Podsumowanie monitoringu procedury wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej

Transkrypt

1 Warszawa, październik 2016 Podsumowanie monitoringu procedury wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej Grażyna Czubek Niniejsze opracowanie, podsumowujące przebieg i wnioski z monitoringu wyboru ośmiu członków Rady Polityki Pieniężnej, zostało przygotowane w 2016 roku w ramach realizowanego przez Fundację im. Stefana Batorego wraz z organizacjami partnerskimi projektu monitorowania procesu wyboru kandydatów na najwyższe urzędy państwowe, powoływanych przez organy wybierane w wyborach bezpośrednich (Sejm, Senat, Prezydent RP). Celem monitoringu jest przekazanie opinii publicznej dokładniejszych informacji o roli monitorowanych instytucji, ich wpływie na życie codzienne obywateli, a także o tym, jak realizowana jest procedura wyboru oraz kim są osoby, które te instytucje będą tworzyć. Na początku roku 2016 roku minęła kadencja ośmiu z dziewięciu członków Rady Polityki Pieniężnej (kadencja dziewiątego członka RPP zakończy się w roku 2019). Do tej chwili wybór członków Rady Polityki Pieniężnej miał miejsce trzykrotnie: w latach 1997, 2004 oraz 2010 i był monitorowany, czy może odpowiedniejszym słowem będzie relacjonowany, wyłącznie przez media. Organizacje pozarządowe nie prowadziły własnego monitoringu wyborów tego gremium. Dlatego Fundacja im. Stefana Batorego we współpracy z Polskim Towarzystwem Ekonomicznym podjęły decyzję o wspólnym monitorowaniu wyboru kandydatów do Rady IV kadencji. 1

2 1. Podstawy prawne wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej prawo i procedury Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej i Ustawa o Narodowym Banku Polskim Rada Polityki Pieniężnej 1 jest kolegialnym organem Narodowego Banku Polskiego, którego działalność gwarantuje Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 roku. W rozdziale X konstytucji w art. 227 określone zostały podstawowe zasady związane z jej funkcjonowaniem: skład, sposób powołania, długość kadencji członków RPP oraz główne zadania. Zgodnie z konstytucją w skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes [NBP] oraz osoby wyróżniające się wiedzą w zakresie finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Sejm, Senat oraz Prezydenta RP. Ustawa zasadnicza nie określa liczby członków tego gremium. W ustawie o Narodowym Banku Polskim zostały w sposób szczegółowy uregulowane kwestie organizacji i działania organów Narodowego Banku Polskiego. Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 2 Rada składa się z dziewięciu członków powoływanych w równej liczbie przez Sejm, Senat i Przeydenta RP. Jej ustalenia podejmowane są większością głosów, przy obecności co najmniej pięciu członków. Zgodnie z ust. 3 tegoż artykułu powołanie nowych członków powinno nastąpić najpóźniej do dnia wygaśnięcia kadencji poprzednich. Procedura powoływania członków RPP przez prezydenta nie jest jawna, przebiega w sposób dyskrecjonalny i niepoddający się kontroli społecznej. Sposób powołania członków RPP przez parlament został szczegółowo uregulowany w uchwale Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 Regulamin Sejmu 2 oraz Uchwale Senatu RP z dnia 23 listopada 1990 Regulamin Senatu 3. Procedury wyboru kandydatów w Sejmie i Senacie Zapisane w regulaminach obu izb procedury stanowią o procesie wyboru członków Rady począwszy od określenia sposobu i terminów zgłaszania kandydatur, przez możliwość i sposób opiniowania kandydatów w odpowiednich komisjach, po przebieg wyboru na posiedzeniach plenarnych. Procedury przyjęte w obu izbach parlamentu są podobne, różnią je szczegóły. Przedstawiamy je poniżej. Sejm i Senat wybierają po trzech członków RPP. Zgłaszający składają wnioski dotyczące kandydatur do marszałków Sejmu i Senatu. W Sejmie składane są one w terminie 30 dni przed upływem kadencji członka Rady lub w ciągu 21 dni od dnia odwołania lub stwierdzenia wygaśnięcia jego mandatu. Jednak zgodnie z art. 30 ust. 5 regulaminu wprowadzonym uchwałą z 26 listopada 2015, w wypadku pojawienia się innych niż opisane okoliczności powodujących konieczność dokonania wyboru, wnioski mogą być składane w terminach innych, aniżeli te wymienione powyżej. Wniosek do marszałka Sejmu z propozycją kandydatur może zgłosić sam marszałek lub co najmniej 35 posłów. Do wniosku dołącza się uzasadnienie, dane o kandydacie i jego zgodę na kandydowanie. Podobna procedura i terminy zgłaszania wniosków obowiązują w Senacie: marszałek ustala i podaje do wiadomości senatorów początek i koniec okresu składania wniosków, tak aby wnioski były składa- 1 Więcej o RPP i jej zadaniach można przeczytać na (dostęp ). 2 Uchwała Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 Regulamin Sejmu, tekst ujednolicony, stan na dzień 26 listopada 2015 przesłany przez Biuro Komunikacji Społecznej. Wybór członków RPP regulują artykuły Uchwała Senatu Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990, tekst ujednolicony na podstawie Monitora Polskiego z 2015 poz. 805 i 1129 oraz z 2016 poz Wybór członków RPP regulują artykuły

3 ne nie wcześniej niż 30 dni i nie później niż 14 dni przed upływem kadencji organów lub członków organów. Wniosek do marszałka może zgłosić grupa co najmniej siedmiu senatorów. Marszałek Sejmu kieruje wnioski (w postaci druku) w celu zaopiniowania do właściwej komisji sejmowej w przypadku wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej do Komisji Finansów Publicznych. Jednak zgodnie z regulaminem, Sejm w szczególnych wypadkach może skrócić postępowanie przez przystąpienie do rozpatrzenia wniosku bez przesyłania go właściwej komisji (art. 30, ust. 9.1). Nie został wyznaczony termin przekazania wniosku do komisji. Marszałek Senatu w celu zaopiniowania kandydatur kieruje wnioski do komisji właściwej (art. 94.3), w tym wypadku do Komisji Budżetu i Finansów Publicznych. Druk senacki powinien być doręczony członkom komisji nie później niż w dniu poprzedzającym posiedzenie komisji (art. 61). Komisje sejmowa i senacka organizują posiedzenia. Zgodnie z regulaminem komisja sejmowa głosuje nad opinią o kandydatach, a następnie przedstawia na piśmie opinię marszałkowi. Senacka komisja zwołuje posiedzenie, podczas którego organizuje przesłuchanie kandydatów, a następnie przekazuje Senatowi listę prawidłowo zgłoszonych kandydatur wraz z opinią sformułowaną w oparciu o przeprowadzone przesłuchania kandydatów. W obydwu wypadkach nie został ustalony termin przedstawienia opinii przez komisję, w regulaminie Sejmu znajdujemy jedynie zapis, iż marszałek może prosić komisję o zaopiniowanie w określonym terminie. Marszałek Sejmu zarządza doręczenie posłom druku zawierającego opinię komisji; regulamin nie stanowi o terminie, w jakim marszałek winien to wykonać. Podobnie marszałek Senatu zarządza drukowanie i doręczenie opinii. Co prawda marszałek Senatu zawiadamia o terminie i projekcie porządku obrad senatorów nie później niż na siedem dni przed planowanym posiedzeniem, jednak w szczególnych wypadkach może zdecydować o skróceniu tego terminu. Sejm może głosować nad wyborem członków RPP bez przekazywania wniosku o zaopiniowanie do właściwej komisji. Oznacza to, że możliwy jest wybór niepoprzedzony zaopiniowaniem kandydata na posiedzeniu komisji. W takiej sytuacji głosowanie nie może odbyć się wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku z listą kandydatów na członków, chyba że Sejm postanowi inaczej. Jeśli wniosek został przekazany do komisji i zaopiniowany, to jego rozpatrzenie przez Sejm nie może odbyć się wcześniej niż następnego dnia po doręczeniu posłom druku z opinią komisji. Jednak Sejm może skrócić ten termin i rozpatrzyć wniosek tuż po otrzymaniu opinii komisji. Wybór albo powołanie członków RPP w obu izbach następuje bezwzględną większością głosów, w senacie wprowadzono wymóg obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. W przypadku procedury sejmowej, jeżeli zgłoszono więcej niż jednego kandydata, a w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyskał bezwzględnej większości głosów, przed kolejną turą głosowania usuwa się z listy kandydatów nazwisko osoby (lub osób), która (które) w poprzedniej turze uzyskała (uzyskały) najmniejszą liczbę głosów. Jeżeli w wyniku zastosowania powyższej procedury nie dojdzie do dokonania wyboru, procedurę przeprowadza się ponownie. Senat przed podjęciem uchwały w sprawie powołania członków RPP może wezwać kandydatów do złożenia wyjaśnień i udzielenia odpowiedzi na pytania senatorów. Jeżeli w głosowaniu nie dokonano wyboru lub powołania wymaganej liczby członków organów państwowych, to senatorom przysługuje prawo ponownego zgłaszania kandydatur w terminie siedmiu dni od daty głosowania. 3

4 Analiza procedur parlamentarnych wyboru kandydatów do RPP prowadzi do wniosku, że są one w obu izbach skonstruowane w sposób otwarty, dający dużo miejsca na uznaniowe decyzje organów Sejmu i Senatu, szczególnie w odniesieniu do terminów realizacji poszczególnych etapów zgłaszania i wyboru członków. Krzysztof Izdebski 4 w swojej opinii dotyczącej procedury wyboru członków RPP podkreśla, że regulamin Sejmu wprowadza daleko idącą autonomiczność kształtowania terminów powoływania członków RPP, która jest odpowiedzią na ryzyko zaistnienia nieprzewidywalnych sytuacji, które mogą spowodować, że powołanie nowego członka Rady będzie opóźnione lub wręcz niedokonane. Wynika stąd, że terminy wskazane w art. 30 ust. 3 pkt 1 w tym termin 30-dniowy na składanie wniosków z kandydaturami ma charakter instrukcyjny i stosownie do zapisanego w regulaminie uprawnienia marszałka, może być kształtowany odmiennie. Celem nadrzędnym wywodzi Izdebski z zapisów prawa jest skuteczne powołanie członka do składu Rady, a nie dotrzymanie określonych terminów i procedur. Analiza zapisu procedury senackiej pozwala na wyciągnięcie wniosku analogicznego do powyższego, mianowicie, że jej celem jest skuteczne powołanie członków do wybieranego organu, a nie dotrzymanie określonego terminu. Procedura powoływania członków RPP przez Prezydenta RP Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, korzystając ze swojej prerogatywy, powołuje członków Rady. Procedura wyboru jest niejawna. Obywatele są informowani tylko o tym, kto został powołany przez prezydenta do Rady. Nazwiska nominowanych członków zamieszczane są na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta RP oraz wysyłane do wiadomości mediom. 2. Przebieg wyborów do Rady Polityki Pieniężnej w 2015/16 r. W dobiegającej końca Radzie Polityki Pieniężnej III kadencji zasiadali: Andrzej Bratkowski, Elżbieta Chojna-Duch, Andrzej Glapiński, Jerzy Hausner, Andrzej Kaźmierczak, Andrzej Rzońca, Jan Winiecki, Anna Zielińska-Głębocka oraz Jerzy Osiatyński (który, powołany w roku 2013 w miejsce Zyty Gilowskiej, zakończy kadencję w 2019 roku). Kandydaci na trzy miejsca w RPP wybierani przez Sejm zostali zgłoszeni w dwóch turach. Działo się to w związku z faktem, że kadencja trójki poprzedników dobiegała końca w dwóch różnych terminach: Andrzeja Bratkowskiego i Elżbiety Chojny-Duch w dniu 20 stycznia 2016, zaś Anny Zielińskiej- Głębockiej 9 lutego 2016 roku. Dla rozróżnienia obu procedur w dalszej części dokumentu będziemy się posługiwać terminami I i II tura. Zgłoszenia do I i II tury zostały dokonane w wyznaczonym w regulaminie terminie 30 dni przed upływem kadencji (art. 30 ust. 3 pkt 3): w ramach I tury kluby i koła poselskie zgłosiły w dniu 21 grudnia 2015 roku czworo kandydatów na dwa miejsca; w ramach II tury w dniu 10 stycznia 2016 roku zgłoszono dwoje kandydatów na jedno miejsce. Ogłoszenie kandydatur przez marszałka w postaci zamieszczenia e-druku sejmowego nastąpiło w I turze dnia następnego 22 grudnia 2015 roku; w przypadku II tury 13 stycznia 2016 roku. Od chwili ogłoszenia kandydatur w I turze do terminu posiedzenia sejmowej Komisji ds. Finansów Publicznych, podczas którego nastąpiło pozytywne zaopiniowanie wszystkich kandydatur, minęło 21 dni (22 grudnia stycznia 2016, przy czym należy pamiętać, że ostatnia dekada grudnia i 4 Por. Opinia prawna dotycząca procedury wyboru członków RPP w kontekście wycofania poparcia dla kandydatury Henryka Wnorowskiego, (dostęp ). 4

5 początek stycznia to okres świąteczny: na przełomie 2015/16 wypadało 7 dni wolnych od pracy, zatem realnie było to 14 dni). Zaopiniowane pozytywnie przez Komisję w dniu 12 stycznia 2016 roku kandydatury zostały poddane głosowaniu na posiedzeniu plenarnym Sejmu w dniu 30 stycznia 2016 roku. Dwoje nowo wybranych członków RPP złożyło przysięgę w dniu 9 lutego 2016 roku i ten dzień, zgodnie z informacją przekazaną przez Kancelarię Sejmu, jest dniem otwierającym ich kadencję. Zatem czas trwania procedury w ramach I tury wyniósł 49 dni. Dwoje nowo wybranych przez Sejm członków RPP rozpoczęło urzędowanie z 19-dniowym opóźnieniem w stosunku do terminu upływu kadencji poprzedników (20 stycznia 2016 roku). Proces wyboru przez Sejm członka RPP w II turze okazał się być bardziej skomplikowany w trakcie trwania procedury wyboru doszło do wycofania przez przedstawicieli Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości zgłoszonego wcześniej kandydata, zaś drugi zgłoszony kandydat z negatywną opinią komisji nie został powołany przez Sejm do Rady. Ale zacznijmy od terminów: od chwili ogłoszenia w dniu 13 stycznia 2016 roku przez marszałka listy z dwoma kandydatami do dnia posiedzenia komisji sejmowej 9 lutego 2016 roku minęło 26 dni. Na tym etapie, jak już wspomniano, przebieg wyboru w ramach II tury uległ komplikacji. W dniu posiedzenia komisji, którego celem było zaopiniowanie kandydatów, została upubliczniona informacja o złożeniu przez grupę posłów partii rządzącej wniosku wycofującego wsparcie dla zgłoszonego wcześniej kandydata, zaś komisja na posiedzeniu negatywnie zaopiniowała drugą zgłoszoną kandydaturę, nad którą Sejm głosował w dniu 11 lutego 2016 roku, również z wynikiem negatywnym (czas trwania procedury 29 dni). W związku z faktem, że Sejm nie powołał trzeciego członka Rady, marszałek Sejmu (zgodnie z regulaminem) zarządził ponowne rozpoczęcie procedury wyboru. Dnia 24 lutego 2016 roku marszałek ogłasza dwie nowe kandydatury, a komisja opiniuje je pozytywnie na posiedzeniu w dniu 9 marca (od ogłoszenia do terminu posiedzenia komisji mija 13 dni), wybór trzeciego członka Rady następuje na posiedzeniu plenarnym dnia 18 marca 2016 roku (cała procedura trwa 22 dni). Trzeci nowo wybrany członek Rady złożył przysięgę na posiedzeniu Sejmu w dniu 30 marca 2016 roku i ta data otwiera jego kadencję w Radzie. Zatem procedura wyboru w ramach II tury na trzecie miejsce trwała łącznie 80 dni, przy czym opóźnienie w objęciu stanowiska wyniosło 50 dni (powinno nastąpić 21 stycznia, a nastąpiło 30 marca 2016 roku). Kadencja trzech członków RPP: Jerzego Hausnera, Andrzeja Rzońcy i Jana Winieckiego, powołanych przez Senat w 2010 roku, dobiegała końca 24 stycznia 2016 roku. Senatorowie zgłosili czterech kandydatów w wyznaczonym terminie, tj. 22 grudnia 2015 roku, a informacja została ogłoszona przez marszałka Senatu (w postaci e-druku senackiego) w dniu 24 grudnia 2015 roku (z datą 23 grudnia). Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych Senatu RP poświęcone zaopiniowaniu kandydatów odbyło się 12 stycznia 2016 roku. Od chwili ogłoszenia kandydatur do terminu posiedzenia komisji senackiej minęło 21 dni; na posiedzeniu plenarnym Senatu w dniu 13 stycznia 2016 roku, po dyskusji z udziałem kandydatów, odbyło sie głosowanie, w którym Senat wybrał trzech członków Rady Polityki Pieniężnej. Złożenie przysięgi przez kandydatów nastąpiło tego samego dnia. Długość trwania procedury to 22 dni. Kadencja członków wskazanych przez Senat rozpoczęła się w wyznaczonym terminie, 25 stycznia 2016 roku, tj. w pierwszym dniu po wygaśnięciu kadencji poprzedników. Kadencja dwóch kandydatów: Andrzeja Glapińskiego i Andrzeja Kaźmierczaka, powoływanych przez Prezydenta RP w 2010 roku, dobiegała końca 19 lutego 2016 roku. Nazwiska nowych członków RPP wskazanych przez prezydenta zostały ogłoszone postanowieniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 lutego 2016 roku, objęli oni swoje stanowiska w dniu 20 lutego 2016 roku, a zatem w dniu następującym po wygaśnięciu kadencji poprzedników. 5

6 Parlament: Sejm i Senat Sejmowi kandydaci zostali zgłoszeni przez kluby parlamentarne Prawa i Sprawiedliwości i Platformy Obywatelskiej oraz koła parlamentarne Nowoczesnej i Polskiego Stronnictwa Ludowego; kandydatów senackich zgłosiły grupy senatorów Prawa i Sprawiedliwości oraz Platformy Obywatelskiej. Realnie kluby parlamentarne nie miały dużo czasu na zebranie i przedstawienie kandydatur pierwsze posiedzenie inauguracyjne obu izb odbyło się listopada 2015 roku, a termin zgłaszania dwóch kandydatów sejmowych mijał 21 grudnia 2015 roku, trzeciego 10 stycznia 2016 roku, zaś trzech kandydatów senackich 22 grudnia 2015 roku. Przed upływem terminu zgłoszeń media nie poświęcały nadmiernej uwagi wyborom do RPP. Dziennikarze chętniej pisywali o dobiegającej końca w połowie 2016 roku kadencji prezesa NBP Marka Belki i wskazywali możliwych następców. Na kilka dni przed upływem terminu zgłaszania kandydatów Dziennik Gazeta Prawna 5 powołał się na listę opublikowaną na dzień wcześniej przez agencję Bloomberg i ogłosił nazwiska potencjalnych kandydatów do Rady: Agnieszki Alińskiej, Grażyny Ancyparowicz, Marka Chrzanowskiego, Łukasza Hardta, Zbigniewa Hockuby, Małgorzaty Iwanicz -Drozdowskiej, Eryka Łona, Elżbiety Ostrowskiej, Jana Wojtyły, Michała Gabriela Woźniaka, Małgorzaty Zaleskiej, Jerzego Żyżyńskiego. Druki sejmowe z nazwiskami kandydatów opublikowano (I tura) 21 grudnia 2015 roku i (II tura) 10 stycznia 2016 roku, a druk senacki 23 grudnia 2015 roku. Warto podkreślić, że zarówno domniemani kandydaci z listy agencji Bloomberga, jak i kandydaci zgłoszeni przez kluby parlamentarne to osoby ze stopniami naukowymi doktora, doktora habilitowanego i tytułami profesora. Ostateczna lista kandydatów na członków RPP IV kadencji ( ) różniła się od tej wskazanej przez media. Poniżej zamieszczamy zestawienie nazwisk kandydatów, z informacją o zgłaszających. Tabela 1. Lista zgłoszonych kandydatów wraz z informacją o zgłaszających Sejm Rzeczpospolitej Polskiej I tura, termin zgłoszenia roku Nazwisko kandydata Grażyna Maria Ancyparowicz Stanisław Gomułka Eryk Łon Cezary Wójcik Podmiot zgłaszający Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości Klub Parlamentarny Nowoczesna i Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej II tura, termin zgłoszenia Nazwisko kandydata Podmiot zgłaszający 5 Marek Chądzyński, Grzegorz Osiecki, RPP(iS), czyli rada polityki Prawa i Sprawiedliwości, Dziennik Gazeta Prawna, (dostęp ). 6

7 Henryk Wnorowski (kandydat wycofany) Mateusz Szczurek Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej II tura (dogrywka) Nazwisko kandydata Jerzy Żyżyński (na miejsce wycofanego kandydata) Cezary Wójcik Podmiot zgłaszający Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej Senat Rzeczpospolitej Polskiej Nazwisko kandydata Marek Chrzanowski Marek Dąbrowski Eugeniusz Gatnar Jerzy Kropiwnicki Podmiot zgłaszający grupa senatorów Prawa i Sprawiedliwości grupa senatorów Platformy Obywatelskiej grupa senatorów Prawa i Sprawiedliwości grupa senatorów Prawa i Sprawiedliwości Ważną kwestię stanowią wymagania dotyczące kwalifikacji kandydatów na członków Rady i kryteria, które miałyby pomóc w merytorycznej ocenie ich kompetencji. W przepisach prawnych wymagania dotyczące kwalifikacji są określone na poziomie minimalnym, zapis konstytucyjny sformułowany jest w sposób ocenny. Zgodnie z art. 227 pkt 5 Konstytucji: w skład Rady wchodzą (...) osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów. W ustawie o NBP, art. 13, pkt 1 ust. 2 wskazano, że dziewięciu członków Rady powołuje się spośród specjalistów z zakresu finansów. Oczekiwania dotyczące zakresu wiedzy merytorycznej członków RPP wskazane zostały w Ustawie o Narodowym Banku Polskim, w art. 12: zadaniem Rady jest coroczne ustalanie polityki pieniężnej, w art. 13 zostały one uszczegółowione jako: ustalanie stóp procentowych, ustalanie stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych i wysokości jej oprocentowania; określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych; zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP; przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP; ustalanie zasad operacji otwartego rynku oraz dokonywanie ocen działalności zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej. Zadania, jakie ma do wykonania Rada nie tyle uściślają katalog warunków, ile uświadamiają, że do wykonywania tej funkcji potrzeba jest głęboka wiedza merytoryczna i doświadczenie praktyczne. Pierwszym krokiem do zaprezentowania fachowości i kompetencji kandydata jest przekazanie organowi wybierającemu wyczerpujących informacji o jego wykształceniu, obszarach zainteresowań naukowych, przebiegu kariery zawodowej, dokonaniach naukowych, a także listy jego publikacji. Wobec kandydata do RPP nie sformułowano warunku apolityczności, dopiero jako członek RPP zgodnie z art.14 pkt 2 Ustawy o Narodowym Banku Polskim będąc członkiem partii lub związku zawodowego obowiązany jest zawiesić działalność w tej partii lub tym związku pod rygorem odwołania z Rady. Taka formuła nie wyklucza zatem zgłoszenia kandydatury ekonomisty będącego członkiem partii politycznej. I taka też sytuacja miała miejsce podczas wyborów 2015/

8 Noty biograficzne w drukach parlamentarnych, poza wyjątkami, nie były obszerne i dość ogólnie opisywały drogę zawodową i naukową kandydatów. 6 W notach zbyt mało miejsca poświęcono obszarom badawczym, brakowało poza jednym wyjątkiem informacji o publikacjach naukowych kandydatów. Wyczerpującą biografię uzupełnioną o listę najważniejszych publikacji przekazał, zdaniem zespołu monitorującego, dr hab. Marek Dąbrowski (kandydat z ramienia Senatu). Sejm W trzech posiedzeniach Komisji Finansów Publicznych Sejmu RP, których celem było zaopiniowanie kandydatów, uczestniczyli członkowie komisji, pracownicy komisji, kandydaci na członków Rady, dziennikarze i przedstawiciele zespołu prowadzącego monitoring obywatelski. Na posiedzenie sejmowej Komisji Finansów Publicznych I tury zaproszono także przedstawicieli Ministerstwa Finansów oraz Narodowego Banku Polskiego, którzy nie przybyli na posiedzenie. Brak informacji o tym, czy na posiedzenia przewodniczący komisji zapraszali ekspertów specjalistów w dziedzinie ekonomii i finansów. W sprawozdaniach z posiedzeń komisji opiniujących kandydatów do RPP II i III kadencji (lata 2004 i 2010) nie znaleziono informacji o tym, aby wprowadzono taką zasadę. Wszystkie posiedzenia komisji były transmitowane przez telewizję parlamentarną i są dostępne na stronie internetowej Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej 7. Sylwetki kandydatów prezentowali, odczytując dane z druków sejmowych, posłowie przedstawiciele wnioskodawców. Pomimo tego, że noty biograficzne nie zawierały szczegółowych informacji o kandydatach informowały głównie o wykształceniu i drodze zawodowej w trakcie debat w komisji sejmowej nie zadano dodatkowych pytań o dorobek naukowy czy listę publikacji kandydatów. Posłowie kierowali pytania do wszystkich kandydatów lub zadawali je konkretnym osobom. Dotyczyły one m.in.: zagrożeń międzynarodowych, które mogą mieć wpływ na polską gospodarkę i sposobów przeciwdziałania im; oceny polityki pieniężnej prowadzonej w poprzednich latach; niezależności NBP i odpowiedzialności Banku rządu za politykę gospodarczą; stosunku kandydatów do przystąpienia do strefy euro; samookreślenia się jako jastrzębia lub gołębia w polityce monetarnej; możliwości stosowania niekonwencjonalnych działań, takich jak luzowanie ilościowe ; 6 Druk sejmowy (dostęp ). druk sejmowy (dostęp ). druk sejmowy druk senacki (dostęp ) (dostęp ). 8

9 wyzwań stojących przed nową Radę Polityki Pieniężnej w 2016 roku. Dwa spośród trzech przesłuchań (I tura w dniu 12 stycznia 2016 roku i drugie przesłuchanie II tury w dniu 9 marca 2016 roku) trwały dość długo i charakteryzowały się wysokim poziomem dyskusji merytorycznej. Obydwa posiedzenia zakończyło wydanie pozytywnej opinii komisji o wszystkich zgłoszonych kandydatach zarówno tych wskazanych przez klub partii rządzącej, jak i kluby opozycyjne (członkowie komisji sejmowej głosowali nad każdą kandydaturą oddzielnie). Inny przebieg mało posiedzenie komisji opiniującej trzeciego kandydata do Rady Polityki Pieniężnej wybieranego przez Sejm, które odbyło się 13 stycznia Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości zgłosił profesora Henryka Wnorowskiego, zaś Klub Parlamentarny Platformy Obywatelskiej doktora Mateusza Szczurka. W dniu posiedzenia komisji na stronie sejmowej opublikowany został druk podpisany przez 87 posłów Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości skierowany do marszałka Sejmu, wycofujący zgłoszonego kandydata. We wniosku nie zostało podane uzasadnienie tego kroku, również informujące o tym fakcie media nie wskazywały jego przyczyn. Na posiedzeniu Komisji odbyło się wysłuchanie kandydata zgłoszonego przez klub Platformy Obywatelskiej. Nie trwało ono długo: poseł sprawozdawca przedstawił sylwetkę kandydata, któremu następnie zadano trzy pytania, po czym odbyło się głosowanie i komisja zadecydowała o nieudzieleniu rekomendacji. Kandydat nie uzyskał również bezwzględnej większości głosów podczas głosowania na posiedzeniu plenarnym w dniu 11 lutego 2016 roku. Zgodnie z regulaminem marszałek Sejmu zarządził ponowne rozpoczęcie procedury wyboru. Nie są dostępne (w stenogramach) informacje o tym, czy kandydaci byli obecni na posiedzeniach plenarnych Sejmu. W regulaminie Sejmu nie zapisano (jak uczyniono to w regulaminie Senatu) możliwości wezwania kandydata do złożenia wyjaśnień i udzielenia odpowiedzi. Posiedzenia plenarne w Sejmie przebiegały według podobnego schematu: sylwetki kandydatów prezentowali posłowie przedstawiciele klubów zgłaszających. Następnie marszałek prowadzący posiedzenie zadawał pytanie, czy posłowie pragną zabrać głos w sprawie zgłoszonych kandydatur. Jedynie podczas pierwszego głosowania w II turze (w dniu 11 lutego 2016 roku) posłowie opozycji próbowali zwrócić uwagę na przebieg wydarzeń na posiedzeniu komisji; w trakcie pozostałych dwóch posiedzeń plenarnych (I tura 29 stycznia 2016 roku i dogrywka II tury 18 marca 2016 roku) posłowie nie zabierali głosu w sprawie zgłoszonych kandydatur. Kolejnym elementem procedury wyboru było przedstawianie opinii komisji, po którym następowało głosowanie w sprawie wyboru członków do Rady Polityki Pieniężnej. W wyniku głosowań na posiedzeniach plenarnych do Rady powołani zostali kandydaci zgłoszeni przez Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości: Grażyna Ancyparowicz (za głosowało 230 posłów, 191 przeciw, 5 wstrzymało się), Eryk Łon (za głosowało 268 posłów, 163 przeciw, 2 wstrzymało się) i Jerzy Żyżyński (za głosował 234 posłów, 182 przeciw, 13 wstrzymało się). Senat W posiedzeniach senackiej Komisji Budżetu i Finansów uczestniczyli członkowie komisji, pracownicy komisji, dziennikarze i przedstawiciele zespołu prowadzącego monitoring obywatelski. 9

10 Posiedzenie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych z dnia 21 stycznia 2016 roku było bezpośrednio transmitowane przez telewizję parlamentarną, a jego zapis jest dostępny na stronie internetowej Senatu RP 8. W Komisji Budżetu i Finansów Publicznych poproszono kandydatów o dokonanie autoprezentacji, następnie senatorowie zwrócili się do dwóch kandydatów z pytaniami o doprecyzowanie szczegółów dotyczących ich pracy naukowej. Po tym etapie senatorowie zadawali pytania skierowane do konkretnych kandydatów, bądź kierowali je do wszystkich, pytając o poglądy w określonych sprawach lub o ocenę sytuacji. Pytania dotyczyły najczęściej: strefy euro gotowości Polski do przystąpienia do strefy euro i sposobu dochodzenia do tej gotowości oraz oceny możliwości przetrwania strefy euro; kryzysu w strefie euro, jej przyszłości i potrzeby reformy, perspektywy udziału Polski w unii bankowej poza strefą euro; zapaści w gospodarce chińskiej i jej wpływu na rynki światowe; zakresu autonomii Narodowego Banku Polskiego w prowadzeniu polityki pieniężnej w stosunku do Europejskiego Banku Centralnego; możliwości wykorzystywania polityki monetarnej do stymulacji wzrostu gospodarczego i stosunku do prowadzenia takiej polityki monetarnej; wyzwań stojących przed polską gospodarką w okresie kadencji nowej RPP i możliwości wykorzystania w tym kontekście mechanizmów polityki pieniężnej. Przesłuchanie kandydatów trwało ponad dwie i pół godziny i charakteryzował je wysoki poziom dyskusji merytorycznej. Przewodniczący Komisji zaproponował, aby komisja pozytywnie zaopiniowała wszystkich kandydatów, jednocześnie pozostawiając Senatowi prawo wyboru w głosowaniu tajnym. Członkowie komisji przyjęli wniosek jednogłośnie. Debata plenarna i głosowanie nad wyborem członków Rady Polityki Pieniężnej miały miejsce 13 stycznia 2016 roku (następnego dnia po posiedzeniu komisji). Trudno ocenić, czy senatorowie w tak krótkim czasie i przy braku zapisu stenograficznego z posiedzenia komisji rzeczywiście mieli możliwość zapoznania się z poglądami kandydatów i dyskusją, jaka odbyła się podczas posiedzenia komisji. Kandydaci do Rady Polityki Pieniężnej byli obecni na posiedzeniu plenarnym Senatu, dokonali autoprezentacji i odpowiadali na pytania senatorów. W wyniku głosowania do RPP z ramienia Senatu wybrani zostali kandydaci zgłoszeni przez grupę senatorów z Klubu Parlamentarnego PiS: Marek Chrzanowski (przy większości bezwzględnej wynoszącej 44 głosy, 55 głosów za), Eugeniusz Gatnar (61 głosów za) i Jerzy Kropiwnicki (64 głosy za). Prezydent RP Informacja o powołaniu przez Prezydenta RP dwóch członków Rady Polityki Pieniężnej, Kamila Zubelewicza i Łukasza Hardta, została ogłoszona na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta w dniu 18 lutego 2016 roku. 9 Sylwetki obydwu członków przedstawiono bardzo ogólnie, w dwu trzyzdaniowym opisie. 8 (dostęp ). 9 Por. (dostęp ). 10

11 3. Monitoring obywatelski Przygotowując nasze działania w 2015 roku, uznaliśmy, że monitoringowi będą podlegać przede wszystkim procedury wyborcze prowadzone przez odpowiednie organy, czyli w przypadku wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej przez Sejm, Senat oraz Prezydenta RP. Ponadto zespół monitorujący prowadzić miał działania własne polegające na zbieraniu i upublicznianiu informacji o kandydatach, uczestniczeniu w posiedzeniach komisji opiniujących oraz w posiedzeniach plenarnych, organizowaniu otwartych paneli dyskusyjnych z udziałem kandydatów do RPP. Celem monitoringu obywatelskiego było m.in. dostarczenie obywatelom jak najszerszej wiedzy o kandydatach poprzez zebranie danych biograficznych oraz przeprowadzenie jeszcze w czasie trwania procedury wyboru otwartej dyskusji z udziałem samych kandydatów, dziennikarzy, ekspertów i obywateli. Mając na uwadze dość ogólnie sformułowane w ustawie o Narodowym Banku Polskim kryteria wyboru, organizacje monitorujące przygotowały kwestionariusz osobowy z zestawem 21 pytań ułożonych w siedmiu blokach: dane osobowe, edukacja, zatrudnienie, działalność w instytucjach publicznych, działalność społeczna i polityczna, aktywność naukowa i ekspercka, odpowiedzialność dyscyplinarna i karna. Na potrzeby monitoringu została stworzona strona internetowa monitoringkandydatow.org.pl, na której umieszczone zostały informacje o idei monitoringu, materiał informacyjny przybliżający cele i kierunki działania Rady, w tym jej oddziaływanie na codzienne życie obywateli, dokumenty związane z monitoringiem, takie jak: kopia korespondencji z organami wybierającymi, druki parlamentarne, informacje o posiedzeniach komisji parlamentarnych i sprawozdania z ich przebiegu w tym bezpośrednie relacje przekazywane poprzez twittera, linki do materiałów publikowanych w mediach, rozbudowane opisy sylwetek kandydatów. W zakładce aktualności zamieszczane były na bieżąco informacje o etapach wyboru członków RPP i związanych z nimi wydarzeniach. Kontakt z organami wybierającymi O zbliżającym się zakończeniu III kadencji Rady Polityki Pieniężnej informowały opinię publiczną media. Członkowie zespołu monitorującego nie odnotowali zamieszczenia informacji czy harmonogramu zbliżających się wyborów do Rady na stronach internetowych podmiotów wybierających: Sejmu, Senatu czy Prezydent RP. W związku z brakiem harmonogramu procedury wyboru w Sejmie i w Senacie zespół monitorujący przeznaczał znaczącą część czasu na kontakt z biurami komisji sejmowych czy klubów parlamentarnych oraz poszukiwanie informacji na stronach internetowych parlamentu i na portalach informacyjnych. Tuż przed upływem terminu zgłaszania kandydatów zespół monitorujący wysłał do przewodniczących sejmowych i senackich klubów parlamentarnych oraz do Komisji Budżetu i Finansów Publicznych Senatu RP i Komisji Finansów Publicznych Sejmu RP, a także do kancelarii Prezydenta RP list informujący o prowadzonym monitoringu wyborów do RPP i jego celach, oraz zwrócił się z prośbą o wsparcie zespołu monitorującego poprzez przekazanie informacji o kandydatach, udostępnienie przygotowanych przez nich materiałów oraz umożliwienie bezpośredniego kontaktu z kandydatami; do przewodniczących komisji parlamentarnych skierowano dodatkowo prośbę o umożliwienie uczestniczenia w posiedzeniach, podczas których będą opiniowane zgłoszone kandydatury. 11

12 Kancelaria Prezydenta RP była jedyną instytucją, która odpowiedziała pisemnie na list organizacji monitorujących była to jedynie kurtuazyjna odpowiedź, która nie wniosła nic do procesu monitorowania. Kancelaria nie przekazała informacji o nazwiskach prezydenckich kandydatów na członków do RPP. Członkowie zespołu monitorującego telefonowali bezpośrednio do sekretariatów klubów i komisji parlamentarnych, aby uzyskać informacje o tym, czy korespondencja dotarła i czy można liczyć na pomoc. Odpowiedzi twierdzące przekazali pracownicy klubów i kół opozycyjnych: Platformy Obywatelskiej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i Nowoczesnej; w późniejszym czasie umożliwiali oni kontakt z kandydatami zgłoszonymi przez siebie. Pracownicy sekretariatu Klub Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości poinformowali, że nazwiska kandydatów i dane biograficzne znajdą się w drukach parlamentarnych oraz, że bez zgody kandydatów nie mogą udostępniać danych teleadresowych. Komisje sejmowa i senacka przyjęły do wiadomości informacje o monitoringu obywatelskim, a pracownicy sekretariatów po konsultacjach z kierownictwem poinformowali, że możliwe jest uczestniczenie przedstawicieli organizacji monitorujących w posiedzeniach komisji opiniujących kandydatury, ale po uprzednim zgłoszeniu tego faktu na piśmie tuż przed terminem posiedzenia. Na pytanie o możliwość przekazania monitorującym informacji o kandydatach i ich danych teleadresowych odpowiadano, że będą one dostępne w drukach sejmowych i senackich, a ustawa o ochronie danych osobowych nie pozwala na udostępnianie danych teleadresowych. Kontakt z kandydatami Podstawę oceny kandydata stanowi, zgodnie z ustawowym zapisem, wyróżniająca wiedza z zakresu finansów. Analiza starannie przygotowanych danych biograficznych oraz rzetelna debata z kandydatami dają możliwość dokonania takiej oceny. Jak już pisaliśmy, w toku parlamentarnej procedury wyborów do Rady Polityki Pieniężnej zgłoszonych zostało 11 kandydatów, a prezydent powołał dwóch członków. Zespół monitorujący próbował nawiązać kontakt z kandydatami zgłoszonymi przez Sejm i Senat oraz z członkami RPP powołanymi przez Prezydenta RP. Nawiązywanie kontaktu ze zgłoszonymi przez Klub Parlamentarny Prawa i Sprawiedliwości przeciągnęło się w czasie w związku z nieudostępnieniem zespołowi monitorującemu danych teleadresowych zgłoszonych kandydatów. Z częścią kandydatów bezpośredni kontakt można było nawiązać dopiero podczas posiedzeń opiniujących obydwu komisji, choć reakcje w większości były zdystansowane. Kontakt z członkami Rady mianowanymi przez Prezydenta RP został nawiązany po ich powołaniu. Ostatecznie ankieta została wysłana do 13 osób. Odpowiedź otrzymaliśmy od czterech osób. Poniżej przedstawiamy tabelę, w której podsumowaliśmy próby nawiązywania kontaktu z kandydatami i członkami RPP w sprawie uzyskania odpowiedzi na prośbę o udział w monitoringu i wypełnienie ankiety. Tabela 2. Podsumowanie kontaktów z kandydatami do Rady Polityki Pieniężnej i członkami mianowanymi przez prezydenta kandydat/członek sposoby nawiązania kontaktu ws. uzyskania danych, wypełnienia ankiety reakcje kandydata/członka materiały otrzymane od kandydatów/ członków Grażyna Ancyparowicz telefoniczna i mailowa próba przekazania formubrak odpowiedzi na ; w rozmowie podczas posiedzenia brak 12

13 larza przez kontakt wskazany na stronie Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. W. Korfantego w Katowicach, rozmowa z kandydatką podczas posiedzenia komisji opiniującej kandydatury komisji kandydatka sugerowała, gdzie można znaleźć dane biograficzne Marek Chrzanowski , rozmowa podczas posiedzenia komisji opiniującej kandydatury brak odpowiedzi na ; w trakcie rozmowy, która miała miejsce po zakończeniu posiedzenia komisji opiniującej, kandydat oświadczył, że do chwili powołania nie udziela żadnych informacji brak Marek Dąbrowski kandydat odesłał wypełniony formularz wypełniony formularz Eugeniusz Gatnar , rozmowa telefoniczna kandydat podczas rozmowy telefonicznej poinformował, że dane do formularza są ogólnodostępne, m.in. na stronie NBP, instytucji naukowych, w bazie Ludzie nauki portalu Nauka Polska brak Stanisław Gomułka , telefon kandydat przekazał notę biograficzną; poprosił o wstępne wypełnienie przez zespól monitorujący formularza na podstawie noty i ogólnodostępnych danych; tak przygotowany formularz odesłał z uzupełnieniami przekazanie noty biograficznej; uzupełnienie formularza przygotowanego przez zespół badawczy Łukasz Hardt brak odpowiedzi na brak Jerzy Kropiwnicki , rozmowa podczas posiedzenia komisji opiniującej brak odpowiedzi na ; kandydat w trakcie rozmowy, która miała miejsce po zakończeniu posiedzenia komisji opiniującej, niezobowiązująco stwierdził, że jeszcze raz zapozna się z e- mailem; nie odpowiedział na kolejny wysłany po rozmowie brak Eryk Łon brak odpowiedzi brak Mateusz Szczurek brak możliwości kontaktu brak Henryk Wnorowski brak odpowiedzi na e- mail brak wypełniony formularz Cezary Wójcik odpowiedź na ; kandydat przesłał wypełniony formularz Kamil Zubelewicz kandydat poprosił o przesłanie formularza wypełnionego na podstawie ogólnodostępnych danych i odesłał go z uzupełnieuzupełniony formularz 13

14 niami. Jerzy Żyżyński brak odpowiedzi na brak Danych do wypełnienia ankiet i przygotowania not biograficznych poszukiwano w internetowych bazach danych, m.in.: w bazie Ludzie nauki portalu Nauka Polska, na stronach instytucji naukowych i publicznych, bazach Państwowej Komisji Wyborczej, w portalach medialnych czy w bibliografiach naukowych. Informacje biograficzne o kandydatach zamieszczano na stronie monitoringu w dwóch turach, przed posiedzeniami Komisji monitorujący zamieszczali na stronie informacje biograficzne przygotowane na podstawie not zawartych w drukach sejmowych. Zespół monitorujący przyjął zasadę, że postara się w miarę możliwości uzupełnić niewypełnione ankiety o ogólnie dostępne dane i dołączyć je do not prezentujących sylwetki kandydatów. Uzupełnione noty biograficzne wraz z wypełnionymi ankietami zamieszczone zostały na stronie poświeconej monitoringowi w terminach przypadających już po posiedzeniach komisji opiniujących, w kilku przypadkach nawet po zakończeniu procedury wyborów. Obserwacje w parlamencie Współpraca z komisjami w kwestiach związanych z udziałem przedstawicieli zespołu monitorującego w posiedzeniach opiniujących kandydatury do RPP przebiegała poprawnie. Na przesyłane do Komisji zgłoszenia chęci udziału w posiedzeniu organizacje otrzymywały zaproszenia na posiedzenia (Sejm) lub zawiadomienia o posiedzeniu komisji (Sejm). Jedynym utrudnieniem były formalistyczne relacje z Klubem Parlamentarnym Prawa i Sprawiedliwości. Członkowie zespołu monitorującego uczestniczyli we wszystkich czterech posiedzeniach komisji opiniujących kandydatury w Sejmie i Senacie; podczas posiedzenia w Senacie mieli możliwość zadania kandydatom pytania w imieniu obydwu organizacji uczyniła to prof. Krystyna Piotrowska-Marczak, członkini Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Z posiedzeń przekazywano bezpośrednio relacje za pomocą twittera; ponadto zespół monitorujący przygotował i upublicznił na stronie monitoringu swoje sprawozdania z wysłuchań. Debata z udziałem kandydatów, dziennikarzy, ekspertów i obywateli Organizacje monitorujące zrezygnowały z przeprowadzania otwartej debaty z udziałem kandydatów, ekspertów, dziennikarzy i obywateli w trakcie trwania procedury wyboru członków do RPP. Złożyły się na to następujące przyczyny: - skrócenie realnego czasu procedury o 8 dni z powodu okresu świąteczno-noworocznego; - brak przygotowania przed rozpoczęciem procedury wyboru przez organy wybierające, przede wszystkim Sejm i Senat, harmonogramu wyborów, który pozwoliłby na lepsze zaplanowanie i przeprowadzenie monitoringu obywatelskiego; - problemy z szybkim nawiązaniem bezpośredniego kontaktu z kandydatami i ich zdystansowane reakcje wobec idei monitoringu. Po wyborze kandydatów do Rady Polityki Pieniężnej IV kadencji w dniu 23 marca 2016 roku odbyła się w siedzibie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego konferencja Nowa Rada Polityki Pieniężnej 14

15 nowa polityka pieniężna (?). O czym powinni wiedzieć nie tylko ekonomiści, z udziałem nowych członków RPP oraz członków Rady poprzednich kadencji. Zapis debaty można znaleźć na 4. Wnioski i rekomendacje Przygotowując i realizując monitoring zaobserwowaliśmy pewne braki i bariery tak w prawie, jak i w praktycznej realizacji samej procedury. Przedstawiamy je poniżej. Istniejące w ustawie o NBP rozwiązanie, jakim jest zakończenie kadencji prawie wszystkich członów RPP (ośmiu z dziewięciu) w tym samy czasie, w sytuacji kiedy nie udałoby się powołać w wyznaczonym czasie połowy członków może wiązać się niemożliwością zapewnienia kworum (obecności 5 członków) koniecznego do podejmowania decyzji przez Radę, a tym samym paraliż jej działań. Powoływanie przez Prezydenta RP członków RPP jest procesem zamkniętym i nietransparentnym. Opinia publiczna dowiaduje się wyłącznie o tym, kogo powołał prezydent. Nie wiadomo, jakich kandydatów brano pod uwagę i jakie przesłanki spowodowały, że prezydent wybrał konkretne osoby. Brak na stronie domowej Kancelarii pogłębionych informacji o wskazanych przez Prezydenta członkach, na przykład rzetelnych not biograficznych, co wzmacnia wrażenie dyskrecjonalności procedury powoływania. Procedury wyboru członków RPP na poziomie parlamentarnym zapisane w Regulaminach Sejmu i Senatu są zbliżone, choć różnią się w pewnych aspektach. Procedura parlamentarna jest w zasadzie transparentna, choć łatwo ją ograniczyć. Warto podkreślić fakt pozytywnej reakcji przewodniczących obydwu komisji opiniujących, Sejmowej Komisji Finansów Publicznych i Senackiej Komisji Budżetu i Finansów Publicznych, na zgłoszony przez organizacje monitorujące zamiar uczestniczenia w posiedzeniach, którego celem było zaopiniowanie kandydatur, a także współpracę opozycyjnych klubów i kół poselskich (PO, PSL, Nowoczesna) i wymianę informacji dotyczących zgłaszanych kandydatur oraz umożliwianie kontaktu z kandydatami. Znaczące ograniczenie dla przygotowania i prowadzenia obserwacji stanowi fakt, iż organy wybierające nie zamieszczają na swoich stronach internetowych komunikatów o nadchodzących wyborach do najwyższych organów (czynią to głównie media), a co nawet ważniejsze nie przedstawiają harmonogramu procedury wyborów, zawierającego termin zgłaszania, orientacyjne terminy posiedzeń komisji czy posiedzeń plenarnych, podczas których nastąpi powołanie kandydatów. Fakt ten ogranicza przejrzystość procedury wyboru i jej dostępność. Wprowadzony w regulaminach Sejmu i Senatu maksymalny, 30-dniowy czas trwania procedury (w przypadku zakończenia kadencji organu), obejmujący zgłaszanie, opiniowanie i powołanie członków najwyższych organów (będący terminem instrukcyjnym) jest zbyt krótki na przeprowadzenie w parlamencie realnej i pogłębionej debaty wokół kandydatów oraz umożliwienie organizacjom obywatelskim przeprowadzenia monitoringu. Nie wiadomo, jakie względy zadecydowały o wyznaczeniu właśnie takiego terminu. Data zakończenia kadencji jest znana przez cały 6-letni okres jej trwania. Obydwie izby mogą wydłużyć przebieg procedury. Z obserwacji monitoringu wynika, że w praktycznej realizacji procedury wyborczej dochodzi do opóźnienia w wyborze części członków Rady (np. z powodu wycofania kandydatury) i przekroczony zostaje termin 30 dni, a powołanie nowych członków nie następuję, jak stanowi ustawa o NBP, najpóźniej do dnia wygaśnięcia kadencji poprzednich. Wskazane byłoby wprowadzenie do regulaminów rozwiązania wydłużającego procedurę wyboru. 15

16 Wszystkie etapy wyboru są krótkie i realizowane formalistycznie i rutynowo. Jednym z efektów takiego podejścia jest słabo rozpowszechniony obyczaj przeprowadzania debaty publicznej wokół wyborów i kandydatów na wysokie urzędy państwowe. Oznacza to, że dyskusja o RPP, jej roli i zadaniach, kompetencjach kandydatów oraz dyskusja z kandydatami nie wychodzi poza mury parlamentu i biorą w niej udział przede wszystkim politycy. Brak wypracowanego obyczaju publicznego debatowania nad kandydatami do najwyższych urzędów w państwie powoduje dystans lub brak reakcji kandydatów na zaproszenie kierowane przez organizacje monitorujące do udziału w monitoringu obywatelskim (np. wypełnienie ankiety przez kandydata). W proces zgłaszania kandydatów do RPP nie są włączane środowiska spoza polityki, np. grupy eksperckie. Kandydaci wskazywani są przez kluby i koła poselskie. Zgłaszanie kandydatów i wybór członków RPP dokonywany jest przez gremia polityczne, czyli większość sejmową i senacką oraz przez prezydenta. Nie wiadomo, jakich danych biograficznych wymagają od kandydatów na najwyższe urzędy organy wybierające, tj. Sejm, Senat i Kancelaria Prezydenta. Z obserwacji wynika, że brakuje takiego wzoru. W posiedzeniach parlamentarnych komisji opiniujących kandydatów uczestniczą członkowie komisji, dziennikarze oraz przedstawiciele organizacji, które zgłoszą chęć udziału w wysłuchaniu. Brak informacji, czy na posiedzenia są zapraszani eksperci z dziedziny finansów (np. z wiodących ośrodków naukowych i akademickich, stowarzyszeń naukowych). Procedury prowadzenia debaty plenarnej w Sejmie i w Senacie, podczas której powoływani są członkowie RPP, nie są analogiczne. Zgodnie z zapisem regulaminów wybór na posiedzeniu plenarnym Sejmu może sie odbyć nawet zaraz po otrzymaniu wniosku opiniującego z komisji. W procedurę sejmową nie wpisano wprost możliwości wysłuchania i dyskusji z kandydatami przed głosowaniem. Fakt ten ogranicza i tak dość rutynową i formalistyczną debatę parlamentarną. Wysoce prawdopodobne jest, że zdecydowana większość posłów niebędących członkami komisji opiniującej (Komisji Finansów Publicznych) nie ma możliwości zapoznania się poglądami kandydatów. Wnioski i rekomendacje z prowadzonego przez nas monitoringu wyboru członków Rady Polityki Pieniężnej są często zbieżne z wnioskami realizowanego od 2006 roku monitoringu wyboru członków Trybunału Konstytucyjnego. Wydaje się, że jest to znaczący sygnał dla ustawodawcy oraz organów wybierających, aby rozważyć konieczność wprowadzenia postulowanych zmian. Postulujemy wprowadzenie zmian, które pozwolą na bardziej rzetelny wybór członków RPP oraz umożliwią organizacjom obywatelskim i obywatelom prowadzenie pogłębionego monitoringu. Proponowane zmiany dotyczą tak rozwiązań prawno-proceduralnych, jak i obyczaju parlamentarnego. Propozycje obejmują między innymi procedury wyboru kandydatów odnoszą się one do terminu przeprowadzania wyborów do RPP, długości procesu wybierania, a także dokładnego zaplanowania harmonogramu wyborów przez organy wybierające Sejm i Senat. Szczególnie rekomendujemy: 1. Rozważenie przez ustawodawcę wprowadzenia rozwiązania, jakim jest zróżnicowanie czasu zakończenia kadencji członków RPP, tak by nie dochodziło do wymiany ośmiu z dziewięciu członków w tym samym czasie i to w okresie następującym tuż po wyborach parlamentarnych. Jedną z możliwości może być wymiana kolejnych trzech członków co dwa lata. Zaletą takiego rozwiązania byłoby zapewnienie stałej obecności pięciu członków Rady, koniecznej do podejmowania decyzji. Rozłożona w czasie wymiana członków Rady umożliwiłaby płynne przekazywanie wiedzy o instytucji osobom nowo powołanym. 16

17 2. Z korzyścią dla procedury wyboru nowych członków Rady byłoby przesunięcie w czasie co najmniej cztery do pięciu miesięcy, zakończenia kadencji Rady, tak aby nie pokrywało się ono z terminem wyborów parlamentarnych. W takim wypadku zgłaszanie kandydatów w Sejmie i Senacie mogłoby mieć miejsce nie w grudniu/styczniu zaraz po wyborach, ale między marcem a kwietniem roku następującego po wyborach parlamentarnych. 3. Wprowadzenie większej jawności procedury wyboru członków RPP przez prezydenta. Uważamy, że warto rozważyć wprowadzenie w Kancelarii Prezydenta RP dobrego obyczaju lub/i rozwiązania prawnego umożliwiającego informowanie o przystąpieniu przez Prezydenta RP do procedury nominowania oraz dołączenie do informacji ogłaszającej wybór i nazwiska kandydatów rzetelnie przygotowanych not biograficznych osób nominowanych przez głowę państwa na najwyższe urzędy. 4. Wydłużenie czasu trwania procesu wyboru na najwyższe stanowiska w państwie. Postulujemy wydłużenie przez ustawodawcę (obecnie maksymalnie) 30-dniowego procesu wyboru kandydatów do 60 dni, a optymalnie do 90 dni. Wydłużenie czasu trwania procedury pozwoliłoby na otwarcie procesu wyborów i umożliwiło przeprowadzenie otwartych paneli dyskusyjnych z udziałem kandydatów, ekspertów w dziedzinie polityki gospodarczej oraz dziennikarzy zajmujących się tematyką, a także zainteresowanych obywateli. 5. Z obserwacji monitoringu wynika, że w praktycznej realizacji procedury wyborczej dochodzi do opóźnienia w wyborze części członków Rady, warto zatem wprowadzić rozwiązanie umożliwiające w takiej sytuacji przedłużenie kadencji. 6. Otwarcie procesu zgłaszania kandydatów na udział gremiów eksperckich. Organy wybierające mogłyby dokonywać wyboru spośród kandydatów zgłaszanych przez uniwersytety ekonomiczne, wydziały nauk ekonomicznych i stowarzyszenia naukowe (PTE), lub po zasięgnięciu opinii przedstawicieli uniwersytetów ekonomicznych, wydziałów nauk ekonomicznych i stowarzyszeń naukowych. 7. Opracowanie w obu izbach parlamentu szczegółowego wzoru noty biograficznej z uwzględnieniem informacji ważnych w kontekście funkcji o jaką ubiega się kandydat. Z perspektywy doświadczeń monitoringu wyboru członków do RPP IV kadencji warto uwzględnić informacje o zainteresowaniach badawczych, odbywanych praktykach i stażach, znajomości języków obcych, publikacjach naukowych, działalności społecznej politycznej. Rzetelnie przygotowana informacja biograficzna kandydata stanowi podstawę jego przyszłej oceny, a dla obywateli stanowi podstawowe źródło informacji o kandydacie. 8. Procedura opiniowania i wyboru kandydatów w obu izbach parlamentu powinna być analogiczna warto uzupełnić przebieg debaty plenarnej poprzedzającej głosowanie w Sejmie o możliwość wysłuchania i zadania pytań kandydatom zaopiniowanym wcześniej przez komisję. Publikacja powstała w ramach projektu programu Odpowiedzialne Państwo Fundacji im. Stefana Batorego Monitoring kandydatów na stanowiska publiczne. 17