E-voting, czyli zbliżyć akt wyborczy do obywatela

Transkrypt

1 E-voting, czyli zbliżyć akt wyborczy do obywatela Postęp społeczny, którego doświadczamy niemal każdego dnia, niesie ze sobą wiele zmian. Jedne wyraźnie wpływają na nasze codzienne życie, inne można zauważyć dopiero po jakimś czasie, gdy stają się obiektem analiz i wnikliwych rozważań 1. Zapoczątkowana w latach 40. XX wieku rewolucja naukowotechniczna 2 oraz szeroko pojęta informatyzacja obejmują kolejne dziedziny. Nowoczesne społeczeństwo nie może funkcjonować bez nowoczesnych technologii 3. Możemy robić zakupy bez wychodzenia z domu, dowolnie konfigurować urządzenia czy też monitorować funkcje życiowe za pomocą inteligentnych zegarków 4. Rewolucja ta wydaje się jednak omijać proces wyborczy, który pozostaje niemal niezmienny od kilkudziesięciu lat 5. Czy już wkrótce możemy spodziewać się, że oddanie głosu w wyborach będzie tak proste, jak używanie karty płatniczej? Wybory powszechne uznawane są za jedno z największych osiągnięć cywilizacyjnych współczesnego świata 6 swoimi korzeniami sięgają aż starożytnej Grecji, która stanowi kolebkę demokracji europejskiej 7. Naród w drodze głosowania wybiera swoich przedstawicieli, decydując tym samym o układzie sił politycznych w danym kraju. Nie dziwi więc fakt, iż wybory nazywane są świętem demokracji, a dużą wagę przykłada się do prawidłowości przebiegu procesu wyborczego. W Polsce mamy do dyspozycji różne sposoby głosowania. Oprócz tradycyjnego oddawania głosu w lokalu wyborczym 8, od kilku lat istnieje możliwość głosowania przez pełnomocnika lub korespondencyjnie. Nadrzędnym celem tych zmian było zwiększenie ilości obywateli partycypujących w wyborach. Wynika to z faktu, iż od dłuższego czasu możemy dostrzec coraz to mniejsze zainteresowanie społeczeństwa polityką, a tym samym brak jakiejkolwiek aktywności wśród znacznej części obywateli 9. Regularnie od kilku lat w debacie publicznej pojawia się temat wprowadzenia w Polsce głosowania elektronicznego. Według zwolenników tego pomysłu, taka metoda zdecydowanie ułatwi obywatelom udział w życiu politycznym i sprawi, że frekwencja się zwiększy 10. Czy aby na pewno? Pojęcie e-voting oznacza wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych w procedurze oddawania głosu w wyborach i referendach 11. Termin ten ma bardzo szeroki charakter znaczeniowy. W literaturze związanej z tym zagadnieniem wyróżnia się kilka podstawowych typów głosowania 1 M. Nowina Konopka, Trzy płaszczyzny relacji Internetu z demokracją na tle rozwoju społeczeństwa informatycznego, w: M. Musiał-Karg (red.), Demokracja w obliczu nowych mediów. Elektroniczna demokracja, wybory przez Internet, kampania w sieci, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013, str Rewolucja naukowo-techniczna, w: Encyklopedia PWN w trzech tomach. Tom 3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, str R. Balicki, E-voting przyszłość demokracji?, CBKE e-biuletyn 2008, nr 3, str M. Miller, Internet rzeczy. Jak inteligentne telewizory, samochody, domy i miasta zmieniają świat, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016, str. 101, 143, D. Sześciło, M. Cześnik, R. Markowski, Obywatele i wybory, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2013, str M. Kowalski, Głosowanie przez Internet - dlaczego jeszcze nie w Polsce? Korzyści i zagrożenia związane z wyborami elektronicznymi, Softonet, 25 października 2015 [dostęp: 17 marca 2017], < 7 Por. Demokracja, w: Encyklopedia PWN w trzech tomach. Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, str A. Bień-Kacała, Osobisty udział w procesie wyborczym (zagadnienia wyborcze), w: S. Grabowska, R. Grabowska (red.), Alternatywne sposoby głosowania a aktywizacja elektoratu, Krajowe Biuro Wyborcze, Fundacja PPE, Rzeszów 2007, s M. Wrzalik, Geneza i ewolucja głosowania korespondencyjnego w Polsce, Zeszyty Naukowe Instytutu Administracji AJD w Częstochowie, s. 123 [dostęp: 20 marca 2017], < 10 D. Grodzka, E-demokracja, Infos 2009, nr 14 (61), s L. Porębski, Triumf demokracji czy początek prawdziwych kłopotów?, w: M. Musiał-Karg (red.), Demokracja, dz. cyt., str. 40. str. 1

2 elektronicznego. Można je uporządkować zgodnie z poziomem odchodzenia od tradycyjnych procedur wyborczych. Podstawowym sposobem użycia elektronicznych środków przetwarzania informacji jest wizualizacja wyników wyborów systemy komputerowe pełnią wówczas rolę pomocniczą w głosowaniach tradycyjnych. Od wielu lat dzieje się tak w Polsce, gdzie nadal kluczową rolę odgrywa papierowa karta do głosowania, lecz komputerowo wspomagane jest przekazywanie protokołów wyborczych z jednostek terenowych do centrali krajowej 12. Zwykle system ten sprawdza się bez większych problemów, jednak przykład ostatnich wyborów samorządowych, które miały miejsce w listopadzie 2014 roku, pokazuje niedoskonałość tej metody. Kilkadziesiąt godzin trwało usuwanie błędów uniemożliwiających sprawną pracę członków komisji wyborczych 13. Jednak de facto użycie komputerów w procesie liczenia głosów i ustalania wyników zdecydowanie usprawnia proces wyborczy, dlatego nie jest to dla nas żadne nihil novi. Tymczasem właściwym rodzajem e-votingu jest głosowanie wspomagane elektronicznie. Wyborca przychodzi do lokalu wyborczego, gdzie oddaje głos przy użyciu elektronicznych maszyn do głosowania, które automatycznie zliczają głosy. Z takiego rozwiązania korzystało kilka państwa na świecie, m.in. Belgia, Niemcy, Szwajcaria, Norwegia, Włochy czy też Stany Zjednoczone 14. W większości były to jedynie pewne eksperymenty. W Brazylii pierwsza przymiarka do komputeryzacji wyborów miała miejsce w 1982 roku. Ponad dekadę przygotowywano się do wprowadzenia głosowania elektronicznego, dzięki czemu trzeciego października 1996 roku około 35 milionów Brazylijczyków (około 1/3 elektoratu) udało się do elektronicznych urn wyborczych. W roku milenijnym z tej metody głosowania skorzystało 100% biorących udział w wyborach 15. W kolejnych latach wprowadzono wiele poprawek, aby głosowanie elektroniczne stało się narzędziem weryfikowalnym. Niestety, w krajach, które zdecydowały się na maszyny do głosowania, nadal zdarzają się oszustwa wyborcze oraz problemy z eksploatowanym sprzętem 16. Nowocześniejszą formę e-wyborów stanowi tzw. głosowanie zdalne. Osoba posiadająca czynne prawo wyborcze może oddać głos z dowolnej lokalizacji za pośrednictwem sieci, a ich zliczaniem zajmuje się centralny komputerowy system wyborczy. Zwykle mówi się o głosowaniu przez Internet, jednak ten sposób nie wyklucza głosowania z wykorzystaniem wiadomości SMS, czy za pomocą interaktywnej telewizji 17. Najbardziej znanym przykładem jest Estonia, gdzie wykorzystuje się głosowanie przez Internet od 2005 roku. System ten nie jest zupełnie bezpieczny, ponieważ brakuje mu odporności na komputer używany przez wyborcę, co może skutkować utratą tajności i zmianą składanego przez komputer głosu 18. Doświadczenia innych państw nakazują szczególną ostrożność przy wdrażaniu głosowania elektronicznego. W czerwcu 2012 roku rząd Irlandii zdecydował o zutylizowaniu kupionych za 54 mln euro maszyn do głosowania. Decyzję tę podjął na podstawie analiz niezależnej komisji ekspertów, którzy uznali, że maszyny nie są w pełni zabezpieczone przed włamaniami do systemu. Dodatkowo brak możliwości wydrukowania papierowego potwierdzenia oddania głosu uniemożliwiał weryfikację nieprawidłowości. Zakupione urządzenia spędziły w magazynach aż 10 lat, ani razu nie zostały użyte R. Balicki, E-voting, dz. cyt., str Kompromitacja systemu, Newsweek.pl, 17 listopada 2014, [dostęp: 23 marca 2017], < 14 M. Kowalski, Głosowanie, dz. cyt. 15 M. Czakowski, E-voting na przykładzie Estonii i Brazylii, Studia BAS, s [dostęp: 21 marca 2017], < 16 Amerykanie już głosują. Zamiast kart są maszyny. I pierwsze problemy, TVN24.pl, 27 października 2016 [dostęp: 20 marca 2017], < 17 R. Balicki, A. Preisner, E-voting szanse, możliwości, zagrożenia [dostęp: 23 marca 2017], < 18 M. Kutyłowski, E-voting: głosowanie elektroniczne, Infos 2009, nr 10, str D. Sześciło, M. Cześnik, R. Markowski, Obywatele, dz. cyt., str. 66. str. 2

3 Głosowanie elektroniczne nie zostało expressis verbis ani dopuszczone, ani zakazane w obowiązującej Konstytucji RP 20. Wprowadzenie e-votingu wymagałoby jednak znacznych zmian w obowiązującym prawie wyborczym, które nie przewiduje takiej metody oddawania głosu 21. Wprowadzenie tej możliwości zdecydowanie ułatwiłoby partycypację w życiu publicznym osób z ograniczeniami ruchowymi (niepełnosprawni oraz seniorzy) oraz ludzi często podróżujących, którzy mogliby zagłosować przez Internet. Z pewnością e-wybory ograniczyłby również ilości głosów nieważnych, ponieważ nie byłyby one efektem przypadkowego błędu, lecz świadomej decyzji wyborcy. Niewątpliwą korzyść stanowi fakt, iż wyniki wyborów mogłyby zostać podane tuż po zakończeniu głosowania. Wykorzystanie komunikacji elektronicznej w demokracji bezpośredniej jest coraz częściej postrzegane jako konieczność 22. W roku 2007 firma Millward Brown przeprowadziła wśród Polaków badanie na temat zainteresowania głosowaniem elektronicznym. Okazało się, że 32% osób oddałoby swój głos w najbliższych wyborach parlamentarnych za pośrednictwem Internetu. Co ciekawe, 15% spośród obywateli, którzy nie zamierzali wybrać się do urn, zdecydowałoby się wziąć udział w wyborach, jeśli mogliby zagłosować elektronicznie, a aż 25% osób wahających się nad udziałem w wyborach oddałoby swój głos przez Internet. Według tych badań wprowadzenie takiego głosowania mogłoby zwiększyć frekwencję wyborczą o 8%. 23 Warto mieć na uwadze zagrożenia jakie e-wybory za sobą niosą. Jednym z podstawowych problemów jest konieczność połączenia tajności głosowania z bezpieczeństwem tego procesu. Obecna technologia pozwala na takie rozwiązania, lecz wymagają one wielu lat pracy oraz dużych nakładów finansowych. Stopniowe wyeliminowanie czynnika ludzkiego może okazać się zgubnym rozwiązaniem. Od wyborów oczekujemy bowiem nie tylko, aby były powszechne, równe, bezpośrednie oraz tajne 24, ale przede wszystkim chcemy móc je weryfikować 25. Podczas wyborów elektronicznych może stać się to niemożliwe, ponieważ większość obywateli nie ma specjalistycznej wiedzy informatycznej, która umożliwiałaby podważanie ustaleń komputera. Postęp, z jakim mamy do czynienia w ciągu ostatnich kilkunastu lat, związany z nowymi technologiami, pozwala mieć nadzieję, że proponowane rozwiązania w zakresie głosowania elektronicznego będą cechowały się większą niezawodnością i bezpieczeństwem. Klasyczne głosowanie nie daje stuprocentowej pewności, jednak jest o wiele bardziej weryfikowalne niż inne formy. Być może pewnym rozwiązaniem byłoby wykorzystanie elektronicznych urn, które automatycznie liczą głosy oddane na papierowych kartach 26. Czy już wkrótce na tyle zaufamy systemom informatycznym, aby oddawać głos w wyborach elektronicznych? Uważam, iż zasadniczym problemem w dyskusjach na temat e-votingu jest pominięcie uwarunkowań ustrojowych oraz technicznych. Głosowanie elektroniczne bywa często traktowane jako synonim nowoczesności, a nie narzędzie do osiągnięcia konkretnego celu praktycznego. Aby zbliżyć akt wyborczy do obywatela, nie wystarczy inwestować w alternatywne metody głosowania. Należy w procesie edukacji wychować par excellence człowieka mądrego, mającego świadomość odpowiedzialności za losy własnej ojczyzny. Wszystko inne przyjdzie z czasem. 20 J. Szymanek, E-voting w świetle przepisów Konstytucji RP, Marketing polityczny, 10 czerwca 2013 [20 marca 2017], < 21 Kodeks wyborczy z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 112 z późn. zm.). 22 M. Kutyłowski, E-voting, dz. cyt., str A. Maciejewksa, E-voting: za czy przeciw?, [dostęp: 15 marca 2017 r.] 24 Por. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). 25 Ważną funkcję pełnią mężowie, którzy czuwają nad przebiegiem procesu wyborczego oraz wnoszą ewentualne uwagi do protokołów. 26 Zaprojektował elektroniczną urnę wyborczą. Nikt u nas nie jest nią zainteresowany, wpolityce.pl, 10 grudnia 2014 [dostęp: 19 marca 2017], < str. 3

4 BIBLIOGRAFIA Akty prawne Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Kodeks wyborczy z dnia 5 stycznia 2011 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 112 z późn. zm.). Monografie i opracowania A. Bień-Kacała, Osobisty udział w procesie wyborczym (zagadnienia wyborcze), w: S. Grabowska, R. Grabowska (red.), Alternatywne sposoby głosowania a aktywizacja elektoratu, Krajowe Biuro Wyborcze, Fundacja PPE, Rzeszów D. Sześciło, M. Cześnik, R. Markowski, Obywatele i wybory, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa G. Browning, Elektroniczna demokracja. Wybory w Internecie, ZNI MIKOM, Warszawa M. Kutyłowski, E-voting: głosowanie elektroniczne, Infos 2009, nr 10. M. Miller, Internet rzeczy. Jak inteligentne telewizory, samochody, domy i miasta zmieniają świat, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016, str. 101, 143, 175. M. Musiał-Karg, Elektroniczne referendum w Szwajcarii, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań M. Nowina Konopka, Trzy płaszczyzny relacji Internetu z demokracją na tle rozwoju społeczeństwa informatycznego, w: M. Musiał-Karg (red.), Demokracja w obliczu nowych mediów. Elektroniczna demokracja, wybory przez Internet, kampania w sieci, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń R. Balicki, E-voting przyszłość demokracji?, CBKE e-biuletyn 2008, nr 3. Artykuły w czasopismach, publikacjach nieperiodycznych, na stronach www A. Maciejewksa, E-voting: za czy przeciw?, [dostęp: 15 marca 2017 r.] Amerykanie już głosują. Zamiast kart są maszyny. I pierwsze problemy, TVN24.pl, 27 października 2016 [dostęp: 20 marca 2017], < D. Grodzka, E-demokracja, Infos 2009, nr 14 (61). J. Szymanek, E-voting w świetle przepisów Konstytucji RP, Marketing polityczny, 10 czerwca 2013 [20 marca 2017], < Kompromitacja systemu, Newsweek.pl, 17 listopada 2014, [dostęp: 23 marca 2017], < M. Czakowski, E-voting na przykładzie Estonii i Brazylii, Studia BAS, s [dostęp: 21 marca 2017], < M. Kowalski, Głosowanie przez Internet - dlaczego jeszcze nie w Polsce? Korzyści i zagrożenia związane z wyborami elektronicznymi, Softonet, 25 października 2015 [dostęp: 17 marca 2017], < M. Kutyłowski, E-voting: głosowanie elektroniczne, Infos 2009, nr 10. M. Wrzalik, Geneza i ewolucja głosowania korespondencyjnego w Polsce, Zeszyty Naukowe Instytutu Administracji AJD w Częstochowie, s. 123 [dostęp: 20 marca 2017], < str. 4

5 R. Balicki, A. Preisner, E-voting szanse, możliwości, zagrożenia [dostęp: 23 marca 2017], < R. Balicki, E-voting przyszłość demokracji?, CBKE e-biuletyn 2008, nr 3, str. 1. Zaprojektował elektroniczną urnę wyborczą. Nikt u nas nie jest nią zainteresowany, wpolityce.pl, 10 grudnia 2014 [dostęp: 19 marca 2017], < str. 5