KATASTROFY BUDOWLANE ISTOTNYM PROBLEMEM BUDOWNICTWA W POLSCE CONSTRUCTION DISASTER AS A KEY ISSUE OF BUILDING CONSTRUCTION IN POLAND

Transkrypt

1 KATASTROFY BUDOWLANE ISTOTNYM PROBLEMEM BUDOWNICTWA W POLSCE CONSTRUCTION DISASTER AS A KEY ISSUE OF BUILDING CONSTRUCTION IN POLAND dr inż. Adam BARYŁKA Centrum Rzeczoznawstwa Budowlanego Sp. z o.o., Warszawa Artykuł recenzowany Streszczenie W artykule przedstawiono zagadnienie katastrofy budowlanej wyjaśniając przyjętą w przepisach prawa definicję tego pojęcia, zasady kwalifikacji zdarzenia katastrofy, postępowania organów nadzoru budowlanego po jej zaistnieniu, przykłady katastrof oraz wyniki, dokonanej w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego, analizy katastrof budowlanych, zaistniałych w Polsce w latach Słowa kluczowe: katastrofy budowlane, budownictwo Summary The paper presents the problem of building disaster explaining adopted law definition of the concepts, principles, skills event of disaster, the conduct of the supervisory authorities of the building after its occurrence, examples of disasters and the results made in the Main Office of Building Control, analysis construction disasters that have occurred in Poland in Keywords: building disaster, building 1. Wprowadzenie do zagadnienia katastrof budowlanych Katastrofy budowlane stanowią istotny problem budownictwa, od początku rozpoczęcia przez człowieka działalności budowlanej do czasów obecnych, obejmujący: wszystkie rodzaje obiektów budowlanych (w trakcie ich budowy i eksploatacji) bez względu na przeznaczenie, wielkość, technologię wykonania, czas wybudowania oraz wszystkie kraje niezależnie od stopnia ich rozwoju społeczno-gospodarczego. O skali problemu świadczy częstotliwość tych niekorzystnych zdarzeń wyrażająca się ich liczbą w okresie roku oraz skutkami bezpośrednimi i pośrednimi, określanymi liczbą osób poszkodowanych oraz rozmiarami strat materialnych. W Polsce pomimo stworzenia systemu przepisów prawa budowlanego ukierunkowanego na ograniczenie liczby powstawania katastrof budowlanych, w dalszym ciągu dochodzi do tego rodzaju zdarzeń, których niestety wciąż nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować. Warto w tym miejscu przypomnieć, że największa katastrofa budowlana w historii współczesnej Polski, doprowadziła do pokrzywdzenia około 1300 osób, w zakresie utraty życia (65 osób), doznania obrażeń (ponad 140 osób), utraty bliskich, utraty mienia lub doznania szkód psychicznych. W artykule, na podstawie prac [1, 2, 3, 7] przedstawiono zagadnienie katastrofy budowlanej wyjaśniając przyjętą, w przepisach prawa definicję tego pojęcia, zasady kwalifikacji zdarzenia katastrofy, postępowania organów nadzoru budowlanego po jej zaistnieniu, przykłady katastrof oraz wyniki, dokonanej w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego, analizy katastrof budowlanych, zaistniałych w Polsce w latach Zagadnienie katastrofy budowlanej w przepisach ustawy Prawo budowlane Ustawa dnia r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2016 r., poz. 290, z późn. zm.) normuje szereg zagadnień istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa obiektów budowlanych (które zilustrowano na rys. 1), w tym: wymagania, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane (zilustrowane na rys. 2), definicję katastrofy budowlanej oraz wymagane postępowanie w przypadku zaistnienia katastrofy budowlanej.

2 BUDOWNICTWO 39 Rys. 1. Przepisy ustawy Prawo budowlane zawierają regulacje w zakresie zagadnienia katastrofy budowlanej [10, 11]. Rys. 2. Wymagania, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane według ustawy Prawo budowlane [10, 11].

3 40 BUDOWNICTWO Odstępstwo od wymagań podstawowych (szczególnie w zakresie wymagania dotyczącego bezpieczeństwa konstrukcji i bezpieczeństwa pożarowego) w czasie: projektowania, budowania, użytkowania lub utrzymywania obiektu budowlanego doprowadza do przejścia tego obiektu w stan: zagrożenia bezpieczeństwa, awarii budowlanej lub katastrofy budowlanej. 3. Definicja pojęcia katastrofa budowlana Jak wynika z pracy [13] szereg podstawowych pojęć stosowanych w budownictwie nie jest jednoznacznie rozumianych nawet w środowisku inżynierów budownictwa, co wywołuje potrzebę zdefiniowania i odpowiedniego rozgraniczenia nw. pojęć, takich jak: usterka, uszkodzenie, awaria, katastrofa; trwałość, niezawodność, bezpieczeństwo, robustness (solidność); naprawa, wzmocnienie, rewitalizacja, modernizacja. Należy w tym miejscu zauważyć, ze pojęcie katastrofa budowlana (oznaczająca zdarzenie zniszczenia) jest niesłusznie utożsamiane z pojęciem awarii budowlanej (oznaczającym zdarzenie uszkodzenia). Problem ten wyjaśniono w pracach [7, 11]. Pojęcie katastrofy budowlanej nie występowało w przepisach rozporządzenia Prezydenta RP z r. oraz w ustawie z dnia r. Definicję pojęcia katastrofa budowlana zapisaną w art. 73 ustawy z dnia r. Prawo budowlane przejęto z przepisów prawa budowlanego z r. rys. 3. Definicję ww. pojęcia zilustrowano na rys. 4. Rys. 4. Definicja pojęcia katastrofy budowlanej wg. art. 73 ustawy Prawo budowlane. Katastrofą budowlaną jest zdarzenie zniszczenia obiektów wyróżnionych na rys. 5 i 6 [1, 7] w tym obiektów nie zaliczanych do obiektów budowlanych, pod warunkiem jednoczesnego spełnienia wszystkich kryteriów zawartych w definicji pojęcia katastrofa budowlana. Pojęcie to obejmuje wszystkie: obiekty budowlane, bez względu na ich: rodzaj, wielkość oraz przewidywany czas istnienia (obiekty stałe i tymczasowe) oraz obiekty zilustrowane przykładowo na rys. 6, z uwagi na ich duże znaczenie dla bezpieczeństwa podczas realizacji robót budowlanych. Rys. 5. Identyfikacja zbioru obiektów, których zniszczenie jest traktowane jako katastrofa budowlana [1, 7]. Rys. 3. Źródło definicji pojęcia katastrofa budowlana przyjętej w ustawie z dnia r. Prawo budowlane [1, 7].

4 BUDOWNICTWO 41 Rys. 6. Obiekty, których zniszczenie jest traktowane jako katastrofa budowlana z uwagi na ich znaczenie dla bezpieczeństwa realizacji robót budowlanych [1, 7]. 4. Przyczyny katastrof budowlanych Zgodnie z pracą [11] przyczyny powstawania katastrof budowlanych można podzielić na przyczyny przedmiotowe i przyczyny podmiotowe. Zagadnienie to zilustrowano na rys. 7. Rys. 7. Przyczyny powstawania katastrof budowlanych [11]

5 42 BUDOWNICTWO 5. Klasyfikacja i sytuacja prawna zdarzenia katastrofy budowlanej Zgodnie z pracą [11] klasyfikację i sytuację prawną zdarzenia katastrofy budowlanej zilustrowano na rys. 8. Fot. 2. Katastrofa wiaduktu budowanego na drodze krajowej nr 1 w miejscowości Ogrodzona, r. źródło: Internet Przykłady katastrof wynikających z przyczyn losowych (katastrofy kategorii II) Rys. 8. Klasyfikacja i sytuacja prawna zdarzenia katastrofy budowlanej [1, 7, 11]. 6. Przykłady katastrof budowlanych 6.1. Przykłady katastrof budowlanych nie wynikających z przyczyn losowych (katastrofy kategorii I) Fot. 3. Zniszczona zapora na zbiorniku Niedów na rzece Witka. W wyniku pęknięcia zapory (wybudowanej w 1962 r.) w dniu r. (wysoka fala zalała okoliczne miejscowości na trasie Bogatynia Zgorzelec oraz sam Zgorzelec) źródło: Internet. Fot. 1. Katastrofa budowlana pawilonu wystawienniczego na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich przy ul. Bytkowskiej 1. Pawilon uległ katastrofie budowlanej w dniu r. o godz podczas odbywającej się dużej imprezy masowej. (Źródło: Wyciąg ze Sprawozdania z działalności komisji powołanej przez Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego w sprawie ustalenia przyczyn i okoliczności katastrofy budowlanej w dniu 28 stycznia 2006 r. pawilonu wystawienniczego przy ul. Bytkowskiej 1 na terenie Międzynarodowych Targów w Katowicach, Warszawa, maj 2006 r.). Fot. 4. Przykład katastrofy budowlanej wywołanej działaniem fali powodziowej powstałej w wyniku katastrofy zapory na zbiorniku Niedów na rzece Witka Zgorzelec źródło: Internet.

6 BUDOWNICTWO 43 Postępowanie wyjaśniające w sprawie przyczyn katastrof prowadzi właściwy miejscowo organ nadzoru budowlanego I instancji powiatowy lub wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego (art. 76 ust.1 pkt 1 w związku z art. 74 ustawy Prawo budowlane). Postępowanie to może przejąć organ wyższego stopnia wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego oraz Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (art. 77 ustawy Prawo budowlane). Postępowanie organów nadzoru budowlanego po zaistnieniu katastrofy budowlanej zilustrowano na rys. 9. Osoby winne za powstanie katastrofy budowlanej podlegają odpowiedzialności zawodowej oraz karnej. Odpowiedzialność zawodowa dotyczy osób pełniących samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, tj. projektanta, kierownika budowy (robót), inspektora nadzoru inwestorskiego, którzy posiadają odpowiednie uprawnienia budowlane i są członkami właściwej okręgowej izby zawodowej [10]. Fot. 5. Przykład katastrofy kamienicy w Katowicach zaistniałej w dniu r. spowodowanej wybuchem gazu źródło: Internet. Rys. 9. Postępowanie organów nadzoru budowlanego po zaistnieniu katastrofy budowlanej [1, 5, 7]. Zdarzenie może być uznane za katastrofę budowlaną, jeżeli spełnia wszystkie kryteria katastrofy budowlanej zawarte w definicji tego pojęcia (art. 73 ustawy Prawo budowlane) por. rys. 10. Fot. 6. Wieś Kłodne, która osunęła się ze zbocza. Uaktywniło się potężne osuwisko ziemi. Doszczętnie zniszczone zostały domy, uszkodzona została sieć energetyczna, wodociągowa i gazowa źródło: Internet. 7. Postępowanie organów nadzoru budowlanego po zaistnieniu katastrofy budowlanej Rys. 10. Algorytm analizy zdarzenia zniszczenia obiektu budowlanego jako katastrofy budowlanej [1, 6, 7]. Przykłady zdarzeń zniszczenia obiektów budowlanych, które: nie zostało uznane za katastrofę budowlaną (nagłe zniszczenie budynku mieszkalnego) zilustrowano na Fot. 7. nie może być uznane za katastrofę budowlaną (nagłe zniszczenie ogrodzenia związanego z budynkiem) zilustrowano na Fot. 8.

7 44 BUDOWNICTWO 8. Rejestr katastrof budowlanych Główny Urząd Nadzoru Budowlanego od 1995 r. prowadzi monitoring katastrof budowlanych w postaci Rejestru Katastrof Budowlanych. Informacje o zaistniałych katastrofach przekazują, do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego, powiatowi lub wojewódzcy inspektorzy nadzoru budowlanego w ramach zadań i kompetencji określonych w art. 76 ust.1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane (por. rys. 11). Fot. 7. Zniszczenie budynku mieszkalnego w Bydgoszczy spowodowane wybuchem gazu spowodowanym celowo przez właściciela, który popełnił samobójstwo r. (dowód list pożegnalny samobójcy) źródło: Gazeta Polska. Rys. 11. Rejestr Katastrof Budowlanych prowadzony w GUNB [1, 2, 3]. Fot. 8. Zniszczenie ogrodzenia związanego z budynkiem nie jest katastrofą budowlaną (źródło: Internet). Zniszczenie ogrodzenia, stanowiącego samodzielny obiekt budowlany nie związany z budynkiem jest traktowane jako katastrofa budowlana. Przykład takiego zdarzenia zilustrowano na Fot. 9. Od 2008 r. rejestr katastrof budowlanych prowadzony jest elektronicznie, jako RKB. Po modernizacji, od 2013 r., ww. rejestr występuje pod nazwą RKB-2. Rejestr Katastrof Budowlanych jest dostępny tylko dla upoważnionych przedstawicieli organów nadzoru budowlanego [7, 10, 11]. Do Rejestru Katastrof Budowlanych są wprowadzane drogą elektroniczną, przez terenowe organy nadzoru budowlanego dane o katastrofach budowlanych (w tym wyniki postępowań wyjaśniających). Dane o zaistniałych katastrofach podlegają analizie, której zakres zilustrowano na rys. 12. Fot. 9. Zniszczenie muru oddzielającego cmentarz Powązki od cmentarza żydowskiego w dniu r. (źródło: Internet). Rys. 12. Analizy zaistniałych katastrof budowlanych [1].

8 BUDOWNICTWO Statystyka katastrof budowlanych zaistniałych w Polsce w latach W niniejszym punkcie artykułu przestawiono, opracowane na podstawie danych GUNB [14], zbiorcze zestawienia dotyczące: Liczby katastrof budowlanych zaistniałych w Polsce w latach (rys. 13); Liczby katastrof budowlanych zaistniałych w Polsce w latach w podziale na kategorie (rys. 14); Struktury katastrof budowalnych w Polsce w latach w podziale na kategorie (rys. 15) oraz Liczby osób poszkodowane w czasie katastrof budowlanych w Polsce w latach (rys. 16). Rys. 15. Struktura katastrof budowalnych w Polsce w latach w podziale na kategorie (w ww. okresie zaistniało 2256 katastrof kategorii I oraz 4348 katastrof kategorii II). Opracowano na podstawie [14]. Rys. 13. Katastrofy budowlane zaistniałe w Polsce w latach (łącznie zaistniały 6404 katastrofy budowlane). Opracowano na podstawie [14]. liczba zabitych 423 osoby (śr. 20 osób/rok), liczba rannych 1326 osób (śr. 63 osoby/rok) Rys. 16. Osoby poszkodowane w czasie katastrof budowlanych w Polsce w latach Opracowano na podstawie [14]. 10. Działalność profilaktyczna organów nadzoru budowlanego zamierzająca do ograniczenia liczby katastrof budowlanych w Polsce Formy działania profilaktycznego Rys. 14. Katastrofy budowlane zaistniałe w Polsce w latach w podziale na kategorie. Opracowano na podstawie [14]. Działalność profilaktyczna organów nadzoru budowlanego zamierzająca do ograniczenia liczby katastrof budowlanych w Polsce przyjmuje formy określone na rys. 17.

9 46 BUDOWNICTWO w urządzenia do stałej kontroli parametrów istotnych dla bezpieczeństwa konstrukcji. Aktualnie na naszym rynku są oferowane liczne urządzenia do stałej kontroli parametrów istotnych dla bezpieczeństwa konstrukcji obiektów budowlanych. Ilustrację idei realizacji ww. przepisu zawarto na rys. 18. Rys. 17. Formy działalności profilaktycznej organów nadzoru budowlanego zamierzające do ograniczenia liczby katastrof budowlanych w Polsce [1, 2]. W dalszej części referatu przytoczę przykłady tylko w zakresie działań na rzecz nowelizacji przepisów prawa i zmiany Polskich Norm Działania na rzecz nowelizacji przepisów prawa i zmiany Polskich Norm W ramach działań podejmowanych przez organy nadzoru budowlanego na rzecz nowelizacji przepisów prawa i zmiany Polskich Norm, przytoczono nw. przykłady działań Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego: 1) Nowelizacja ustawy Prawo budowlane po zaistnieniu katastrofy katowickiej polegająca na: Zaostrzeniu obowiązków właściciela i zarządcy (art. 61 pkt. 2 Pb); Wprowadzeniu obowiązku dokonywania okresowych kontroli (2 razy w roku) obiektów wielkopowierzchniowych (art. 62 ust. 1 pkt. 3 Pb); Wprowadzeniu nowych uprawnień dla organów nadzoru budowlanego (art. 76 ust. 4 Pb). 2) Wystąpienia Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego do Ministra Infrastruktury w sprawie nowelizacji Polskich Norm obciążenia śniegiem i wiatrem. 3) Wprowadzenie przepisu w sprawie obowiązku monitorowania stanu technicznego konstrukcji niektórych obiektów budowlanych. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego zgłosił propozycję wprowadzenia ust. 7 do 204 rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie o następującym brzmieniu: Budynki użyteczności publicznej z pomieszczeniami przeznaczonymi do przebywania znacznej liczby osób, takie jak: hale widowiskowe, sportowe, wystawowe, targowe, handlowe, dworcowe powinny być wyposażone Rys. 18. Schemat ilustrujący ideę monitorowania stanu bezpieczeństwa konstrukcji na przykładzie budynku magazynowego [10, 11]. 11. Podsumowanie i wnioski 1. Zdefiniowanie pojęcia katastrofy budowlanej pozwala na ujednolicenie postępowania zainteresowanych podmiotów oraz organów administracji publicznej właściwych w sprawach robót i obiektów budowlanych w sytuacji wystąpienia zdarzenia katastrofy budowlanej. 2. Zachodzi potrzeba rozpatrzenia możliwości: udoskonalenia pojęcia katastrofa budowlana poprzez doprecyzowanie przepisach ustawy Prawo budowlane kryteriów tego zdarzenia, zdefiniowanie pojęcia awarii budowlanej oraz określenia zasad postępowania w sytuacji zniszczenia drobnych obiektów budowlanych (rezygnacja z postępowania wyjaśniającego). 3. Najwięcej katastrof budowlanych występuje w procesie użytkowania obiektów budowlanych i wynika ze złego stanu technicznego tych obiektów. Świadczy to o zaniedbaniach w zakresie realizacji ustawowych obowiązków przez właścicieli i zarządców obiektów budowlanych. 4. Największa liczba katastrof budowlanych występuje w grupie obiektów budowlanych gospodarczych oraz mieszkalnych. 5. Podczas katastrof budowlanych rocznie ginie średnio 20 osób (natomiast 63 osoby doznają zranień). Należy podkreślić, że zarówno liczba osób zabitych jak i rannych podczas katastrof budowlanych jest niższa od liczby osób zabitych i rannych rejestrowanych rocznie podczas wypadków przy pracy w budownictwie (dane Państwowej Inspekcji Pracy).

10 BUDOWNICTWO 6. Działania organów nadzoru budowlanych, związane z eliminowaniem z budownictwa obiektów budowlanych, stanowiących potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa istotnie wpływają na zmniejszenie liczby katastrof budowlanych. 7. Istotne znaczenie dla bezpieczeństwa obiektów budowlanych mają: wieloletnie publikowanie na stronie internetowej GUNB wyników dokonywanych analiz zaistniałych katastrof budowlanych w Polsce oraz ukierunkowane działania kontrolne organów nadzoru budowlanego wykorzystujące wyniki tych analiz. Literatura 1. Baryłka A., 2016, Katastrofy budowalne w Polsce w latach Referat na XXX Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej pt. Inżynieria bezpieczeństwa Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń Ekomilitaris 2016, Zakopane. 2. Baryłka A., 2016, Katastrofy budowlane istotnym problemem naszego budownictwa. Referat na I Międzynarodowej Konferencji na temat Aktualne problemy badawcze materiałów, technologii i organizacji budownictwa w ujęciu transgranicznym, Białystok. 3. Baryłka A., 2014, Zagadnienia katastrofy budowlanej w ustawie Prawo budowlane, Referat na VII Międzynarodowej Konferencji Bezpieczeństwo Pożarowe Obiektów Budowlanych, Warszawa, Materiały Budowlane nr Baryłka, J., 2000, Katastrofa budowlana w interpretacji przepisów Prawa budowlanego. Referat na XI Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej na temat Inżynieria i Zarządzanie w Sytuacjach Kryzysowych, Warszawa, Rynia. 5. Baryłka J., Borkowski M., Swatek L., 1999, Działalność uczestników procesu inwestycyjnego i eksploatacyjnego oraz właściwych organów nadzoru budowlanego po zaistnieniu katastrofy budowlanej. Przegląd Budowlany nr Baryłka J., Borkowski M., Swatek L., 2000 i 2003, Przepisy budowlane oraz procedury administracyjne. Katastrofy budowlane. (w) Błędy i uszkodzenia budowlane oraz ich usuwanie. Wyd. WEKA. 7. Baryłka J., 2012, Katastrofy budowlane określenia i analiza zdarzeń. Referat na XII Konferencji Naukowo-Technicznej nt. Warsztat pracy rzeczoznawcy budowlanego. Kielce-Cedzyna, z Inżynier Budownictwa Nr 4/ Baryłka A., Baryłka J., 2012, Inżynieria bezpieczeństwa obiektów budowlanych w przepisach prawa. Referat na XXVI Międzynarodowej Konferencji Naukowo- -Technicznej pt. Inżynieria bezpieczeństwa Ochrona przed skutkami nadzwyczajnych zagrożeń Ekomilitaris 2012, Zakopane. 9. Baryłka A., Baryłka J., 2012, Okresowe kontrole jako ważny etap diagnostyki technicznej obiektów budowlanych. Referat na V Krajowej Konferencji Naukowo- -Technicznej ARCHBUD 2012 Problemy współczesnej architektury i budownictwa, Zakopane, Baryłka A., Baryłka J., 2016, Samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. Przewodnik po prawie z komentarzem. wyd. POLCEN, Warszawa. 11. Baryłka A., Baryłka J., 2016, Eksploatacja obiektów budowlanych. Poradnik dla właścicieli i zarządców nieruchomości. wyd. CRB, Warszawa. 12. Baryłka J., 2013, Nakazy rozbiórki jako forma inżynierii bezpieczeństwa obiektów budowlanych w praktyce działania organów nadzoru budowlanego. Referat na Ogólnopolskiej Konferencji nt. Problemy techniczno- -prawne utrzymania obiektów budowlanych, GUNB, Warszawa. 13. Kaszyński J., 2010, Wnioski z XXIV Konferencji Naukowo-Technicznej Awarie Budowlane 2009, Przegląd Budowlany nr Katastrofy budowlane GUNB ( 15. Runkiewicz L., 2011, Charakterystyka materiałowa zagrożeń, awarii i katastrof budowlanych. Materiały Budowlane nr Staropolski W., Jóźwiak I., 2000, Kumulacja błędów wykonawczych jako przyczyna zagrożenia konstrukcji żelbetowych budynków szkieletowych. Przegląd Budowlany nr Szer J., 2016, Analiza zagrożeń związanych z utrzymaniem obiektów budowlanych na podstawie najczęściej występujących błędów. XIV Konferencji Naukowo- -Technicznej nt. Warsztat pracy rzeczoznawcy budowlanego. Kielce-Cedzyna, Żurański J., 2007, Awarie i katastrofy dachów pod ciężarem śniegu w Polsce. Referat na XXIII Konferencji naukowo-technicznej Awarie budowlane. Szczecin Międzyzdroje r. 19. Żurański J.,A., Gaczek M., Fiszer S., 2009, Oddziaływanie wiatrów katastrofalnych na budynki w Polsce. Referat na XXIV Konferencji Naukowo-Technicznej Awarie budowlane, Szczecin Międzyzdroje r.