Podsumowanie monitoringu wyborów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

Transkrypt

1 Warszawa, listopad 2016 roku Podsumowanie monitoringu wyborów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Grażyna Czubek W sierpniu 2016 roku dobiegła końca kadencja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji organu konstytucyjnego sprawującego nadzór nad treściami nadawanymi w publicznej radiofonii i telewizji przez analizowanie programów, a także przyznawanie i odbieranie koncesji. Do 2016 roku wybory do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie podlegały monitoringowi obywatelskiemu wcześniej jedynie media informowały opinię publiczną o przebiegu procedury wyboru i kandydatach. Fundacja im. Stefana Batorego we współpracy z Ogólnopolskim Forum Organizacji Pozarządowych podjęła decyzję o wspólnym monitoringu wyboru kandydatów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w 2016 roku, realizując zasadę, że wybory powinny być transparentne, umożliwiać debatę nad kandydatami, a informacje o kandydatach ich drodze zawodowej i dokonaniach muszą być wyczerpujące i ogólnie dostępne. 1. Podstawy prawne i proceduralne wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ustawa o radiofonii i telewizji Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 1 została powołana w 1992 roku na podstawie Ustawy z dnia 22 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji. Działalność rady zagwarantowano tak zwaną małą konstytucją z 1992 roku i następnie Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. W art Szerzej o historii, roli i zadaniach organów regulujących rynek mediów w Polsce por. D. Bychawska-Siniarska, Organy regulujące funkcjonowanie mediów elektronicznych w Polsce: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji oraz Rada Mediów Narodowych [dostęp: 8 września 2016 roku]. 1

2 zapisano, że organ ten stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji oraz wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały, ponadto wskazano, że członkowie rady są powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej i nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji. Ustawa zasadnicza nie określa liczby członków rady. Kwestie dotyczące liczby członków, szczegółów ich powoływania i odwoływania, funkcjonowania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz katalogu wymagań wobec członków reguluje Ustawa z dnia 22 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji 2. W skład Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wchodzi pięciu członków, przy czym po dwóch członków powołują sejm i prezydent, a jednego członka powołuje senat spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu 3. To jedyne przy czym szeroko i nieostro sformułowane kryterium w ustawie, z którego wynika, że powinny to być osoby, które posiadają wiedzę merytoryczną i doświadczenie praktyczne w zakresie środków społecznego przekazu. Dalszych wskazówek można szukać w katalogu zadań, których wykonanie przypisano Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji w art. 6 przedmiotowej ustawy, a jest on szeroki, obejmuje bowiem między innymi: projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez dostawców usług medialnych, podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie programów, uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu, na warunkach określonych ustawą, sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności dostawców usług medialnych, organizowanie badań treści i odbioru usług medialnych, prowadzenie monitoringu rynku audiowizualnych usług medialnych na żądanie, ustalanie wysokości opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru, a także ustalanie wysokości opłat abonamentowych, opiniowanie projektów aktów prawnych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji lub audiowizualnych usług medialnych na żądanie, inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji. Warto przypomnieć, że wybór pięciu członków następujący w tym samym czasie został wprowadzony po dwunastu latach funkcjonowania rady (od 2005 roku). W latach skład rady był odnawiany w jednej trzeciej co dwa lata. Stosownie do art. 7 pkt 4 kadencja członków Rady trwa 6 lat, licząc od dnia powołania ostatniego członka, swe funkcje pełnią [zaś] oni do czasu powołania następców. Sposób powoływania członków rady przez senat i sejm został uregulowany w Uchwale Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 roku Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 4 oraz w Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990 roku Regulamin Senatu 2 Dz.U. z 2016 r., poz Rozdz. 2, art Według stanu prawnego po zmianie z dnia 7 lipca 2016 roku (M.P. z 2016 r., poz. 634) [dostęp: 20 sierpnia 2016 roku]. 2

3 Rzeczypospolitej Polskiej 5. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej korzysta ze swojej prerogatywy i powołuje dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Procedura wyboru dokonywanego przez prezydenta jest niejawna, realizowana poza kontrolą społeczną. Regulaminy sejmu i senatu. Procedura wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w obu izbach parlamentu W regulaminach obu izb unormowano procedurę wyboru, określono ponadto sposób i terminy zgłaszania kandydatów, możliwość i sposoby opiniowania kandydatur we właściwych komisjach oraz przebieg wyborów na posiedzeniu plenarnym. Sejm wybiera dwóch członków rady, senat wybiera jednego członka rady. Wnioski dotyczące kandydatur są składane do marszałków obu izb. Wniosek z propozycją kandydatur do marszałka sejmu może zgłosić sam marszałek sejmu lub może to uczynić co najmniej 35 posłów. Do wniosku dołącza się uzasadnienie, dane o kandydacie (notę biograficzną) i jego zgodę na kandydowanie. Brak informacji, czy Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przygotowała wzór noty dla kandydata. W sejmie wniosek można złożyć w terminie trzydziestu dni przed upływem kadencji. Zgodnie jednak z art. 30 ust. 5 regulaminu, wprowadzonym uchwałą z 26 listopada 2015 roku, w wypadku pojawienia się innych niż opisane okoliczności powodujących konieczność dokonania wyboru wnioski mogą być składane w terminach innych niż wymienione powyżej. W senacie obowiązują podobna procedura i terminarz zgłaszania wniosków. Grupa co najmniej siedmiu senatorów może zgłosić do marszałka senatu wniosek w sprawie powołania członka do rady (art. 93). Do wniosku należy dołączyć dane kandydata (nota biograficzna), jego zgodę i uzasadnienie, które uwzględnia szczególnie spełnianie kryteriów wynikających z ustawy. Brak informacji, czy Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przygotowała wzór noty dla kandydata. Marszałek ustala i podaje do wiadomości senatorów początek i koniec terminu na składanie wniosków. Wnioski powinny być składane nie później niż trzydzieści dni i nie krócej niż czternaście dni przed upływem kadencji organów lub członków organów. Marszałkowie obu izb sprawdzają poprawność wniosków i nadają im bieg, zarządzając drukowanie i przekazanie dokumentów posłom i senatorom. Marszałek sejmu kieruje wnioski do zaopiniowania do właściwej komisji sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu. Nie został określony termin przekazania wniosku do komisji. Sejm zgodnie z zapisem regulaminu może w szczególnych wypadkach skrócić postępowanie przez przystąpienie do rozpatrzenia wniosku bez przesyłania go do właściwej komisji (art. 30 ust. 9 pkt 1). Marszałek senatu kieruje wnioski w celu zaopiniowania kandydatur do właściwej komisji (art. 94 ust. 3) Komisji Kultury i Środków Przekazu. Druki senackie powinny być doręczone członkom komisji nie później niż w dniu poprzedzającym posiedzenie komisji (art. 61). Komisje sejmowa i senacka organizują posiedzenia. Zgodnie z regulaminem komisja sejmowa głosuje nad opinią o kandydatach, a następnie przedstawia na piśmie opinię marszałkowi. Senacka komisja organizuje posiedzenie, podczas którego przeprowadza przesłuchanie kandydatów, po czym przekazuje senatowi listę poprawnie zgłoszonych kandydatur wraz z opiniami sformułowanymi na podstawie przeprowadzonego przesłuchania. Przewodniczący komisji może 5 Tekst ujednolicony opracowany na podstawie Monitora Polskiego z 2015 roku, poz. 805 i 1129, i Monitora Polskiego z 2016 roku, poz. 442, 479 i [dostęp: 20 sierpnia 2016 roku]. 3

4 zaprosić do udziału w posiedzeniu ekspertów, przedstawicieli środowisk i organizacji zainteresowanych przedmiotem pracy komisji oraz inne osoby. W obu wypadkach nie został ustalony termin przedstawienia opinii przez komisję, ale jak zapisano w Regulaminie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej marszałek sejmu może prosić komisję o zaopiniowanie w określonym terminie. W posiedzeniu komisji, na zaproszenie prezydium komisji lub jej przewodniczącego, mogą uczestniczyć przedstawiciele organizacji zawodowych i społecznych oraz eksperci komisji, a także inne osoby. Marszałek sejmu zarządza doręczenie posłom druku zawierającego opinię komisji. W regulaminie nie wprowadzono dla marszałka terminu na zarządzenie drukowania i doręczenia opinii. Co prawda marszałek senatu zawiadamia o terminie i projekcie porządku obrad senatorów nie później niż na siedem dni przed planowanym posiedzeniem, w szczególnych wypadkach może jednak zdecydować o skróceniu tego terminu. Sejm może głosować nad wyborem członków wybieranego organu, w tym wypadku Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji bez przekazywania wniosku o zaopiniowanie do właściwej komisji. W takiej sytuacji głosowanie nie może odbyć się wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku z kandydatami na członków rady, chyba że sejm postanowi inaczej. Rozpatrzenie wniosku komisji przez sejm nie może odbyć się wcześniej niż następnego dnia po doręczeniu posłom druku z opinią. Sejm może skrócić ten termin i rozpatrzyć wniosek zaraz po otrzymaniu opinii komisji. Wybór albo powołanie członków w obu izbach następuje bezwzględną większością głosów (w senacie przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów). Jeśli w sejmie zgłoszono więcej niż jednego kandydata, a w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, to przed kolejnymi turami głosowania usuwa się z listy kandydatów nazwisko tego kandydata, który w poprzedniej turze uzyskał najmniejszą liczbę głosów. Jeśli tę samą najmniejszą liczbę głosów uzyskało dwóch lub więcej kandydatów, to przed kolejną turą głosowania są usuwane nazwiska tych kandydatów. Jeżeli w wyniku przeprowadzenia procedury nie zostanie dokonany wybór członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, wybór przeprowadza się ponownie. Senat przed podjęciem uchwały w sprawie powołania członka rady może wezwać kandydatów do złożenia wyjaśnień i udzielenia odpowiedzi na pytania senatorów. Jeśli w głosowaniu nie dokonano wyboru lub powołania wymaganej liczby członków organów państwowych, to senatorom przysługuje prawo ponownego zgłaszania kandydatur w terminie siedmiu dni od daty głosowania. Jak już wspominano w innych podsumowaniach wyborów do najwyższych organów (na przykład do Rady Polityki Pieniężnej), procedury wprowadzone w obu izbach są skonstruowane otwarcie, dotyczy to szczególnie terminów realizacji poszczególnych etapów zgłaszania i wyboru członków. Krzysztof Izdebski 6 w opinii o procedurze wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej (która jest analogiczna do procedury wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji) podkreśla, że Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej wprowadza daleko idącą autonomiczność kształtowania terminów powoływania członków RPP jest ona odpowiedzią na ryzyko zaistnienia nieprzewidywalnych sytuacji, które mogą spowodować, że powołanie nowego członka Rady będzie opóźnione lub wręcz niedokonane. Wynika z niej, że terminy wskazane w art. 30 ust. 3 pkt 1 Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w tym trzydziestodniowy termin na składanie wniosków z kandydaturami ma charakter instrukcyjny i stosownie do zapisanego w regulaminie uprawnienia marszałka może 6 Por. K. Izdebski, Opinia w przedmiocie procedury wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej w kontekście wycofania poparcia dla kandydatury Henryka Wnorowskiego [dostęp: 28 października 2016 roku]. 4

5 być odmiennie kształtowany, ponieważ celem jest skuteczne powołanie członka wybieranego organu, nie zaś dotrzymanie terminów. Analiza zapisu procedury senackiej pozwala na wyciągnięcie identycznego wniosku. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Prezydent powołuje dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w procedurze niejawnej. Nazwiska nominowanych członków są publikowane na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i przesyłane mediom. Nie wiadomo, jak jest skonstruowana procedura, czy prezydentowi jest przedstawiana lista kilku kandydatów, spośród których wybiera on dwóch członków na wakujące miejsca, czy ma inny charakter. 2. Przebieg wyborów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w 2016 roku Sejm wybierał dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji na miejsca kończących kadencję Witolda Grabosia i Sławomira Rogowskiego. Termin upływu kadencji mijał 4 sierpnia 2016 roku. Procedurę wyboru kandydatów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sejmie zapoczątkowało ogłoszenie przez marszałka nazwisk kandydatów w druku sejmowym nr 701, datowanym 7 lipca 2016 roku. Wcześniej marszałek sejmu pismem z 1 lipca 2016 roku wyznaczył klubom parlamentarnym termin składania wniosków w sprawie kandydatur na członków rady na dzień 5 lipca 2016 roku 7. Zaopiniowanie kandydatur przez sejmową Komisję Kultury i Środków Przekazu zaplanowano na 19 lipca 2016 roku, odbyło się ono ostatecznie w ramach dwóch posiedzeń 19 i 20 lipca 2016 roku (minęło trzynaście dni od chwili ogłoszenia kandydatur). Wyboru dwóch członków na posiedzeniu plenarnym sejmu dokonano 22 lipca 2016 roku (dwa dni po zaopiniowaniu kandydatur przez komisję). Ogłoszenie wyboru w Monitorze Polskim nastąpiło odpowiednio 29 lipca i 2 sierpnia 2016 r. Procedura sejmowa trwała piętnaście dni. Senat wybierał jednego członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji na miejsce Stefana Józefa Pastuszki. Termin kadencji upływał 4 sierpnia 2016 roku. Procedurę wyboru kandydata do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w senacie zapoczątkowało ogłoszenie przez marszałka nazwisk kandydatów w druku senackim nr 222, datowanym 5 lipca 2016 roku. Wcześniej marszałek senatu pismem z 16 czerwca 2016 roku wyznaczył senatorom termin składania wniosków w sprawie kandydatur na członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji od 21 czerwca do 5 lipca 2016 roku 8. Posiedzenie senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu odbyło się w wyznaczonym terminie 19 lipca 2016 roku (minęło czternaście dni od rozpoczęcia procedury). Senat na posiedzeniu plenarnym 22 lipca 2016 roku wybrał członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (po trzech dniach od zaopiniowania kandydatur przez komisję). Procedura senacka trwała siedemnaście dni. Uchwała senatu została ogłoszona w Monitorze Polskim z 29 lipca 2016 roku. Parlamentarna procedura wyboru została przeprowadzona w czasie krótszym niż trzydzieści dni w sejmie trwała piętnaście dni, w senacie trwała siedemnaście dni. 7 Informacja przekazana przez Biuro Komunikacji Społecznej Kancelarii Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej w odpowiedzi na pytanie zadane we wniosku o dostęp do informacji publicznej. 8 Informacja przekazana przez Biuro Komunikacji Społecznej Kancelarii Senatu Rzeczpospolitej Polskiej w odpowiedzi na pytanie zadane we wniosku o dostęp do informacji publicznej. 5

6 Kadencja dwóch członków rady nominowanych przez prezydenta Krzysztofa Lufta i Jana Dworaka dobiegła końca 4 sierpnia 2016 roku. Prezydencka procedura nominowania dwóch członków do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie jest jawna. Powołanie nowych członków powinno było nastąpić w ustawowo przewidzianym terminie, to znaczy najpóźniej do 5 sierpnia 2016 roku. Nastąpiło ono z opóźnieniem 12 września 2016 roku bez wyjaśnienia przyczyny. Opóźnienie w stosunku do terminu zakończenia kadencji wyniosło trzydzieści dziewięć dni. Obie izby parlamentu Sześcioro sejmowych kandydatów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji zostało zgłoszonych przez kluby parlamentarne Prawa i Sprawiedliwości, Platformy Obywatelskiej oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego, a także przez Klub Poselski Nowoczesna. Dwoje kandydatów senackich zgłosiły grupy senatorów z Prawa i Sprawiedliwości oraz z Platformy Obywatelskiej. Przed rozpoczęciem procedury wyboru media nie poświęcały uwagi wyborom do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Zespół monitorujący nie odnotował przed rozpoczęciem procedury informacji medialnych na temat końca kadencji rady czy tak zwanej giełdy kandydatów. Media informowały 5 i 7 lipca 2016 roku o nazwiskach zgłoszonych kandydatach. Druk senacki (nr 222) opublikowano 5 lipca, druk sejmowy (nr 701) 7 lipca 2016 roku. Tabela 1 Lista zgłoszonych kandydatów wraz z informacją o zgłaszających Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Nazwisko kandydata Podmiot zgłaszający Artur Andrysiak Witold Kołodziejski Maciej Siembieda Jędrzej Skrzypczak Elżbieta Więcławska Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego i Klub Poselski Nowoczesna Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości Klub Poselski Nowoczesna oraz Klub Parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości -Sauk Jolanta Wiśniewska Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej Senat Rzeczpospolitej Polskiej Nazwisko kandydata Podmiot zgłaszający Teresa Bochwic Janusz Daszczyński grupa senatorów Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości grupa senatorów Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej Oceny kandydatów można dokonać na podstawie informacji zawartych w drukach sejmowym (nr 701) i senackim (nr 222) oraz analizy wypowiedzi kandydatów podczas posiedzeń komisji opiniujących 6

7 (zapisów z posiedzeń komisji) i na posiedzeniach plenarnych. Choć w tym ostatnim wypadku izby stosują różne praktyki, o czym będzie jeszcze mowa. W dobie Internetu posłowie i senatorowie mogą w sieci poszukiwać dodatkowych informacji o kandydatach. Sejm Noty sześciorga kandydatów zawarte w druku sejmowym nie były zbyt obszerne przygotowano je bardzo ogólnie, brakowało pogłębionych informacji, które wskazywałyby, że kandydat wyróżnia się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu, ponadto brakowało informacji o publikacjach. Posiedzenie opiniujące sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu zostało podzielone na dwie części (ze względu na zmiany w harmonogramie obrad sejmu i konieczność powrotu posłów na salę), odbyło się więc 19 i 20 lipca 2016 roku. W trakcie posiedzenia przewodnicząca poinformowała, że posiedzenie jest zamknięte, ale będzie transmitowane online za pośrednictwem telewizji sejmowej 9. W posiedzeniu komisji uczestniczyli tylko posłowie członkowie komisji i zgłoszeni kandydaci. Sylwetki kandydatów prezentowali posłowie przedstawiciele wnioskodawców (sprawozdawcy odczytywali informacje biograficzne z druku sejmowego, szerzej i z naciskiem na doświadczenia pracy w mediach przedstawiono kandydaturę Jolanty Wiśniewskiej). Po przedstawieniu każdej kandydatury przewodnicząca Elżbieta Kruk otwierała dyskusję i zapraszała do zadawania pytań posłowi wnioskodawcy i kandydatowi. Mimo obecności na sali wszystkich kandydatów posłowie nie zadali im ani jednego pytania. Nie przeprowadzono dyskusji na temat przedstawionych kandydatur, wiedzy fachowej kandydatów, kwalifikacji, kompetencji i poglądów na rynek mediów. Komisja głosowała po kolei nad każdą zaprezentowaną kandydaturą. W wyniku głosowania pozytywnie zaopiniowano kandydatury trójki z sześciorga kandydatów: Jędrzeja Skrzypczaka, Elżbiety Więcławskiej-Sauk i Witolda Kołodziejskiego. Oba posiedzenia trwały łącznie trzydzieści cztery minuty. Podczas posiedzenia plenarnego sejmu 22 lipca 2016 roku głosowano bez dyskusji nad kandydaturami i bez zadawania kandydatom pytań. Marszałek poinformował o procedurze głosowania: sejm będzie głosował nad kandydaturami w kolejności alfabetycznej. W związku z tym, że zgłoszono sześcioro kandydatów, po wybraniu drugiej osoby na stanowisko członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji głosowanie nad pozostałymi kandydaturami nie będzie przeprowadzone. Spośród sześciorga zgłoszonych kandydatów sejm powołał (bezwzględną większością głosów) dwoje kandydatów Prawa i Sprawiedliwości rekomendowanych przez sejmową Komisję Kultury i Środków Przekazu: Witolda Kołodziejskiego (238 głosów za spośród 430 głosów oddanych) i Elżbietę Więcławską-Sauk (237 głosów za spośród 435 głosów oddanych). Senat Noty biograficzne dwojga kandydatów były w porównaniu z kandydatami sejmowymi bardziej obszerne i wyczerpujące (szczególnie nota Janusza Daszczyńskiego). Posiedzenie senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu zorganizowano 19 lipca 2016 roku. W posiedzeniu 10 uczestniczyli 9 Posiedzenia sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu: (nr 32), (nr 35) [dostęp: 12 września 2016 roku]. 10 Relacja [dostęp: 26 listopada 2016 roku]. 7

8 senatorowie członkowie komisji oraz przedstawiciele organizacji monitorujących wybory do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Fundacji im. Stefana Batorego i Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych. Kandydaci zostali poproszeni o przedstawienie swoich kwalifikacji i własnego dorobku, następnie odpowiadali na pytania zadawane przez senatorów. Kandydaci przedstawili swoje opinie na temat między innymi: najważniejszych kierunków działań rady w nadchodzącej kadencji po wprowadzeniu zmian prawnych, w tym powołania Rady Mediów Narodowych, która przejęła część obowiązków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w zakresie ustawowego zadania, jakim jest kształtowanie polityki audiowizualnej państwa, przyszłości finansowania mediów publicznych i możliwości ustabilizowania dochodów oddziałów regionalnych telewizji i radiofonii oraz Polskiej Agencji Prasowej, zachowania niezależności w trakcie sprawowania funkcji członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w obecnej sytuacji prawnej i politycznej, możliwości kontroli i weryfikowania kwalifikacji osób aspirujących do pracy w dziennikarstwie. Po wysłuchaniu kandydatów, które trwało około dwóch godzin, senatorowie zaopiniowali pozytywnie kandydaturę Teresy Bochwic przewagą siedmiu do sześciu głosów. Senat w głosowaniu tajnym wybrał 54 głosami (na 81 oddanych) do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Teresę Bochwic, kandydatkę Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości rekomendowaną przez senacką Komisję Kultury i Środków Przekazu. Kandydaci senaccy mieli możliwość przedstawienia swoich kwalifikacji i własnego dorobku oraz odpowiadania na pytania senatorów dotyczące wyzwań i problemów rynku medialnego w Polsce podczas otwartego posiedzenia senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu, w którym mogli również uczestniczyć i zadać pytanie przedstawiciele środowisk zainteresowanych wysłuchaniem kandydatów. Kandydaci mogli również odpowiadać na pytania zdawane przez senatorów podczas posiedzenia plenarnego. Kandydaci sejmowi nie mieli takiej możliwości. Na zamkniętym dla osób z zewnątrz posiedzeniu opiniująca ich kandydatury sejmowa Komisja Kultury i Środków Przekazu nie dała im szansy na przedstawienie poglądów na temat kierunków działań Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w nadchodzącej kadencji czy problemów rynku mediów publicznych. Powołanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Jak już wcześniej wspomniano, procedura wyboru i nominowania przez prezydenta dwóch członków do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie jest jawna. Powołanie członków powinno nastąpić w ustawowo przewidzianym terminie, to znaczy do 4 sierpnia 2016 roku. Z nieznanych przyczyn nominacja nie nastąpiła w tym terminie. Powołanie nowych członków, które ostatecznie odbyło się 12 września 2016 roku, zostało ogłoszone 11 na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 13 września 2016 roku. Próba wyjaśnienia przyczyn, podjęta przez dziennikarzy 12 Gazety Wyborczej w sierpniu 2016 roku, nie przyniosła odpowiedzi. W komunikacie zamieszczonym na stronie internetowej prezydenckiej kancelarii podano jedynie nazwiska nominowanych Janusza Kaweckiego i Andrzeja Sabatowskiego. Ani w komunikacie, ani na 11 Por. [dostęp: 26 listopada 2016 roku]. 12 Por. [dostęp: 26 listopada 2016 roku]. 8

9 stronie internetowej nie podano informacji biograficznych powołanych przez prezydenta członków rady i uzasadnienia ich wyboru. Późniejsze powołanie części nowego składu rady nie miało wpływu na sposób jej funkcjonowania zgodnie z zapisem Ustawy o radiofonii i telewizji 13 członkowie trwającej kadencji pełnią swoją funkcję do czasu powołania następców. 3. Monitoring obywatelski Informacje o prowadzonych działaniach monitoringowych przekazywano na bieżąco za pośrednictwem strony internetowej monitoringkandydatow.org.pl. Na stronie zamieszczono tekst opinii na temat zmian w prawie dotyczących organów regulujących rynek mediów oraz ich celów i zadań, dokumenty związane z monitoringiem, między innymi korespondencję z organami wybierającymi, notatki z obserwacji posiedzeń komisji opiniujących, informacje o procedurze wyboru zamieszczane w mediach i opisy sylwetek kandydatów. Kontakt z organami wybierającymi Na stronach internetowych organów wybierających sejmu, senatu i prezydenta nie zamieszczono informacji o zbliżającym się terminie wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz ich harmonogramu. Po upływie terminu zgłaszania kandydatów zespół monitorujący przesłał do przewodniczących sejmowych i senackich klubów parlamentarnych oraz sejmowej i senackiej komisji kultury i środków przekazu, a także do Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, list informujący o celach prowadzonego monitoringu wyborów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, zwracając się w nim również z prośbą o wsparcie zespołu monitorującego przez przekazanie informacji o kandydatach (udostępnienie materiałów, które o sobie przekażą, i umożliwienie bezpośredniego kontaktu z kandydatami). Do przewodniczących komisji parlamentarnych skierowano dodatkowo prośbę o umożliwienie uczestnictwa w posiedzeniach, podczas których będą opiniowane zgłoszone kandydatury. Jedyna pisemna odpowiedź z zaproszeniem do udziału w posiedzeniu komisji nadeszła z sekretariatu senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu. Członkowie zespołu monitorującego kontaktowali się z klubami parlamentarnymi i sekretariatem sejmowej komisji kultury, aby się dowiedzieć, czy dotarła i czy będzie można liczyć na pozytywny odzew. Przedstawicielka sekretariatu sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu poinformowała, że decyzją przewodniczącej komisji reprezentanci organizacji monitorujących nie będą mogli uczestniczyć w przesłuchaniu kandydatów. Na prośbę o przesłanie pisemnego uzasadnienia tej decyzji uzyskano zgodę, która następnie została odwołana. Organizacje monitorujące zwróciły się listownie do przewodniczącej komisji z pytaniem o przyczyny tej decyzji. List pozostał bez odpowiedzi. Kluby parlamentarne i koła poselskie partii opozycyjnych przekazały zespołowi monitorującemu kontakty mailowe lub mailowe i telefoniczne do zgłoszonych przez siebie kandydatów. Pracownicy Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości wskazali, że informacje o nazwiskach kandydatów można znaleźć w drukach parlamentarnych, danych teleadresowych nie można zaś udostępniać bez 13 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 kwietnia 2016 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o radiofonii i telewizji (Dz.U. z 2016 r., poz. 639), art. 7 ust. 4. 9

10 zgody kandydatów. Dane kontaktowe do tych kandydatów udało się zdobyć dzięki ogólnodostępnym bazom. Kontakt z kandydatami Jak już wcześniej wspomniano, noty biograficzne przekazywane do organu wybierającego są często ogólnikowe i dość schematyczne, trudno więc na ich podstawie ocenić, czy kandydat wyróżnia się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu. Podstawę oceny i wyboru powinny stanowić noty biograficzne 14 oraz prezentacja poglądów i wiedzy podczas wysłuchania odbywającego się na posiedzeniu komisji i (lub) na posiedzeniu plenarnym. Jednym z narzędzi pomocnych w zbieraniu danych jest ankieta kandydata. Zespołowi monitorującemu udało się dość szybko skompletować adresy mailowe ośmiorga kandydatów parlamentarnych (sześciorga sejmowych i dwojga senackich) i wysłać formularz z prośbą o jego wypełnienie. W wypadku nominatów prezydenckich podjęto próbę nawiązania kontaktu przez sekretariat Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ale członkowie nominowani przez prezydenta odmówili udziału w monitoringu. Tabela 2. Podsumowanie kontaktów z kandydatami do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Kandydat (członek) Sposoby nawiązania Reakcje kandydata Materiały kontaktu w sprawie (członka) otrzymane uzyskania danych, kandydatów wypełnienia ankiety (członków) od Artur Andrysiak rozmowa telefoniczna bez brak odpowiedzi mailowa i kontakt rezultatu telefoniczny Teresa Bochwic przesłanie wypełnionego wypełniony mailowa formularza formularz Janusz Daszczyński przesłanie wypełnionego wypełniony mailowa formularza formularz Witold Kołodziejski przesłanie noty nota biograficzna mailowa biograficznej Maciej Siembieda przesłanie wypełnionego wypełniony mailowa formularza formularz Jędrzej Skrzypczak przesłanie wypełnionego wypełniony mailowa formularza formularz Elżbieta Więcławska po pierwszej rozmowie brak odpowiedzi -Sauk mailowa i kontakt telefonicznej brak dalszego 14 Pierwsze informacje o przygotowaniu (wykształceniu, doświadczeniu zawodowym i kompetencjach) kandydaci przekazują klubom parlamentarnym i kołom poselskim, które zgłaszają ich kandydatury, następnie biografie te wraz z uzasadnieniem są przekazywane marszałkom obu izb. Analiza obu druków pozwala stwierdzić, że noty biograficzne zawarte w druku senackim są obszerniejsze niż noty sejmowe, w których dokonania większości kandydatów są opisane dość skrótowo. Interesujące jest to, że nie dołączono do nich list publikacji kandydatów, a część z nich ma mniej lub bardziej bogaty dorobek naukowy i listę publikacji z dziedziny dziennikarstwa, mediów czy polityki medialnej. W druku sejmowym brak uzasadnienia wyboru kandydatów, są one za to zawarte w druku senackim. 10

11 telefoniczny kontaktu Jolanta Wiśniewska mailowa brak odpowiedzi brak odpowiedzi Janusz Kawecki mailowa, kontakt telefoniczny z sekretariatem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji brak odpowiedzi na ,; odmowa przekazana telefonicznie przez sekretariat Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji brak Andrzej Sabatowski mailowa, kontakt telefoniczny z sekretariatem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji brak odpowiedzi na , unikanie odpowiedzi brak odpowiedzi Obserwacje w parlamencie Członkowie zespołu monitorującego uczestniczyli w posiedzeniu jednej komisji opiniującej kandydatów senackiej Komisji Kultury i Środków Przekazu. O jego przebiegu poinformowaliśmy w rozdziale Przebieg wyborów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w 2016 roku. Informacja o terminie posiedzenia komisji była dostępna na stronie internetowej senatu tydzień przed jej terminem (13 lipca 2016 roku), tego samego dnia zespół monitorujący otrzymał z sekretariatu komisji informację o terminie posiedzenia komisji i zaproszenie do udziału w nim. Monika Banach, reprezentująca Ogólnopolskie Forum Organizacji Pozarządowych, zadała kandydatom pytanie w imieniu zespołu monitorującego. Jak już wspomniano, organizacje monitorujące nie uzyskały zgody przewodniczącej sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu na udział w posiedzeniu. Przebieg posiedzenia można było obserwować dzięki przekazowi online w telewizji sejmowej. Posiedzenia plenarne sejmu i senatu, podczas których przedstawiano kandydatów, prezentowano opinie komisji opiniujących i dokonano wyboru nowych członków rady, były obserwowane dzięki przekazom telewizji sejmowej. Ich przebieg podsumowano we wcześniejszym rozdziale. 4. Wnioski i rekomendacje Obserwacja sposobu realizacji procedury wyboru kandydatów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji pozwoliła zaobserwować pewne braki i przeszkody, które przedstawiamy poniżej. Organy wybierające (sejm, senat, prezydent) nie informują na swoich stronach internetowych o nadchodzących wyborach do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (i innych organów) oraz nie zamieszczają harmonogramu wyborów lub choćby ogólnych informacji o terminach kolejnych etapów wyboru. W procesie zgłaszania kandydatów i wyboru członków uczestniczą tylko gremia polityczne (sejm, senat, prezydent). Proces zgłaszania jest zamknięty na udział gremiów eksperckich. 11

12 Procedury prowadzenia debaty plenarnej w sejmie i w senacie, podczas której są powoływani członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, nie są analogiczne. W procedurę sejmową nie wpisano wprost możliwości wysłuchania i dyskusji z kandydatami przed głosowaniem. W związku z brakiem przesłuchania kandydatów obywatele nie mieli możliwości zapoznania się z kompetencjami osób wybieranych do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przez sejm i prezydenta. Posiedzenie opiniujące sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu było zamknięte i przedstawiciele środowisk twórców, producentów radiowych i telewizyjnych, środowiska dziennikarskiego, pracowników mediów publicznych, związków zawodowych, ekspertów i widzów nie mogli zadać pytań kandydatom. Niejawną procedurę wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej uczynił jeszcze bardziej nieprzystępną brak informacji o przesunięciu terminu powołania i jego przyczynach. Bardziej przejrzysty i otwarty był proces wyboru członków rady przez senat. Trzydziestodniowy termin trwania procedury wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w parlamencie został skrócony odpowiednio do piętnastu dni w sejmie i siedemnastu dni w senacie. Ograniczyło to przejrzystość i dostępność procedury wyboru, ponadto uniemożliwiło organizację publicznego wysłuchania z udziałem kandydatów. Należy odnotować, że inaczej niż w wypadku Rady Mediów Narodowych (por. pięcioro z ośmiorga kandydatów do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji zgłoszonych w parlamencie odpowiedziało na prośbę i wypełniło kwestionariusz osobowy (cztery osoby) albo przesłało notę biograficzną (jedna osoba). Proces wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powinien być zmieniony tak, aby był bardziej przejrzysty i otwarty, a opinia publiczna mogła poznać kompetencje i kwalifikacje kandydatów, które dają im tytuł do sprawowania tej funkcji, oraz ich poglądy na sprawy dotyczące funkcjonowania i kontroli rynku mediów czy finansowania mediów publicznych. Szczególnie rekomendujemy: 1. Otwarcie procesu zgłaszania kandydatów na gremia eksperckie. 2. Wprowadzenie przez organy wybierające obowiązku publikowania informacji zapowiadającej wybory członków do danego gremium i publikowania z odpowiednim wyprzedzeniem harmonogramu wyborów. 3. Wprowadzenie większej jawności procedury wyboru członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji przez prezydenta. Warto rozważyć wprowadzenie obowiązku informowania przez prezydenta o przystąpieniu do procedury nominowania, przedstawienia nazwisk osób branych pod uwagę przez prezydenta w procesie podejmowania decyzji oraz dołączenia do informacji ogłaszającej nazwiska osób nominowanych not biograficznych i uzasadnienia wyboru. 4. Zachowanie regulaminowego (trzydziestodniowego) terminu realizacji procedury wyboru członków do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w parlamencie oraz również rozważenie wprowadzenia zmian w regulaminach sejmu i senatu dotyczących wydłużenia procedury zgłaszania kandydatur, dających marszałkom możliwość ustalania terminu zgłaszania w czasie nie krótszym niż sześćdziesiąt dni, tak aby było możliwe przeprowadzenie otwartego wysłuchania kandydatów. 5. Wprowadzenie w regulaminie sejmu zasady otwarcia posiedzeń komisji sejmowych opiniujących kandydatów na najwyższe stanowiska na udział przedstawicieli organizacji pozarządowych i obywateli. Wprowadzenie zasady zadawania pytań przez gości obecnych na takim posiedzeniu. 6. Procedura opiniowania i wyboru kandydatów w obu izbach parlamentu powinna być homogeniczna warto uzupełnić przebieg debaty plenarnej poprzedzającej głosowanie w sejmie o możliwość wysłuchania i zadania pytań kandydatom zaopiniowanym wcześniej przez komisję. 12

13 7. Wprowadzenie obowiązku składania przez kandydatów organom wybierającym not biograficznych według wzoru przygotowanego przez ten organ i dostosowanego do warunków zapisanych w ustawie oraz zawierających dane o wykształceniu, pracy zawodowej, działalności politycznej, społecznej i eksperckiej (wraz z listą publikacji). Publikacja powstała w ramach projektu programu Odpowiedzialne Państwo Fundacji im. Stefana Batorego Monitoring kandydatów na stanowiska publiczne. Fundacja im. Stefana Batorego Teksty udostępnione na licencji Sapieżyńska 10a Creative Commons-Uznanie Warszawa autorstwa-na tych samych warunkach tel. (48-22) Polska (CC BY SA 3.0 PL) fax (48-22) batory@batory.org.pl 13