Agro Trade

Transkrypt

1 Agro Trade Inwestor - ENEA WYTWARZANIE S.A. SEGMENT ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ (OZE) SAMOCIĄŻEK KORONOWO Wykonawca Agro Trade GRZEGORZ BUJAK UL. STASZICA 6/ KIELCE SZCZEGÓŁOWA METODYKA PROWADZENIA MONITORINGU POREALIZACYJNEGO WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA FARMY WIATROWEJ BACZYNA NA AWIFAUNĘ I CHIROPTEROFAUNĘ gmina - Lubiszyn powiat - gorzowski województwo - lubuskie LP. ZESPÓŁ AUTORSKI IMIĘ I NAZWISKO DATA PODPIS 1. mgr Marcin ŁUKASZEWICZ dr Katarzyna JANIK-SUPERSON KWIECIEŃ 2016 R. EGZEMPLARZ NR 01 ul. Strona 1 z 22

2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ZLECENIODAWCA (INWESTOR) WYKONAWCA PRAC PODSTAWA OPRACOWANIA FARMA WIATROWA BACZYNA TERMIN ROZPOCZĘCIA OBSERWACJI. PRZYGOTOWANIE MERYTORYCZNE I DOŚWIADCZENIE OSÓB WYKONUJĄCYCH MONITORING METODYKA PRAC (ORNITOLOGIA) REPLIKA BADAŃ PRZEDREALIZACYJNYCH Liczenia transektowe (badanie dynamiki zgrupowań ptaków w cyklu rocznym) Liczenia punktowe (badanie natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki) Cenzus gatunków kluczowych (rzadkich i nielicznych) Badania w standardzie MPPL (gatunki rozpowszechnione) Identyfikacja zgrupowań i koncentracji (okres pozalegowym) MONITORING OFIAR KOLIZJI Poszukiwanie ciał ofiar kolizji Badanie tempa znikania ciał ofiar (test padlinożerców) Badanie wykrywalności ciał ofiar ANALIZA REAKCJI PTAKÓW NA PRACUJĄCĄ TURBINĘ (UNIKANIE KOLIZJI) MODUŁ DODATKOWY OPRACOWANIE I PRZEKAZANIE WYNIKÓW METODYKA PRAC (CHIROPTEROLOGIA) HARMONOGRAM I ZAKRES PRAC MONITORING ŚMIERTELNOŚCI CHIROPTEROFAUNY MONITORING AKTYWNOŚCI NIETOPERZY W POBLIŻU TURBIN WIATROWYCH I W MIEJSCACH DLA NICH ATRAKCYJNYCH MONITORING ZIMOWISK NIETOPERZY MONITORING KOLONII LETNICH NIETOPERZY RAPORTOWANIE LITERATURA Załącznik nr 1 Szablon formularza liczeń - transekt. ZAŁĄCZNIKI: Załącznik nr 2 Szablon formularza liczeń - punkt obserwacyjny. Załącznik nr 3 Szablon bazy z obserwacji ornitologicznych (wersja elektroniczna płyta CD). Załącznik nr 4 Szablon Karty Rejestracji Kolizji. Załącznik nr 5 Kopia Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia wydana przez Wójta Gminy Lubiszyn dnia 24 września 2012 roku, znak RIT MK Strona 2 z 22

3 1. WSTĘP 1.1 ZLECENIODAWCA (INWESTOR) ENEA Wytwarzanie S.A. Segment odnawialnych źródeł (OZE) Samociążek Koronowo 1.2 WYKONAWCA PRAC Grzegorz Bujak ul. Staszica 6/ Kielce 2. PODSTAWA OPRACOWANIA Podstawą do prowadzenia monitoringu porealizacyjnego wpływu Farmy Wiatrowej Baczyna są: Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, znak RIT MK, wydana przez Wójta Gminy Lubiszyn, dnia 24 września 2012 roku; Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (Chylarecki i Pasławska 2008, PSEW, Szczecin); Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki (Chylarecki i in Projekt, GDOŚ Warszawa); Raport przyrodniczy z monitoringu przedrealizacyjnego farmy elektrowni wiatrowych Baczyna Etap I i II. Biosfera, Szczecin Zgodnie z zapisami w/w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, Inwestorem w przypadku tego przedsięwzięcia była spółka Elektrownie Wodne Sp z o.o. Spółka ENEA Wytwarzanie S.A. jest następcą prawnych spółki Elektrownie Wodne Sp z o.o. Z uwagi na powyższe, ENEA Wytwarzanie S.A. pozostaje właściwa w relacjach z organami administracyjnymi wynikającymi z realizacji i eksploatacji inwestycji Farma Wiatrowa Baczyna. 3. FARMA WIATROWA BACZYNA Farma Wiatrowa Baczyna składa się z 6 turbin wiatrowych typu Enercon E-92 o mocy do 2,35 MW każda (łącznie 14,1 MW) i wysokości całkowitej turbiny (przy wzniesionym śmigle) do 149,9 m, wysokość piasty 103,9 m. Inwestycja zlokalizowana jest w rejonie miejscowości Lubno, Wysoka i Marwice (ryc. 1, tab. 1), wraz z lokalizacją infrastruktury towarzyszącej obejmują grunty gmin Lubiszyn, Bogdaniec i Gorzów Wlkp., powiat gorzowski, woj. lubuskie. Strona 3 z 22

4 Tabela. 1. Lokalizacja elektrowni wiatrowych. Działka ewid. Obręb Gmina 84, 85 Wysoka Lubiszyn 19, 21, 22/1, 23, 61, 63, 64, 65, 69, 73, 77, 266, 267, 268, 294, 304, 305, 306, 311/1, 312, 317, 318, 319, 320/1, 320/2, 325, 326, 327 Lubno Lubiszyn Ryc. 1. Lokalizacja Farmy Wiatrowej Baczyna. Strona 4 z 22

5 4. TERMIN ROZPOCZĘCIA OBSERWACJI. PRZYGOTOWANIE MERYTORYCZNE I DOŚWIADCZENIE OSÓB WYKONUJĄCYCH MONITORING Konieczność prowadzenia monitoringu porealizacyjnego dla Farmy Wiatrowej Baczyna wynika z zapisów pkt. V Decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla tego przedsięwzięcia wydanej przez Wójta Gminy Lubiszyn w dniu roku (zał. nr 5) znak sprawy: RIT MK. Monitoring porealizacyjny wpływu w/w farmy na awifaunę i chiropterofaunę będzie prowadzony równolegle, rozpoczynając się w drugim roku od uruchomienia inwestycji i obejmować będzie 3 kolejne sezony/cykle fenologiczne w pełni charakteryzujące występowanie i aktywność każdej z w/w grup zwierząt. Celem ornitologicznych badań porealizacyjnych jest weryfikacja prognoz odnośnie możliwego oddziaływania farmy na populacje ptaków, w szczególności ocena zmiany natężenia wykorzystania terenu przez ptaki w porównaniu z okresem przedrealizacyjnym oraz oszacowanie śmiertelności ptaków w wyniku kolizji. W celu pełnej i wiarygodnej możliwości oceny zmian zespołu awifauny obszaru farmy wiatrowej (np. występowanie nietypowych warunków atmosferycznych, stosunków wodnych, korzystny lub niekorzystny specyficzny sezon dla określonego gatunku wynikający z trendu populacji) oraz możliwości występowania efektów opóźnionych w czasie przyjęto następujące sezony badawcze: I sezon drugi rok od uruchomienia inwestycji (2017 r.) II sezon trzeci rok od uruchomienia inwestycji (2018 r.) III sezon czwarty roku od uruchomienia inwestycji (2019 r.) Rozpoczęcie prac terenowych planuje się na styczeń 2017 roku, natomiast zakończenie 3-letniego monitoringu powykonawczego z końcem grudnia 2019 roku. Inwestor zastrzega jednak, iż rozpoczęcie monitoringu może być przesunięte o kilka miesięcy. W celu zachowania wysokich standardów i przy zachowaniu dobrych praktyk przygotowaną przez ekspertów przyrodniczych metodykę przedrealizacyjnego monitoringu ptaków i nietoperzy wskazane jest, przed rozpoczęciem prac terenowych, przedłożenie jej celem zaopiniowania Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim. Ponadto zaleca się by badania monitoringowe prowadzone były przez ekspertów z zakresu ornitologii i chiropterologii, posiadających doświadczenie w prowadzeniu badań zarówno przedinwestycyjnych jak i porealizacyjnych na tego typu obiektach. Strona 5 z 22

6 5. METODYKA PRAC (ORNITOLOGIA) Podstawowym celem badań porealizacyjnych jest porównanie i weryfikacja prognoz zawartych w raporcie OOŚ dotyczących możliwego zakresu oddziaływania farmy wiatrowej na populacje ptaków. Ocenić należy zmiany natężenia wykorzystania terenu inwestycji przez ptaki w bezpośrednim porównaniu z okresem przedrealizacyjnym oraz oszacować śmiertelności awifauny spowodowanej kolizjami. Określenie rzeczywistych oddziaływań i ich skali powinno służyć ewentualnej modyfikacji trybu i zakresu pracy farmy poprzez wdrożenie programu działań minimalizujących i kompensujących oraz wzbogaceniu nadal ograniczonej, krajowej wiedzy na temat mechanizmów niekorzystnego wpływu farm na ptaki. Porealizacyjny monitoring awifauny obejmuje dwa podstawowe bloki badań terenowych: Replika badań przedrealizacyjnych Monitoring ofiar kolizji REPLIKA BADAŃ PRZEDREALIZACYJNYCH Badania wpływu farmy wiatrowej na użytkowanie terenu przez ptaki będą obejmować pełny cykl roczny i zostaną powtarzane trzykrotnie w 2, 3 i 4 roku funkcjonowania Farmy Wiatrowej Baczyna, tj. w 2017, 2018 i 2019 r. Badania porealizacyjne będą stanowiły replikę analizy przedrealizacyjnej (Janicki 2009) przyjmując analogiczną metodykę prac terenowych (w odniesieniu do liczby kontroli, rodzaju i miejsc liczenia ptaków) oraz zostaną rozszerzone o brakujące moduły zgodnie z aktualnymi wytycznymi w tym zakresie (Chylarecki i in. 2011). Badania będą obejmowały: Liczenia transektowe (badanie dynamiki zgrupowań ptaków w cyklu rocznym) Celem liczeń jest pozyskanie danych dotyczących składu gatunkowego i liczebności awifauny występującej na terenie planowanej inwestycji, a także zmienności tych parametrów w ciągu roku i porównanie ich z okresem przedrealizacyjnym. Ze względu na niewielki jednorodny obszar, który obejmuje farma wiatrowa, na powierzchni badawczej wytyczono 1 transekt o długości 2,7 km. Trasę transektu wyznaczono tak, aby przebiegał w pobliżu turbin wiatrowych i obejmował środowiska reprezentatywne dla obszaru całej farmy. Jako metodę oceny składu gatunkowego i liczebności ptaków przebywających na powierzchni z uwagi na ukształtowanie powierzchni i jej wielkość wybrano metodę transektową w modyfikacji Distance Sampling Method (Buckland i in. 2001), która pozwala na wyliczenie zagęszczenia zarówno na km transektu jak i km 2 powierzchni badawczej. Zgodnie z założeniami badań przedrealizacyjnych, transekty będą pokonywane pieszo w tempie około 1 km / godz., w godzinach przedpołudniowych i wyłącznie Strona 6 z 22

7 w czasie dobrych warunków pogodowych. W trakcie badań przedrealizacyjnych obserwacji i liczeń dokonywano w granicach do 100 m z każdej strony wzdłuż trasy transektu, w ramach badań porealizacyjnych proponuje się modyfikację zakresu o przedziały obserwacji 0-25m, m i powyżej 100m. Taka odległość umożliwi oznaczenie obserwowanych ptaków do gatunku i wykazujących zachowanie terytorialne lub lęgowe (np. śpiew, budowa gniazda, karmienie piskląt itp.) Zakłada się wykonanie 36 cyklicznych kontroli transektów w cyklu rocznym, w trakcie liczenia notowane będą wszystkie ptaki widziane lub słyszane (również nierozpoznane do gatunku) wraz z informacją o ich lokalizacji w momencie pierwszego stwierdzenia. Zapis obserwacji zostanie dokonany na przygotowanym formularzu obserwacji, przedstawiający pełny zakres zbieranych danych (zał. nr 1). Ryc. 2. Rozmieszczenie miejsc obserwacji i liczeń ptaków na badanej powierzchni Liczenia punktowe (badanie natężenia wykorzystania przestrzeni powietrznej przez ptaki) W celu oszacowania natężenia przelotów w przestrzeni powietrznej, zarówno lokalnych jak i długodystansowych oraz poznanie zmienności tych parametrów w ciągu roku wyznaczono na powierzchni dwa stacjonarne punkty obserwacyjne (ryc. 2). Zlokalizowane zostały w centralnym miejscu farmy, a uzyskane tu wyniki (dzięki dobrej widoczności i analogii siedlisk) będą reprezentatywne dla całego obszaru Farmy Wiatrowej Baczyna. Na punktach zostanie przeprowadzonych 36 kontroli, każda trwająca minimum 2 godz. w ciągu całego roku, jednakże Strona 7 z 22

8 z większą częstotliwością w okresie przelotów. Przy liczeniu notowany będzie skład gatunkowy, liczba osobników w poszczególnych stadach, kierunek przelotu ptaków jak i wysokość w podziale na pułapy: poniżej pracy śmigła (0-60m), w zasięgu (60-160m) oraz powyżej pracujących śmigieł (pow. 160m). Wartości przedziałów wysokości przyjęto zgodnie z badaniami przedrealizacyjnym (Janicki 2009). Zapis obserwacji zostanie dokonany na przygotowanym formularzu obserwacji, przedstawiający pełny zakres zbieranych danych (zał. nr 2) a następnie wprowadzony do bazy xls. (zał. 3) w celu obróbki i analizy materiału Cenzus gatunków kluczowych (rzadkich i nielicznych) Celem tego badania jest oszacowanie liczebności i rozmieszczenia gatunków rzadkich, średniolicznych oraz gatunków o dużych rozmiarach ciała (tzw. kluczowych ): Gatunki wskazane w Art. 4 (1) DP i Załączniku I DP; Gatunki wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt; Gatunki SPEC w kategorii 1-3 (BirdLife International); Gatunki objęte ochroną miejsc występowania (ochrona strefowa); Gatunki o rozpowszechnieniu lęgowym <10%; Gatunki o liczebności krajowej populacji <1000 par lęgowych. Badanie to prowadzone jest na obszarze przewidzianym pod planowaną inwestycję i na obszarach znajdujących się w jej bezpośrednim sąsiedztwie (do 2 km od turbin) w oparciu o mapowanie stanowisk (Bibby i in. 1993). Na potrzeby monitoringu porealizacyjnego Farmy Wiatrowej Baczyna powierzchnię próbną stanowił będzie obszar farmy wraz z buforem do 2,0 km wokół niego. Zakłada się wykonanie 3 kontrole całości obszaru podlegającego badaniom monitoringowym: 1 II polowa kwietnia cenzus ukierunkowany na wykrycie gatunków wcześnie rozpoczynających lęgi np. łabędzia niemego, żurawia, bociana białego, czajki, błotniaka stawowego, lerki czy dzięciołów; 2 II połowa maja cenzus ukierunkowany na wykrycie np. błotniaka łąkowego, orlika krzykliwego, trzmielojad, gąsiorka; 3 czerwiec kontrola dzienna gatunków późno gniazdujących oraz cenzus ukierunkowany na wykrycie gatunków o aktywności wieczornej i nocnej (derkacz, przepiórka, słonka, sowy) konieczna stymulacja głosowa określonych gatunków. Dodatkowo w lipcu zakłada się ocenę sukcesu lęgowego w wykrytych gniazdach bociana białego. Ponadto na każdej kontroli dokonana zostanie rejestracja warunków atmosferycznych, obejmująca 3-krotny pomiar w ciągu całego dnia badawczego pomiar temperatury, zachmurzenia, opadów, widoczności, kierunku i siły wiatru (przy użyciu określonych przyrządów pomiarowych). Strona 8 z 22

9 5.1.4.Badania w standardzie MPPL (gatunki rozpowszechnione) Moduł badawczy w oparciu o standardy MPPL (Chylarecki i in. 2006) - celem liczeń jest poznanie składu gatunkowego i zagęszczeń poszczególnych gatunków w okresie lęgowym. Taki standard metodyczny jest stosowany na wielu innych powierzchniach w całym kraju (program Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) i pozwala na dokładne porównanie wartości awifauny okresu lęgowego w relacji do danych referencyjnych reprezentatywnych dla sytuacji ogólnopolskiej. Na terenie farmy wiatrowej wyznaczono jedną powierzchnie próbną (ryc. 3). W tym przypadku stanowi ona kwadrat o boku długości 1 km, w obrębie którego wytyczone są 2 równoległe transekty o długości 1 km każdy, oddalone od siebie ok. 400 m. W trakcie sezonu lęgowego przeprowadzone zostaną dwie kontrole wyznaczonej powierzchni. Termin wczesnego liczenia obejmuje szczyt aktywności lęgowej gatunków osiadłych. Liczenie późnowiosenne przeprowadzone zostaną w terminie zakładającym przylot na lęgowiska najpóźniejszych migrantów. W trakcie tych badań należy zapisywać wszystkie ptaki (osobniki) widziane i słyszane w trakcie przemarszu transektami. Ptaki notować w podziale na cztery kategorie, odnoszące się do ich lokalizacji w momencie ich pierwszego stwierdzenia. Kontrole zostaną wykonane w godzinach porannych, w trakcie największej aktywności głosowej ptaków (do godziny 9:00). Ryc. 3. Lokalizacja transektów badawczych zgodnie ze standardem MPPL. Strona 9 z 22

10 5.1.5 Identyfikacja zgrupowań i koncentracji (okres pozalegowym) Obserwacje mają na celu wykrycie miejsc koncentracji dużych stad ptaków, przede wszystkim w okresie pozalęgowym (koczowanie, migracje, zimowanie) w granicach farmy, terminów ich występowania oraz charakterystykę gatunkową i ilościową zgrupowań. Kontrole (2x kontrole w każdym z w/w okresów) w terminie od sierpnia do końca października oraz w styczniu należy prowadzić stosując objazd terenu inwestycji wraz z buforem. Kontrole te zaleca się przeprowadzać z poruszającego się powoli samochodu siecią dostępnych dróg, tak by dokładnie zlustrować cały teren farmy. Regularne kontrole uzupełniające cykliczny schemat badań pozwolą w pełni rozpoznać teren inwestycji i określić ewentualne miejsca zgrupowań i koncentracji ptaków MONITORING OFIAR KOLIZJI Celem monitoringu jest ocena rozmiarów śmiertelności ptaków spowodowanej kolizjami z turbinami wiatrowymi. Główny parametr uzyskiwany w ramach tego bloku badań, to liczba ofiar zderzeń określona w przeliczeniu na rok i pojedynczą turbinę (lub MW) maszyn Farmy Baczyna. Oszacowanie natężenia kolizji wymaga regularnego wyszukiwania ciał martwych ptaków, w związku z tym planowane są specjalne kontrole terenowe z określona częstotliwością i terminami, wpisane w harmonogram prac w cyklu rocznym (tab. 2) Poszukiwanie ciał ofiar kolizji Badania będą prowadzone przez wszystkie 3 sezony monitoringu porealizacyjnego, zgodnie z zakładanym 2, 3 i 4 rokiem eksploatacji Farmy Baczyna ( ). Ocena śmiertelności ptaków (i nietoperzy) będzie prowadzona co 5-7 dni w okresie migracji wiosennej i jesiennej (marzec-kwiecień i wrzesień-październik, minimum 4x/miesiąc tab. 2) oraz co 7-10 dni w pozostałych okresach (minimum 3x/miesiąc tab. 2). Kontrolami zostaną objęte wszystkie turbiny Farmy Baczyna (6 szt.) w promieniu 143 metrów od osi turbiny, w celu zoptymalizowania efektywności poszukiwań wokół każdej siłowni zostanie wyznaczona powierzchnia kontrolna w postaci kwadratu opisanego na okręgu o w/w średnicy. Obserwator będzie przemieszczał się po transektach oddalonych od siebie o około 10 metrów (w zależności od szaty roślinnej i sposobu użytkowania gruntu). Promień poszukiwań wyliczono na podstawie wzoru: promień poszukiwań = 1,0976 x wysokość siłowni 21,707 = 1,0976 x (149,9m) - 21,707 = 143m Strona 10 z 22

11 Wzór ten powstał w oparciu o badania wykonane na farmach wiatrowych w Belgii i określa promień w zasięgu którego znajdowano 99% ofiar (Everaert 2008). Krajowe praktyki pokazują, iż jedna osoba jest w stanie efektywnie przeszukać otoczenie około 5 siłowni dziennie (Rodziewicz 2010), dlatego na potrzeby monitoringu Farmy Wiatrowej Baczyna zakłada się kontrole prowadzoną przez 1-2 osoby w zależności o okresu fenologicznego i stanu wegetacji roślin, co związane jest z utrudnieniami w wyszukiwaniu ofiar kolizji. Na specjalnym formularzu (zał. 4) prowadzona będzie pełna dokumentacja odnalezionych ofiar kolizji bądź ich szczątków. Wszelkie znaleziska ofiar kolizji zostaną odnotowane, sfotografowane, zmapowane i sklasyfikowane w zakresie przynależności gatunkowej oraz sklasyfikowane w jednej z kategorii klasyfikacji kolizji: [ A ] kolizja niepewna kolizji nikt nie obserwował, znaleziono jedynie niewielkie części ciała (pióra/futro, fragmenty ciała), możliwą przyczyną mógł być atak drapieżnika na równi z kolizją, brak możliwości określenia przynależności taksonomicznej, [ B ] kolizja możliwa kolizji nikt nie obserwował, znaleziono całe ciało lub dużą jego część co umożliwia ocenę obrażeń, nie można wykluczyć zderzenia np. z pojazdem, możliwość określenia przynależności taksonomicznej, [ C ] kolizja prawdopodobna podobnie jak klasa B ale kolizja była obserwowana przez niezaufaną osobę, [ D ] kolizja pewna jak klasa C, ale kolizja była obserwowana przez obserwatora lub osobę godną zaufania, [ E ] test padlinożerców. Do opracowania wyników całkowitej śmiertelności na Farmie Wiatrowej Baczyna wliczane będą wszystkie zarejestrowane kolizje niezależnie od stwierdzonej klasy kolizji. Natomiast informacje umieszczone na załączonej, przykładowej Karcie Rejestracji Kolizji dla FW Baczyna, dotyczące kwalifikowania znalezionych ofiar kolizji (po ich odnotowaniu, zmapowaniu oraz sfotografowaniu) do jednej z czterech kategorii klasyfikacji kolizji są jedynie informacjami dodatkowymi, uzupełniającymi dla specjalistów, którzy będą prowadzili monitoring na terenie Farmy Wiatrowej Baczyna i nie będą wpływały na końcowe wyniki całkowitej śmiertelności na farmie. W przypadku znalezienia rannych ptaków i nietoperzy, osobniki te zostaną niezwłocznie przetransportowane do odpowiednich ośrodków (lecznice weterynaryjne, azyle dla dzikich zwierząt). Osobniki martwe zostaną zutylizowane w odpowiednich zakładach zajmujących się utylizacją zwierząt. Strona 11 z 22

12 Badanie tempa znikania ciał ofiar (test padlinożerców) W celu oceny szybkości znikania ciał z terenu FW Baczyna, dwa razy do roku (tab. 2) zostanie także przeprowadzony testy padlinożerców, polegający na wyłożeniu padliny w postaci martwych kurcząt drobiu hodowlanego (o możliwie ciemnym upierzeniu, aby nie zwiększać prawdopodobieństwa odnalezienia przez drapieżniki). Łącznie w trakcie 3-letniego monitoringu, wykonanych zostanie 6 sesji, co spełnia zapis Decyzji Środowiskowej (Rozdz. V, pkt 1). Częstsze eksperymenty z wykorzystaniem padliny mogą przyczynić się do zwiększenia aktywności padlinożerców na obszarze FW i tym samym zaburzyć wyniki normalnego rejestru śmiertelności. Poszczególne sesje zostaną przeprowadzone w różnych okresach fenologicznych. Ocenę stopnia aktywności zwierząt padlinożernych prowadzono wzdłuż trasy dwóch 1 km transektów (analogiczne trasy transektów liczeń MPPL ryc. 3). Ze względu na tę samą długość trasy testy będą prowadzone naprzemiennie na obu trasach. Transekt (T1/T2) zostanie podzielony na 10 głównych 100 metrowych odcinków. Każdy z tych odcinków zawiera wewnątrz 20 odcinków o długości 5 m każdy. W obrębie tych 10 głównych odcinków wykładana będzie padlina ptaków, a miejsce lokalizacji każdorazowo zostanie wyznaczone na podstawie liczb losowych od 0 do 20. Przykładowo, dla 1 odcinka głównego wylosowana została liczba 20 (20x5m=100m) padlina zostanie wyłożona w odległości 100 m od trasy na wskazanym odcinku i tak analogicznie dla wszystkich 10 odcinków. Podczas jednorazowej kontroli zakłada się wyłożenie 10 kurcząt wzdłuż trasy transektu. Pozycja wyłożenia padliny zostanie zapisana na podstawie wskazań odbiornika GPS. Kontrole wyłożonej padliny będą się odbywały w ciągu pierwszego tygodnia od wyłożenia: w pierwszym, drugim, trzecim oraz 5-7 dniu, przez kolejne 10 dni w odstępach 2-3 dniowych, następnie co 5 dni. Kontrole znikania ofiar będą prowadzone przez ok dni od momentu ich wyłożenia, o ile wszystkie ciała nie znikną wcześniej. Notowane będzie zniknięcie materiału oraz ślady potencjalnych padlinożerców. Ustalenie dnia zniknięcia padliny zostanie określone na podstawie metody Myfielda (Johnson 1979) Badanie wykrywalności ciał ofiar Jest to niezbędny eksperyment terenowy, który pozwala na zbadanie wykrywalności ciał ofiar przez obserwatorów. Polega na wykładaniu na terenie objętym regularnymi kontrolami (powierzchnie o promieniu 143 m wpisane w kwadrat pod turbiną wiatrową) dodatkowych ciał martwych ptaków tuż przed wykonaniem kontroli terenowej, bez informowania o tym osób poszukujących (obserwatorów). Prawdopodobieństwo znalezienia martwego ptaka leżącego pod siłownią jest niemal zawsze mniejsze od 100% (Chylarecki i in. 2011), a uzależnione jest w głównej mierze od upraw i typów roślinności badanej powierzchni (Grunkorn i in. 2005) oraz rozmiarów ofiar kolizji, zwiększającej się proporcjonalnie z wielkością ciała (BioConsult 2010). Strona 12 z 22

13 W ciągu sezonu prac monitoringu poinwestycyjnego zostaną wykonane dwie sesje eksperymentalne (tab. 2). Jednorazowo zostanie wyłożonych 5-6 kurcząt drobiu hodowlanego, przez osoby nie prowadzące w tym dniu poszukiwań ciał ofiar kolizji pod dowolnie wybranymi turbinami w zasięgu poszukiwań (do 143 m od podstawy turbiny). W przypadku odnalezienia wyłożonej padliny zostaje to odnotowane w formularzu (zał. 4) z odpowiednią adnotacją, z zapisem podstawowych parametrów jak w przypadku odnalezienia rzeczywistych ofiar kolizji. Tabela. 2. Planowany harmonogram prac terenowych. Okres fenologiczny ZIMOWANIE Termin Zakres prac terenowych Częstotliwość Ilość kontroli styczeń luty liczenia transektowe co dni 2 liczenia punktowe co dni 2 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 identyfikacja zgrupowań i koncentracji co dni 2 liczenia transektowe co 10 dni 3 liczenia punktowe co 10 dni 3 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 MIGRACJA WIOSENNA marzec kwiecień liczenia transektowe co 10 dni 3 liczenia punktowe co 10 dni 3 rejestr śmiertelności co 5-7 dni 4 badanie wykrywalności ciał ofiar pojedyncza 1 liczenia transektowe co 7-10 dni 4 liczenia punktowe co 7-10 dni 4 rejestr śmiertelności co 5-7 dni 4 cenzus gatunków rzadkich i nielicznych pojedyncza 1 OKRS LĘGOWY maj czerwiec liczenia transektowe co 10 dni 3 liczenia punktowe co 10 dni 3 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 MPPL (1 kontrola) pojedyncza 1 cenzus gatunków rzadkich i nielicznych pojedyncza 1 liczenia transektowe co 10 dni 3 liczenia punktowe co 10 dni 3 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 MPPL (2 kontrola) jednorazowa 1 cenzus gatunków rzadkich i nielicznych jednorazowa 1 kontrola zmierzchowo-nocna jednorazowa 1 KOCZOWANIE POLĘGOWE lipiec* liczenia transektowe co 10 dni 3 liczenia punktowe co 10 dni 3 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 ocena sukcesu lęgowego bociana białego jednorazowa 1 badanie tempa znikania ciał jednorazowa 1 Strona 13 z 22

14 sierpień liczenia transektowe co 10 dni 3 liczenia punktowe co 10 dni 3 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 identyfikacja zgrupowań i koncentracji co dni 2 badanie wykrywalności ciał ofiar jednorazowa 1 wrzesień* liczenia transektowe co 7-10 dni 4 liczenia punktowe co 7-10 dni 4 rejestr śmiertelności co 5-7 dni 4 identyfikacja zgrupowań i koncentracji co dni 2 badanie tempa znikania ciał jednorazowa 1 MIGRACJA JESIENNA październik liczenia transektowe co 7-10 dni 4 liczenia punktowe co 7-10 dni 4 rejestr śmiertelności co 5-7 dni 4 identyfikacja zgrupowań i koncentracji co dni 2 listopad liczenia transektowe co dni 2 liczenia punktowe co dni 2 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 ZIMOWANIE grudzień liczenia transektowe co dni 2 liczenia punktowe co dni 2 rejestr śmiertelności co 7-10 dni 3 *) proponowane miesiące, w których wykonany zostanie moduł badanie tempa znikania ofiar ( test padlinożerców ) ANALIZA REAKCJI PTAKÓW NA PRACUJĄCĄ TURBINĘ (UNIKANIE KOLIZJI) MODUŁ DODATKOWY Jest to dodatkowy moduł prac terenowych, ale nawet fragmentaryczne dane zebrane na temat reakcji ptaków na pracująca turbinę wiatrową, jak również przypadki i sposoby unikania kolizji u poszczególnych gatunków bądź grup wydają się bardzo cenną wiedzą pozwalającą poznać behawior ptaków w tym zakresie, a także przyczyniając się do przyszłej ochrony awifauny. Obserwacje będą prowadzone przede wszystkim przy okazji liczeń transektowych, punktowych, ale także podczas pobytu na terenie farmy przy kontroli kolizji czy określonych cenzusów ptaków. Opis ewentualnych obserwacji notowany będzie na formularzach liczeń (zał. 1 i 2) w rubryce Uwagi. Przy analizie materiału zestawione zostaną następujące dane: odległość stanowisk i tras przelotów obserwowanych ptaków w odniesieniu do poszczególnych elektrowni wiatrowych; prawdopodobieństwo znalezienia się ptaków w strefie kolizji (obliczone na podstawie obserwacji przelotu ptaków w okolicy turbiny z trasy wybranego transektu lub/i punktu stacjonarnego); listę gatunków i proporcję ptaków wykaz ujących zmiany sposobu przelotu w odniesieniu do elektrowni wiatrowej. Strona 14 z 22

15 Szczegółowa metodyka tego dodatkowego modułu zostanie opracowana podczas prób terenowych w pierwszym roku monitoringu proinwestycyjnego OPRACOWANIE I PRZEKAZANIE WYNIKÓW Analiza wyników rocznego monitoringu ptaków opracowana zostanie w oparciu o obowiązujące standardy dla tego typu przedsięwzięcia, zgodnie z projektem wytycznych (Chylarecki i in. 2011) wraz z modyfikacjami w zakresie monitoringu stanu populacji (Thompson i in. 1998, MacKenzie i in. 2006, Gregory i Greenwood 2008) oraz oceny różnorodności zespołów (Trojan 1992, Magurran 2004) przyjmując uprzednio odpowiednie wskaźniki referencyjne, które będą punktem odniesienia dla monitoringu prowadzonego w kolejnych latach monitoringu proinwestycyjnego, na etapie eksploatacji farmy wiatrowej Baczyna. W celu weryfikacji prognoz dotyczących oddziaływania Farmy Wiatrowej na ptaki w tym oceny zmiany natężenia wykorzystania terenu przez zespół awifauny wyniki zostaną porównane z badaniami przedrealizacyjnym (Janicki 2009). Analizy będą uwzględniać: informacje o gatunkach lęgowych i zimujących bytujących w strefie oddziaływania inwestycji wraz z interpretacją skali zmian jakie zaszły na powierzchni pomiędzy okresem przedi poinwestycyjnym; informacje o gatunkach migrujących w okresie wiosennym i jesiennym w strefie oddziaływania inwestycji wraz z interpretacją skali zmian jakie zaszły na powierzchni pomiędzy okresem przed- i poinwestycyjnym; informacje o gatunkach ptaków objętych ochrona strefową w granicach oddziaływania inwestycji w celu oszacowania składu gatunkowego i ilościowego oraz wykorzystanie powierzchni przez te gatunki. Raporty wraz z Kartami Kolizji (zał. 4) będą składane w terminie miesiąca po zakończeniu każdego okresu obserwacyjnego obejmującego pełny cykl fenologiczny do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp. Ponadto, wyniki rejestru śmiertelności w postaci Kart Kolizji będą na bieżąco przedstawiane Inwestorowi, co miesiąc do 15 dnia miesiąca następnego. Po zakończeniu całego, 3-letniego cyklu obserwacji zostanie przedstawiony raport podsumowujący jego wyniki odnośnie oddziaływania przedmiotowej farmy na awifaunę, w tym przedmioty ochrony w obszarach Natura Przekazanie raportów rocznych planowane jest (przy założeniu rozpoczęcia monitoringu z początkiem stycznia 2017 r.) na: I sezon (2017 r.) koniec stycznia 2018 r. II sezon (2018 r.) koniec stycznia 2019 r. Strona 15 z 22

16 III sezon (2019 r.) koniec stycznia 2020 r. W przypadku stwierdzenia znacznego oddziaływania FW na środowisko w tym przekroczenia wskazanych w Decyzji Środowiskowej wartości progowych (rozdz. II, pkt II, ppkt 14) określających stopień kolizji ptaków i związanej z tym konieczności wypracowania działań minimalizujących i kompensujących ten wpływ, propozycje takich działań zostaną określone i zaproponowane inwestorowi jako konieczne do wdrożenia, a następnie przedstawione organom opiniodawczym RDOŚ w Gorzowie Wlkp. Działania minimalizujące będą szczegółowo opisane w każdym z raportów rocznych oraz podsumowującym cały 3 letni monitoring poinwestycyjny. 6. METODYKA PRAC (CHIROPTEROLOGIA) 6.1. HARMONOGRAM I ZAKRES PRAC Proponowany porealizacyjny monitoring chiropterologiczny na terenie FW Baczyna będzie prowadzony zgodnie z metodologią rekomendowaną przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w nieopublikowanych jeszcze Wytycznych dotyczących oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze [Kepel i inni 2011, Porozumienie dla Ochrony Nietoperzy] opartych na zaleceniach Porozumienia o Ochronie Populacji Nietoperzy Europejskich EUROBATS (Rodrigues, L., L. Bach, M.-J. Dubourg-Savage, J. Goodwin & C. Harbusch (2008): Guidelines for consideration of bats in wind farm projects. EUROBATS Publication Series No. 3 (English version). UNEP/EUROBATS Secretariat, Bonn, Germany, 51 pp.8), którego Polska jest sygnatariuszem (Dziennik Ustaw z 1999 r. Nr 96 poz. 1112). Monitoring będzie składał się z 5 elementów: 1) Badania tempa znikania ciał ofiar (test padlinożerców opisany powyżej w rozdziale dot. monitoringu awifauny). 2) Badania śmiertelności nietoperzy prowadzone od 15 marca do 15 listopada każdego roku badań. 3) Monitoring aktywności nietoperzy w pobliżu turbin wiatrowych prowadzony od 15 marca do 15 listopada każdego roku badań. 4) Monitoring zimowisk nietoperzy przeprowadzony w miesiącach grudzień-luty każdego roku badań. 5) Monitoring kolonii letnich nietoperzy przeprowadzony w miesiącach czerwiec-lipiec każdego roku badań. Strona 16 z 22

17 Tabela 3. Harmonogram prac rocznych zalecony na podstawie wytycznych EUROBATS i Tymczasowych wytycznych dotyczących oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze z 2011 roku. Lp. Okres fenologiczny Termin Rodzaj wykonywanych prac 1 Okres hibernacji nietoperzy 1 grudnia 15 lutego monitoring zimowisk nietoperzy na terenie i do 3 km od FW Baczyna 2 Okres wiosennych migracji nietoperzy i tworzenia kolonii rozrodczych 15 marca 15 maja rejestr śmiertelności nietoperzy (co 5 dni) nasłuchy detektorowe (co 10 dni) 3 Okres rozrodczy 4 Okres rozpadu kolonii rozrodczych i dyspersji nietoperzy 15 czerwca 15 lipca 1 sierpnia 30 września I test padlinożerców rejestr śmiertelności nietoperzy (co 5 dni) nasłuchy detektorowe (co 10 dni) monitoring kolonii rozrodczych nietoperzy na terenie i do 3 km od FW II test padlinożerców rejestr śmiertelności nietoperzy (co 5 dni) nasłuchy detektorowe (co 10 dni) rejestr migracji Nyctalus spp. (2 kontrole we wrześniu zaczynające się 4 h przed zachodem Słońca) 4 Okres jesiennego rojenia i jesienne wędrówki nietoperzy na zimowiska 1 października 15 listopada rejestr śmiertelności nietoperzy (co 5 dni) nasłuchy detektorowe (co 10 dni) 6.2. MONITORING ŚMIERTELNOŚCI CHIROPTEROFAUNY Ocena śmiertelności nietoperzy polegać będzie na prowadzonej co 5 dni kontroli obszaru FW przez eksperta. Obserwator będzie kontrolował obszar w promieniu ok. 150 m metrów od osi turbiny, poruszając się po transektach oddalonych od siebie o około metrów (w zależności od szaty roślinnej i sposobu użytkowania gruntu). Wszelkie znaleziska ofiar kolizji zostaną odnotowane, sfotografowane, zmapowane i sklasyfikowane w zakresie przynależności gatunkowej oraz sklasyfikowane. Załącznik nr 4 do niniejszej metodyki stanowi szablon karty rejestracji kolizji jaki będzie stosowany w przypadku ocenianej farmy. W przypadku znalezienia rannych ptaków i nietoperzy, osobniki te zostaną niezwłocznie przetransportowane do odpowiednich ośrodków (lecznice weterynaryjne, azyle dla dzikich zwierząt). Osobniki martwe zostaną zutylizowane w odpowiednich zakładach zajmujących się utylizacją zwierząt. Strona 17 z 22

18 6.3. MONITORING AKTYWNOŚCI NIETOPERZY W POBLIŻU TURBIN WIATROWYCH I W MIEJSCACH DLA NICH ATRAKCYJNYCH Oprócz prowadzenia badań śmiertelności przeprowadzone zostaną badania terenowe zachowujące standardy zawarte w Wytycznych dotyczących oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (Kepel, Ciechanowski, Jaros, 2011, Projekt). Badania nasłuchowe w monitoringu porealizacyjnym nie będą odwzorowane na badaniach przedrealizacyjnych ponieważ nie zostały przeprowadzone zgodnie z metodyką możliwą do powtórzenia. Podczas badań przedinwestycyjnych stwierdzono tylko występowanie borowca wielkiego na terenie inwestycji oraz mroczka późnego w okolicznych wsiach. Informacje te nie stanowią podstawy o oszacowania ryzyka negatywnego oddziaływania inwestycji wiatrowej na nietoperze dlatego podczas monitoringu poinwestycyjnego należy dokładnie zbadać skład miejscowej i migrującej chiropterofauny oraz i ustalić realny wpływu uruchomionej farmy wiatrowej na skład gatunkowy, liczebność, natężenie przelotów, wykorzystanie przestrzeni powietrznej, zagęszczenie gatunków we wszystkich okresach fenologicznych nietoperzy oraz wyznaczyć miejsca koncentracji gatunków znanych z kolizyjności (borowiec wielki, karlik malutki, karlik większy, mroczek posrebrzany). W prawidłowo prowadzonym monitoringu porealizacyjnym istnieje potrzeba sprecyzowania badań wprowadzenie 15- minutowych punktów nasłuchowych przy każdej turbinie (punkty 1 6 na Mapie 1) w celu precyzyjnego oszacowania aktywności nietoperzy w każdej lokalizacji siłowni wiatrowej oraz 10-minutowych punktów nasłuchowych w miejscach dla nietoperzy atrakcyjnych takich jak żerowiska i korytarze migracyjne (punkty 7-12 określone poniżej). Pkt 7. Analiza chiropterofauny rozległego iglastego boru znajdującego się na zachód od inwestycji FW Baczyna Pkt. 8. Analiza chiropterofauny mieszanego lasu znajdującego się na zachód od inwestycji FW Baczyna. Liniowa wycinka pod linię energetyczną stanowi bardzo atrakcyjne miejsce dla nietoperzy (szczególnie borowców wielkich i karlików większych nietoperzy najwyższego ryzyka kolizji/barotraumy) zarówno jako żerowisko jak i korytarz migracyjny. Pkt. 9. Środek wsi Wysoka przy zadrzewieniach i latarniach potencjalne żerowisko m.in. mroczków późnych i borowców wielkich. Pkt. 10. Staw przy mieszanym lesie na północny-wschód od inwestycji - potencjalne żerowisko m.in. karlików większych i malutkich (nietoperzy najwyższego ryzyka kolizji/barotraumy) Pkt. 11. Analiza chiropterofauny iglastego rezerwatu Bogdanieckie Cisy Pkt. 12. Środek wsi Lubno przy zadrzewieniach i latarniach potencjalne żerowisko m.in. mroczków późnych i borowców wielkich. Strona 18 z 22

19 Wszystkie punkty nasłuchowe przy turbinach będą połączone siecią transektów nasłuchowych, z których będzie się obliczać i.a. (indeksy aktywności) a wyniki z dwóch pozostałych transkektów biegnących wzdłuż zadrzewionych liniowo dróg (linie pomarańczowe na Mapie 1) dostarczą informacji o wykorzystaniu tych potencjalnych korytarzy migracyjnych przez nietoperze. Całosezonowy monitoring detektorowy nietoperzy prowadzony będzie w celu uzyskania informacji o aktywności nietoperzy w pobliżu turbin wiatrowych we wszystkich okresach ich rocznego cyklu życiowego. Do nasłuchów i rejestracji będzie się używać detektorów AnaBat SD2 CF Bat Detector i Pettersson Ultrasound Detector D240X, za pomocą, których będzie można ustalić intensywność przelotów i skład gatunkowy rodzajów nietoperzy. Kontrole będą się zaczynać nie wcześniej niż 15 minut przed zachodem i nie później niż o zachodzie Słońca, z wyjątkiem dwóch kontroli w okresie rojenia się i migracji we wrześniu, zaczynających się 4 godz. przed zachodem Słońca, w celu stwierdzenia migracji Nyctalus spp. Podczas kontroli 4-godzinnych punkty nasłuchowe i transekty będą badane jednorazowo a podczas kontroli całonocnych - punkty nasłuchowe i transekty będą badane dwukrotnie. Kolejność punktów podczas kolejnych wizyt będzie inna. Nasłuchy na transektach będzie się prowadzić z samochodu, nieprzekraczającego prędkość 15 km/h. Podczas prowadzenia badań będą rejestrowane warunki pogodowe: temperatura, siła wiatru, zachmurzenie, opady, wilgotność. Analiza nagrań będzie opierać się na analizie spektralnej struktury i parametrów zarejestrowanych sygnałów z pomocą programu Analook. Wyliczenia indeksów aktywności będą przeprowadzone na podstawie wzoru na indeks aktywności i klasyfikowane według wskazówek zawartych w Wytycznych ( ) z 2011 roku. Nagrane sekwencje zostaną oznaczone do gatunku, lub w przypadku zbyt krótkiego lub niejednoznacznego nagrania nietoperzy z rodzaju Myotis spp. lub niekiedy Nyctalus spp. i Eptesicus spp. do grupy gatunków (NEV). W przypadku zbyt krótkiego lub słabego nagrania rekord również będzie zanotowany w postaci nietoperza nieoznaczonego (IND). Strona 19 z 22

20 Mapa. 1. Rozmieszczenie punktów nasłuchowych i transektów biegnących wzdłuż zadrzewionych przydrożnych alei drzew na terenie inwestycji FW Baczyna. Strona 20 z 22

21 6.4. MONITORING ZIMOWISK NIETOPERZY Monitoring zimowisk nietoperzy przeprowadzony będzie w miesiącach grudzień - luty każdego roku badań na terenie FW Baczyna i na terenie do 3 km od farmy wiatrowej. Zostaną odnalezione i sprawdzone wszystkie obiekty spełniające warunki optymalnego hibernakulum nietoperzy takie jak ziemianki, bunkry, hydrofornie, mosty, przepusty, piwnice, podziemia, kamienne studnie itp. Badania będą uzupełnione szczegółowym wywiadem środowiskowym i analizą literatury tematu MONITORING KOLONII LETNICH NIETOPERZY Monitoring kolonii letnich, w tym rozrodczych nietoperzy, przeprowadzony będzie w miesiącach czerwiec lipiec każdego roku badań na terenie FW Baczyna i na terenie do 3 km od farmy wiatrowej. Zostaną odnalezione i sprawdzone wszystkie obiekty spełniające warunki optymalnej letniej kryjówki nietoperzy takie jak przestronne strychy, poddasza kościołów, budynków gospodarczych, pałacyków i domów oraz dziuple. W razie braku możliwości kontroli obiektu (brak pozwolenia właściciela lub podejrzenie kolonii w szczelinie gzymsu / dziupli na dużej wysokości itp.) będą prowadzone nasłuchy detektorowe w porach wylotów nietoperzy i ich powrotów przed świtem. Badania będą uzupełnione szczegółowym wywiadem środowiskowym oraz analizą literatury tematu RAPORTOWANIE Analiza wyników rocznego monitoringu nietoperzy opracowana zostanie w oparciu o obowiązujące metody statystyczne dla tego typu przedsięwzięcia, zgodnie z projektem wytycznych dotyczących oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, (Kepel, Ciechanowski, Jaros. Warszawa 2011) Raporty wraz z Kartami Kolizji będą składane w terminie do końca stycznia po zakończeniu każdego okresu obserwacyjnego obejmującego pełny cykl fenologiczny (przy założeniu rozpoczęcia monitoringu z początkiem stycznia) do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim. Ponadto, wyniki rejestru śmiertelności w postaci Kart Kolizji będą na bieżąco przedstawiane Inwestorowi, co miesiąc do 15 dnia miesiąca następnego. Po zakończeniu całego, 3-letniego cyklu obserwacji zostanie przedstawiony raport podsumowujący wszystkie jego wyniki odnośnie oddziaływania przedmiotowej farmy na ptaki i nietoperze, w tym przedmioty ochrony w obszarach Natura W przypadku stwierdzenia znacznego oddziaływania FW na środowisko i związanej z tym konieczności wypracowania działań minimalizujących ten wpływ, oraz działań kompensacyjnych, propozycje takich działań zostaną opracowane i zaproponowane po uzyskaniu wyników z całego Strona 21 z 22

22 roku kalendarzowego i po konsultacjach z Inwestorem zostaną przedstawione organom RDOŚ najpóźniej w ciągu jednego miesiąca od stwierdzenia szkodliwości. W przypadku zanotowania śmiertelności wszystkich gatunków nietoperzy wyższej niż określonej w decyzji DSU wielkości progowej na poziomie 10 osobników/mw/rok będą zalecone adekwatne działania minimalizujące notowaną śmiertelność nietoperzy. 7. LITERATURA Bibby C.J., Burgess N.D., Hill. D.A Bird census techniques. Royal Society for The Protection of Birds. Academic Press, Harcourt Brace & Company Publ., London, UK. BioConsult Zum Einfluss von Windenergieanlagen auf den Vogelzug auf der Insel Fehmarn. Gutachterliche Stellungnahme auf Basis der Literatur und eigener Untersuchungen im Fruhjahr und Herbst Husum/Oldenburg. Buckland S.T., Anderson D.R., Burnkham K.P., Laake J.L, Borchers D.L., Thomas L Introduction to Distance Sampling. Oxford University Press, Oxford. Chylarecki P., Jawińska D., Kuczyński L Monitoring Pospolitych Ptaków Legowych raport z lat OTOP, Warszawa. Chylarecki P., Kajzer K., Wysocki D., Tryjanowski P., Wuczyński A Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. GDOŚ, Warszawa. Everaert J Effects of wind turbines of fauna in Flanders: Study results, discussion and recommendations. INBO.R : Gregory R.D., Greenwood J.J.D Counting common birds. [w:] Vorisek P., Klvanova A., Wotton S.R., Gregory R.D. (ed.) A best practice guide for wild bird monitoring scheme. CSO & RSPB; Praha: Grunkorn T., Diederichs A., Stahl B., Poszig D., Nehls G Entwicklung einer Methode zur Abschatzung des Kollisionsrisikos von Vogel an Windenergieanlagen. Endbericht. BioConsult SH. Johnson D.H Estimating nest success: the Mayfield method and an alternative. Auk 96: MacKenzie D.I., Bichols J.D., Royle J.A., Pollock K.H., Bailey L.L., Hines J.E Occupancy Estimation and Modelin; Inferring Patterns and Dynamics of Species Occurrence. Elsevier Academic Press, Amsterdam. Rodziewicz M Monitoring powykonawczy ptaków na farmie wiatrowej Kisielice- Łodygowo. Raport 2009, styczeń-grudzień. Iberdrola Renewables Polska Sp. z o.o.; Jerzwałd. Thompson W.L., White G.C., Gowan C Monitoring Vertebrate Populations. Academic Press., San Diego, CA. Trojan P Analiza struktury fauny. Memorabilia Zool. 47: Magurran A.E Measurfing Biological Diversity. Blackwell Publ. Malden. Raport przyrodniczy z monitoringu przedrealizacyjnego farmy elektrowni wiatrowych "Baczyna" Etap I i II. Biosfera, Szczecin Strona 22 z 22