 2008 [8] Gazda S., Fr¹czak W.: Instrumentacje wiertnicze w odwiertach naftowych. Bóbrka, kwiecieñ 2004 [9] Zestawienia wybranych danych przemys³owych PGNiG