Rys historyczny wsi TRUSKOLASY - LACHY. Pochodzenie nazwy miejscowości:

Transkrypt

1 Rys historyczny wsi TRUSKOLASY - LACHY Najstarsze źródła historyczne nie pozwalają w zasadzie na uchwycenie powstania nazwy przed wiekiem XV. Nazwa miejscowości pojawia się w wieku XV. Pochodzenie nazwy miejscowości: Gloger Zygmunt, Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. 3, s Gloger pisze: Lachy: Rozplątanie pytania o Lechach, Lachach, Lęchach, jako nazwie pierwotnej narodu polskiego, zajmowało bardzo wielu uczonych. Dotychczas jednak nic pewnego nie ustalono. Wszyscy o tem wiedzą, że nazwa Polak poszła od "tego, że oznaczała rolnika, t. j. człowieka, mieszkającego już w polach a nie w lasach, żyjącego z pól a nie z łowów i produktów leśnych. Ale nie wszyscy zadawali sobie pytanie, że kiedy tak nazwano przed dziesięciu wiekami lub dawniej mieszkańców z nad średniej Warty i Gopła, to powodem takiej nazwy było przeciwstawienie sposobu ich życia z plemionami, które nie mieszkały w polach, ale w lasach i tak samo, jak Polaków nazwały od ich pól polakami, tak wzajemnie Polacy musieli tych jednoplemieńców nazywać jakąś ogólną nazwą od ich lasów, i nazywali ich też istotnie Lachami /po kronikarsku Lechitami/. Nie robimy tu żadnych nowych odkryć, ale chcemy tylko uniknąć manowców, kiedy mamy przed sobą drogę prostą. Już Długosz powiada bardzo trafnie i jasno: "Lechitowie, ci zwłaszcza, którzy na polach siedzieli, zostali przez inne pokrewne sobie drużyny, koczujące po lasach, nazwani Polanami, t. j. po pól mieszkańców, a ta nazwa tak się potem między ludźmi utarła, że dawne nazwisko /Lechitów/ poszło w zapomnienie, a naród i kraj wszystek począł mianować się Polską". Rzecz bardzo prosta i naturalna, że gdy Lachowie leśni zaczęli karczować lasy na pola, zostawali przez to samo Polakami. Dochowały się tylko ich prastare nazwy w językach sąsiadów, więc od zachodnich Polan z nad Warty utrwaliła się na zachodzie Europy nazwa "Polonii", a od Lachów, ku wschodowi mieszkających, nazwała naród polski Lachami Litwa, Ruś i wszystkie narody Wschodu. W pojęciu też Nestora nazwa Lachów była ogólną dla całej grupy plemion lechickich, a nazwy inne poszczególnemi. Z tego widać jasno-powiada uczony Małecki w dziele swojem o Lechitach-że cała grupa narodu Lachów rozpadała się na dwie kategorie: 1/. Lachów z poszczególnemi nazwami: Polan, Łęczycan, Mazowszan i Pomorzan, oraz 2/. Lachów, poprzestających na tem jednem nazwisku, jakimi byli Lachowie małopolscy, zamieszkujący krainę krakowską, sandomierską i lubelską. Ostatnią pamiątką po zamianie nazwy Lacha na Polaka zostały stare nazwy wiosek nie na Rusi, ale w okolicach rdzennie polskich, np. : Lachowiec w pow. Płońskim, drugi Lachowiec i Lachowo na Mazowszu Łomżyńskiem, Lachowskie w pow. Wieluńskim. Wieś drobnoszlachecka Truskolasy w Łomżyńskiem ma przydomek Lachy i wieś Złotoria nad Narwią nazywa się także w jednej połowie Lachy, a w drugiej Litwa. Śladów i dowodów językowych na poparcie wszystkiego, co powiedzieliśmy powyżej, przechowało się więcej niż na dowiedzenie potrzeba. Dzisiaj jeszcze lach znaczy gąszcz zarosły leszczyną /Zbiór wiadom. do antrop." II, str. 248/, a lachami powszechnie lud nazywa wielkie, gęste, ciemne lasy. Odwieczne wyrażenie "strachy na lachy" znaczy: /niech/ strachy idą na /suche/ lasy, tak jak dotąd wszystkim klęskom lud życzy, aby poszły na "suche lasy". Truskolasy-Lachy jest to mała miejscowość w gminie Sokoły, w powiecie wysokomazowieckim, w dawnym województwie łomżyńskim. Dwuczłonowa nazwa wsi świadczy o szlacheckim pochodzeniu.

2 Oprócz wsi Truskolasy-Lachy, są jeszcze: Truskolasy-Olszyna, Truskolasy-Niwisko, Truskolasy-Wola i Truskolasy-Stare, zwane obecnie Stare Truskolasy. Truskolasy była to zapewne wieś rodowa, która w wyniku działów rodzinnych rozpadła się na mniejsze osady. Pierwszą nazwą w tej grupie nazw złożonych jest wspólna nazwa, a drugą jest być może nazwa gałęzi rodu, pochodząca od protoplasty tej gałęzi lub jednego z jej kolejnych potomków. Wśród nazwy dwuczłonowej występuje dodatek stare, co wskazuje na kolejność osiedlania się, a także wyraża stosunek chronologiczny między wsią macierzystą a nową. Nazwa związana z członem Wola oznaczała zwolnienie na czas jakiś od daniny nowo założoną osadę Truskolasy-Wola. Truskolasy-Lachy jest to nazwa rzeczownikowa, topograficzna, utworzona od nazwy geograficznej, odnosząca się do flory. Nazwa topograficzna mówi o ukształtowaniu terenu i charakterystycznym świecie roślinnym wokół miejscowości. Pierwszy człon nazwy Truskolasy, określał charakterystyczną właściwość terenu i powstał w okresie wczesnego osadnictwa, w XV wieku. Dzisiaj jeszcze lach znaczy gąszcz zarosły leszczyną, a lachami powszechnie nazywa się wielkie, gęste, ciemne lasy. Drugi przypadek od Truskolasy Lachy brzmi Truskolas Lach, przymiotnik brzmi truskolaski. Mieszkańcy wsi nadawali nazwy wyróżniającym się obiektom: lasom, bagnom, polom, wzgórzom, najmniejszej rzeczce. Wszystko miało więc swoją nazwę. Nie można dla każdej nazwy z osobna podać czasu jej powstania, ale można przyjąć, że pochodzą z XV wieku. Wieś posiada 2 kolonie, jej nazwy to Bielawka i pod Czajkami, znajdująca się pod wsią Czajki.. Bielawka jest położona wśród bagien, otoczona lasem olszowym i sosnowym, około 1 km od wsi. Pola należące do mieszkańców wsi Truskolasy-Lachy mają swoje nazwy. Brzmią one: Bagienek, Błotko, Borki, Do Bieli, Grądy, Iły, Kalisko, Leszczynnik, Łazki, Otłogi, Pod Czajkami, Studzianka, Zdrój. Nazwy lasu: Choinka, Dębina, Duży Las, Leszczynnik, Wądoliska. Nazwy łąk: Kalisko, Krzew, Strumień. Nazwa zarośli Porośl. Nazwa rzeczki Struga. Są to nazwy topograficzne, określające właściwości terenu. Funkcjonują one w pamięci mieszkańców, są powszechnie znane i rozpoznawalne. Współcześnie mieszkańcy wsi noszą nazwisko Truskolaski /Truskolaska wskazujące na nazwę miejscowości. TRUSKOLASY - LACHY Każda wieś ma swoje losy, swoją historię i zasługuje na opisanie. Najstarsi mieszkańcy wsi pamiętają rzeczy ważne i należy spisać ich relacje, pozbierać okruchy dziejów i powiązać je w całość. W ten sposób powstanie kronika, która ocali od zapomnienia skrawek dziejów naszej wsi. Historia wsi 1456 w aktach ziemskich zambrowskich wymieniono Jakuba z Truskolas 1465 w aktach ziemskich łomżyńskich wymieniono Abrahama z Truskolas 1 VII 1471 erygowano parafię Sokoły 1544 w dokumentach sądowych dawnej ziemi bielskiej są wspomniane Truskolasy - Lachy 1668 Mikołaj Truskoleśny służy w wojsku księcia Bogusława Radziwiłła

3 1802 spis parafii Sokoły wymienia wszystkie Truskolasy 1806 Franciszek Truskolaski, zasłużony wojskowy i dawny pracownik poczty, został komisarzem poczty w Grajewie 1827 we wsi jest 15 domów i 87 mieszkańców 1863 w czasie powstania styczniowego nastapił napad we wsi T-L na śpiących żołnierzy simbirskiego pp tam rozkwaterowanego, zabranie pięciu osób z nich do oddziału powstańczego 1864 powstaje gmina w Truskolasach, powiat mazowiecki, istnieje do I wojny światowej, do gminy należą wsie: Bruszewo, Bujny, Faszcze, Idźki, Jamiołki, Kruszewo Głąby, Mazury, Noski Śnietne, Racibory, Rzące, Ruś Nowa i Stara, Truskolasy Niewisko, T. Olszyna, T. Stare, T. Wola, 1866 wieś liczy 406 morgów, w tym gruntu ornego pszennego 18 morgów, żytniego 182 morgów, obsiewanego co 3 i 6 lat morgów 30, łąk koszonych 8 morgów, pastwisk 27 mórg, 101 morgów lasów, 30 morgów zarośli, płacono rocznie 1015 rubli podatku obrachowanego na całej przestrzeni gruntów 1888 we wsi mieszka 140 katolików /w Truskolasach Niwisku 80; w Truskolasach Olszynie 173; w Truskolasach Starych 78; w Truskolasach Woli 53 katolików/ 1891 liczba ludności wsi wynosi 141, właścicieli ziemskich 25, obszerność w morgach XI 1931 Ochotnicza Straż Pożarna w T L została zarejestrowana przez wojewodę białostockiego 1933 utworzono gromadę w Truskolasach-Lachach, powiat wysokomazowiecki, istniała do II wojny światowej 1938 przeprowadzono akcję scalania gruntów lata II wojny, wieś była spalona, Niemcy zabili, wywieźli do obozów 04 XI 1939 Kazimierz Czajkowski, syn Hilarego i Franciszki Perkowskiej, urodzony we wsi Truskolasy Lachy roku. Nauczyciel Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Łomży. Aresztowany przez NKWD roku i wywieziony w głąb Rosji. Dalszy los nieznany. Sąd Grodzki w Łomży Zg. 46/ VI 1941 Stanisław Czajkowski, syn Władysława i Michaliny Czajkowskiej, urodzony w Truskolasach Lachach roku. Aresztowany przez NKWD w 1940 r. przebywał w więzieniu w Białymstoku. Zwolniony w czerwcu 1941 r, w drodze do domu zatrzymany przez oddziały niemieckie, wywieziony do Wołkowyska i tam rozstrzelany 25 czerwca tegoż roku. Sąd Grodzki w Wysokiem Mazowieckim Zg.71/ dzieci uczęszczały na tajne nauczanie do wsi Truskolasy-Stare, prowadził je nauczyciel Bielas Ludwik, była to szkoła wędrowna, tzn. od domu do domu. 12 VIII 1944 do wsi wkroczyły wojska 3. armii II Frontu Białoruskiego 1954 utworzono gromadę w Truskolasach-Lachach powiat Łapy 1 I 1969 zlikwidowano gromadę w Truskolasach-Lachach, obszar gromady włączono do gromady w Sokołach. 1 VI 1975 r. zlikwidowano gromadę w Sokołach i utworzono gminę Sokoły 1962 powstaje Gromadzka Biblioteka Publiczna, po rozwiązaniu gromady w 1969 r. funkcjonuje jako Filia Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Sokołach, później jako Filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Sokołach. Na początku mieściła się w domu prywatnym Henryka Truskolaskiego, następnie w domu Antoniego

4 Czajkowskiego, później w domu Stanisława Czajkowskiego, w 1979 r. przeniesiono do budynku szkoły podstawowej w Truskolasach Niwisku 1 IX 1980 Biblioteka została zlikwidowana. Księgozbiór przejęła Gminna Biblioteka Publiczna w Sokołach. 2 XII 1954 wieś Truskolasy-Lachy znajdowała się w powiecie Łapy do 1 VI 1975 r. 31 V 1975 powiat łapski i województwo białostockie przestają istnieć 1 VI 1975 wieś Truskolasy-Lachy wchodzi w skład województwa łomżyńskiego 31 XII 1998 województwo łomżyńskie przestaje istnieć i 1 I 1999 wieś Truskolasy-Lachy wchodzi w skład powiatu wysokomazowieckiego, województwo podlaskie, do chwili obecnej 1991 założono wodociąg IV 1993 zostaje otwarty prywatny sklep spożywczy 1998 wieś zostaje całkowicie ztelefonizowana przez Szeptel i Telekomunikację Sołtysi we wsi: 1 Henryk Truskolaski 2 Edward Perkowski 3 Jan Truskolaski syn Wojciecha 4 Jan Truskolaski syn Jana 5 Zbigniew Truskolaski 6 Stanisław Zdrodowski, dwie kadencje 7 Marek Perkowski 8 Teresa Dardzińska od V zasypano studnię istniejącą od zawsze na skrzyżowaniu drogi do Łap, przy przystanku PKS oraz rozebrano stary budynek zlewni mleka przy basenie przeciwpożarowym i ostatnią we wsi stodołę krytą strzechą 2008 w obrębie wsi powierzchnia wynosi ha liczba ludności zameldowanej na pobyt stały wynosi 113 osób 2010 we wsi jest 30 domów, w tym zamieszkałych 25 i 5 niezamieszkałych; 7 rodzin Truskolaskich i 28 mieszkańców o nazwisku Truskolaski/a 2013 we wsi jest 25 domów zamieszkałych, 6 rodzin Truskolaskich i 20 mieszkańców o nazwisku Truskolaski/a Pochodzenie nazwy miejscowości: Jest to nazwa rzeczownikowa, topograficzna, utworzona od nazwy geograficznej, odnosząca się do flory. Nazwa topograficzna mówi o ukształtowaniu terenu i charakterystycznym świecie roślinnym wokół miejscowości. Ogólnie mówiąc, pierwszy człon nazwy Truskolasy określał charakterystyczną właściwość terenu i powstał w okresie wczesnego osadnictwa, w XV wieku. Opracowano na podstawie: Halicka Irena, Z badań nad nazwami miejscowymi wschodniego Mazowsza i Północnego Podlasia, s , W: Rocznik Białostocki. T.XIV. Muzeum Okręgowe w Białymstoku, Warszawa 1981.

5 TRUSKOLASY LACHY historia wsi Łukasz Lubicz-Łapiński, Łapy i ich mieszkańcy. Zaścianki Łapińskich w XV-XVIII w., Białystok Pisze: W Łomży w 1426 r. książę Janusz I nadał przywilej na dobra Kruszewo Andrzejowi oraz jego synom: Bartłomiejowi, Piotrowi i Janowi. W 1449 r. akta ziemskie z Zambrowa wymieniały Macieja z Jabłonowa, którego dobra leżały przy granicy wsi Krzyże /dziś Krzyżewo/, Waniewa i Truskolas, a także w pobliżu granicy Roszkowskiej /str. 14/. Pisze również o tym Kapica Milewski w Herbarzu z 1870 r. Lubicz-Łapiński pisze dalej: Osadnictwo szlacheckie na Podlasiu miało charakter osadnictwa gniazdowego. Rody, które przybywały na dzikie tereny puszczańskie, osiedlały się w bliskich odległościach od siebie tworząc niekiedy większe skupiska ludności związanej ze sobą więzami krwi. W miarę upływu czasu potomkowie jednego przodka rozradzali się i dzieląc ojcowiznę tworzyli patronimie, czyli nowe kolonie pierwotnej osady. Ponadto zdarzało się, iż z zachodniego Mazowsza przybywali kolejni krewni tego rodu i osiedlali się w pobliżu. Przykładem takiego osadnictwa może być zwarty blok osad rodu Kościeszów we wschodniej części powiatu zambrowskiego. W 1416 r. książę Janusz I nadał ziemię Wojciechowi z Kołak z ziemi ciechanowskiej. Do roku 1420, w wyniku nadań lub odsprzedaży, Kołakowie herbu Kościesza obejmowali w swe posiadanie kolejne nadziały dziesięciowłókowe, dając początek późniejszym rodom-kołakowskich, Ciborowskich, Gołaszewskich, Mężyńskich, Zaniewskich, Zambrzyckich. Do największego rodu heraldycznego na Podlasiu należeli Bujnowie, czyli późniejsze rodziny pieczętujące się herbem Ślepowron. Skupisko osad tego rodu położone było w parafii Kulesze /Kuleszowie, Kalinowscy, Mościccy, Wróblewscy/, jednak najliczniej Bujnowie osiedlali się w parafii Sokoły dając początek takim rodom jak: Bujnowie, Drągowscy, Dworakowscy, Idźkowscy, Perkowscy, Pęzowie, Śniecińscy, TRUSKOLASCY /str.20/. Wsie drobnej szlachty mazowieckiej odznaczały się kilkoma specyficznymi elementami, wynikającymi z charakteru ich osadnictwa. Z reguły, nowopowstającą wieś zakładała większa rodzina, bądź kilka rodzin połączonych ze sobą więzami krwi. Z czasem wspólnota rodzinna rozszerzała się i nowi jej członkowie decydowali się na zakładanie swych siedzib z dala od pierwotnego gniazda. W ten sposób wokół starej osady, w wyniku podziałów majątkowych, powstawały filialne przysiółki dające początek nowym wsiom /str. 25/. Do osiedlania się wybierano grunty położone w pobliżu wody-strumienia lub rzeczki. Kosztowny i kłopotliwy system budowy studzien nie sprzyjał osadnictwu w obrębie obszarów leśnych /str. 27/. Proces formowania się nowożytnego nazwiska szlacheckiego przypada drugą połowę XVI wieku. Wówczas wśród szlachty polskiej zapanowała moda na dodawanie do swych nazw końcówki ski, -cki. Wtedy także szlachta podlaska zmieniła swoje średniowieczne nazwy rodowe. Dawni Czajkowie pisali się Czajkowskimi, Stypułkowie - Stypułkowskimi, Perkowie - Perkowskimi, Zdrodowie Zdrodowskimi /str.60/. Stan posiadania szlachcica zagrodowego Cechą charakterystyczną szlachty drobnej była niska pozycja ekonomiczna. Do grupy tej zaliczyć należy rodziny posiadające jedynie część wsi, najczęściej bez osiadłych chłopów,

6 uprawiające posiadane ziemie własnymi siłami. Najbiedniejszą grupę szlachty określono także jako szlachtę zagrodową /od jednej zagrody którą posiadali/, siermiężną, szaraczkową /od charakterystycznego ubioru, najczęściej szarego koloru/, zaściankową, zagonową lub szlachtę rozrodzoną. Stan posiadania szlachty drobnej był nieraz przedmiotem drwin i żartów bogatszych sąsiadów. Powiadano: Fortun sześć, a nie ma co jeść, Gdy pies usiądzie na jednym dziedzictwie, ogon musi położyć na drugim. Paprocki w swym herbarzu opisał specyfikę drobnej szlachty: Rozumiej, gdzie ja piszę dom rozrodzony, tam jest wsi dziesięć, a wszystko panowie, chłopa o zakład nie znajdzie/ / jest dwadzieścia i trzydzieści panów w jednej wsi i więcej. Szlachta zaściankowa była bardzo zróżnicowana w obrębie swoich majętności. Najwyżej ekonomicznie uplasowała się tzw. szlachta cząstkowa, posiadająca znaczną część wsi, najczęściej kilka włók i osiadłych chłopów-osoby takie zwano na Podlasiu półpankami. Zaraz za cząstkowymi znajdowała się największa grupa drobnej szlachty, posiadająca od kilku mórg do kilku włók ziemi, bez chłopów, czasem wynajmująca służbę do prac sezonowych. Najniżej w hierarchii zaścianka stała szlachta służebna, posiadająca niewielkie działki ziemi, niewystarczające do wyżywienia rodziny, zajmująca się pracą u swoich sąsiadów oraz szlachta hołota nie posiadająca ziemi, zasilająca okoliczna dwory i wsie chłopskie w siłę roboczą. Szlachta zagrodowa była więc ekonomicznie warstwą niejednolitą./ / Przeciętna rodzina szlachty podlaskiej posiadała od kilku do kilkudziesięciu mórg ziemi /kilka lub kilkanaście hektarów/, a ziemię uprawiała siłą swojej rodziny, rzadko wynajmując służbę. Głównym zajęciem szlachty zagrodowej na Podlasiu była uprawa ojcowizny, dlatego też rytm życia był ściśle związany z rocznym cyklem rolniczym. Na swoich włókach, półwłóczkach i zagonach uprawiano zboża, hodowano bydło i trzodę /str /. Dajnowicz Małgorzata, Własność drobnoszlachecka w powiatach łomżyńskim i mazowieckim pod koniec XIX wieku, W: Studia Łomżyńskie, t. 10, Łomża 1999, s Autorka opisuje drobną szlachtę we wsi Truskolasy Lachy w 1891 r. Wieś Truskolasy Lachy należała do gminy Sokoły. Liczba ludności 141 Właściciele ziemscy 25 Obszerność w morgach 304 Obszerność na 1 właściciela 12,2 Obszerność na 1 mieszkańca 2,2 Mórg /około pół hektara/ Zygmunt Gloger pisze w Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej, t.3, s.237. Mórg, w spolszczeniu za dawnych wieków zwany jutrzyną. Nazwa bowiem pochodzi od wyrazu niemieckiego Morgen-jutro. Mórg bowiem był pierwotnie przestrzenią, którą jeden człowiek mógł od rana do południa zaorać lub skosić. Morgi też dawne niemieckie, a mianowicie: magdeburski, saski, hanowerski, bawarski i wirtemberski, były małe, bo obejmowały od 135 do 180 prętów kwadr. naszych. Mórg staro-polski, który się liczył w praktyce za dzień orki sochą, do czasu zniesienia pańszczyzny w r. 1861, a nawet później, jako wymiar jednodzielnej pracy zadawanej parobkom, wynosił prętów kw Taki mórg ratuje pańszczyźniani i dworscy kończyli zwykle orać w dniu letnim na kilka godzin przed wieczorem. Później wprowadzono do planów geometrycznych mórg nowo-polski 300-pretowy, równy prawie z dawnym chełmińskim, a więc właściwie dawny chełmiński nazwano tylko nowopolskim. Dlatego mówimy dawny, że są morgi i nowo-chełmińskie, znacznie większe. Mórg

7 nowo-polski miał się do dawnego geometrycznego koronnego, jak 1 do 1,0684, a do litewskiego, jak 1 do 1,2715. In longum czyli na długość liczono go na pr. 30 a in latum, t. j. na szerokość, na pr. 10. Ponieważ w polszczyźnie utarła się nazwa morga w rodzaju męskim, niewłaściwie zatem zaczęto w nowszych czasach przyjmować dla niej z niemieckiego rodzaj żeński. Rudnicki Piotr umieścił artykuł pt. Drobna szlachta podlaska w wojskach radziwiłłowskich w XVII wieku w książce Drobna szlachta podlaska w XVI-XIX wieku Białystok 1991, s.44; 51. Rudnicki Piotr rozważa udział drobnej szlachty podlaskiej w wojsku radziwiłłowskim w XVII w. Autor zamieścił informację, że w wojsku księcia Bogusława Radziwiłła, kalwina, który miał duże dobra na Podlasiu, służył Mikołaj Truskoleśnik /Truskoleśny/. Rudnicki pisze: Analizę rozpocznę od dragonii księcia Bogusława. Zachowały się dwie role kompanii dragońskiej dowodzonej przez kapitana Aleksandra Szylinga /Schillinga/, która stanowiła załogę twierdzy słuckiej. Pierwsza pochodzi z 4 czerwca 1668 roku, druga jest chyba nieco wcześniejsza /z 1667 roku?/. W obu można z pewnym prawdopodobieństwem wskazać co najmniej kilkunastu drobnej szlachty z Podlasia. Byli to: Andrus Dmuchowski /Dmochowski/, Hrehory Karpowicz, Stanisław Kalinowski, Jan i Jakub Gurscy /Górscy, Gorscy/, Jan Leszczyński, Mikołaj Truskoleśnik /Truskoleśny/, Jakub Jankowski, Stefan Kuczyński, Józef i Jan Sobolewscy, Jan i Grzegorz Dąbrowscy, Samuel Esmant /Eysmont/, Jakub Krasowski /Krassowski//../str. 44. W przypisie Rudnicki pisze: Herb/ Ślepowron z Truskolas w ziemi bielskiej /I. Kapica Milewski, s. 433/. Pojawili się już w XVI w. w rejonie Sejn /ale raczej z Mazowsza, jak twierdzi autor, lecz właśnie z ziemi bielskiej/.str. 51. Prof. Jemielity Witold w artykule pt. Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach zamieszczonym w Studiach Łomżyńskich, t. 7, s , opisuje przynależność administracyjną wsi Truskolasy Lachy. Obszar powiatu wysokomazowieckiego w przeszłości należał do Podlasia. Do początku XVI wieku Podlasie wchodziło w skład bardzo rozległego województwa trockiego, w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1507 r. z części ziem trockich utworzone zostało województwo nowogrodzkie oraz 29 sierpnia 1513 r. województwo podlaskie. W 1569 r. Podlasie włączono do Korony. Na Podlasiu wyodrębniły się trzy ziemie: bielska, drohicka i mielnica. Każda z ziem posiadała osobny sejmik, odrębne sądy i własną hierarchię urzędniczą. Po trzecim rozbiorze Polski na omawianych terenach utworzono prowincję Prusy Nowowschodnie, z podziałem na dwa departamenty kamer: białostocki i płocki. W departamencie białostockim utworzono 10 nowych powiatów, m. in. Bielski, drohicki i suraski. Powiat bielski składał się z części ziemi bielskiej położonej między powiatem suraskim, Narwią a granicą rosyjską; w skład powiatu drohickiego wchodziły dawne powiaty drohicki i mielnicki; powiat suraski powstał z części dawnej ziemi bielskiej leżącej pomiędzy powiatami łomżyńskim, zambrowskim, drohickim i mielnickim oraz rzeką Narwią. Podział ten przetrwał do 1807 r., do klęski Prus w wojnie z Francją. W tymże roku, na mocy układu w Tylży między Napoleonem a Aleksandrem I powstało Księstwo Warszawskie. Nie objęło ono wszystkich ziem departamentu białostockiego, bowiem znaczny obszar wcielono do Cesarstwa jako tak zwany obwód białostocki. Po stronie Księstwa Warszawskiego pozostały powiaty: całe-kalwaryjski, łomżyński, mariampolski i węgierski oraz części powiatów-

8 suraskiego, biebrzańskiego, dąbrowskiego, obszar parafii Kuczyn z powiatu drohickiego. Tereny te weszły w skład departamentu łomżyńskiego, w którym utworzono powiat tykociński, w miejsce dotychczasowego suraskiego z dołączeniem obszaru parafii Kuczyn. W 1815 r. powstało Królestwo Polskie z podziałem na województwa, które ogólnie odpowiadały departamentom Księstwa Warszawskiego. Teren dotychczasowego departamentu łomżyńskiego nazwano województwem augustowskim. W obrębie województw utworzono nową jednostkę administracyjną pod nazwą obwodu, który obejmował obszar od jednego do trzech powiatów. Powiaty łomżyński i tykociński należały do obwodu łomżyńskiego. Po upadku powstania listopadowego rząd carski począł zacierać odrębność Królestwa Polskiego od ziem Cesarstwa. Jednym z przejawów tej polityki była zmiana nazw urzędów i okręgów administracyjnych. W 1837 r. przemianowano województwa na gubernie, w 1842 r. obwody na powiaty, a powiaty na okręgi. Po powstaniu styczniowym, w 1866 r. zwiększono liczbę guberni i powiatów, dzieląc je na utworzone w 1864 r. gminy /do tego czasu istniał podział powiatów na parafie/. Terytorium guberni augustowskiej znalazło się w dwóch nowych guberniach, łomżyńskiej i suwalskiej. W pierwszej{łomżyńskiej} ustanowiono powiaty: kolneński, łomżyński, makowski, ostrołęcki, ostrowski, pułtuski, szczuczyński i mazowiecki. Po raz pierwszy więc zaistniał powiat mazowiecki. W jego skład weszły gminy miejskie: Ciechanowiec, Sokoły, Tykocin i Mazowieck, oraz gminy wiejskie: Chojane, Dzięciel, Jabłonka, Klukowo, Kowalewszczyzna, Szepietowo i Truskolasy. W trzy lata potem 74 % dawnych miast Królestwa Polskiego przekształcono na osady, wobec których zastosowano rozporządzenie z 19 lutego 1864 r. o urządzeniu gmin wiejskich. Osady utworzyły osobne gminy bądź zostały połączone we wspólne gminy z pobliskimi wsiami i folwarkami. W powiecie mazowieckim utworzono następujące gminy: Klukowo, Kowalewszczyzna, Mazowieck, Piekuty, Piszczaty, Poświętne, Sokoły, Stelmachowo i Szepietowo. Taki stan przetrwał do I wojny światowej. W 1911 r. powiat mazowiecki liczył 9 gmin, 293 gromady wiejskie, 489 kolonii i folwarków, 1 miasto-tykocin, 5 miasteczek Ciechanowiec, Jabłonka, Łapy, Mazowieck i Sokoły. Podczas I wojny św. Królestwo Polskie podzielono na dwie strefy: niemiecką i austriacką. W skład pierwszej weszła m. in. gubernia łomżyńska. W jenerał gubernatorstwie warszawskim zmniejszono ilość powiatów wiejskich z 47 do 30. Rozporządzeniem z 22 marca 1916 r. powiaty kolneński, łomżyński i mazowiecki połączono w jeden powiat łomżyński. Po odejściu Niemców, w 1918 r. Rada Regencyjna przywróciła dawny podział gmin dokonany w 1864 r. wraz z późniejszymi zmianami. W sierpniu 1919 r. Rada Ministrów tymczasowo utrzymała dawny rosyjski podział administracyjny na powiaty. Okres międzywojenny. Mocą Ustawy Tymczasowej z 2 sierpnia 1919 r. powstało województwo białostockie, w skład którego weszły powiaty: augustowski, białostocki, bielski, kolneński, łomżyński, ostrołęcki, ostrowski, sokolski, suwalski, szczuczyński wysokomazowiecki./ / W 1921 r. przeprowadzono spis powszechny, a w 1924 r. w oparciu o dane spisu wydrukowano Skorowidz miejscowości województwa białostockiego. W ramach powiatu podano gminy, w tych poszczególne miejscowości określając ich charakter topograficzny: wieś, folwark, kolonia, osada, leśniczówka. W powiecie wysokomazowieckim było dawne miasto Tykocin oraz od 4 lutego 1919 r. miasta Sokoły i Wysokie Mazowieckie, którym przywrócono prawa miejskie, cofnięte po powstaniu styczniowym. Tykocin liczył 1993 mieszkańców, Sokoły 2207, Wysokie Mazowieckie W powiecie było 9 gmin wiejskich: Klukowo-9448 mieszkańców i 66 miejscowości, Kowalewszczyzna-5016 i 28, Piekuty-5965 i 47, Piszczaty-5163 i 45, Poświętne i 66, Sokoły-5046 i 53, Stelmachowo-4815 i 26, Szepietowo-9572 i 74, Wysokie

9 Mazowieckie-7503 i 59. Spis miejscowości w gminie Sokoły: Wsie; Bruszewo, Bujny-Biszewo, Drągi-Kosuty, Drągi-Wypychy, Faszcze, Gąsówka-Osse- Bagno, Gąsówka-Skwarki, Gąsówka-Somachy, Idźki Młynarskie/Młynowskie/, Idźki Średnie, Idźki-Wykno, Jamiołki-Godzięby, Jamiołki-kłosy, Jamiołki-Kowale, Jamiołki-Piotrowięta,, Jamiołki-Rawki, Jamiołki-Świetliki, Kruszewo-Brodowo, Kruszewo-Głąby, Kruszewo- Wypychy, Mazury, Noski Śnietne, Pęzy, Perki-Bujenki, Perki-Franki, Perki-Karpie, Perki-Lachy, Perki-Mazowsze, Perki-Wypychy, Płonka-Kozły, Płonka-Matyski, Racibory Stare, Roszki- Bieńki, Roszki-Chrzczony, Roszki-Leśne, Roszki-Sączki, Roszki Włodki, Roszki-Wodźki, Ruś Nowa, Ruś Stara, Rzące, Sokoły-Jaźwiny, Sokoły-Nowosiółki, Truskolasy-Lachy, Truskolasy- Niwisko, Truskolasy-Olszyna, Truskolasy Stare, Truskolasy-Wola. Folwarki: Mazury, Roszki-Karolin, Ruś Stara, Osada: Borkowizna, Kolonia: Trojany-Ochale. Podział gmin na gromady Dnia 23 marca 1933 r. wyszła ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. W oparciu o nią wojewoda białostocki 14 października podzielił gminy wiejskie na gromady, które obejmowały jedną wieś, dwie wsie lub więcej miejscowości względnie części miejscowości. W gminie Sokoły została utworzona gromada w Truskolasach-Lachach. Lata wojny Na mocy układu niemiecko-radzieckiego z 28 września 1939 r. powiat wysokomazowiecki wszedł w skład obwodu białostockiego Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i pozostawał w niej do 21 czerwca 1941 r. Obwód dzielił się na trzy rejony /powiaty/ miejskie: w Białymstoku, Grodnie i Łomży oraz na 23 rejony wiejskie. Rejony dzieliły się na sielsowiety, odpowiednik polskich gmin, ale obszarowo znacznie mniejsze, podobnie jak rejony od powiatów./ / W 1944 r. Niemcy znieśli ustrój miejski Wysokiego Mazowieckiego włączając miasto do gminy Wysokie Mazowieckie, Sokół-do gminy Sokoły, Tykocina do gminy Stelmachowo./ / Po II wojnie Dnia 22 sierpnia 1944 r. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego uchylił podział administracyjny z czasu wojny, przywrócił dawne województwa, powiaty, gminy i gromady. Powojenne dzieje podziałów administracyjnych można podzielić na trzy okresy: czas funkcjonowania gmin / /, okres gromad / / i ponowne istnienie gmin, ale nie w ramach powiatów. Dnia 25 września 1954 r. wyszła ustawa o reformie podziału administracyjnego wsi o powołaniu gromadzkich rad narodowych. Dnia 4 października 1954 r. Wojewódzka Rada Narodowa w Białymstoku dokonała podziału administracyjnego na nowe gromady, które składały się z dotychczasowych gromad. Powstała gromada w Truskolasach-Lachach, do której weszły wsie: Truskolasy-Lachy, Truskolasy Niwisko, Truskolasy Olszyna, Truskolasy Stare i Truskolasy Wola z gminy Sokoły, Jabłonowo Kąty, Jabłonowo Wypychy i Krzyżewo z gminy Kowalewszczyzna oraz Czajki z gminy Kobylin. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 11 sierpnia 1954 r. z wejściem z życie od 2 grudnia

10 tego roku, utworzono powiat łapski, do którego z powiatu wysokomazowieckiego odeszły: miasto Łapy i gromady /nowe/: Brzozowo Stare, Dworaki Staśki, Gąsówka Oleksin, Kowalewszczyzna, Łupianka Stara, Pietkowo, Płonka Kościelna, Poświętne, Sokoły, Stokowisko, Truskolasy Lachy. Gromadzka Rada Narodowa w Truskolasach Lachach istniała do 1 stycznia 1969 r., kiedy to jej obszar włączono do gromady Sokoły. 1 czerwca 1975 r. utworzono województwo łomżyńskie, w skład którego wszedł cały powiat wysokomazowiecki, z podziałem na gminy. W 1999 r. utworzono powiaty, a zmieniono granice i nazwy województw. Zniesiono województwo łomżyńskie, część ziem przyłączono do nowoutworzonego województwa podlaskiego. Gmina Sokoły, a wraz z gminą, wieś Truskolasy Lachy, znalazły się w powiecie wysokomazowieckim, w województwie podlaskim, do chwili obecnej /dopisek autora/. Prof. Witold Jemielity, Upaństwowienie majątków kościelnych w powiatach łomżyńskim i mazowieckim po powstaniu styczniowym, W: Studia Łomżyńskie, t. 5, pisze: Ukaz carski o duchowieństwie z 14/26 grudnia 1865 r. dotyczył ziemi kościelnej do zajęcia na skarb państwa sposobem administracyjnym. Przy parafii należało zostawić sześć mórg ziemi, sprzęty domowe, pojazd, wóz z uprzężą, parę koni, dwie krowy i do dziesięciu owiec. Duchowni otrzymywali pensję. Autor pisze: Ukaz o duchowieństwie rzymskokatolickim ogłoszono w grudniu, przeto pola były wcześniej obsiane ziarnem przez dotychczasowych właścicieli. Wiosną ziemia należała już do skarbu państwa, ale ziarno na siew zbóż jarych miał jeszcze dostarczyć proboszcz. On bowiem przyjmując niegdyś parafię otrzymał ziarno od swojego poprzednika. Niektórzy księża próbowali uchylić się od tego zobowiązania. Ks. Kruszewski z Sokół część zboża, nim sprzedano je na licytacji, przeznaczył na dokarmianie zwierząt. Rząd gubernialny nie przyjął tłumaczenia proboszcza i nakazał zapłacić za 3 korce jęczmienia, 18 korców owsa, 3 korce grochu, 4 korce gryki i 25 korców kartofli, co wyniosło 118, 87 rs. Naczelnik powiatu upoważnił kasę powiatową do potrącenia tej sumy z pensji ks. Kruszewskiego. Ks. Brzozowski, altarzysta z Sokół czyli ksiądz posiadający majątek obciążony zobowiązaniami mszalnymi za ofiarodawców ziemi/, przeniósł się do Szumowa, a nie zostawił zboża na zasiew. Wójt gminy Truskolasy wymienił: 3 korce jęczmienia po 3, 66 rs, 17 korców owsa po 2, 44 rs, 3 korce grochu po 4, 57 rs, 3 korce gryki po 3,5 rs, 20 korców kartofli po 1, 50, 4 korce prosa po 5, 11 rs. Naczelnik powiatu zobowiązał wójta gminy Szumowo do odebrania należności. Wójt gminy Truskolasy zarzucił księdzu Brzozowskiemu, że pozwolił mieszkańcom wyrąbywać lasy na gruntach dotąd kościelnych. Wójt polecił sołtysom strzec własności skarbowej/ str. 13/. Marian Olechnowicz w zeszycie 1 pt. Z przeszłości Łap i okolic na str. 19 pisze: Truskolawski Truskolaski herbu Ślepowron. Ich prasiedziby są w województwie ruskim. Przywędrowali w XV wieku, a Marcin Truskolawski był miecznikiem lwowskim. Mikołaj był zaś podkomorzym halickim. Więcej o nich pisze heraldyk i kancelista Kapica Milewski. Ich dobra to Truskolasy, później zwane Truskolasy. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1456 roku i dotyczy Jakuba z Truskolasy, który wpisał się w aktach ziemskich zambrowskich. Natomiast Abraham z Truskolasy figuruje pod datą 1465 roku w księgach ziemi łomżyńskiej, w 1527 roku Marcin. Innu dokument wzmiankuje Truskolawskich w latach: 1544, 1545 i 1548 itp. Syn Andrzeja i Stefan oblatowali dobra

11 Truskolasy i jest to w aktach ziemskich Suraża w roku Nastąpiło jednak rozbicie na Truskolasy: Olszyna, Lachy i Niwińskie. Wówczas funkcjonowało zamiennie nazwisko Trusolawski Truskolawski Truskoleśny. Akta ziemskie brańskie z 1714 roku wzmiankują, że Mateusz, mający stopień rotmistrza wojsk Wlk. Księstwa Litewskiego uczynił donację z dóbr Truskolasy Lachy, Niwisko, Olszyna, Wola Mojkowska i Jabłonowo Kąty. Biedakiem nie był. W tym samym roku dożywocie na Truskolasach Lachach szlachetny Kazimierz Truskolaski prepozytor z Przerośli zapisał w aktach ziemskich: Niwisko, Olszynę itp. Mateuszowi Truskolawskiemu. Musiały te dobra być bardzo rozdrobnione. W 1718 roku Jakub był kanonikiem regularnym na Lateranie. W 1742 roku Truskolawscy spokrewnili się z Kapicami, a Kazimierz i Katarzyna Truskolawscy byli dziadkami Ignacego Kapicy Milewskiego. W 1792 roku w aktach ziemskich tykocińskich Józef Truskolaski wpisał się jako instygator sądu ziemskiego ziemi bielskiej. Jego matką była Marcjanna z domu Grabowska. Tenże Józef władał dobrami Maków i Dąbrowa. Żona Józefa była Teresa Makowska z domu Jelitów Makowskich. Kalendarz XVIII-wieczny podaje, ze znaną aktorką w owych czasach była Anna Truskolaska pierwsza dama sceny warszawskiej. Same Truskolasy mają w sobie dwa człony nazwy: Trusko jest to dawne imie średniowiecznego pochodzenia jaćwieskiego; człon drugi jest prosty do zrozumienia. Daje to nam Truska mieszkającego pod lasem. TRUSKOLASY - LACHY w czasie II wojny światowej 1. Gnatowski Michał, Monkiewicz Waldemar, Kowalczyk Józef, Wieś Białostocka oskarża. Piszą: Truskolasy Lachy, gm. Sokoły Wieś leży przy szosie prowadzącej z Jeżewa do Sokół, w odległości 5 km od Sokół. Przed wojną liczyła 32 gospodarstwa i około 150 mieszkańców. 10 września 1939 r. jeden z pododdziałów 10 dywizji pancernej zatrzymał się ok. godziny 12 na krótki postój we wsi. Żołnierze rozbiegli się po domach poszukując radioodbiorników. W pewnym momencie zaczęli dobijać się i strzelać do mieszkania Władysława Truskolaskiego. Okazało się, że byli tam już dwaj żołnierze niemieccy, którzy w zamieszaniu zostali lekko zranieni przez kolegów. Incydent ten posłużył za pretekst do akcji terrorystycznej. Niemcy przystąpili natychmiast do podpalania zabudowań. Kilku napotkanych mężczyzn-wśród których znalazł się również nieletni Zbigniew Truskolaski syn Jana-ustawili pod płotem zagrody Juliana Truskolaskiego. Z relacji jego żony, Leokadii, wynika, że żołnierze obwiniali Jana Truskolaskiego o szpiegostwo. Zarzut oparty był wyłącznie na spostrzeżeniu, że Jan Truskolaski był ubrany schludniej od innych rolników i znał język niemiecki. W pewnym momencie polecili odstąpić innym mężczyznom na bok. Przed Janem Truskolaskim stanęła grupa żołnierzy, którzy na komendę oficera oddali salwę z karabinów. Truskolaski zginął na miejscu. W tym mniej więcej czasie żołnierze niemieccy zamordowali nieznanego mężczyznę przechodzącego przez wieś. Zamierzał on schronić się do domu Antoniego Truskolaskiego i został zastrzelony, gdy tylko wyszedł na drogę z zabudowań Michaliny Czajkowskiej. Pod wieczór tego samego dnia została zastrzelona na podwórku własnych zabudowań Julia Duchnowska. Inna mieszkanka wsi, Jadwiga Predel, została zastrzelona w momencie, gdy próbowała powstrzymać krowy oddalające się z pastwiska. Opuszczając wieś żołnierze niemieccy zabrali ze sobą Kazimierza Predla i Władysława Truskolaskiego, których przez kilkanaście godzin przetrzymywano w pobliskich Sokołach.

12 Spalono 11 domów i ok. 50 budynków gospodarczych. W 1943 r. żandarmi zamordowali w lasku zwanym choinką koło wsi Truskolasy Lachy trzech Żydów, którzy uciekli z Sokół przed wysiedleniem ludności żydowskiej i korzystając z pomocy miejscowej ludności polskiej ukrywali się na kolonii. Były to dwie kobiety, jedna liczyła ponad 20 lat, druga lat i mężczyzna, Abram Mejłach. Po krótkim czasie został aresztowany i rozstrzelany jeszcze jeden Żyd ukrywający się w tej miejscowości-kapłański. W maju 1944 r. wieś dotknięta została masowymi aresztowaniami. W związku z akcją oddziału partyzanckiego AK dowodzonego przez Tadeusza Westfala ps. Karaś, na kolumnę samochodów niemieckich pod wsią Radule, zabiciem w następnym dniu leutnanta żandarmerii z Tykocina oraz rozstrzelaniem prowokatorów niemieckich przebranych za partyzantów, aresztowano ok osób z Tykocina, Łap, Sokół i okolicznych wsi. Z Truskolas Lachów aresztowani zostali: Apolonia Czajkowska, Józef Czajkowski, Regina Czajkowska, Władysława Czajkowska, Anna Idźkowska, Bolesława Idźkowska, Józef Idźkowski, Wacław Idźkowski, Piotr Łupiński, Janina Maliszewska, Stanisława Maliszewska, Jakub Perkowski, Edward Truskolaski, Jan Truskolaski, Jan Truskolaski, Władysław Truskolaski, Zofia Truskolaska. Z wymienionych osób Apolonia Czajkowska, Regina Czajkowska, Józef Idźkowski i Wacław Idźkowski uciekli w drodze do więzienia w Białymstoku. Pozostałych wywieziono do obozów koncentracyjnych, kobiety do Ravensbriick, mężczyzn do Gross Rosen. Wrócili z obozów: Władysława Czajkowska, Bolesława Idźkowska, Stanisława Maliszewska, Janina Maliszewska, Zofia Truskolaska i Jan Truskolaski. Zginęli: Józef Czajkowski, Anna Idźkowska, Wacław Idźkowski, Wacław Idźkowski syn Józefa, Piotr Łupiński, Jakub Perkowski, Edward Truskolaski, Jan Truskolaski i Władysław Truskolaski. Jeden z mieszkańców wsi, Stanisław Zdrodowski, zginął w Garbowie, ukrywając się po ucieczce z robót przymusowych. Tragiczny los spotkał mieszkankę Truskolas Lach, Leokadię Truskolaską. Jeden z jej trzech synów, Józef, brał udział w kampanii wrześniowej. Wzięty do niewoli a następnie wysłany na roboty przymusowe, trafił do obozu koncentracyjnego w Stutthofie i tam zginął, drugi- Eugeniusz został zabity przez Niemców w Lizie Starej, trzeci-władysław-zginął w Garbowie. Wieś w latach została częściowo odbudowana. Ponownej pacyfikacji Niemcy dokonali 9 sierpnia 1944 r. podczas wycofywania się z regionu. Z relacji Stanisława Czajkowskiego wynika, że żołnierze niemieccy strzelali do strzech budynków pociskami zapalającymi oraz podpalali je w inny sposób. Na kilka dni przed spaleniem wsi rabowali konie, bydło oraz inne mienie mieszkańców. Urządzali także łapanki, zabierając ludzi na roboty przymusowe do kopania okopów. Byli to: Zygmunt Ożarowski oraz Henryk, Bolesław, Lucyna i Henryk Truskolascy. Mieszkańcy wsi, w czasie gdy żołnierze podpalali zabudowania, ukrywali się w pobliskim lesie. We wsi pozostał jedynie Wincenty Maliszewski lat 59, który usiłował ratować płonące zabudowania. Zginął od wybuchu granatu rzuconego przez Niemca. Spalono wówczas 11 domów i ok. 30 budynków gospodarczych. Zrabowano lub spalono 28 koni, 69 krów i 58 szt. trzody chlewnej. Pacyfikacji dokonali żołnierze wchodzący w skład 129 i 367 dywizji piechoty z 55 Korpusu, IV Armii dowodzonej przez gen. T. Hossbacha. Wieś została po wojnie odbudowana. Liczy 35 gospodarstw i około 160 mieszkańców /rok wydania książki 1981/, str Merski Aleksander ze wsi Przechody zginął w 1943 r. w Truskolasach Lachach /str. 233/. W opracowaniu zostały pominięte Wiktoria Truskolaska córka Wojciecha i Stanisława Truskolaska córka Władysława, mieszkanki Truskolas-Lach, które zostały aresztowane również

13 w maju 1944 i wywiezione do obozu niemieckiego w Ravensbruck. Powróciły po wojnie do rodzin. 2. Wincenciak Witold, Oświata regionu łomżyńskiego w okresie okupacji radzieckiej w latach , W: Studia Łomżyńskie, t. 7, Łomża 1996 Okupacja sowiecka 26 września 1939 r. Armia Czerwona opanowała wieś Truskolasy Lachy. Przybycie Armii Czerwonej poprzedziło wycofanie się z tych terenów Niemców.