W stronę ewolucji kultury

Transkrypt

1 czas W stronę ewolucji kultury - nowy (?) front badań Herbert Spencer Ewolucyjne inspiracje Karol Darwin Lingwistyka ewolucyjna Darwinizm społeczny Eugenika Ronald Fisher Edward Wilson Luigi Luca Cavalli-Sforza 1

2 Herbert Spencer ( ) Filozof i jeden z ojców współczesnej socjologii Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, a spopularyzował: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja. Sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Potem uznał, że odkrycia Darwina w pełni potwierdzają jego koncepcje! Jego zdaniem: Ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. (!) Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii "walki o byt": dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę. Trzy równoległe procesy: integracja, dyferencjacja, wzrost określoności A Metaphor for Herbert Spencer's Explanatory System (Nie-)cudne manowce Na przełomie XIX i XX wieku biolodzy wciąż nie mogli zaakceptować teorii Darwina. Paleontologia dostarczała dowodów na istnienie ewolucji, ale wierzono w dziedziczenie cech nabytych, albo mityczny pęd ku doskonałości Coraz liczniejsze odkrycia praludzi interpretowano w ten sposób A tymczasem Herbert Spencer i Ernst Haeckel przenieśli idee walki o byt i przeżywania najlepszych na grunt społeczny uznając je za podstawę nowoczesnej etyki. Ernst Haeckel (ur w Poczdamie, zm w Jenie) niemiecki biolog, filozof i podróżnik Co doprowadziło do pewnych nadużyć... Uproszczony Darwinizm społeczny posłużył za pseudonaukowe uzasadnienie rasizmu i nazizmu Nieco później twórcy genetyki populacyjnej (szczególnie Fisher) zaproponowali eugenikę naukową hodowlę genetycznie lepszych społeczeństw. Pomysł podchwyciły nie tylko hitlerowskie Niemcy. W USA funkcjonował miejscami jeszcze po II wojnie światowej! Nic zatem dziwnego, że ewolucjonizm do dziś źle się kojarzy humanistom! 2

3 Lingwistyka Celem metody porównawczej w lingwistyce jest ustalenie pokrewieństwa między różnymi językami i sformułowanie spójnej hipotezy na temat szczegółów tego pokrewieństwa poprzez rekonstrukcję: języka będącego ich wspólnym przodkiem (prajęzykiem), wiarygodnej sekwencji regularnych zmian językowych, za pomocą których można wyprowadzić każdy z porównywanych języków z hipotetycznego wspólnego prajęzyka. [Współczesna definicja z Wikipedii] August Schleicher ( ). Językoznawca niemiecki stworzył teorię drzewa genealogicznego języków, dowodząc, że wszystkie języki rodzą się w ramach dyferencjacji, co prowadzi do powstania rodzin językowych. Pisał o analogiach języków i gatunków biologicznych Choć potem przez 100 lat dywagacje na ten temat były zakazane decyzją Paryskiego Towarzystwa Językoznawczego, to metoda pozostała i nadal ma się dobrze a nawet coraz lepiej Teilhard de Chardin's Evolutionary Philosophy Pierre Teilhard de Chardin SJ (ur. 1 maja 1881 na zamku Sarcenat koło Clermont-Ferrand, zm. 10 kwietnia 1955 w Nowym Jorku) - francuski teolog, filozof, antropolog i paleontolog, jezuita. 3

4 Edward O. Wilson Socjobiologia Człowiek nie jest jedynym gatunkiem społecznym - świat jest ich pełen! Przy czym największe osiągnięcia mają w dziedzinie uspołeczniania względnie proste organizmy owady, dalej posunęły się już tylko zintegrowane kolonie trudno odróżnialne od pojedynczych organizmów Wilson właśnie głównie owadami się zajmował, a potem w dziele Socjobiologia (1975) uogólnił teorię na wszystkie zwierzęta jakkolwiek społeczne. Podkreślił rolę genów w definiowaniu zachowania społecznego, choć rola przekazu pozagenetycznego kulturowego została także dostrzeżona (kulturgeny) Wilson i uczniowie: Solidne badania empiryczne i wyjaśnienia oparte o matematyczne modele ekologii i genetyki populacyjnej zwłaszcza tzw. dobór krewniaczy (metodologia i wnioski generalnie dla niebiologów trudne do zrozumienia) Na swoją zgubę uwzględnił w swoich rozważaniach także człowieka! Przez humanistycznych naukowców społecznych został uznany za wroga publicznego nr 1. Choć nic, albo niewiele z jego pracy zrozumieli, rozszerzyli na niego swoją wrogość do poprzednich prób zastosowania genetyki i ewolucji do ludzkości darwinizmu społecznego i eugeniki. W stronę Ogólnej Teorii Ewolucji W pierwszej połowie XXw. Vladimir Vernadsky i o. Teilhard de Chardin sformułowali koncepcję noosfery ( sfery umysłu ) i położyli podwaliny pod idee darwinizmu kosmicznego Richard Dawkins ( Samolubny gen 1976) popularyzuje pomysły Wiliama D. Hamiltona dotyczące ewolucji na poziomie genu czyli głównie doboru krewniaczego Wprowadza pojęcie samolubnego genu oraz rozszerzonego fenotypu, które trafiają do świadomości zbiorowej (+ - ) Postuluje, że każde życie (gdziekolwiek we wszechświecie) musi podlegać prawom darwinowskiej ewolucji. Zauważa też [ponownie!] istotne podobieństwo między ewolucją biologiczną, a ewolucją kultury ludzkiej. Wprowadza termin mem kulturowy analog genu, który okazuje się niezwykle udanym memem i także bardzo się rozpowszechnia W późniejszych publikacjach uwzględnia też osiągnięcia z dziedziny Artificial Life, a także symulacje (np. ewolucja oka). Świat naukowy dojrzał do sformułowania OTE, choć jest to wciąż teoria in statu nascendi... 4

5 Ogólna definicja Ewolucji Proces, który kumulując korzystne modyfikacje poprzez nielosową selekcje replikatorów prowadzi do powstawania replikatorów zaadaptowanych do warunków zewnętrznych Co to są replikatory? Coś zdolnego do replikacji czyli tworzenia swoich kopii Cechy ognia zależą wyłącznie od otoczenia jeśli potomek jest podobny do rodzica to jedynie przypadkiem! (np. bo spożywa podobny materiał) Prawdziwy replikator (albo reproduktor ) musi być unikalny tj. musi zawierać nietrywialną informacje, którą może przekazać potomkowi Czasem podkreśla się, że przynajmniej niektóre replikatory dają także fizycznie coś z siebie potomkom. Przykładem jest semikonserwatywna replikacja DNA Replikacja 5

6 Phylogenetic tree of 77 Austronesian languages Alternatywna Interpretacja Informatyczna replikatora W bardziej informatycznej interpretacji samą informacje nazywa replikatorem a obiekty fizyczne ją przenoszące są tylko nośnikami replikatora Dla mnie osobiście ma to sens Np.. Weźmy przykład genu kodującego białko. Niemal ta sama informacja jest zapisana: W sekwencji DNA W sekwencji odpowiedniego mrna W sekwencji aminokwasów białka W bazach danych genetyków (na papierze i w komputerach) Tłumaczenie (konwersja zapisu) może zachodzić w sposób naturalny w kierunku DNARNABiałko, ale też nienaturalnie przez niebiologiczną (wykonaną przez człowieka lub maszynę) syntezę RNA czy DNA na podstawie sekwencji białka (za pośrednictwem zapisu na nośniku papierowym czy elektronicznym) Ewolucja biologiczna Ewolucja języków naturalnych Ewolucja języków sztucznych Ewolucja kultury: wynalazków, teorii naukowych, prądów w sztuce itd.. Sztuczne życie (AL), Algorytmy genetyczne (GA) i ewolucyjne Tam gdzie są replikatory można mówić o Ewolucji 6

7 Wiele obiektów można uznać za replikatory Replikatory chemiczne Holistyczne (więcej jednostkowych replikatorów niż możliwych wersji) Polimerowe (znacznie mniej jednostkowych replikatorów niż wersji) autokatalityczne RNA i analogiczne TNA, PNA, może też minerały ilaste Replikatory biologiczne: Geny, Komórki, Organizmy, Kolonie organizmów Populacje organizmów, ekosystemy (?), biosfera/y (???) Replikatory kulturowe: Sekwencje czynności manualnych, tanecznych itp.. Składniki diety i sposoby ich pozyskiwania Legendy miejskie, internetowe mody Elementy protokółów komunikacyjnych języków naturalnych i sztucznych Idee, wynalazki, teorie Motywy mitologiczne, plastyczne, muzyczne, literackie itd. Języki, Religie, Kultury (traktowane całościowo) Replikatory sztuczne: agenci w symulacjach i rozwiązania w algorytmach ewolucyjnych, programy, roboty, itp.... (co się tylko da wymyślić) (UWAGA! Są tu umieszczone razem obiekty z różnych poziomów selekcji, niektóre dyskusyjne) Proste przykłady replikatorów kulturowych - mutacje Nie rzucim ziemi skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy Nie rzucim ziemi skąd nasz lud, nie damy pogrześć wiary Hiszpańskie dziewczyny (szanta) I znów stara łajba potoczy się ciężko przez fale w kierunku na Beachie Fairlie Land Beachie Fairland Beachie Fairlie Beachie, Fairlee Light Beachy i Dungeness Light Albionu land 7

8 Proste przykłady replikatorów kulturowych - rekombinacje Proste przykłady replikatorów kulturowych c.d. 8

9 Szeroko ujęta nauka o kulturze Historia sztuki Literaturoznawstwo, teatrologia, muzykologia (w Polsce polonistyka ) Etnografia (szczególnie porównawcza) Kulturoznawstwo np. legendy miejskie Socjologia np.. badanie łańcuszków św. Antoniego W naukach tych uprawia się coś przypominającego metodycznie wczesną biologię opisową. Czasem niektórzy badacze inspirują się memetyką, ale zwykle nie Językoznawstwo porównawcze 9

10 Nawet religioznawstwo porównawcze Mniej formalnie wspólne motywy jak w historii sztuki Bardziej formalnie metodami taksonomicznymi kiedy nastąpił rozłam i na jakim tle Albo jakie są cechy i geometryczne (topologiczne) utworzonych drzew fenetycznych (reprezentujących podobieństwa a nie pokrewieństwa) Czym są memy? Wojciech Borkowski, ISS UW/SPIK SWPS 10

11 Pierwsza Definicja Memu (Dawkinsa) Dawkins, R The Selfish Gene. Oxford: Oxford University Press. memes are units of cultural transmission Eg.: tunes, ideas, catch phrases, clothes fashions, ways of making pots or of building arches Czyli: Memy to jednostki przekazu kulturowego, melodie, idee, obiegowe zwroty, fasony ubrań, sposoby tworzenia ceramiki czy wykonywania łuków MEM od mimesis (gr.) naśladownictwo, meme (fr.) taki sam, albo memory (ang.) pamięć Od tego momentu datuje się istnienie Memetyki Memetyka (ang. memetics) to nauka badająca ewolucje kulturową zakładająca, że podobnie jak w ewolucji biologicznej jednostką doboru jest gen, tak w ewolucji kulturowej jednostką doboru jest mem, czyli najmniejsza jednostka informacji kulturowej. Podobne koncepcje formułowano już wcześniej, tylko że nie trafiły na podatny grunt 11

12 Gen i mem jako replikatory Gen abstrakcyjna, (niematerialna) informacja genetyczna Nośnik sekwencja DNA lub RNA (dobrze poznane kodowanie) Równoważna sekwencja RNA i/lub białka - wykonawcza Efekty fenotypowe Mem - abstrakcyjna informacja kulturowa Nośnik połączenia synaptyczne (kodowanie wciąż słabo poznane, choć jesteśmy na dobrej drodze) Równoważne nośniki zastępcze (książki itp.) Efekty femotypowe, lub socjotypowe Memetyka i jej terminologia A właściwie bałagan z nią związany 12

13 Definicja Susan Blackmore (z książki Maszyna memowa ) Memy, czyli zachowania i idee powielane między ludźmi na drodze naśladownictwa Memy to: opowieści, piosenki, zwyczaje, umiejętności, pomysły i sposoby wykonywania różnych czynności, które kopiujemy od innych drogą naśladownictwa. Mają wszystkie trzy własności, konieczne do zapoczątkowania procesu ewolucji darwinowskiej: zdolność do powielania, do zmienności i do konkurowania o zasoby Różne definicje Susan Blackmore: Memy, czyli zachowania i idee powielane między ludźmi na drodze naśladownictwa BARDZO ZAWĘŻAJĄCA Konkurencyjne: Mem to najmniejsza, wyróżnialna (w danym kontekście) i przekazywalna jednostka informacji kulturowej... albo lepiej semantycznej (ale...) Mem to wszelka reguła behawioralna lub kognitywna, która może być przekazywana. (D a w k i n s, 1976; M o r i t z, 1991). Każda informacja, którą da się dowolnym sposobem przekazać pomiędzy naturalnymi lub sztucznymi umysłami BYĆ MOŻE (NA RAZIE) ZBYT SZEROKA 13

14 Inne terminy Mem może manifestować swoje istnienie jako fem (pheme) Ale co jest memem, a co femem w przypadku bajki o trzech świnkach? Może nie ma femu? (stąd termin rzadko używany) Memy zwykle występują we współpracujących grupach mempleksach (granica mem/memplex jest niejasna) Socjotyp lub femotyp (phemotype) to zbiór wszystkich femów memetycznego indywiduum (np. mempleksu) Gdzie żyją memy? 14

15 Relacje genów Środowiskiem życia genów są inne geny!... w tej samej komórce... w tym samym organizmie Środowisko zewnętrzne wpływa bezpośrednio dopiero na organizmy i na tym poziomie głównie zachodzi selekcja genów A gdzie żyją memy? Geny żyją wyłącznie we wnętrzu komórek (współcześnie) Ich siedzibą są połączenia nerwowe w mózgu (ale niewiele wiemy o kodowaniu) Albo abstrakcyjnie możemy o nich myśleć jako o węzłach sieci znaczeń stanowiących umysł 15

16 Relacje memów Ogromna większość memów (tak jak i genów) ma znaczenie tylko w powiązaniu z innymi memami SIEĆ ZNACZEŃ/SYMBOLI/REPREZENTACJI etc Czasem takie powiązane grupy nazywa się mempleksami. Ale to często raczej arbitralne rozróżnienie bardzo trudno o naprawdę niepodzielne memy. Nawet pojedyncze słowa można podzielić na fragmenty niosące odrębne znaczenia Środowisko życia memów Wszystkie mózgi ludzkości Naśladownictwo 3 O ^ L (przekaz symboliczny) 16

17 Złożone memy - mempleksy Mieszczące się w całości w jednym umyśle (np. bajka o sierotce Marysi) Wymagające więcej pojemności (np. technologia budowy samolotu) Analogia do starej teorii specjalizacji tkanek Bla... Bla... Bla, bla, bla... Z punktu widzenia memetyki [organizm] ludzki, jest wehikułem dla genów i memów pytanie kto siedzi za kierownicą? Geny, memy i smycz Każdy przeciw każdemu czy Na jednym wózku 17

18 Za Blackmore i innymi humanistami: Wielu biologów nie dostrzega, bądź ignoruje fakt, iż zachowania człowieka kształtowane są w dużym stopniu przez dobór memetyczny, który wraz z rozwojem kultury coraz bardziej zrywał się ze smyczy genów. Ale może sprawa nie jest taka prosta? Lektura Wirus Umysłu memetyka dla każdego czyli praktyczny poradnik, jak nie dać się memom Niestety już tylko w antykwariatach i na Allegro Z niedoczytania - uproszczenia poglądów prezentowanych w tej książce wziął się pogląd, że memy to głównie pasożyty naszych umysłów korzystające z systemu, a nic nie dające. Aktualna walka Dawkinsa z religią jeszcze to spojrzenie wzmacnia. 18

19 Wartość użytkowa memów Nawet proste memy informacyjne mogą przedstawiać fizyczną wartość dla nosicieli ( w sklepie za rogiem truskawki są o 3 zł tańsze ) Użyteczność memów powinna być raczej uznana za regułę niż wyjątek (użyteczne mają większą szansę na przetrwanie), choć może to być też użyteczność czysto wirtualna Przekazywanie innym członkom społeczeństwa cennych informacji jest sposobem na podwyższenie statusu społecznego, a wysoki status daje szanse na lepszy dostęp do informacji (alternatywne tłumaczenie istnienia memów pasożytniczych ) Oprócz statusu, albo zamiast, mogą być pieniądze (przypadek szpiega oraz nauczyciela) Mempleksy a przetrwanie Mempleksy, szczególnie złożone, takie jak umiejętności zawodowe, ideologie, kultura kulinarna, rodzinna czy sposoby spędzania wolnego czasu także mają zróżnicowaną wartość przystosowawczą dla swoich nosicieli czyli maszyn genowomemowych Dla tak skomplikowanego i elastycznego systemu jakim jest ludzka jednostka memy mają kluczowe dla przetrwania znaczenie! Z jednych zawodów ledwo da się wyżyć a inne przynoszą kokosy, jedne sposoby na spędzanie czasu są zdrowe i bezpieczne, a inne nie itp.. Dominujące poglądy/szkoły naukowe dają szanse na zdobycie grantu, przestarzałe lub zbyt nowatorskie raczej nie Jedne religie wspierają pracowitość, inne odciągają od pracy, jeszcze inne pchają wyznawców do religijnych wojen (Co wcale nie musi być niekorzystne. Nic tak nie podwyższa prestiżu człowieka jak wygrana wojna a to daje szanse i memom i genom!) 19

20 Wpływ memów na środowisko (interaktory genów) Niektóre memy wspierają tylko swoje rozprzestrzenianie, inne wspierają rozmnażanie nosicieli, jeszcze inne prowadzą nosiciela do zagłady zanim się rozmnoży i osiągnie status gwarantujący skuteczne rozprzestrzenianie memów tu działa selekcja Z ewolucyjnego punktu widzenia genom i memom powinno zależeć (przynajmniej w ograniczonym stopniu) na przetrwaniu nosiciela, przy tym genom bardziej, bo są trwalej z nosicielem związane. I tak jest w istocie Koewolucja genów i memów Niewątpliwie jednak hardware (mózg) przez znaczną część historii rodzaju Homo ewoluował przynajmniej częściowo pod wpływem memów istniała presja selekcyjna na sprawniejsze ich przetwarzania Rozwój hardwaru z kolei pozwalał na istnienie większych i trudniejszych w przetwarzaniu memów/mempleksów To analogiczny mechanizm jak wzrost efektywności współczesnych procesorów (i komputerów jako całości) pod wpływem rosnących wymagań nowych wersji softwaru 20

21 Prawo Moora c.d.??? SOFTWARE GRADIENT HARDWARE Koncepcja cybernetyczna Urządzenie elektroniczne Funkcja w całości może być zdefiniowana hardwarowo (radio) Funkcja może być mniej lub bardziej konfigurowalna (telefon komórkowy) Hardware może być bardzo ogólny, a funkcja zdefiniowana całkowicie przez software (komputer) Żywy obiekt ( organizm ) Geny definiują fenotyp i mechanizmy jego działania. Może to być też fenotyp rozszerzony zachowanie i różne wpływy na inne organizmy Definiując zachowanie geny mogą zostawiać miejsce na konfigurowalność (np. imprinting) W trudnym - szybkozmiennym środowisku geny mogą dbać tylko o efektywny sprzęt a w bezpośrednim działaniu zdać się na memetyczny software Całkiem zbieżna z tzw. komputacyjną teorią umysłu 21

22 cybernetyka Nauka zajmująca się systemami komunikacji i kontroli w żywych organizmach, urządzeniach technicznych i organizacjach Bardzo modna w latach 70-tych XX w., obecnie praktycznie zlała się z teoretyczną informatyką i elektroniką, a aspekty teoretyczne eksplorują też fizycy i matematycy ( teoria systemów ) dr Wojciech Borkowski Ośrodek Badania Układów Złożonych Instytutu Studiów Społecznych UW Niektóre ilustracje pochodzą z internetu. Autorom ilustracji składamy serdeczne podziękowania. Strona domowa autora: Wojciech Borkowski - przez 10 lat był wykładowcą i asystentem w Instytucie Botaniki Uniwersytetu Warszawskiego, jednocześnie (od 1994 r.) współpracując z prof. Andrzejem Nowakiem i Ośrodkiem Badania Układów Złożonych, gdzie głównie zajmuje się modelami symulacyjnymi. Obronił doktorat w 2001 r. i od tego czasu jest etatowym pracownikiem ISS. 22

23 PO CO NAM MEMY? I memetyka Po co memy? Memy, analogicznie do genów są replikatorami: Mogą być kopiowane Mogą ulegać modyfikacji (tak w trakcie kopiowania, jak i przechowywania) Mogą ulegać rekombinacji PODLEGAJĄ SELEKCJI Spójna interpretacja różnych zjawisk w naukach społecznych Wiedza o innych replikatorach może być przenoszona na wiedzę o memach 23

24 Analogia: Rola biologii ewolucyjnej Ekologia Biogeografia Etologia Ewolucja biologiczna Biologia molekularna Fizjologia Spajające znaczenie biologii ewolucyjnej Choć niewielu biologów bezpośrednio i na co dzień zajmuje się ewolucją jako taką (biologia teoretyczna, paleontologia) To teoria ewolucji jest w centrum współczesnej biologii Łączy i wyjaśnia fakty ze wszystkich gałęzi od biologii molekularnej, przez organizmalną po środowiskową Żaden normalnie wykształcony biolog już w ewolucje nie wątpi 24

25 Analogia c.d.: Rola memetyki Ekonomia Geopolityka Sztuka i kultura Ewolucja memetyczna Psychologia Języki To co memetyka może łączyć? Syntetycznie ewolucyjne rozumienie ludzkości (analogicznie jak w biologii) może spinać różne gałęzie wiedzy o człowieku, kulturze, informacji jako takiej, jej rozprzestrzenianiu, języku, polityce czy nawet ekonomii. Metody i wyniki może czerpać z: Etologii [człowieka], Socjobiologii, Psychologii Ewolucyjnej, Psychologii jednostki, [Dynamicznej] Psychologii społecznej, socjologii, politologii, kulturoznawstwa Fizyki społecznej i ogólnie-teoretycznej, ekonomii. No i oczywiście w odpowiednich dziedzin biologii szczególnie np. ekologii ewolucyjnej, paleontologii 25

26 Porównanie ewolucji genów i różnych przejawów ewolucji memetycznej Jednostka lub proces Ewolucja \ dziedzina biologiczna Interaktor (j) Fenotyp lub cecha fenotypu Memetyka Nauka Język Ekonomia Femotyp lub pojedynczy fem Eksperyment, obserwacja Zachowanie językowe Przedsięwzięcie lub pojedyncza transakcja Replikator(j) Gen Mem Teoria lub hipoteza Element języka Konto, zasób Character(e)??? Cecha mendlowska Fem Metoda, wynik Praktyka językowa Praktyka biznesowa Linia(j) Linia ewolucyjna, tradycja, instytucja itp.. Program badawczy Rodzina języków, język, gatunek, populacja (dem) dialekt, gwara Gałąź przemysłu, przedsiębiorstwo Ekonomia(j) Układy ekologiczne - ekosystemy Kultura Społeczność badaczy z danej dziedziny Społeczność używających dany język Rynek, system finansowy Reprodukcja(p) Rekombinacja(p) Indywiduum(j) Rozmnażanie się organizmów Transfer DNA, Crossing over związane z rozmnażaniem płciowym, lub niezależne. Utworzenie kopii "profilu" Stopnie naukowe, (memplexu?) w kolejnym "trening" mózgu Mieszanie elementów różnych mempleksów niekiedy celowe (wymagania środowiska) Organizm, grupa, kolonia "Indywiduum memetyczne" Modyfikacja hipotez i teorii, synteza teorii Naukowcy Nauka języka Transfer słownictwa i niekiedy gramatyki w populacjach granicznych (dwujęzycznych) Osoby mówiące w danym języku Utworzenie nowego przedsiębiorstwa Fuzja przedsiębiorstw "Agent ekonomiczny" - osoba fizyczna lub prawna Substrat(j) Cząstki organiczne Sieci neuronowe Sieci neuronowe Sieci neuronowe Sieci neuronowe Kod(p) Kod genetyczny "Kod obrazowy", Semantyka i matematyka Gramatyka i słownictwo Waluta semantyka Medium (j) Nośnik? DNA, RNA, Białka (częściowo) Struktury nerwowe, zwyczaje Struktury nerwowe, czasopisma, książki, instytucje Struktury nerwowe, materiały pisane, nagrania Struktury nerwowe, książki, księgi finansowe, inne dane bankowe itp. Uwagi do "Medium" W oryginale były białka i aminokwasy (!) Także zapisy/rejestracje Także zawartość zwyczajów na dowolnych światowej sieci nośnikach komputerowej Także zawartość światowej sieci komputerowej Również w komputerach 26