SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE PYLEK ROSLIN WSROD NAS - ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI

Transkrypt

1 SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE PYLEK ROSLIN WSROD NAS - ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI SZCZECIN

2 Urz^d Marszatkowski Wojewodztwa Zachodniopomorskiego Urz^d Miasta Szczecin Sekcja Aerobiologiczna Polskiego Towarzystwa Botanicznego Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody Katedra Taksonomii Roslin i Fitogeografii Wydzialu Biologii Uniwersytetu Szczecinskiego PYLEK ROSLIN WSROD NAS ASPEKTY FENOLOGICZNE I ZAGROZENIE ALERGENAMI PYLKOWYMI SYMPOZJUM AEROBIOLOGICZNE Szczecin STRESZCZENIA

3 KOMITET ORGANIZACYJNY dr hab. Agnieszka Grinn-Gofron prof US dr hab. Malgorzata Puc dr Agnieszka Strzelczak mgr Aleksandra Kruczek mgr Alina Stacewicz Aleksandra Bednarz Sylwia Pawlowska

4 POROWNANEE SEZONOW PYLKOWYCH OLSZY {ALNUS L.) NA TERENIE LUBLINA I ROZTOCZA SRODKOWEGO W 2014 ROKU Elzbieta Weryszko-ChmieIewska\a Piotrowska-Weryszko^, Beata Zuraw', Aneta Sulborska', Ewa Maciejewska^ Dagmara Sadowska' 'Katedra Botaniki, IJniwersytet Przyrodniczy, ul. Akademicka 15, Lublin Zakiad Ekologii Ogolnej, Uniwersytet Przyrodniczy, ul. Leszczynskiego 58, Lublin ^Roztoczanska Stacja Naukowa w Guciowie, Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej, AL Krasnicka 2 cd, Lublin Slowa kluczowe: st^zenie pylku, Lublin, Roztoczanski Park Narodowy W Polsce na stanowiskach naturalnych wyst^puj^ trzy gatunki olszy: olsza czama {Alnus glutinosa Gaertn.), olsza szara {Alnus incana L.) i olsza zielona {Alnus viridis Chaix), z ktorych najcz^sciej spotykana jest ta pierwsza. Olsze sq gatunkami pionierskimi charakteryzuj^cymi si? niewielkimi wymaganiami siedliskowymi, Preferuj^ jednak tereny podmokte, bagienne i okresowo zalevvane. Cz?sto spotykane s^ przy brzegach rzek (Seneta i Dolatowski, 2004) stanowi^c skladnik l?g6w oraz na terenie bagiennych lasow i zarosli, gdzie tworz^ olsy. Olsza wytwarza rozdzielnoptciowe, wiatropylne kwiaty. Kwiaty m?skie s^ zgrupowane w zoho-brunatne, zwisaj^ce kotki dlugosci 6-12 cm i produkuj^ bardzo duze ilosci (j^den kwiatostan okoio 20 mln ziaren) pylku o silnych wlasciwosciach alergizuj^cych (Piotrowska, 2008). Przenoszony przez wiatr pylek olszy rejestrowany jest w preparatach aerobiologicznych, pochodz^cych z miejsc znacznie oddalonych od siedlisk wyst^powania tych roslin. Alergeny pylku olszy pojawiajcj si? w powietrzu atmosferycznym jako jedne z pierwszych, zaraz po alergenach pylku leszczyny. Najwyzsze st?zenia ziaren pylku tego taksonu notowane s^ najcz?sciej w drugiej dekadzie marca i mog^ osi^gac wartosci przekraczajqce 2000 ziaren/m' powietrza (Weryszko-Chmielewska i Piotrowska-Weryszko, 2014). Jest to szczegolnie istotne ze wzgl?du na fakt, iz pierwsze objawy alergiczne u osob wrazliwych pojawiaj^ si? przy st?zeniu przekraczaj^cym wartosc 45 ziaren/m^ powietrza. Natomiast po ekspozycji na st?zenie powyzej 85 ziaren/m^ objawy ze strony gomych drog oddechowych wyst?puj^ u wszystkich chorych uczulonych na alergeny pylku olszy (Rapiejko, 2007). Material i Metody W roku 2014 przeprowadzono monitoring ziaren pylku Alnus L. w powietrzu Lublina oraz Guciowa (Roztocze Srodkowe). Odleglosc mi?dzy punktami badawczymi wynosila okolo 100 km. W obu miejscowosciach zastosowano metod? wolumetryczn^ z wykorzystaniem aparatu typu Hirsta (Lanzoni VPPS 2000), ktory flinkcjonowal w sezonie wegetacyjnym w trybie ci^glym. W Lublinie aparat do mierzenia st?zenia pylku usytuowany by! w dzielnicy Srodmiescie na wysokosci 18 m, zas w Guciowie (otulina Roztoczahskiego Parku Narodowego) znajdowal si? na -38-

5 terenie ogrodka meteorologicznego Roztoczanskiej Stacji Naukowej Uniwersvletu Marii Curie- Sklodowskiej na wysokosci 2,5 m nad poziomem gruntu. Preparaty analizowano w mikroskopie swietlnym zliczaj^c ziama z czterech poziomych pasow szkielka mikroskopowego o dlugosci 48 mm. Celem lepszego uwidocznienia sporomorf barwiono je fiiksyn^ zasadow^. Wynik wyrazono jako srednie dobowe koncentracje ziaren pylku w 1 m^ powietrza. Analizowano wartosci st?zen oraz dynamik? sezonow. Dtugosc sezonu pylkowego wyznaczono metody 98% przyjmuj^c za jego pocz^tek i koniec dni, gdy skumulowana liczba ziaren pylku osi^gn^la odpowiednio 1% i 99% sumy rocznej. Okreslono takze liczb? dni z koncentracje ziaren rown^ lub przekraczajgc^ wartosci progowe. Wyniki i Wnioski Sezon pylkowy olszy wyznaczony metody 98% trwal okolo 6 tygodni w obu punktach badawczych: 40 dni w Lublinie oraz 44 dni w Guciowie. Na Roztoczu pocz^tek sezonu odnotowano , zas w Lublinie Daty konca sezonu niemal si? pokrywaly, gdyz w Lublinie by! to 28.03, zas w Guciowie Porownuj^c wartosci sezonowego indeksu pylkowego (SPl) w obu miejscowosciach zauwazono ponad dwukrotnie wi?cej sporomorf w aeroplanktonie Lublina (11709) anizeli Guciowa (4946). Miesi^cem o najwyzszych koncentracjach ziaren pylku olszy byl marzec, kiedy to w powietrzu Lublina odnotowano 94% sezonowej sumy pylku, zas w Guciowie 88%. Sezon pylkowy w Lublinie charakteryzowal si? wyst^pieniem jednego wyraznego piku, przy ktorym zaznaczyly si? najwyzsze koncentracje trwaj^ce 8 dni ( ), podczas gdy w Guciowie zarejestrowano dwa piki: jeden wysoki i drugi zdecydowanie nizszy. Okres z najwyzszym st?zeniem ziaren pylku w powietrzu na terenie Roztocza Srodkow^ego trwal tydzien ( ). Daty wystgpienia najwyzszego dobowego st?zenia ziaren pylku olszy w obu punktach byly bardzo zbiezne: 9.03 Guciow oraz Lublin. Jednak maksymalna ilosc sporomorf olszy w powietrzu Lublina byla prawie 3,5 razy wi?ksza (3392 z/m') w porownaniu z Guciowem (988 z/m'). Analiza wartosci progowych, przy ktorych wyst?puje pierwsze objawy alergii na alergeny olszy wykazala, ze wrazliwi pacjenci na Wyzynie Lubelskiej i na terenie Roztocza Srodkowego byli narazeni na antygeny Alnus przez 18 dni, przy czym 50% tego okresu stanowily dni z najwyzszymi koncentracjami ziaren pylku przewyzszaj^cymi 120 sporomorf w I m^ powietrza. W obu punktach badawczych charakterystyki sezonow pylkowych byly bardzo podobne zwyj^tkiem cechy ilosciowej. W aeroplanktonie Lublina zarejestrowano ponad dwa razy wi?cej pylku w porownaniu z Roztoczem. Przyczyn^ tego mogto bye usytuowanie aparatu pomiarowego w Guciowie na niewielkiej wysokosci (2,5 m) za oslon^ z brzoz i sosen utrudniajcfccj nawiewanie pylku olszy z nizej polozonych terenow terasy zaiewowej Wieprza. Duze ilosci pylku olszy zarejestrowane w powietrzu Lublina wynikaj^ z obecnosci wielu stanowisk Alnus zlokalizowanych w dolinie Bystrzycy w pohidniowej cz?sci miasta. Osoby wrazliwe w Lublinie i Guciowie byly narazone przez ponad 2 tygodnie marca na ryzyko wyst^pienia alergii pylkowej wywolanej alergenami olszy. Literatura Piotrowska K Ecological features of flowers and the amount of pollen released in Corylus avellana (L.) and Alnus glutinosa (L.) Gaertn. ActaAgrobotanica 61(1): Rapiejko P Alergeny pylku olszy. Alergoprofil 3(3): Seneta W. Dolatowski J Dendrologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Weryszko-Chmielewska E. Piotrowska-Weryszko K Charakterystyka sezonow pylkowych wybranych taksonow roslin w Lublinie w latach W: E. Weryszko- Chmielewska (red.). Ziama pylku i zarodniki grzybow w powietrzu roznych regionow Polski. Norbertinum, Lublin. -39-