W POSZUKIWANIU WYCHOWAWCZEJ WARTOŚCI ZASADY FAIR PLAY IN SEARCH OF EDUCATIONAL VALUE OF THE "FAIR PLAY" PRINCIPLE

Transkrypt

1 Kaźmierczak Arkadiusz. W poszukiwaniu wychowawczej wartości zasady fair play = In search of educational value of the "fair play" principle. Journal of Health Sciences. 2014;4(13): ISSN / X DOI: /zenodo The former journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item ( ). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised: Accepted: W POSZUKIWANIU WYOWAWCZEJ WARTOŚCI ZASADY FAIR PLAY IN SEAR OF EDUCATIONAL VALUE OF THE "FAIR PLAY" PRINCIPLE Arkadiusz Kaźmierczak Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Łódzki Słowa kluczowe: edukacja olimpijska w szkole, etyczne wartości fair play w sporcie i społeczeństwie Key words: Olympic education at school, ethical values of "fair play" in sport and society Streszczenie Autor nawiązuje do uniwersalnej cechy zasady fair play jako wartości moralnej w działaniach społecznych, w tym także działaniach na polu kultury fizycznej. W tym kontekście omawia zasadność istnienia fair play w aktywności sportowej, stosunkach międzyludzkich oraz edukacji szkolnej, wskazując na jej pedagogiczne walory. Weryfikacją empiryczną tych założeń jest próba określenia postaw wobec zasady fair play uczniów (1263 chłopców i 1272 dziewcząt) z 28 łódzkich szkół gimnazjalnych. Proces badawczy uwzględnia cztery komponenty postaw fair play, które odnoszą się do równości szans, odpowiedzialności, zdrowia oraz przestrzegania przepisów. Wyniki badań wskazują, że zarówno u dziewcząt jak i chłopców badanej grupy gimnazjalistów aktywność sportowa znacząco różnicuje postrzeganie zasady fair play w kontekście przedstawionych komponentów. W końcowej 410

2 części autor podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, czy wychowanie - w sporcie i życiu codziennym - w duchu fair play jest edukacyjną szansą dla współczesnego systemu oświaty. Abstract The author refers to the universal characteristics of fair play as a moral value in social activities, including activities in the field of physical culture. In this context, he discusses the legitimacy of fair play in sports activities, relationships and school education, highlighting its educational qualities. Empirical verification of these assumptions is an attempt to determine pupils attitudes towards fair play (1263 boys and 1272 girls) from 28 junior secondary schools in Lodz from the perspective of their participation in selected forms of sports activity. The research process takes into account four components of attitudes to fair play, which relate to equality of opportunities, responsibility, health and compliance with rules. The study results indicate that sports activity of both boys and girls of junior high school significantly differentiates the perception of fair play in the context of the illustrated components. In the final section the author attempts to answer the question whether education - in sport and everyday life - in the spirit of fair play is an educational opportunity for the modern education system. Wprowadzenie Sport jako integralna część życia społecznego w swojej aksjologii nawiązuje do etycznego i honorowego zachowania nie tylko podczas zawodów sportowych, ale również promuje wskazane wartości w życiu codziennym. Szacunek, przyjaźń, umiejętność współpracy w grupie, przestrzeganie pisanych i niepisanych zasad, do których zalicza się; równość, szlachetność, solidarność, doskonałość oraz tolerancja nawiązują do humanistycznych wartości współczesnego sportu, ściśle utożsamianych z zasadą czystej gry. Termin "fair play" 1 obejmuje grupę społecznych i moralnych wartości, które przez teoretyków i praktyków współczesnego sportu określany jest jako respekt wobec ogólnie przyjętych zasad, szacunek wobec kolegów, trenerów, sędziów oraz ich decyzji, szacunek dla przeciwnika, równość szans udziału w rywalizacji sportowej oraz umiejętność zwyciężania i przegrywania. Są to wartości pożyteczne społecznie, posiadające potencjał wychowawczy dzięki możliwości stosowania powszechnie akceptowanych - bodźców pedagogicznych, kształtujących moralną stronę charakteru wychowanka. Z. i R. Żukowscy podkreślają znaczenie czystej gry nie tylko w wychowaniu fizycznym i rywalizacji sportowej, ale nawiązują do konieczności funkcjonowania zasady fair play w szeroko pojętej aktywności społecznej, ze szczególnym wskazaniem na rodzinę, pracę, szkołę lub politykę. W ujęciu autorów znaczenie wartości fair play wzrasta wprost proporcjonalnie do rozwoju cywilizacji, twierdząc, że fair play jest z jednej strony regulatorem życia sportowego, społecznego, zawodowego, politycznego; z drugiej zaś punktem wyjścia do oceny zachowania i postępowania człowieka. Znaczenie jej wzrasta wtedy, gdy przypisujemy jej walor moralny. Podnosi to jej wymiar wartości uniwersalnej w całokształcie życia społecznego, w tym i sportowego (Żukowska i Żukowski 2010). 1 (z ang.) to czysta, uczciwa, szlachetna gra 411

3 Znaczenie pojęcia fair play było rozumiane i modyfikowane wraz z rozwojem społecznym oraz istniejącym systemem wartości. Zdaniem W. Lipońskiego pojęcie fair play powstało na Wyspach Brytyjskich w kulturze brytyjskich Celtów i odnosiło się do przestrzegania określonych reguł w trakcie prowadzenia działań wojennych (Lipoński 1996). Właściwe wyrażenie fair play pierwotnie zostało użyte przez Williama Szekspira w sztuce Życie i śmierć Króla Jana, w której odnosił się do szlachetnego zachowania wobec przeciwników. dając początek powszechnemu stosowaniu tego pojęcia w społecznych zachowaniach. According to the fair play of the world, Let me have audience (Shakespeare 1615). Zgodnie z zasadami fair play tego świata, dajcie mi posłuchanie (Lipoński 2014). Z kolei Pierre de Coubertin francuski arystokrata i pedagog - ojciec nowożytnego ruchu olimpijskiego - w sporcie widział arenę przyjaznych kontaktów międzyludzkich oraz źródło edukacji moralnej młodego pokolenia. Propagując rywalizację sportową w duchu fair play głosił w życiu ważny jest nie triumf, lecz walka, istotna rzeczą jest nie zwyciężać lecz umiejętnie toczyć rycerski bój (De Coubertin 2000). Teraźniejsze znaczenie pojęcia fair play w znacznym stopniu nawiązuje do reguł i wartości zarówno z etosu rycerskiego, jak również ideału dworzanina epoki renesansu oraz wzoru wychowania gentlemana w szkolnictwie XIX wiecznej Anglii. Czysta gra w ujęciu J. Lipca wpisuje się w nurt zakazu twierdząc, że nikt nie powinien wygrywać w sposób nieuczciwy lub niezbyt czysty, albowiem taki sposób zwycięstwa jest przeciwieństwem elementarnej sprawiedliwości, niweluje godność zwycięscy. Jedynie sensowna i moralnie dopuszczalna rywalizacja dotyczy równych sobie oraz walczących w tych samych warunkach i z takim samym udziałem czynników losowych (Lipiec 1999). Wspomniana wcześniej Z. Żukowska określa zasadę fair play jako piękną, czystą grę, odnosząc ją do działań nie tylko zgodnych z przepisami, ale również nawiązuje do kilku reguł/komponentów wyrażających wartości moralne; - regułę równości zewnętrznych warunków walki, określaną jako identyczność szans w rywalizacji (reguła równości szans), - regułę świadomej rezygnacji z możliwości nieuczciwego zwycięstwa (reguła odpowiedzialności), - regułę poszanowania dla przeciwnika w ramach obowiązujących zasad etycznych (reguła zdrowia), - regułę dobrowolnego podporządkowania się przepisom i tradycjom, czyli poszanowanie obowiązujących przepisów i reguł (reguła przestrzegania przepisów) (Żukowska 2009). Nieco odmienne rozumienie podstawowych komponentów fair play prezentuje J. Nowocień twierdząc, że dzięki ustalonym regułom można analizować postawy wobec fair play, oceniać je oraz wartościować. Według autora komponent równości szans obejmuje głównie możliwość zapewnienia sportowcom jednakowych warunków zarówno udziału w zawodach, w walce sportowej, jak też w treningu w przygotowaniu do zawodów. Równość 412

4 szans wyraża się również równością wszystkich ludzi wobec siebie. Choć sport ma na celu wyłonienie tego najlepszego - mistrza, to ma też reguły, w których postępują wszyscy tak samo. Sportowcy różnicują się po stracie, w drodze do mety. Środkiem różnicującym bywa talent, pracowitość i systematyczność. Równość szans sprzyja wychowaniu w tolerancji i poszanowaniu odmienności i indywidualności człowieka.,,odpowiedzialność wyraża się zdolnością i gotowością jednostki do ponoszenia konsekwencji za własne postępowanie, w tym także w obliczu niepowodzeń i porażek. Ta wartość ma szczególne znaczenie w życiu społecznym. Sport daje możliwości jej osiągania, choćby przez fakt, że sportowiec zwykle sam decyduje, kiedy i jak zaatakować. W konsekwencji to on odpowiada za efekt końcowy zmagań sportowych.,,zdrowie wyznacza granice między sukcesem a właściwościami organizmu. Zdrowie jest bardzo ważną kwestią w sporcie. Postawa wobec zdrowia jest troską jednostki zarówno o własne zdrowie, jak też o zdrowie partnera sportowego w szeroko rozumianej aktywności fizycznej.,,przestrzeganie przepisów i reguł jest świadomym aktem poddawania się jednostki obowiązującemu prawu. Przestrzeganie przepisów w sporcie jest podstawowym obowiązkiem ludzi uprawiających go, albowiem warunkuje to osiągnięcie rzetelnego sukcesu, a więc i satysfakcji z aktywności sportowej. Ta wartość ma szeroki wymiar społeczny i obywatelski. Ukształtowane w sporcie postawy wobec przepisów i praw zwykle są przenoszone poza sport, wprowadzane są do codziennego życia (Nowocień 2014). Cel pracy Celem badawczym niniejszego opracowania jest próba określenia postaw wobec zasady fair play uczniów łódzkich szkół gimnazjalnych, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu aktywności sportowej badanej grupy. W procesie badawczym uwzględniono cztery komponenty fair play odnoszące się do takich cech jak; równości szans, odpowiedzialność, zdrowie oraz przestrzeganie przepisów w sporcie i życiu codziennym. Dla potrzeb niniejszego opracowania sformułowano kilka podstawowych pytań badawczych: Które z wymienionych cech (równość szans, odpowiedzialność, zdrowie oraz przestrzeganie przepisów) charakteryzujących postawę fair play mają największe znaczenie w sporcie i w życiu codziennym według opinii badanej grupy uczniów? Czy istnieją istotne różnice pomiędzy chłopcami i dziewczętami w postrzeganiu zasady fair play w kontekście równości szans, odpowiedzialności, zdrowia oraz przestrzegania przepisów w sporcie i życiu codziennym? W jakim stopniu poziom aktywności sportowej badanej grupy uczniów (aktywnych sportowo i nieaktywnych sportowo) determinuje zachowania fair play w sporcie i życiu codziennym? Materiał i metody Badaniami zostało objętych 2555 uczniów (1263 chłopców i 1271 dziewcząt) z 28 łódzkich szkół gimnazjalnych zlokalizowanych w dzielnicach Śródmieście, Bałuty, Polesie, 413

5 Górna oraz Widzew 2. Badania prowadzono w na przełomie roku 2011 i 2012 z zastosowaniem metody doboru celowego. Kryterium podziału na grupy porównawcze stanowiła płeć oraz poziomu aktywności sportowej badanej grupy uczniów. W procesie badawczym zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z zastosowaniem techniki ankietowej, wykorzystując dla potrzeb opracowania wybrane zmienne z kwestionariusza ankiety pt. Fair play w sporcie i życiu 3. Zgromadzony materiał empiryczny poddano analizie statystycznej za pomocą programu SPSS Statistics 21. W celu zbadania zależności pomiędzy zmiennymi kategorialnymi płeć uczniów oraz poziom aktywności sportowej - zastosowano Test niezależności chi-kwadrat χ2 (). Weryfikację zmiennych przeprowadzono przy poziomie istotności α = 0,05 (Szymczak 2010). Wyniki Dla osiągnięcia złożonych celów badawczych wykorzystano pytanie 11 ankiety, którego zadaniem było określenie przez uczniów istotności czterech komponentów fair play równości szans, odpowiedzialność, zdrowie oraz przestrzeganie przepisów w sporcie i życiu codziennym) w sporcie i codziennych sytuacjach życiowych. W pytaniu Które z wymienionych cech charakteryzujących postawę fair play mają według Ciebie największe znaczenie w sporcie i w życiu? badani uczniowie mieli do wyboru trzy stopniową skalę, w której 1 oznacza istotne znaczenie, 2 mało istotne, 3 jest bez znaczenia. Z uwagi na fakt, że znaczna liczba badanej grupy uczniów nie udzieliła odpowiedzi na wszystkie zapytania zawarte w powyżej tabeli, do analizy zostały zakwalifikowane wyłącznie pełne odpowiedzi (ok % pełnych ankiet), stąd liczba (n) badanych jest różna przy opisywaniu zmiennych w tabelach. Równość szans jako komponent postawy fair play Równość szans w wymiarze społecznym, kulturowym i politycznym odnosi się do prawa równego traktowania i życia wolnego od wszelkiej dyskryminacji bez względu na wiek, płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, poglądy polityczne, wyznawaną religię lub niepełnosprawność. Równość szans traktowana jako reguła określająca zasadę czystej gry jest interpretowana jako kanon identycznych, zewnętrznych warunków rywalizacji zarówno w sporcie jak i w codziennych zachowaniach życiowych. 2 Wszystkie szkoły uczestniczyły w projekcie Jestem Fair skierowanym dla szkół gimnazjalnych przez Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego i UMŁ we współpracy z MSWiA i MSiT (kierownik projektu dr J. Kowalska). Główny cel programu odnosił się do propagowania idei fair play, jako wychowawczego elementu zwalczania rasizmu, ksenofobii i antysemityzmu oraz dążenia do upowszechniania postawy większego zrozumienia dla innych kultur i wyznań w całej Unii Europejskiej. 3 Kwestionariusz ankiety Fair play w sporcie i w życiu został udostępniony, zmodyfikowany i wykorzystany w badaniach za zgodą Z. i R. Żukowskich. 414

6 Tab. 1. Równość szans w rywalizacji sportowej Równość szans Fair play w sporcie n % N % n % Istotne , , ,9 mało istotne , , ,4 bez znaczenia 86 9,3 40 4, ,7 χ2 = 22,95 df=2 (p < 0,005) Tab. 2. Równość szans w działaniach społecznych `Równość szans Fair play w życiu codziennym n % N % n % Istotne , , ,5 mało istotne , , ,3 bez znaczenia 96 10,9 52 5, ,2 χ2 = 24,18 df=2 (p = 0,005) W wyniku uzyskanych odpowiedzi stwierdzono, że grupa badanych uczniów z łódzkich szkół gimnazjalnych w wysokim stopniu, uznaje równość szans za istotny komponent postawy fair play w sporcie (tab. 1.; 81,9%) oraz życiu codziennym (tab. 2.; 70,5%). Tylko niewielki procent uczniów, uznał wskazaną wartość jako nieistotną bez znaczenia w rywalizacji sportowej (6,7%) oraz w codziennych zachowaniach życiowych (8,2%). Warto podkreślić, że dziewczęta w porównaniu z badaną grupą chłopców wykazują większe przekonanie do zasadności istnienia równości szans jako wartości postawy fair play, uznając ją za istotną zarówno w sporcie (tab. 1.; - 85,9%, - 78,2%) jak i życiu codziennym (tab.2; -75,0%, - 65,8%). W tym przypadku grupa badanych chłopców w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazała dezaprobatę dla opisanej wartości, oceniając ją jako mało istotną i bez znaczenia w aktywności sportowej ( - 21,7%; - 14,5 %) oraz codziennym życiu ( 34,2%; 35,0 %). Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi zmiennymi nie tylko w wymiarze aktywności sportowej (tab.1; χ2 = 22,95, df=2 ), ale również życiu codziennym (tab.2; χ2 = 24,18, df=2 ). 415

7 Tab. 3. Poziom aktywności sportowej a równość szans w sporcie i w życiu codziennym Równość szans Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym AS NS AS NS N % n % n % n % istotne , , , ,5 mało istotne , , , ,8 bez znaczenia 70 3,9 34 7, ,2 33 7,7 χ2 = 12,35 df=2 (p < 0,005) χ2 = 1,93 df=2 (p > 0,05) Zawarte w tabeli 3. dane dotyczące porównania stosunku uczniów aktywnych sportowo (AS) i nieaktywnych sportowo (NS) wobec reguły równości szans jako komponentu postawy fair play, wskazują na statystyczną zależność pomiędzy badanymi grupami wyłącznie w przejawach aktywności sportowej (χ2 = 12,35, df=2 ). Uczniowie aktywni sportowo w nieznacznie większym stopniu akceptują regułę odnoszącą się do równości szans jako istotnego przejawu zachowania fair play w sporcie (82,0%) oraz życiu codziennym (79,8%). Z kolei uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym procencie negatywny mało istotny i bez znaczenia - stosunek do opisanej reguły, zarówno w rywalizacji sportowej (NS-20,2%; AS-18,2%) jak i zachowaniach społecznych (NS-32,5%; AS-29,6%). Odpowiedzialność jako komponent postawy fair play Odpowiedzialność w ujęciu definicyjnym oznacza obowiązek moralny lub prawny ponoszenia konsekwencji za czyny swoje lub innych 4. W kontekście zasady fair play, odpowiedzialność odnosi się do świadomej rezygnacji z szansy nieuczciwego zwycięstwa, eliminując wygraną za wszelką cenę zarówno w sporcie jak i w zachowaniach społecznych. Tab. 4. Odpowiedzialność w rywalizacji sportowej Odpowiedzialność Fair play w sporcie n % n % n % Istotne , , ,9 mało istotne , , ,9 bez znaczenia 82 8,9 53 5, ,2 χ2 = 18,69 df=2 (p < 0,005)

8 Tab. 5. Odpowiedzialność w działaniach społecznych Odpowiedzialność Fair play w życiu codziennym n % n % n % Istotne , , ,2 mało istotne , , ,2 bez znaczenia 80 9,1 40 4, ,9 χ2 = 24,58 df=2 (p <0,005) Wyniki badań zawarte w tabelach 4. i 5. w sposób istotny wskazują, że grupa badanych uczniów z łódzkich szkół gimnazjalnych w wysokim stopniu, uznaje odpowiedzialność za ważną regułę zasady fair play w życiu codziennym (76,9,2%) oraz sporcie (66,5%). Niepokojący wydaje się fakt, że znaczny odsetek uczniów uznał odpowiedzialność za mało istotną (21,9%) oraz bez znaczenia (7,2%) cechę w rywalizacji sportowej, przypisując jej większe znaczenie w codziennych zachowaniach życiowych. Uzyskane wyniki dowodzą, że dziewczęta wykazują większe przekonanie do waloru odpowiedzialności jako postawy fair play od badanej grupy chłopców, uznając wymienioną wartość jako istotnie ważną w życiu codziennym (tab.5; -85,3%, - 76,9%) oraz w sporcie (tab.4; - 75,3%, - 66,5%). Warto nadmienić, że chłopcy badanej grupy w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazują kontestację dla opisanej wartości, oceniając ją jako mało istotną i bez znaczenia w aktywności sportowej (tab. 4.; 33,5%) oraz codziennym życiu (tab.5; 23,2 %). Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi zmiennymi zarówno w sporcie (tab. 4.; χ2 = 18,69, df=2) oraz życiu codziennym (tab. 5.; χ2 = 24,58, df=2). Tab. 6. Poziom aktywności sportowej a reguła odpowiedzialności w sporcie i w życiu codziennym Odpowiedzialność Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym AS NS AS NS n % n % n % n % Istotne , , , ,2 mało istotne , , , ,6 bez znaczenia 99 5,5 37 8,4 67 3,8 31 7,2 χ2 = 35,04 df=2 (p<0,005) χ2 = 12,2 df=2 (p<0,005) 417

9 Analiza uzyskanych wyników badań (tab. 6.) w porównywanych grupach - uczniów aktywnych (AS) i nieaktywnych (NS) sportowo - wykazała znaczne różnice w ocenie odpowiedzialności jako komponentu czystej gry w sporcie i życiu codziennym. Uczniowie aktywni sportowo w porównaniu z ich rówieśnikami w większym stopniu akceptują odpowiedzialność jako pozytywny przejaw zachowania fair play w życiu codziennym (AS - 85,1%; NS - 79,2%) oraz sporcie (AS - 71,1%; NS 56,4%). Z tego też względu, uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym procencie negatywny stosunek mało istotny oraz bez znaczenia - do opisanej postawy fair play w rywalizacji sportowej (43,6%) jak i społecznych zachowaniach (20,8%). Podsumowując uzyskane wyniki badań, dotyczące stosunku uczniów szkół gimnazjalnych aktywnych sportowo (AS) i nieaktywnych sportowo (NS) względem odpowiedzialności jako komponentu postawy fair play, stwierdzono istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi grupami w zakresie działalności sportowej (χ2 = 35,04, df=2) jaki i przejawach życia codziennego (χ2 = 12,2, df=2). Zdrowie jako komponent postawy fair play Komponent zdrowia fizycznego i psychicznego jako reguła czystej gry, w głównej mierze odnosi się do szacunku dla przeciwnika w ramach ogólnie przyjętej etyki sportowej. Wydaje się, że wymieniona reguła nawiązuje do humanizmu teocentrycznego, który w swojej ideologii traktuje człowieka i jego zdrowie jako wartość nadrzędną wobec istniejących uwarunkowań społecznych, kulturowych, ekonomicznych czy politycznych. Tab. 7. Zdrowie w rywalizacji sportowej Zdrowie Fair play w sporcie n % n % n % istotne , , ,8 mało istotne ,6 76 8, ,8 bez znaczenia 87 9,4 53 5, ,5 χ2 = 19,034 df=2 (p <0,005) 418

10 Tab. 8. Zdrowie w działaniach społecznych Zdrowie Fair play w życiu codziennym n % n % n % istotne , , ,8 mało istotne , , ,7 bez znaczenia 79 8,9 40 4, ,5 χ2 = 20,88 df=2 (p <0,005) W wyniku uzyskanych odpowiedzi stwierdzono, że grupa badanych uczniów z łódzkich szkół gimnazjalnych w znacznym stopniu, uznaje zdrowie za istotny komponent postawy fair play w sporcie (tab. 7.; 82,8%) oraz życiu codziennym (tab. 8.; 80,8%). Nieliczny odsetek badanej grupy, uznał opisaną wartość jako nieistotną w rywalizacji sportowej (7,5%) oraz w codziennych zachowaniach życiowych (6,5%). Warto podkreślić, że dziewczęta w porównaniu z badaną grupą chłopców wykazują bardziej pozytywną postawę wobec zdrowia jako wartości fair play, uznając ją za istotną zarówno w sporcie (tab. 7.; - 86,5%, - 78,9%) jak i życiu codziennym (tab.8; -84,5%, - 77,0%). W tym względzie grupa badanych chłopców w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazała sprzeciw wobec wymienionej reguły, oceniając ją jako mało istotną lub bez znaczenia w aktywności sportowej ( - 21,0% ; 13,6 %) oraz codziennym życiu ( 23,0% ; - 15,5 %). Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi zmiennymi, w wymiarze aktywności sportowej (tab.7; χ2 = 19,34, df=2 ) oraz życiu codziennym (tab. 8.; χ2 = 20,88, df=2). Tab. 9. Poziom aktywności sportowej a reguła zdrowia w sporcie i w życiu codziennym Zdrowie Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym AS NS AS NS n % N % n % n % istotne , , , ,0 mało istotne , , ,1 41 9,6 bez znaczenia 90 5,0 40 8, ,8 40 9,4 χ2 = 11,08 df=2 (p <0,005) χ2 = 7,33 df=2 (p = 0,025) Zawarte w tabeli 9. dane dotyczące porównania stosunku uczniów aktywnych sportowo (AS) do nieaktywnych sportowo (NS) wobec reguły zdrowia jako komponentu 419

11 postawy fair play, wskazują na istotną statystycznie zależność pomiędzy badanymi grupami w rywalizacji sportowej (χ2 = 11,08, df=2) oraz przejawach życia codziennego (χ2 = 7,33, df=2). Uczniowie aktywni sportowo w nieznacznie większym stopniu akceptują regułę odnoszącą się do zdrowia jako pozytywny przejaw zachowania fair play w sporcie (AS- 83,5% ; NS- 79,4%) oraz życiu codziennym (AS-84,1% ; NS-81,0%). Z kolei uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym odsetku negatywny mało istotny i bez znaczenia - stosunek do opisanej reguły, zarówno w rywalizacji sportowej (20,6%) jak i zachowaniach społecznych (20,0%). Przestrzeganie przepisów jako komponent postawy fair play Czwarty komponent zasady fair play, który odnosi się do przestrzegania przepisów i reguł, dotyczy dobrowolnego podporządkowania się przepisom i tradycjom w rywalizacji sportowej. Ukształtowane właściwe postawy wobec przepisów i praw jako wartości moralne, skutecznie przenikają ze areny sportowej do życia społecznego. Tab. 10. Przestrzeganie przepisów w rywalizacji sportowej Przestrzeganie przepisów Fair play w sporcie n % n % n % istotne , , ,0 mało istotne , , ,0 bez znaczenia 99 10,9 50 5, ,0 χ2 = 26,79 df=2 (p <0,005) Tab. 11. Przestrzeganie przepisów w działaniach społecznych Przestrzeganie przepisów Fair play w życiu codziennym n % n % n % istotne , , ,1 mało istotne , , ,0 bez znaczenia ,5 87 9, ,9 χ2 = 6,26 df=2 (p <0,05) 420

12 Wyniki badań zawarte w tabelach 10. i 11. w sposób istotny wskazują, że grupa badanych uczniów z łódzkich szkól gimnazjalnych w wysokim stopniu, uznaje przestrzeganie przepisów za ważną regułę zasady fair play w sporcie (80,0%), oraz w mniejszym stopniu w życiu codziennym (67,1%). Niepokojący wydaje się fakt, że znaczny odsetek uczniów, uznał przestrzeganie przepisów za mało istotną (22,0%) oraz bez znaczenia (10,9%) regułę w codziennych zachowaniach społecznych, przypisując większe znaczenie opisanej wartości w rywalizacji sportowej. Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, że dziewczęta w większym stopniu akceptują regułę przestrzegania przepisów jako postawy fair play od badanej grupy chłopców, uznając wymienioną wartość jako istotnie ważną w sporcie (tab.10; -84,3%, - 75,5%) oraz w życiu codziennym (tab.11; 69,4%, - 64,8%). Warto nadmienić, że chłopcy badanej grupy w większym stopniu od grupy dziewcząt wykazują negatywna postawę dla opisanej wartości, oceniając ją jako mało istotną i bez znaczenia w aktywności sportowej (24,5%) oraz codziennym życiu (35,3 %). Analiza statystyczna z zastosowaniem testu chi-kwadrat jednoznacznie wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy chłopcami i dziewczętami w ocenie przestrzeganie przepisów jako reguły czystej gry, zarówno w sporcie (tab.10; χ2 = 26,79, df=2) oraz życiu codziennym (tab.11; χ2 = 6,26, df=2). Tab. 12. Poziom aktywności sportowej a reguła przestrzegania przepisów w sporcie i w życiu codziennym Przestrzeganie Fair play w sporcie Fair play w życiu codziennym przepisów AS NS AS NS n % n % n % N % istotne , , , ,6 mało istotne , , , ,5 bez znaczenia 112 6,2 35 8, , ,0 χ2 = 4,12 df=2 (p >0,05) χ2 = 6,9 df=2 (p <0,05) Analiza uzyskanych wyników badań (tab. 12.) w porównywanych grupach - uczniów aktywnych (AS) i nieaktywnych (NS) sportowo - wykazała niewielki różnice w ocenie przestrzegania przepisów jako komponentu czystej gry w sporcie i życiu codziennym. Uczniowie aktywni sportowo w porównaniu z ich rówieśnikami w większym stopniu akceptują normy zachowań w sporcie (75,9%) oraz życiu codziennym (64,5%). Z tego też względu, uczniowie nieaktywni sportowo wykazują w większym procencie negatywny stosunek mało istotny oraz bez znaczenia - do opisanej postawy fair play w rywalizacji sportowej (24,1%) jak i społecznych zachowaniach (41,5%). Podsumowując uzyskane wyniki badań, dotyczące stosunku uczniów szkół gimnazjalnych aktywnych sportowo (AS) i nieaktywnych sportowo (NS) względem przestrzegania przepisów jako komponentu postawy fair play, stwierdzono istotnie statystyczną zależność pomiędzy badanymi zmiennymi, wyłącznie w przejawach życia codziennego (χ2 = 6,90, df=2). 421

13 Wnioski i dyskusja W aktywności sportowej istotną rolę pełni zasada fair play, nawiązująca w swojej aksjologii do etycznego postępowania, właściwego przestrzegania ogólnie przyjętych zasad, uczciwego postępowania, a także tolerancji i zaufania wobec innych ludzi i wiary w ich dobro. Wyniki prezentowanych w niniejszej publikacji badań dowodzą, że zasada fair play wraz z ustalonymi komponentami stanowi wartość wychowawczą, dzięki możliwości zastosowania uniwersalnych i efektywnych czynników pedagogicznych kształtujących osobowość wychowanka. Analiza wyników badań jednoznacznie wskazuje, że komponenty zasady fair play dotyczące równości szans, odpowiedzialności, zdrowia oraz przestrzegania przepisów są powszechnie akceptowane w sporcie oraz życiu codziennym przez młodzież łódzkich gimnazjów. W przypadku postrzegania zasady fair play w kontekście omawianych reguł stwierdzono, że badana grupę dziewcząt w większym stopniu od badanej grupy chłopców charakteryzuje pozytywny stosunek do wartości czystej gry zarówno w sporcie oraz życiu codziennym. Analiza statystyczna wskazuje na istotnie statystyczną zależność pomiędzy chłopcami i dziewczętami w ocenie równości szans, odpowiedzialności, zdrowia oraz przestrzegania przepisów jako istotnych zasad postępowania w duchu fair play. W świetle uzyskanych wyników badań stwierdzono, że poziom aktywności sportowej jest istotnym czynnikiem determinującym zachowania fair play jest poziom aktywności ruchowej. Uczniowie aktywni sportowo wykazywali większą akceptację komponentów fair play w porównaniu z ich rówieśnikami nie będącymi aktywnymi sportowo. W tym przypadku wykazano statystycznie istotną zależność w pomiędzy badanymi grupami w działalności sportowej (wyłączając komponent przestrzegania przepisów) oraz aktywności w codziennym życiu. Wyniki badań w pewnym stopniu korespondują z spostrzeżeniami Z. i R. Żukowskich (2010), A. i A. Dąbrowskich (1996) oraz J. Kowalskiej (2010), którzy w swoich opracowaniach wskazują na pedagogiczną wartość zasady fair play w rywalizacji sportowej, wzajemnych relacjach między ludźmi, a także w środowisku szkolnym oraz pracy zawodowej. Tym samym autorzy promują potrzebę znaczenia promocji "fair play" zarówno w sporcie dzieci i młodzieży jak i w programach edukacyjnych współczesnej szkoły. Fair play jest przesłaniem, którego wymierne korzyści zarówno indywidualne jak i społeczne warunkują rozwój sportu, olimpizmu, jak również są nośnikiem uniwersalnych wartości w aktywności społecznej współczesnego człowieka. Wydaje się, że udział środowiska szkolnego w popularyzacji wartości fair play ma dużą szansę okazać się słuszną drogą wspomagającą rozwój i wskazówką w rozwiązywaniu wielu problemów wychowawczych młodego pokolenia. Z tego też względu zasada fair play powinna zająć istotne miejsce w współczesnych modelach pedagogicznych, stanowiąc skuteczny element postępowania wychowawczego w rywalizacji sportowej oraz zachowaniach społecznych. 422

14 Piśmiennictwo 1. Dąbrowska A, Dąbrowski A. (1996) Fair play naczelną zasadą sportu i olimpizmu, [w:] Fair play -sport-edukacja, red. Z. Żukowska, Wyd. Estrella, Warszawa. 2. De Coubertin P. (2000) Olympism: selected writings, CIO, Lausanne, Suisse. 3. Kowalska J., Kaźmierczak A. (2010) Zasada fair play jako wartość wychowawcza w edukacji szkolnej i w przeciw działaniu chuligaństwu na stadionach, Wyd, CSzP, Warszawa. 4. Lipiec J. (1999) Filozofia olimpizmu, Wyd. Sprint, Warszawa. 5. Lipoński W. (2014) Brytyjska geneza sportu i zasad fair play. [Wykład multimedialny] prof-wojciech-lipo-ski-brytyjska-geneza-sportu-i-zasad-fair-play [dostęp; wrzesień 2014]. 6. Lipoński W. (1996) Celtycka geneza brytyjskiego fair play, [w:] Fair play -sportedukacja, red. Z. Żukowska, Wyd. Estrella, Warszawa. 7. Nowocień J. (2014) Olimpizm i zasada fair play szansą wychowania w tolerancji, [dostęp; ]. 8. Shakespeare W. (1615) The Tragedie of King, London, act 5, scene Szymczak W. (2010) Podstawy statystyki dla pedagogów. Wydanie drugie poprawione. Wyd. Difin, Warszawa. 10. Żukowska Z. (2009) Klub Fair Play Polskiego Komitetu Olimpijskiego, Wyd. Estrella, Warszawa. 11. Żukowska Z., Żukowski R. (2010) Fair play jako wartość moralna w edukacji olimpijskiej, Polish Journal Sport and Tourism, nr