WYBRANE SANKTUARIA DIECEZJI TARNOWSKIEJ

Transkrypt

1 UNIWERSYTET PAPIESKI JANA PAWŁA II W KRAKOWIE WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH INSTYTUT NAUK O RODZINIE AGNIESZKA KATARZYŃSKA WYBRANE SANKTUARIA DIECEZJI TARNOWSKIEJ JAKO MIEJSCA RECEPCJI PIELGRZYMÓW MODLĄCYCH SIĘ W INTENCJACH ZWIĄZANYCH Z RODZINĄ. Praca licencjacka napisana na seminarium naukowym pod kierunkiem ks. dr. Antoniego Świerczka Kraków 2013

2 Autor: Agnieszka Katarzyńska Tytuł: Wybrane sanktuaria diecezji tarnowskiej jako miejsca recepcji pielgrzymów modlących się w intencjach związanych z rodziną. Promotor: ks. dr Antoni Świerczek Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Kraków 2013 Stron: 108 Liczba pozycji bibliograficznych: 63 ABSTRAKT Praca zatytułowana Wybrane sanktuaria diecezji tarnowskiej jako miejsca recepcji pielgrzymów modlących się w intencjach związanych z rodzin stanowi próbę przedstawienia czterech miejsc, które gromadzą wiernych w sposób szczególny pragnących się modlić za swoje rodziny. Zawiera ona analizę literatury dotyczącej zjawiska pielgrzymowania, charakterystykę wybranych świętych patronów rodziny oraz opis samych sanktuariów. Część empiryczna przedstawia m. in. profil socjologiczny pielgrzymów odwiedzających wskazane miejsca oraz klasyfikację intencji z jakimi przybywają oni do omawianych sanktuariów. SŁOWA KLUCZOWE Intencje pielgrzymów, miejsca święte, patronowie rodziny, pielgrzym, pielgrzymka, rodzina, sanktuarium

3 -3- SPIS TREŚCI WSTĘP... 5 ROZDZIAŁ I... 7 Istota pielgrzymowania Definicja i typologia pielgrzymek Historiozbawcza geneza pielgrzymowania Krótka historia ruchu pielgrzymkowego Teologiczny wymiar pielgrzymowania Motywy podejmowania pielgrzymki Istota i rola sanktuarium ROZDZIAŁ II Święci patronowie jako orędownicy rodziny Kult świętych w nauczaniu Kościoła Istota kultu świętych Formy kultu świętych Kult relikwii Luigi i Maria Beltrame Quattrocchi pierwsza błogosławiona para małżeńska Joanna Beretta Molla święta od codzienności Św. Józef - opiekun Jezusa Błogosławiona Karolina wzór dla młodzieży ROZDZIAŁ III Wybrane miejsca Pielgrzymek w intencjach rodzinnych w diecezji tarnowskiej Sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej Sanktuarium Matki Bożej w Okulicach Sanktuarium w Zabawie Kościół pw. Świętej Rodziny w Tarnowie ROZDZIAŁ IV Metodologia Badań Cel badań... 60

4 Przedmiot badań Hipotezy badawcze Metody, techniki i narzędzia badawcze ROZDZIAŁ V Analiza wyników badań Socjologiczny profil pielgrzyma Motyw wyboru sanktuarium oraz uczestnictwo w inicjatywach duszpasterskich Intencje pielgrzymów ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA SPIS TABEL SPIS WYKRESÓW ANEKS... 96

5 WSTĘP Zjawisko pielgrzymowanie jest bardzo powszechne we współczesnym świecie, mimo że jego początki sięgają czasów, o których mówią już pierwsze rozdziały Pisma Świętego. U początku trzeciego tysiąclecia zauważyć można, że wierni chętnie podejmują pielgrzymki, by u kresu drogi modlić się w konkretnych intencjach, wierząc w szczególne działanie Bożej łaski w danym sanktuarium. Kościół w licznych dokumentach wyraża swą troskę o pątników, zauważając także, że każda pielgrzymka jest symbolem drogi, jaką wszyscy wierzący muszą przejść, by osiągnąć zbawienie. Wiele sanktuariów dąży do tego, by stać się nie tylko duchową stolicą swojego rejonu, ale także miejscem, do którego wierni przybywają z bardzo odległych terenów. W tym celu tamtejsi duszpasterze podejmują liczne inicjatywy, by przyciągnąć pielgrzymów do cudownego miejsca i uczynić ich pobyt w nim jak najbardziej wartościowym i przynoszącym obfite owoce duchowe. Tematem niniejszej pracy licencjackiej są Wybrane sanktuaria diecezji tarnowskiej jako miejsca recepcji pielgrzymów modlących się w intencjach związanych z rodziną. Został on wybrany ze względu na powszechność zjawiska pielgrzymowania w intencjach rodzinnych i bogactwo miejsc recepcji osób podejmujących takie pielgrzymki w diecezji tarnowskiej. O wielości sanktuariów na tym terenie świadczy choćby bogata literatura na ten temat oraz rozbudowane strony internetowe sanktuariów, na których liczni wierni zamieszczają świadectwa wskazujące na to, że ich modlitwy zostały wysłuchane. Praca składa się z czterech części. Pierwszy rozdział stanowi omówienie dokumentów Kościoła i obszernej literatury poruszającej temat pielgrzymowania. Opisuje on, czym są pielgrzymki, jaka jest ich geneza i historia, na jakie kategorie można je podzielić i z jakich motywów są podejmowane. Rozdział ten porusza także temat sanktuarium jako celu drogi pielgrzyma. Druga część niniejszej pracy prezentuje sylwetki wybranych świętych patronów rodziny. Szczególnie ważna w kontekście kolejnych rozdziałów wydaje się być błogosławiona Karolina, która patronuje jednemu z omawianych w pracy sanktuariów. Trzeci rozdział pracy zawiera opisy czterech wybranych miejsc w diecezji tarnowskiej: sanktuarium bł. Karoliny w Zabawie, sanktuarium Matki Bożej w Okulicach, sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej oraz kościoła pw. Świętej Rodziny w Tarnowie. Wybór tych miejsc podyktowany był

6 -6- hipotezą, że właśnie tu w sposób szczególny przybywają wierni modlący się w intencjach związanych z rodziną. Ostatnia część pracy jest natomiast omówieniem wyników badania ankietowego przeprowadzonego w czterech wymienionych miejscach, a mającego na celu sprawdzenie, kto przybywa do wskazanych sanktuariów, w jakich intencjach się modli, w jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczy i dlaczego wybiera właśnie to miejsce. Rozdział ten zawiera także krótki wstęp metodologiczny. Głównymi źródłami, które zostały wykorzystane w czasie pisania tej pracy, były pozycje monograficzne i ogólne dotyczące pielgrzymowania, książki biograficzne przedstawiające życiorysy świętych oraz przewodniki i albumy poświęcone miejscom, o których wcześniej była mowa.

7 ROZDZIAŁ I ISTOTA PIELGRZYMOWANIA Nie sposób mówić o sanktuariach i pielgrzymach nie określiwszy najpierw, czym jest samo pątnictwo, gdzie należy szukać jego początków i z jakich motywów jest ono podejmowane. Podobnie istotną sprawą jest określenie, co trzeba rozumieć pod pojęciem sanktuarium. Pierwszy rozdział niniejszego opracowania ma zatem na celu teoretyczne ujęcie problemu pielgrzymowania, przedstawienie historii pątnictwa, jego teologicznego wymiaru oraz motywów wyruszania w drogę, a także krótkie scharakteryzowanie sanktuarium jako miejsca szczególnej recepcji pielgrzymów DEFINICJA I TYPOLOGIA PIELGRZYMEK O zjawisku pielgrzymowania można mówić od najdawniejszych czasów. Zanim jednak przejdziemy do przedstawienia historii pątnictwa, ważnym jest określenie, co należy rozumieć pod sformułowaniem pielgrzymka. Początków tego słowa należałoby szukać najpierw w greckim terminie perepidemos, które oznaczało dosłownie cudzoziemca, ale używano go także dla określenia podróżnego. Natomiast łaciński peregrinus był osobą podróżującą przez obce kraje, a termin peregrinatio rozumiany był jako przebywanie poza własną ojczyzną. Dopiero od XII wieku zaczęto łączyć go jednoznacznie z religijną praktyką odwiedzania świętych miejsc 1. Definicji pielgrzymowania jest wiele. M. Ostrowski podaje m.in. następującą: Pielgrzymkę określamy jako podróż o religijnym charakterze podjętą przez wierzącego człowieka ku miejscu uznanemu za święte, w którym spodziewa się on bliższego spotkania z Bogiem i doznania Jego szczególnych łask 2. Bardziej rozbudowaną definicję podaje dokument Episkopatu Włoch Pielgrzymowanie u progu trzeciego tysiąclecia. Można w nim przeczytać następujące słowa: pielgrzymowanie polega na osobistym bądź grupowym udaniu się do sanktuarium lub miejsca szczególnie ważnego dla wiary, w celu dopełnienia tam specjalnych aktów religijnych, 1 Por. A. Jackowski, Pielgrzymowanie, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, 1998, s M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami przed Tobą, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków, 2005, s. 9.

8 -8- zarówno dotyczących miłosierdzia, jak czynów wotywnych czy pokutnych, a także, aby zdobywać doświadczenie życia we wspólnocie, wspierać wzrost cnót chrześcijańskich i coraz szersze poznawanie Kościoła 3. Wcześniej, w tym samym dokumencie można przeczytać, że pielgrzymką jest wędrówka wynikająca z religijnych motywów i wyrażająca pragnienie wykraczania poza siebie i spotkania z istotą transcendentną 4. z powyższych definicji wyraźnie zatem wynika, że ważnymi aspektami pielgrzymki są: droga ( udanie się ), cel podróży (sanktuarium) oraz motyw (np. wotywny czy pokutny). O tych elementach będzie mowa w dalszych częściach pracy. Po przytoczeniu definicji pielgrzymki należy jeszcze omówić pokrótce jej typy. Podziałów oczywiście może być wiele w zależności od przyjętego kryterium. Najprostsze zapewne jest rozróżnienie ze względu na rodzaj transportu. Mogą zatem być pielgrzymki piesze, autokarowe, motocyklowe, rowerowe, na rolkach, itd. Z historycznego punktu widzenia A. Jackowski wyróżnia pięć rodzajów pątnictwa: - Pielgrzymki do Ziemi Świętej; - Pielgrzymki związane z kultem Męki Pańskiej, relikwii oraz cudownych wizerunków Jezusa Chrystusa ; - Wędrówki do świętych pustelników; - Pielgrzymki do miejsc kultu świętych i męczenników oraz ich relikwii; - Pielgrzymki do ośrodków kultu Matki Bożej 5 ; - Pielgrzymki mogą także mieć formę wędrówki wspólnoty osób należących do konkretnej grupy społecznej, wykonujących ten sam zawód, charakteryzujących się jakimś konkretnym stanem czy sytuacją lub należących do jakiejś grupy czy stowarzyszenia. Można zatem mówić przykładowo o pielgrzymkach chorych, rowerzystów, artystów, lekarzy, Ruchu Światło Życie, młodzieży, harcerzy, maturzystów, służby liturgicznej czy rodzin (o ostatnim mowa będzie szczegółowo w dalszej części pracy, kiedy omawiane będzie Diecezjalne Święto Rodziny w Starym Sączu). Zróżnicowanie pątnictwa wynika także z celu pielgrzymów i charakteru czy też charyzmatu sanktuarium. Stąd też do Łagiewnik wędrują czciciele Bożego Miłosierdzia, 3 Komisja Konferencji Episkopatu Włoch ds. Duszpasterstwa czasu wolnego, turystyki i sportu, Pielgrzymowanie u progu trzeciego tysiąclecia, Rzym, 29 czerwca 1998 r., [w:] Salvatoris Mater 4(1999), s , n Por. Tamże, n.2 5 A. Jackowski, Święta przestrzeń świata. Podstawy geografii religii, Kraków, 2003, s. 146.

9 -9- do Częstochowy czciciele Matki Bożej, do Lourdes chorzy, Medjugorie zachęca do modlitwy o pokój i nawrócenie, a Taizé przyciąga co tydzień tysiące młodych ludzi pragnących budować wspólnotę pomiędzy różnymi narodami i poszukiwać źródeł wiary. Warto też zwrócić uwagę na charakter pielgrzymki. Może ona być indywidualna lub zbiorowa. W przypadku tej drugiej grupa może być zamknięta lub otwarta. Oczywiście przytoczone możliwości klasyfikacji pielgrzymek nie wyczerpują wszystkich ich rodzajów, jednak dla potrzeb niniejszej pracy powyższy opis wydaje się wystarczający HISTORIOZBAWCZA GENEZA PIELGRZYMOWANIA Zanim ukształtował się powszechnie dziś przyjmowany sposób pielgrzymowania, już od dawna było ono praktykowane. Pierwszą pielgrzymką w historii zbawienia można nazwać podróż Abrahama z Ur Chaldejskiego do ziemi wskazanej mu przez Boga (por. Rdz 12, 1-4). W wydarzeniu tym z łatwością można wskazać wymienione wcześniej trzy podstawowe elementy. Bez wątpienia Abraham wyruszył w drogę, udał się do miejsca odległego od swojego domu, do miejsca obcego i nieznanego. Dodatkowo, patriarcha musiał podjąć trudy i wyrzeczenia drogi, zostawić to, co miał, i zaufać Bogu, który go powołał. Cel wędrówki Abrahama także zgadza się z definicją nie było to, co prawda, sanktuarium w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, ale bez wątpienia Abraham łączył z celem wędrówki ogromne nadzieje, spodziewał się otrzymać tam szczególną łaskę od Boga - wypełnienie obietnicy. Trzeci element motyw religijny wyruszenia w drogę także jest wyraźnie widoczny. Patriarcha opuszcza dom, bo tego oczekuje od niego Bóg. Jego wyjście wynika więc z religijnego motywacji, jest odpowiedzią na Boże powołanie i jednocześnie wyraża wiarę w wielkość Boga, który jest w stanie spełnić wszystko, co mu obiecał. Kolejną pielgrzymką, którą można odnaleźć na kartach Biblii, jest wyjście Narodu Wybranego z Egiptu. Ta długa, bo przecież czterdziestoletnia, wędrówka całej wspólnoty Izraelitów o wiele bardziej przypomina to, co dziś rozumie się pod pojęciem pielgrzymki. Żydzi wędrowali wspólnie, w grupie. Nieśli ze sobą wszystko, co mieli cały swój dobytek. Podobnie współcześni pątnicy zabierają ze sobą w drogę wszystkie swoje sprawy, by zanieść je przed oblicze Boga. Ta sytuacja z historii zbawienia

10 -10- wskazuje jednak na jeszcze jeden wymiar pielgrzymki mianowicie uświadamia, że Bóg zawsze towarzyszy pątnikowi, pilnuje, by szedł właściwą drogą, pomaga pokonać przeszkody, ale też poddaje go próbom i nie usuwa z jego drogi licznych trudności. Stary Testament opisuje wielokrotnie pielgrzymki żydów do świętych miejsc, szczególnie do Jerozolimy, gdzie od czasów Salomona znajdowała się świątynia z Arką Pana. Wszyscy mężczyźni obowiązkowo musieli tam pielgrzymować trzy razy w roku: w Święto Paschy, Tygodni i Namiotów. Po reformie Jozjasza lokalne sanktuaria zostały zlikwidowane, a dni świąteczne gromadziły odtąd pielgrzymów tylko w Jerozolimie 6. Tradycja pielgrzymowania trwała przez stulecia. Uczestniczył w niej także Jezus w czasie swego ziemskiego życia. Co więcej, nadał jej głębszy wymiar. Za pierwszą pielgrzymkę Jezusa można uznać przyniesienie Go przez Maryję i Józefa do świątyni po upływie 8 dni od narodzenia. Kolejną była słynna wędrówka do Jerozolimy, po której to Jezus zatrzymał się w świątyni, gdzie dopiero po pewnym czasie został odnaleziony przez zatroskanych rodziców (por. Łk 2,41-50). Wreszcie, będąc już dorosłym człowiekiem, Jezus nie raz pielgrzymował wraz ze swoimi uczniami (por. Mk 11,1-11). Przykład Jezusa obrazuje pewną ważną w kontekście niniejszej pracy zależność. Trzeba bowiem zwrócić uwagę na fakt, że najpierw Jezus został przyniesiony do świątyni, gdy był jeszcze nieświadomym dzieckiem. Następnie pielgrzymował w gronie rodziny jako młodzieniec, a potem już sam, jako świadomy i samodzielny mężczyzna podejmuje pielgrzymki i, co więcej, przekazuje tę tradycję dalej, ucząc jej swoich uczniów. Istotna jest tu zatem rola rodziny, która daje wzór do naśladowania i jest nieoceniona w kształtowaniu postawy młodego człowieka. Jest ona nośnikiem tradycji, w tym przypadku - zwyczaju pielgrzymowania. Pozostając jeszcze w czasach relacjonowanych przez Nowy Testament, warto wspomnieć, że sam fakt założenia Kościoła miał miejsce właśnie w dniu, kiedy żydzi gromadzili się w Jerozolimie w związku ze Świętem Pięćdziesiątnicy. 6 O pielgrzymkach w Starym Testamencie zob. więcej: M. Janus, P. Nowak, Piesze pielgrzymowanie, wyd. Jedność, Kielce, 2000, s

11 KRÓTKA HISTORIA RUCHU PIELGRZYMKOWEGO Pierwsze wieki chrześcijaństwa nie obfitowały zbytnio w dziedzinie pątnictwa. Znane były nawiedzenia grobów męczenników (szczególnie w dniu ich wspomnienia), jednak same pielgrzymki zbytnio kojarzyły się z praktykami pogańskimi i żydowskimi, by mogły od razu zostać zasymilowane przez tworzącą się dopiero wspólnotę chrześcijańską. O intensywnym rozwoju pątnictwa można mówić dopiero po wydaniu przez Konstantyna Wielkiego edyktu mediolańskiego w 313 roku. Wówczas zaczęto nawiedzać miejsca związane z wydarzeniami opisanymi w Biblii, zwłaszcza te, które łączyły się z męką Pańską 7. IV wiek był okresem szybkiego rozwoju ruchu pątniczego, a także co ściśle się z tym wiąże swego rodzaju infrastruktury pielgrzymkowej. Zaczęto bowiem wznosić sakralne budowle, które z jednej strony powstawały w szczególnie ważnych miejscach, a z drugiej powodowały jeszcze większy wzrost liczby pielgrzymów. Pielgrzymki pierwszych wieków wiązały się przede wszystkim z chęcią uczczenia świadków Chrystusa (męczenników, świętych), ale też jak najbliższego kontaktu z nimi. Stąd rozwój pątnictwa łączył się z rozwojem kultu relikwii. Po ustaniu prześladowań pojawiła się nowa, dość specyficzna, forma pielgrzymowania. Pobożni i głęboko wierzący chrześcijanie decydowali się na odejście na pustynię. Wynikało to z faktu, że chrześcijaństwo stało się religią, która mogła społecznie nobilitować, a jej wyznawanie mogło przynosić korzyści, także materialne. Konsekwencją tego było masowe przyjmowanie pogan do wspólnoty, a co się z tym wiąże pobieżne katechizowanie oraz obniżenie jakości duchowej i moralnej chrześcijan. Rozwoju duchowego zaczęli więc ortodoksyjni chrześcijanie szukać w odosobnieniu, na pustyni. To odejście można porównać do pielgrzymki, ponieważ bez wątpienia wiązało się ono z opuszczeniem domu, a niejednokrotnie z porzuceniem wszystkiego, co się posiadało. Motyw bezspornie był w przypadku ascetów pobożny chodziło bowiem o rozwój duchowy i przybliżenie się do Boga. Pomijając jednak zagadnienie rozwoju cenobityzmu i anachoretyzmu 8 (nie jest ono bowiem istotne 7 Zob. więcej: M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami, dz. cyt., s Cenobityzm i anachoretyzm to odmiany życia na pustyni. Pierwsze pojęcie oznacza życie wspólnotowe, drugie natomiast życie w całkowitym odosobnieniu, sprzyjającym umartwianiu się i kontemplacji.

12 -12- w kontekście niniejszej pracy), należy wspomnieć przynajmniej o tym, że groby sławnych pustelników (podobnie jak wcześniej męczenników) stały się kolejnymi miejscami przyciągającymi pielgrzymów. Ważnym wydarzeniem w historii ruchu pątniczego było podbicie Ziemi Świętej przez Arabów w 638 roku. Miało ono znaczenie, ponieważ utrudniony dostęp do głównego punktu recepcji pielgrzymów spowodował, że zaczęły rozwijać się inne szlaki pątnicze. Mowa tu przede wszystkim o Rzymie, mieście związanym ze św. Piotrem i Pawłem, przyciągającym choćby katakumbami, grobami męczenników i licznymi relikwiami. Zainteresowanie pielgrzymkami do Rzymu było tak duże, że w 1300 roku Stolica Apostolska zainaugurowała tzw. lata jubileuszowe, w których pielgrzymka do Rzymu wiązała się z otrzymaniem szczególnych łask. Z czasem, gdy dotarcie do Rzymu wiązało się z dużymi trudnościami, obchody lat jubileuszowych (a tym samym korzystanie ze specjalnych duchowych łask) zaczęto przenosić do lokalnych sanktuariów 9. Innym szlakiem pielgrzymim, na który należy zwrócić uwagę, a który także intensywnie się rozwijał począwszy od IX wieku, był szlak (a w zasadzie cała ich sieć) do grobu św. Jakuba w Compostelli 10. Podobnych tras od tego czasu rozwinęło się wiele, tym bardziej, że Palestyna nadal pozostawała pod wpływami Arabów. Jednak pociąg do miejsc blisko związanych z działalnością i męką Chrystusa był tak wielki, że w różnych krajach zaczęto budować tzw. kalwarie mające imitować Jerozolimę. Powstawały one w miejscach o podobnym ukształtowaniu geograficznym i wg wzorów przywiezionych wprost z Ziemi Świętej. Pierwsza kalwaria powstała w Hiszpanii w XV wieku 11, ale rozpowszechnione są one także w Polsce najstarsza jest Kalwaria Zebrzydowska założona w XVII wieku, ale znana jest także Kalwaria Pacławska czy kalwaria w Wambierzycach. Dodatkowo, ważnym elementem w historii ruchu pątniczego było bez wątpienia rozprzestrzenienie się pielgrzymek do miejsc związanych z Matką Bożą 12. Współcześnie pielgrzymki zmieniły nieco swój charakter z przejawu ludowej pobożności stały się one aktami ogólnokościelnymi. Dodatkowo, pojawiło się 9 Por. Tamże, s Por. Tamże. 11 Zob. więcej: Tamże, s Zob. więcej: M. Janus, P. Nowak, Piesze pielgrzymowanie, dz. cyt., s. 33.

13 -13- negatywne zjawisko, jakim jest pielgrzymowanie z pozareligijnych pobudek np. z motywów poznawczych czy rekreacyjnych. Podsumowując, należy przypomnieć, że rozwój pątnictwa uwarunkowany był licznymi przemianami społecznymi, kulturowymi i mentalnymi. Wiązał się on z kultem relikwii, z przekonaniem o cudowności niektórych obrazów czy miejsc, a także z licznymi legendami. Ponadto, intensyfikacji pielgrzymowania należy dopatrywać się także w sytuacjach klęsk żywiołowych, wojen czy innych trudnych sytuacji, w których ludzie czuli mocniejszą potrzebę uciekania się do środków nadprzyrodzonych. Nie wolno także zapominać o wpływie, jaki pielgrzymowanie wywarło na kształtowanie się nowych form pobożności (np. droga krzyżowa, procesja), sposobów modlitwy osobistej, rodzinnej czy grupowej oraz rozwój infrastruktury i duszpasterstwa pielgrzymkowego, szczególnie w miejscach recepcji pątników TEOLOGICZNY WYMIAR PIELGRZYMOWANIA Pielgrzymka jest pewną formą pobożności i, podejmowana z właściwych motywów i z odpowiednim zaangażowaniem, zapewne sprzyja rozwojowi duchowemu i przybliża do rzeczywistości transcendentnej. Jednak dodatkowo pielgrzymka ma bardzo głęboki wymiar teologiczny - stanowi analogię do całego życia ludzkiego, bowiem każda wędrówka stanowi odzwierciedlenie ludzkiej egzystencji. W pielgrzymce jako w kultycznym akcie odbija się jak w zwierciadle religijny wymiar życia człowieka, jego losy doczesne i wieczne przeznaczenie 13. Jim Forest napisał, że Słowo pielgrzym może być używane w znaczeniu metaforycznym: każde życie bez wyjątku jest nieustanną pielgrzymką z łona matki do grobu, jest to pielgrzymka zakończona sukcesem, jeśli trafimy do nieba, a porażką, jeśli wpadamy do piekła 14. Metafora określająca życie ludzkie jako pielgrzymkę jest powszechnie znana i oznacza, że świat doczesny nie jest miejscem docelowym, a jedynie drogą do domu ojca. W analogię tę wpisują się także wszystkie trudy, cierpienia i wyrzeczenia, jakie podejmuje pielgrzym, a jakie powinny być także udziałem każdego chrześcijanina. 13 Tamże, s J. Forest, Pielgrzymowanie jako droga przez życie, wyd. WAM, Kraków, 2009, s. 11.

14 -14- Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych wyprowadza zjawisko pielgrzymowania od nieustającej potrzeby człowieka do przekraczania własnych możliwość. Już od pierwszego pojawienia się na scenie świata człowiek kroczy, poszukując wciąż nowych celów, badając ziemski horyzont, dążąc do nieskończoności. Człowiek żegluje po rzekach i morzach, wspina się na święte góry, na których ziemia styka się z niebem; przemierza także czas, naznaczając go świętymi datami, dostrzega w narodzinach przyjście na świat, zaś w śmierci odejście, by spocząć w łonie ziemi lub dostąpić zjednoczenia z Bogiem 15. Szczególnie wymowny teologicznie jest wymiar drogi. Należy zauważyć, że wiele wydarzeń w czasie działalności Chrystusa miało miejsce właśnie w drodze. To w drodze Jezus uzdrawia, naucza, opowiada przypowieści, jego mękę nazywa się drogą krzyżową, w drodze do Emaus zmartwychwstały Chrystus objawia się swoim uczniom i w drodze do Damaszku dochodzi do nawrócenia św. Pawła. Słowo droga wg M. Lurkera ma w Biblii co najmniej potrójne znaczenie: wskazuje na wyroki Boże względem świata, na ludzkie postępowanie i na ludzkie życie oparte na przykazaniach Bożych 16. Droga ma więc znaczenie szczególne. Wyruszenie w nią wiąże się ze spotkaniem drugiego człowieka. Wiąże się także z wyjściem poza samego siebie, opuszczeniem bezpiecznego domu i otworzeniem się na coś nowego na drugiego człowieka, na Boga, na rozwój samego siebie. Jak napisał wspomniany już Jim Forest: zwracanie uwagi na twarze wokół nas jest jedną ze szkół medytacji i modlitwy. Wędrówka może być nauką teologii bez słów 17. Życie człowieka jest więc ciągłą drogą ciągłym opuszczaniem domu, a tym samym wykraczaniem poza siebie i poszukiwaniem czegoś większego, a więc dążeniem do Boga i do wieczności. Widoczna jest zatem zasada, że tak, jak Chrystus ze swoją nauką wychodził na drogi, tak człowiek potrzebuje wyjścia z domu, z miejscowości, z parafii, ale też wyjścia na zewnątrz siebie, bowiem, żeby kogoś spotkać, trzeba wyjść mu naprzeciw. To także łączy się z symboliką drogi i pielgrzymowania. Potwierdzają to słowa wspomnianego już Jima Foresta: Droga ma pewien sakramentalny wymiar: jest widzialnym znakiem ukrytej jedności. Drogi są jak 15 Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych, Pielgrzymka w Wielkim Jubileuszu Roku 2000, 1998, n M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, wyd. Pallottinum, Poznań, 1989, s J. Forest, Pielgrzymowanie jako droga przez życie, dz. cyt., s. 30.

15 -15- mapy ludzkiej wspólnoty. Droga jest podstawową metaforą. W Ewangelii Chrystus mówi o wyborze wąskiej ścieżki, a nie szerokiej drogi. Wcześni chrześcijanie mówili sobie, że podążają Drogą, którą jest Chrystus 18. Pielgrzymka jest także związana z wędrówką. Człowiek jest wędrowcem, w którego wędrowaniu odzwierciedla się głębokie pragnienie otwarcia ku nieskończoności i ku Bogu. Pielgrzymka natomiast jest symbolem przemieszczania się ludzkości w szerszym i uniwersalnym znaczeniu 19. Ponadto, Jan Paweł II nauczał, że pielgrzym angażuje w swój czyn całość swego człowieczeństwa ciało, umysł i serce. Odrywa się od siebie, by dojść do Boga 20. Jak podkreśla M. Ostrowski, każde pielgrzymowanie składa się z trzech zasadniczych etapów: wyjścia z miejsca stałego zamieszkania, drogi ku zamierzonemu celowi i osiągnięcia celu, czyli świętego miejsca. Do nich należałoby dodać także etap czwarty, już po pielgrzymce, czyi powrót do domu i do codzienności 21. Takie spojrzenie na pątnictwo uwidacznia jeszcze wyraźniej analogię nie tylko do ludzkiego życia, ale także do całej historii zbawienia. Nie wdając się w szczegóły opisu grzechu pierworodnego, trzeba zauważyć, że najpierw ludzkość wychodzi z rąk Boga, potem powołana jest do tego, by rozejść się po całej ziemi i czynić ją sobie poddaną. Zatem drogą każdego człowieka jest nieustanne udoskonalanie świata. Droga ta ma prowadzić oczywiście do osiągnięcia celu, czyli życia wiecznego i chwalenia Stwórcy. Należy także pamiętać, że cały Kościół jest pielgrzymującą wspólnotą. Składa się on z członków cierpiących w czyśćcu, cieszących się już chwałą nieba oraz tych, którzy jeszcze żyją na świecie są więc nadal pielgrzymami. Celem drogi Kościoła jest doprowadzenie do ostatecznego zjednoczenia rodzaju ludzkiego między sobą i z Bogiem 22. Inny aspekt teologii pielgrzymowania dotyczy rzeczywistości znanej w życiu codziennym jako Opatrzność Boża. Tak jak kiedyś Bóg prowadził swój lud w sensie dosłownym w czasie czterdziestoletniej wędrówki przez pustynię, tak obecnie kieruje 18 Tamże,, s Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych, Pielgrzymka w Wielkim Jubileuszu Roku 2000, 1998, n Jan Paweł II, Chrystus kresem wszelkiej wędrówki, Spotkanie z uczestnikami I Światowego Kongresu Duszpasterstwa Sanktuariów i Pielgrzymów, r., L Osservatore Romana 13(1992)7, s Por. M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami, dz. cyt. s Tamże, s. 147.

16 -16- nim na drodze do życia wiecznego. Czyni to poprzez udzielanie łaski potrzebnej do nieustannego wzrostu i pokonywania trudności MOTYWY PODEJMOWANIA PIELGRZYMKI Ważnym aspektem, gdy mowa o pielgrzymowaniu, jest zagadnienie motywu sprawiającego, że człowiek decyduje się wyruszyć w drogę. J. Forest napisał: Można wędrować do jakiegoś odległego sanktuarium przez wiele tygodni i miesięcy, a mimo to nie być pielgrzymem. Wędrówka pielgrzymim szlakiem, noszenie odznaki pielgrzymkowej i noclegi w schroniskach dla pielgrzymów nie czynią z wędrowca pielgrzyma. Pielgrzymka jest raczej postawą niż działaniem. ( ) Pielgrzymka jest świadomym aktem poszukiwania obecności Bożej 23. W kontekście niniejszej pracy zagadnienie motywu podejmowania pielgrzymki jest szczególnie istotne. M. Ostrowski wskazuje na liczne pobudki, jakie sprawiają, że ludzie decydują się wyruszyć w drogę. Może to być pragnienie doświadczenia swojej religijności w integralny sposób, całościowego samobudowania, współpracy i nieformalnych kontaktów (w pielgrzymowaniu grupowym), chęć nawiązania nowych relacji i uczuć, kontaktu z przyrodą, tęsknota za przygodą, postrzeganie pielgrzymki jako czegoś oryginalnego lub nobilitującego, łączenia jej z niepowtarzalną atmosfera, potrzeba odejścia z domu i od codzienności oraz spojrzenie na świat z innej perspektywy, ciekawość świata, pragnienie mistycznych doświadczeń, postrzeganie pątnictwa jako formy spędzania wolnego czasu, potrzeba pustyni, odpoczynku, refleksji 24. Powyższy katalog nie wyczerpuje oczywiście wszystkich motywów, które sprawiają, że ludzie tak licznie decydują się na podjęcie pielgrzymki. Aby nieco uporządkować ową listę, na początku należałoby wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje motywacji wyruszenia w drogę. Może być to motywacja pozareligijna lub religijna. Do tej pierwszej zaliczyć można wszystkie okoliczności, które wiążą się z pielgrzymką, a które nie stanowią jej celu i istoty. Będą to zatem: chęć poznania świata, pragnienie dobrej zabawy i miłego spędzenia czasu w gronie znajomych czy rówieśników, 23 J. Forest, Pielgrzymowanie jako droga przez życie, dz. cyt., s Por. M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami, dz. cyt., s

17 -17- ćwiczenie kondycji, pokonywanie własnych słabości i podejmowanie nowych wyzwań, ucieczka od samotności, odcięcie się od męczącej codzienności, poszukiwania nowych znajomości czy nawet partnera życiowego. Te motywy nie będą treścią dalszej analizy, choć niewątpliwie, obok tych ściśle religijnych, towarzyszą pielgrzymom w podejmowaniu decyzji o wyruszeniu w drogę. Motywy religijne można natomiast podzielić kilka grup. Nie są one zapewne ani wyczerpujące, ani wyłączne, jednak pomogą zobrazować rodzaje motywacji. Można zatem wyróżnić: a) pielgrzymkę błagalną wiąże się ona z konkretną intencją, w której pątnik ofiaruje wszystkie trudy drogi i wyrzeczenia. Przede wszystkim zaś pragnie ją zanieść przed święty wizerunek lub do świętego miejsca, do którego pielgrzymuje i w którym spodziewa się szczególnej Bożej interwencji w swojej sprawie. b) pielgrzymkę dziękczynną wynika ona z faktu już zaistniałego. Otrzymanie łaski uzdrowienia, rozwiązanie ważnej wprawy życiowej, zamążpójścia, zdania matury czy każdego innego dobra wzbudza w człowieku nieraz tak wielką wdzięczność wobec Stwórcy, że nie jest on w stanie wyrazić jej poprzez zwykłą modlitwę, dlatego decyduje się na pielgrzymkę, która stanowi wg niego szczególną formę pobożności. Pokonane w czasie drogi do sanktuarium trudy stają się wówczas tym, co pątnik pragnie ofiarować Bogu za doznaną łaskę. c) pielgrzymkę pokutną choć ten rodzaj pątnictwa kojarzyć się może z czasami pokuty taryfikowanej, to bez wątpienia jest on nadal aktualny. Człowiek, który doznał łaski nawrócenia, w sposób szczególny czuje potrzebę odpokutowania za swoje grzechy. Czasem ma świadomość, że jego życie jest tak grzeszne, że, by za nie odpokutować, musi znaleźć szczególną formę zadośćuczynienia Panu Bogu. Wybiera wówczas pielgrzymkę, która z jednej strony poprzez trudy i wyrzeczenia zapewne daje poczucie odbywania fizycznej pokuty, z drugiej zaś sprzyja rozwojowi duchowemu i utwierdza w postanowieniu poprawy. d) pielgrzymkę wynikającą z potrzeby pracy nad sobą i rozwojem duchowym - pielgrzymka często nazywana jest rekolekcjami w drodze. Jest zatem okazją do refleksji, wysłuchania nauk, zastanowienia się nad własnym życiem, spotkania ludzi, którzy będą pomocni w odkrywaniu nowych horyzontów, oraz

18 -18- zweryfikowania swoich postaw. Jak już zostało wspomniane, droga jest niezwykle wymownym symbolem ludzkiego życia, dlatego sprzyja kontemplacji losu i przeznaczenia człowieka. Często także pielgrzymka mobilizuje do podjęcia postanowień, które realizowane są następnie w codziennym życiu. e) pielgrzymkę wynikającą z potrzeby bliższego kontaktu z Bogiem i intensyfikacji modlitwy prawdziwa pielgrzymka jest przede wszystkim czasem modlitwy. Odejście od codziennych zadań i obowiązków sprawia, że człowiek dystansuje się od rutyny i może poświęcić się wyłącznie Bogu. Nie ma wówczas wymówki w postaci ciągłego zabiegania i braku czasu, ponieważ poza modlitwą i kontaktem z Bogiem w ciągu dnia nie ma tak licznych obowiązków, a zadania, których się podejmuje dla dobra wspólnoty, są także formą modlitwy. Pielgrzymka może być także czasem na rozeznanie własnego powołania czy podjęcie ważnych decyzji. Sprzyja temu atmosfera wyciszenia i poczucie szczególnej bliskości z Bogiem. f) pielgrzymkę jako wypełnienie ślubów wynika ona niejako z powinności, którą pielgrzym sam sobie narzuca, a która wiąże się z obietnicą złożoną Bogu w jakiejś konkretnej intencji 25. Powyższy podział jest zapewne bardzo uproszczony i nie obejmuje wszystkich religijnych motywów, jakie sprawiają, że człowiek decyduje się na wyruszenie w drogę. Przedstawione kategorie nie są także wyłączne, ponieważ praktyka pokazuje, że pielgrzymi wędrują w różnych intencjach jednocześnie, a pielgrzymka może być równocześnie wypełnieniem ślubu, prośbą o nowe łaski, dziękczynieniem za już otrzymane i dodatkowo powodowana jest ona pragnieniem intensyfikacji modlitwy i samorozwoju. Gdy do powyższego dołoży się jeszcze motywy pozareligijne choćby chęć nawiązania nowych znajomości i miłego spędzenia czasu, to w sposób szczególny można zauważyć bogactwo, jakie staje się udziałem uczestnika pielgrzymki. 25 Podobne wyszczególnienie podaje M. Ostrowski w: M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami, dz. cyt., s. 62.

19 ISTOTA I ROLA SANKTUARIUM Jednym z konstytutywnych elementów pielgrzymowania jest cel pątnika. O ile droga jest ważna ze względu na swą analogię do ludzkiego życia oraz na wszystkie trudy i wyrzeczenia, które łączą się z jej podjęciem, o tyle cel jest istotny, ponieważ to on stanowi motywację do wyruszenia z domu. Droga ma za zadanie przygotować człowieka do spotkania z Bogiem, a cel pielgrzymki miejsce święte jest właśnie okazją do tego spotkania i weryfikuje jakość owego przygotowania. Gdziekolwiek znajdują się relikwie, są też ludzie modlący się nie tylko w myślach, ale całym swoim ciałem, na kolanach lub na stojąco. W tych miejscach mamy poczucie, że niebo i ziemia ocierają się o siebie 26. Te słowa Jima Foresta w bardzo obrazowy sposób ukazują, czym jest sanktuarium. Jest to bowiem miejsce szczególne, w którym w wyjątkowy sposób można odczuć Bożą obecność, a modlitwa wydaje się w nim o wiele łatwiejsza. Jest to miejsce, w którym w pewien sposób niebo styka się z ziemią. Może to być zarówno budynek (kaplica, bazylika), inne miejsce kultu (kalwaria), ale zdarza się także, że określa się tym mianem pewną przestrzeń, w której człowiek czuje, że jest blisko Boga i niemal namacalnie Go doświadcza w Jego dziełach (np. góry, kaniony, piękne krajobrazy itp.). Ta intuicja wydaje się słuszna, bowiem w słowniku teologicznym można znaleźć następującą definicję miejsca świętego: W szerokim znaczeniu jako miejsca święte (loca sacra) uważa się kościoły, kaplice, sanktuaria, cmentarze oraz niektóre miejsca geograficzne otaczane szczególną czcią i kultem, wyjęte spod jurysdykcji świeckiej z powodu uświęcenia ich ważnymi wydarzeniami religijnymi 27. M. Ostrowski w ten sposób określa cel pielgrzyma: Sanktuarium bądź inne miejsce pielgrzymkowe jest wydzielone od innych miejsc. Przynależy do samego Boga lub Jego świętych, którzy w swym ziemskim życiu odzwierciedlali świętość Stwórcy. Tam w intensywniejszy sposób objawia się działanie Bożej łaski 28. Natomiast z prawnego punktu widzenia należy zdefiniować sanktuarium w następujący sposób: Kościół lub inne miejsce, do którego - za aprobatą ordynariusza miejscowego 26 J. Forest, Pielgrzymowanie jako droga przez życie, dz. cyt., s Z. Krzyszowski, Miejsca święte, [w:] Słownik teologiczny,. A Zuberbier (red.), Katowice, 1998, s M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami, dz. cyt., s. 50.

20 -20- pielgrzymują liczni wierni z powodu szczególnej pobożności 29. Definicja ta poza wspomnianymi wcześniej elementami zawiera jeszcze ze względu na swoje jurydyczne pochodzenie aspekt prawny, mianowicie aprobatę biskupa. Chodzi tu o prawne uznanie sanktuarium. W historii częste były sytuacje, że liczne pielgrzymki do miejsca uznanego za szczególne przez samych wiernych powodowały uznanie go przez władzę kościelną i określenie mianem sanktuarium. Może też być odwrotnie Kościół nadaje danemu miejscu status sanktuarium i w ten sposób sprawia, że pielgrzymki do niego intensyfikują się. Istnieją także przypadki, że ludzie pielgrzymują tłumnie do miejsca, które jeszcze nie jest przez Kościół uznane za sanktuarium, ale nie wyklucza się, że wskutek żywego nim zainteresowania zostanie mu taki tytuł nadany. Na podstawie tego, co zostało opisane powyżej, można mówić o różnych czynnikach wpływających na powstanie sanktuarium. Można zatem wyróżnić następujące faktory: a) czynnik obiektywny o przedmiotowym charakterze (wydarzenie nadprzyrodzone objawienie albo cud; sytuacja z życia Chrystusa, apostołów, świętych) b) czynnik formalno-prawny (oficjalne uznanie miejsca za sanktuarium przez władze kościelne) c) czynnik subiektywny konkretny człowiek czy grupa odkrywa, że dane miejsce stanowi dla niego szczególną wartość duchowo religijną 30. W temacie sanktuariów należy jeszcze omówić ich zróżnicowanie pod względem wielkości, zasięgu i aktywności duszpasterskiej. Można zatem wyszczególnić ośrodki kultu o randze: - światowej (mające szczególne historyczne znaczenie dla całego chrześcijaństwa), np. Jerozolima czy Rzym, - międzynarodowej (których oddziaływanie przekracza jeden kontynent) - krajowej (oddziałujące na konkretny kraj) - ponadregionalnej (których oddziaływanie przekracza obszar diecezji) - regionalnej (mające znaczenie dla mieszkańców macierzystej diecezji) KPK, kan, M. Ostrowski, Jesteśmy pielgrzymami dz. cyt., s A. Jackowski, I. Sołjan, E. Bilska Wodecka, Wielka encyklopedia geografii świata, Religie świata. Szlaki pielgrzymkowe, t. XV, Poznań, 1999, s. 109.

21 -21- Wskazany podział dotyczy nie tylko zakresu duchowego wpływu sanktuarium, ale także obszaru, z którego pochodzą pielgrzymi. Ośrodki kultu omówione w niniejszej pracy należą do ostatniej z wymienionych grup, a w uszczegółowionym podziale większość z nich należałoby zakwalifikować do kategorii sanktuariów, których obszarem oddziaływania jest dekanat. Ośrodki kultu można oczywiście podzielić ze względu na różne kryteria. Jednym z nich jest rodzaj charyzmatu danego sanktuarium ten aspekt jednak został już wskazany przy okazji omawiania typologii pielgrzymek.

22 ROZDZIAŁ II ŚWIĘCI PATRONOWIE JAKO ORĘDOWNICY RODZINY Z tematyką pielgrzymowania nierozerwalnie związane jest zagadnienie świętych patronów, którym często poświęcone są sanktuaria. W miejscach tych w sposób szczególny pątnicy spodziewają się wstawiennictwa konkretnych świętych, dlatego warto krótko omówić sylwetki kilku z tych patronów, do których uciekają się rodziny w licznych potrzebach. Kolejność przedstawiania świętych w niniejszej pracy nie jest przypadkowa. Jako pierwsze zostanie omówione błogosławione małżeństwo, potem matka Joanna Beretta Molla, następnie św. Józef patron ojców, a na końcu błogosławiona Karolina dziewica będąca wzorem dla współczesnej młodzieży KULT ŚWIĘTYCH W NAUCZANIU KOŚCIOŁA Zanim przedstawione zostaną sylwetki wybranych patronów i ich zasługi, warto po krótce omówić zagadnienie kultu świętych, do którego zarówno w przeszłości jak i obecnie podchodzi się w różny sposób, co powoduje liczne nadużycia. W tej części będzie także mowa o formach kultu oraz o czci oddawanej relikwiom Istota kultu świętych Jak mówi Katechizm Kościoła Katolickiego W określone dni roku liturgicznego Kościół na ziemi wspomina świętych: przede wszystkim Świętą Bożą Rodzicielkę, następnie Apostołów, męczenników i innych świętych. Ukazuje w ten sposób, że jest zjednoczony z liturgią niebieską; wielbi Chrystusa za to, że dokonał zbawienia w swoich uwielbionych członkach. Ich przykład jest natchnieniem Kościoła w jego drodze do Ojca 1. W innym miejscu zaś można znaleźć następujące sformułowanie: "Obchodząc ten roczny cykl misteriów Chrystusa, Kościół święty ze szczególną miłością oddaje cześć Najświętszej Matce Bożej, Maryi, która nierozerwalnym węzłem związana jest ze zbawczym dziełem swojego Syna. W Niej Kościół podziwia i wysławia wspaniały owoc Odkupienia i jakby w przeczystym obrazie z radością 1 Katechizm Kościoła Katolickiego, wyd. Pallottinum, Poznań, 1994, (dalej: KKK), n

23 -23- ogląda to, czym cały pragnie i spodziewa się być" oraz Gdy Kościół w ciągu roku liturgicznego wspomina męczenników i innych świętych, głosi Misterium Paschalne w tych, którzy współcierpieli i zostali współuwielbieni z Chrystusem, przedstawia wiernym ich przykłady, pociągające wszystkich przez Chrystusa do Ojca, a przez ich zasługi wyjednywa dobrodziejstwa Boże" 2. Kodeks Prawa Kanonicznego również wskazuje cel, dla którego Kościół daje wiernym świętych i błogosławionych: dla umocnienia świętości Ludu Bożego Kościół poleca szczególnej i synowskiej czci wiernych Najświętszą Maryję ( ) oraz popiera prawdziwy i autentyczny kult innych świętych, których przykładem wierni budują się i wstawiennictwem są wspomagani 3. Ze względu na swój jurydyczny charakter dokument zaznacza także, że kult publiczny można oddawać tylko tym sługom Bożym, którzy autorytetem Kościoła zostali zaliczenie w poczet świętych lub błogosławionych 4. Jest to zrozumiałe ze względu na liczne w tej kwestii nadużycia, które miały miejsce w historii 5. Prawdziwy kult świętych jest zatem wg Magisterium Kościoła kultem Jedynego Boga, uwielbionego w dziełach, które uczynił w swoich świętych. Ponadto jest dziękczynieniem Bogu za dopuszczenie do swojej świętości grzesznych ludzi oraz doprowadzenie ich do chwały nieba mimo ich słabości. Oczywiście nie umniejsza to idei ich orędownictwa przed Bożym obliczem, bowiem tajemnica obcowania świętych zakłada, że interesują się oni sprawami tych, którzy jeszcze pozostają na świecie, i wstawiają się za nami u Boga. Co więcej, w tym fakcie wyraża się także jedność Kościoła uwielbionego, czyli społeczności świętych w niebie - z Kościołem jeszcze pielgrzymującym na ziemi. Chodzi tu nie tylko o pomoc, jakiej chrześcijanie doznają od świętych, ale przede wszystkim o wspólną cześć, jaką Kościół uwielbiony w niebie, oczyszczający się w czyśćcu i pielgrzymujący na ziemi oddaje Bogu. Bez wątpienia, szczególną oznaką tej jedności jest Eucharystia. W czasie każdej mszy świętej zebrani modlą się za wiernych zmarłych, a wraz z aniołami i świętymi oddają cześć Bogu. Święci zatem, mając udział w szczęściu Boga, jednocześnie uczestniczą 2 Tamże, n Kodeks Prawa Kanonicznego, wyd. Pallottinum, Poznań, 1994, (dalej: KPK), kan Tamże, kan O nadużyciach w tej dziedzinie Por. H. Misztal, Świeccy święci i błogosławieni, Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, Lublin Sandomierz, 2002, s. 83.

24 -24- w Jego miłości do każdego człowieka, której konkretną formą jest właśnie wstawiennictwo. Oczywiście, święci są nie tylko orędownikami 6. Są oni bowiem dla wierzących szczególnym przykładem realizacji powołania. Kult świętych jest więc nierozerwalnie połączony z pragnieniem ich naśladowania byli oni przecież ludźmi podobnymi do każdego człowieka. Co prawda, dawne hagiografie pokazują ich w oderwaniu od ziemskich odniesień, ale obecnie zwraca się raczej uwagę na ich ludzkie słabości, by przybliżyć ich współczesnemu człowiekowi. Kolejne beatyfikacje i kanonizacje miały pokazać wiernym, że świętość jest możliwa w każdych okolicznościach życia, ponieważ bez względu na słabości i ograniczenia człowiek może otrzymać od Boga łaskę, która przy ludzkiej współpracy doprowadza do chwały wiecznej. Świadectwo świętych jest zatem Ewangelią pisaną życiem. Cytując Jana Pawła II, warto także zauważyć, że święci są po to, aby zawstydzać. Tak. Mogą być i po to. Czasem konieczny jest taki zbawczy wstyd, ażeby zobaczyć człowieka w całej prawdzie. Potrzebny jest, ażeby odkryć lub odkryć na nowo właściwą hierarchię wartości. Potrzebny jest nam wszystkim, starym i młodym 7. Kult świętych zatem w żaden sposób nie sprzeciwia się faktowi, że kult przynależny jest tylko Jedynemu Bogu, ponieważ poprzez świętych uwielbiamy właśnie Jego. Święci służą też tradycyjnie jako patroni. W kontekście niniejszej pracy istotnym jest zagadnienie patronów małżonków i rodzin, które przez wieki sprowadzane było na margines. W niektórych publikacjach, tak dawnych jak i aktualnych, w ogóle nie wymienia się patronów dla małżeństw, choć figurują tam dziesiątki patronów rozmaitych zawodów i stanów. Inne pozycje jako patrona małżeństw wymieniają np. św. Józefa, ale bez małżonki. o szczęśliwe małżeństwa zaleca się natomiast prosić św. Urszulę, która ślubowała dziewictwo i nigdy nie wyszła za mąż, za patronkę płodności małżeńskiej podaje się św. Fides dwunastoletnią męczennicę z IV wieku, a patronami kobiet ciężarnych i szczęśliwych porodów są odpowiednio św. Gislen i św. Gerard 8. 6 O odczuwaniu obecności świętych zob. więcej: P. Brown, Kult świętych. Narodziny i rola w chrześcijaństwie łacińskim, wyd. UJ, Kraków, 2007, s Jan Paweł II, Homilia w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Karoliny Kózkówny, Tarnów, 10 czerwca 1987 roku, [online:] ; (dostęp: r.). 8 Por. Z. Nosowski, Parami do nieba, wyd. Biblioteka Więzi, Warszawa, 2010, s

25 -25- Nie trudno zatem zauważyć, że wśród licznych świętych przez długie lata małżonkom trudno było znaleźć wzór do naśladowania, za którego przykładem mogliby podążać. Kult Świętej Rodziny rozwinął się dopiero w XVII wieku 9, natomiast kult rodziców Maryi Anny i Joachima - w VI wieku, jednak zazwyczaj czczono ich osobno 10. W rzeczywistości dopiero koniec XX wieku, a szczególnie pontyfikat Jana Pawła II zaowocował licznymi beatyfikacjami i kanonizacjami, które swskzywały współczesnym rodzinom wzór świętości życia małżeńskiego, macierzyństwa czy też trwania w czystości przedmałżeńskiej. Tak naprawdę dopiero Sobór Watykański II otworzył furtkę do tego, by uznać małżeństwo jako drogę do świętości, w efekcie czego w przyszłości możliwa była wspólna beatyfikacja pierwszych małżonków Marii i Luigiego Quattrocchich. Liczne beatyfikacje i kanonizacje osób świeckich, których dokonał Jan Paweł II, pokazują, że doskonałość można osiągnąć w każdym stanie i zawodzie, w najzwyklejszych warunkach życia codziennego 11. Patronów dla rodzin jest bardzo wielu i oczywiście nie wszyscy byli małżonkami, jak choćby błogosławiona Karolina Kózkówna, u której młodzi często modlą się o znalezienie właściwego partnera życiowego. W niniejszym rozdziale, ze względu na ograniczenia pracy licencjackiej, przedstawionych zostanie jedynie kilkoro świętych. Większość z nich to osoby żyjące w czasach współczesnych i dlatego tym bardziej znaczące dla dzisiejszych rodzin. Parafrazując słowa Antonio Sicarego trzeba powiedzieć: Gdy rodziny będą się wpatrywać w ich oblicza, może i one odczują naglące pragnienie prawdziwej pełni człowieczeństwa Formy kultu świętych Wierni czczą świętych poprzez modlitwy do nich skierowane, a właściwie, za ich pośrednictwem przedstawiane Bogu. W tym celu często pielgrzymują do sanktuariów poświęconych wybranym patronom, wierząc, że w tych miejscach święci w sposób szczególny wstawiają się za nimi u Boga. Modlitwy wznoszone za pośrednictwem 9 Tamże, s Tamże, s J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, nauczaniu i praktyce Kościoła Katolickiego, wyd. Gutgraf, Olsztyn, 2007, s A. Sicari, Nowe portrety świętych, Wydawnoctwo Sióstr Loretanek, Warszawa, 2007, s. 28.

26 -26- świętych dotyczą głównie tych intencji, które wydają się bliskie danym patronom. W przypadku rodzin zatem ojcowie będą się modlić za wstawiennictwem św. Józefa, dzieci za pośrednictwem m.in. św. Dominika Savio, a młodzież skieruje do Boga swe prośby o znalezienie męża czy żony poprzez błogosławioną Karolinę Kózkę. Bogactwo świętych oraz ich liczba sprawia, że każdy wierzący może znaleźć dla siebie takiego patrona, który będzie odpowiadał jego wiekowi, stanowi czy konkretnej potrzebie i będzie dla niego szczególnym wzorem na drodze do świętości. Modlitwa za wstawiennictwem świętych może przybierać różne formy. Przykładem może tu być litania do błogosławionego małżeństwa Quattroccich, droga krzyżowa śladami błogosławionej Karoliny, nowenna do świętego Józefa, pieśń o błogosławionym księdzu Jerzym Popiełuszce, procesja z feretronami świętych czy pielgrzymka do sanktuarium, w którym czci się świętego. Kult świętych może się przejawiać też w zgłębianiu historii ich życia i przesłania np. poprzez czytanie hagiografii, Dzienniczka św. Siostry Faustyny, pamiętników i opracowań czy uczestniczenie i przygotowywanie spektakli, audycji lub przedstawień opowiadających o świętych. Wiąże się to także z czerpaniem przykładu z życia patrona i podejmowaniem próby naśladowania go na własnej drodze wiary. Kult świętych jest widoczny także w sztuce w ikonografii, rzeźbie, muzyce, pieśniach, literaturze i poezji. Nie zagłębiając się w tym miejscu w całe zagadnienie ikonoklazmu, należy wspomnieć tylko, że kult obrazu nie polega na czczeniu jego materialnej formy (np. kamienia, drewna, płótna czy farby), ale na oddawaniu czci wizerunkowi, który jest na nim przedstawiony. W Katechizmie Kościoła Katolickiego można przeczytać: Chrześcijański kult obrazów nie jest sprzeczny z pierwszym przykazaniem, które odrzuca bałwochwalstwo. Istotnie cześć oddawana obrazowi odwołuje się do pierwotnego wzoru i kto czci obraz, ten czci osobę, którą obraz przedstawia. Cześć oddawana świętym obrazom jest pełną szacunku czcią, nie zaś uwielbieniem należnym samemu Bogu. Obrazom nie oddaje się czci religijnej ze względu na nie same jako na rzeczy, ale dlatego, że prowadzą nas ku Bogu, który stał się człowiekiem. A zatem cześć obrazów jako obrazów nie zatrzymuje się na nich, ale zmierza ku temu, kogo przedstawiają 13. Kodeks Prawa Kanonicznego zaleca natomiast, by zachować praktykę umieszczania w kościołach świętych obrazów, by 13 KKK, n

27 -27- doznawały czci ze strony wiernych; jednakże mają być umieszczane w umiarkowanej liczbie i z zachowaniem właściwego porządku, aby nie wywoływały zdziwienia u wiernych i nie dawały okazji do niewłaściwej pobożności 14. Zatem za pomocą wizerunku wierny przybliża się do rzeczywistości, którą obraz przedstawia, czuje z daną postacią bliższą więź i wzmaga w sobie pragnienie jej naśladowania. Teologia ikony wskazuje na fakt, że wizerunek odsyła do osoby, którą ukazuje. Kult obrazów jest więc wyrazem ludzkiej kondycji: gdy człowiek się modli przed namacalnym, materialnym przedstawieniem świętego, łatwiej jest mu stanąć w jego niematerialnej obecności. Inną jeszcze formą kultu świętych jest oddawanie czci relikwiom. Temu zagadnieniu poświęcony został kolejny podrozdział niniejszej pracy Kult relikwii Zagadnienie kultu relikwii świętych jest w oczywisty sposób związane z tematem pielgrzymowania. Wierni wędrują bowiem do tych miejsc, w których spodziewają się otrzymać szczególne łaski od Boga za pośrednictwem patronów, a w miejscach tych często znajdują się ich relikwie. Warto zatem wspomnieć o tym, czym są relikwie, na czym polega ich kult i jak się rozwijał. Łaciński termin reliquiae posiada wiele znaczeń, jednak podstawowe to: resztki lub pozostałości, dlatego w IV wieku biskup Mediolanu, św. Ambroży już nazywał relikwiami szczątki ciała zmarłego 15. Początków kultu relikwii należy szukać już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, gdy wskutek prześladowań wielu wiernych poniosło śmierć męczeńską. Ich szczątki w nienaruszonym stanie przez pierwsze trzy wieki chrześcijaństwa pozostawiano w katakumbach, gdzie celebrowano nabożeństwa. Powszechnym stało się obchodzenie wspomnienia męczennika w rocznicę jego śmierci, a od IV wieku zmarłych wierzących starano się grzebać jak najbliżej grobów męczenników. Gdy w Cesarstwie Rzymskim zapanowała wolność wyznania po edykcie mediolańskim z 313 roku, popularne stały się pielgrzymki do grobów męczenników, a po pewnym czasie ich ciała zaczęto umieszczać pod ołtarzami w kościołach. 14 KPK, kan J. Kracik, Relikwie, wyd. Znak, Kraków, 2012, s.12.

28 -28- Przenoszenie relikwii było także formą kanonizacji 16. W średniowieczu kult relikwii z powodu licznych nadużyć przybrał wręcz groteskową postać. Handlowano wówczas wszystkim, co mogło mieć jakikolwiek związek ze świętym, a dla wielu ludzi gromadzenie relikwii stanowiło niemalże hobby. Przedmioty te otaczała aura magiczna - uważano je często za talizmany czy amulety chroniące przed wszelkimi nieszczęściami i chorobami. Rzadko patrzono na nie w kontekście wiary. Relikwie kupowane, wypraszane czy nawet wykradane 17 formowały ówczesną cywilizację, życie kulturalne, polityczne i religijne. Miasta rywalizowały ze sobą o to, by posiadać jak najwięcej relikwii 18, bo przyciągały one w dane miejsce rzesze pielgrzymów, zwiększając jednocześnie dobrobyt miasta i jego mieszkańców. Dziś handel relikwiami Kodeks Prawa Kanonicznego określa jako niegodny, a wszelkie ich przenoszenie wymaga zgody Stolicy Apostolskiej 19. Dopiero czasy renesansu i reformacji ograniczyły nadużycia w kulcie relikwii 20. Obecnie relikwie dzieli się na kilka grup. Do pierwszej z nich zalicza się ciało świętego, czyli części kości, paznokcie, włosy itp.. Drugą grupę relikwii stanowią przedmioty mające bezpośredni kontakt ze świętym, np. jego szaty, różaniec, modlitewnik i inne przedmioty codziennego użytku. Natomiast trzecia grupa to rzeczy, które miały styczność z relikwią z grupy pierwszej, np. płótno, którym otarto część ciała zmarłego 21. Właściwy kult relikwii powinien polegać na odniesieniu się do społeczności świętych, nie zaś na skupianiu uwagi jedynie na samym relikwiarzu. Święci, którzy są wspominani poprzez kult danych relikwii, zanoszą przed tron samego Boga prośby i modlitwy członków Kościoła pielgrzymującego. Obecność relikwii powinna także budować wiarę chrześcijan w zmartwychwstanie duszy i ciała, a nie ograniczać ich do czczenia doczesnych szczątków świętych. 16 Zob. więcej: J. Kracik, Relikwie, dz. cyt., s oraz H. Misztal, Świeccy święci, dz. cyt., s Zob. więcej: J. Kracik, Relikwie, dz. cyt., s Zob. więcej: tamże, s KPK Zob. więcej:. Kracik, Relikwie, dz. cyt., s Por. tamże, s.12.

29 -29- Kult relikwii może przyjmować różne formy: ucałowanie, zdobienie ich kwiatami i świecami, błogosławienie nimi czy noszenie ich w procesji. Zawsze powinien on jednak wynikać z prawdziwej wiary i być praktykowany z godnością LUIGI I MARIA BELTRAME QUATTROCCHI PIERWSZA BŁOGOSŁAWIONA PARA MAŁŻEŃSKA Nie sposób mówić o patronach rodziny i spraw z nią związanych, nie wspomniawszy najpierw o małżeństwie, które w sposób szczególny patronuje małżonkom i rodzinom chrześcijańskim. Mowa tu o Luigim i Marii Beltrame Quattrocchi, którzy jako pierwsza w historii para małżeńska zostali wspólnie beatyfikowani 22. Maria (urodzona w 1884 roku we Florencji) pochodziła z XVI-wiecznego rodu książęcego Corsini. Była jedyną córka kapitana grenadierów, Angiola i Julii, damy z arystokratycznej rodziny Salvi 23. Już od czasów dzieciństwa przykładała dużą wagę do patronów towarzyszących ważnym dla niej chwilom. Dlatego też dzień swojego narodzenia, 24 czerwca, był dla niej znakiem, że jej życiowym zadaniem jest przygotowanie dróg Chrystusowi, jak to czynił św. Jan Chrzciciel, którego święto jest obchodzone właśnie w tym dniu 24. Podobnie duże znaczenie dla małej Marii miał fakt, że po raz pierwszy przyjęła ona Komunię Świętą w rocznicę śmierci św. Teresy z Lisieux (30 września). Święta ta bowiem była dla Marii pierwszą nauczycielką duchową i pomocą w przełamaniu strachu przed surowym rekolekcjonistą 25. Na przyszłe życie Marii z pewnością wpływ miał także fakt, że jej rodzice nie tworzyli szczęśliwej pary 26. z jednej strony było to bolesne dla wrażliwej dziewczyny, z drugiej jednak wzbudziło w niej marzenie własnego, idealnego małżeństwa Por. Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt., s Por. H. Misztal, Świeccy święci, dz. cyt., s L. Grygiel, Świętość dwojga. Pierwsza błogosławiona para małżeńska, Biblioteka "Więzi", Warszawa, 2002, s Tamże, s A. Danese, G. P. Di Nicola, Aureola dla dwojga. Maria Corsini i Luigi Beltrame Quattrocchi, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa, 2004, s O Marii zob. więcej: J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, dz. cyt., s

30 -30- Po wielu zmianach miejsca zamieszkania (ze względu na karierę ojca, zawodowego wojskowego) rodzina Marii przeniosła się w 1893 roku do Rzymu 28. Luigi Beltrame Quattrocchi, przyszły mąż Marii, urodził się 12 stycznia 1880 w Katanii jako jedno z czworga dzieci wysokiego funkcjonariusza państwowego, Karola Beltrame, jednak wychowywany był głównie przez bezdzietne wujostwo 29. Jego rodzina przeniosła się, podobnie jak jego przyszła małżonka, do Rzymu, gdzie Alojzy stał się cenionym adwokatem i pełnił ważne funkcje w administracji państwowej 30. Tam też Alojzy i Maria poznali się na jednym z licznych przyjęć towarzyskich. Maria miała wówczas 20 lat, a Luigi był o cztery lata starszy. Po roku kontaktów wyznali sobie miłość, a ich ślub odbył się 25 listopada 1905 roku 31. Małżonkowie mieli ze sobą czwórkę dzieci Filipa, Stefanię, Cezarego i Enrichettę. Druga ciąża była dla Marii dużym zaskoczeniem, a zmęczona opieką nad małym Filipem, zarzekała się, że wolałaby wszystko od kolejnej ciąży 32. Jednak wsparcie męża pozwoliło jej dojrzeć i zaakceptować ponowne macierzyństwo 33. Narodziny czwartego dziecka Enrichetty były natomiast niezwykłym świadectwem wierności zasadom Ewangelii Chrystusowej 34. Ciąża była bowiem zagrożona. Lekarze zalecali aborcję, aby ratować przynajmniej matkę, która miała już przecież troje dzieci. Małżonkowie jednak odrzucili tę sugestię i 6 kwietnia 1914 roku Maria urodziła zdrową dziewczynkę, która do końca życia dziękowała Bogu i rodzicom za dar życia, a w wieku 87 lat uczestniczyła w beatyfikacji swoich rodziców 35. To właśnie ona umieszczała relikwie błogosławionych małżonków przed ołtarzem w bazylice św. Piotra 36. Wszystkie dzieci błogosławionych małżonków wybrały jakąś formę życia konsekrowanego 37. Po 20 latach wspólnego życia, zachęceni przez ojca duchownego, małżonkowie 28 H. Misztal, Świeccy dz. cyt., s Por. Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt., s H. Misztal, Świeccy dz. cyt., s Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt., s Zob. więcej: J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, dz. cyt., s Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt., s H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s Tamże. 36 Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt., s Zob więcej: A. Danese, G. P. Di Nicola, Aureol dla dwojga dz. cyt., s

31 -31- zdecydowali się złożyć ślub rozdzielenia łoża. Luigi miał wtedy 46 lat a Maria 41, ich najmłodsza córka była dwunastolatką 38. Decyzja ta podyktowana była pragnieniem wspólnego oddania się Bogu oraz wiarą w to, iż owo oddanie pogłębi ich wzajemną jedność i miłość dzięki rozwinięciu duchowego bogactwa 39. Chcieli oni razem jeszcze doskonalej przeżywać posłannictwo względem Królestwa Bożego oraz pogłębić wzajemną komunię, przedkładając jak mówi tekst litanii do tych błogosławionych "zjednoczenie duchowe" ponad "zjednoczenie cielesne. Maria pisała wtedy do męża: Mój kochany, możesz być pewny, że moja miłość do ciebie i czułość, jaką we mnie teraz wzbudzasz, są nieporównywalnie większe niż dawniej. Zrozum, że nie musisz czekać na niebo, żeby się ze mną zjednoczyć. Już teraz jesteś ze mną tak ściśle zjednoczony, jak nigdy przedtem. Pan Bóg nie dzieli, lecz łączy, bo jest Miłością. Pan Bóg jest radością, a nie smutkiem. 40 Szczęśliwe życie małżeńskie wzniecało w Marii pragnienie bycia ze swoim mężem na wieczność. Wzmogło się ono jeszcze bardziej, gdy musiała ona zmierzyć się z emocjami towarzyszącymi jej po śmierci męża, która nastąpiła 9 listopada 1951 roku. Wtedy to objawiła się Marii komunia osób silniejsza niż śmierć. W swojej Radiografii małżeństwa tak opisywała to uczucie: Byliśmy jedną wielką bryłą skalną, jednolitą, bo utworzoną z jednego materiału. Nigdy tak wyraźnie nie ujrzałam chrześcijańskiego małżeństwa w postaci jednolitego głazu, jak wówczas, gdy wynoszono z domu martwe ciało Alojzego. Straciłam odłamek skalnej bryły, którą razem tworzyliśmy. Ten jednolity głaz był chciany przez Boga i uświęcony przez sakrament małżeństwa, stworzony i uformowany przez wzajemne zrozumienie i miłość. To miłość sprawiła, że stał się niepodzielny, niemożliwy do rozbicia 41. Po śmierci męża Maria ciągle czuła jego obecność, szczególnie w czasie modlitwy oraz w trakcie przyjmowania komunii. Do tego doświadczenia przygotowali ją kierownicy duchowi, którzy zapewniali, iż w obliczu śmierci łączność Luigiego z Marią stanie się coraz głębsza i wyraźniejsza. Wdowa swoją postawą okazała niewzruszoną 38 Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt. s L. Grygiel, Świętość dwojga..., dz. cyt. s Tamże. 41 M. Beltrame Quattrocchi, Radiografia małżeństwa, [w:] L. Grygiel: Świętość dwojga. Pierwsza błogosławiona para małżeńska, Biblioteka "Więzi", Warszawa, 2002, s. 154.

32 -32- ufność w to, iż miłość jej i jej męża trwa, zaś w życiu wiecznym osiągnie swoją pełnię 42. Sama zmarła 26 sierpnia 1965 roku, czternaście lat po Luigim 43. Dla Kościoła jednak, poza tym niemal mistycznym przeżywaniem małżeństwa przez Marię i Luigiego, ważne jest także ich świadectwo heroicznych cnót. Oboje bowiem zaangażowani byli w chrześcijańskie wychowanie potomstwa, które to zaowocowało późniejszymi powołaniami kapłańskimi. Swoje obowiązki małżonkowie traktowali jako wyraz pracy dla Boga, ale także jako okazję do wspólnego rozwoju duchowego. Nie można także pominąć uczestnictwa Quattrocchich w wielu akcjach charytatywnych, a także w opiece nad chorymi pod patronatem Akcji Katolickiej. o poziomie rozwoju duchowego Marii świadczą także liczne napisane przez nią książki o tematyce religijnej, m.in. zbiór medytacji nad Modlitwą Pańską czy autobiograficzne wyznania dotyczące małżeńskiej drogi do świętości, zatytułowane Radiografia małżeństwa. W książce tej przeczytać można między innymi jedno ze świadectw chrześcijańskiego pojmowania miłości: Miłość to pragnienie przyniesienia ulgi, pocieszenia, sprawienia przyjemności ukochanemu i nieustanna troska o zaspokojenie jego najskrytszych i niewyrażalnych pragnień. Gdy to wszystko nie przytłumi życia wewnętrznego, nadprzyrodzoności uczucia ani intensywności oddania się Bogu, ale stanie się niemal modlitwą w uwielbieniu ukochanego, który jest mężem, ojcem, przyjacielem i synem, wszystko to będzie wyrażać prawdziwą miłość 44. Małżonkowie nie bez powodu zostali beatyfikowani przez Ojca Świętego Jana Pawła II 21 października 2001 roku, w dwudziestą rocznicę opublikowania adhortacji apostolskiej Familiaris Consortio. Maria i Luigi stanowią bowiem wg Jana Pawła II doskonałe świadectwo rodziny, która jest wspólnotą życia i miłości oraz prowadzi do świętości 45. Podczas uroczystości beatyfikacyjnej małżonków obecnych było troje ich sędziwych dzieci. Zabrakło jedynie Stefanii, która zmarła w 1993 roku 46. W homilii w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Jan Paweł II powiedział o błogosławionych: Nawet w owych trudnych latach małżonkowie Alojzy i Maria nie 42 Tamże, s Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt., s M. Beltrame Quattrocchi, Radiografia małżeństwa, dz. cyt., s Jan Paweł II: Familiaris Consortio, Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław, 2000, s Z. Nosowski, Parami do nieba, dz. cyt. s. 139.

33 -33- pozwolili zgasnąć światłu wiary lumen Christi i przekazali je czwórce swych dzieci. ( ) Ten żywy płomień wiary wasi rodzice przekazywali także przyjaciołom, znajomym, kolegom. A teraz z nieba darują go całemu Kościołowi. ( ) Małżonkowie ci w świetle Ewangelii i z wielkim ludzkim zaangażowaniem przeżywali swoją miłość małżeńską i służbę życiu. z pełną odpowiedzialnością podjęli zadanie współpracy z Bogiem w przekazywaniu życia i poświęcili się wielkodusznie dzieciom, wychowując je i kierując ich drogami, by doprowadzić je do odkrycia Bożego planu miłości wobec nich. z tej żyznej gleby duchowej wyrosły powołania do kapłaństwa i życia konsekrowanego ukazujące, jak głęboko łączą się ze sobą i wzajemnie oświecają małżeństwo i dziewictwo, wspólnie zakorzenione w oblubieńczej miłości Boga. Inspirowani Słowem Bożym i świadectwem świętych ci błogosławieni małżonkowie przeżywali swoje zwyczajne życie w sposób nadzwyczajny. Wśród radości i trosk normalnej rodziny potrafili wieść życie o niezwykłym bogactwie ducha. Jego ośrodkiem była codzienna Eucharystia( ) 47. Od czasów beatyfikacji Quattrocchich ich wspólne życie, określane jako "świętość dwojga", oficjalnie uznane zostało za nowy model świętości oraz przełom w duchowości chrześcijańskiej 48. Warto także wspomnieć, że małżonkowie liturgicznie czczeni są 25 listopada, czyli w dniu, w którym zawarli sakramentalny związek małżeński. Jest to odstępstwo od reguły ustalającej wspomnienie świętego w dniu jego śmierci, czyli narodzin dla Nieba. Taki wybór podyktowany był jednak nie tym, że każde z nich zmarło w innym dniu, ale przekonaniem, że to właśnie dzień zawarcia przez nich małżeństwa był dla nich narodzinami dla Nieba 49. Bowiem drogą do świętości stała się dla nich zwykła codzienność rodzinna przeżywana w duchu wartości chrześcijańskich. 47 Jan Paweł II, Przeżywali zwyczajne życie w sposób nadzwyczajny. Homilia w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Alojzego i Marii Beltrame Quattrocchich, Rzym, [Online:] wiedzi_papieskie/jan_pawel_ii/2001/homilia_w_czasie_mszy.html (dostęp: r.). 48 Z. Nosowski, Przedmowa [w:] L. Grygiel, Świętość dwojga. Pierwsza błogosławiona para małżeńska., Biblioteka "Więzi", Warszawa, 2002, s Tamże, s. 9.

34 JOANNA BERETTA MOLLA ŚWIĘTA OD CODZIENNOŚCI Martyrologium Romanum pod datą 28 kwietnia zawiera następującą notkę biograficzną: W Magenta koło Mediolanu we Włoszech, błogosławionej Joanny Molla, która nosząc dziecko w łonie, z miłością ponad swe życie przełożyła prawo oraz znaczenie mającego się urodzić, i umarła 50. Natomiast Jan Paweł II w homilii w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej 24 kwietnia 1994 r. mówił o tej błogosławionej: Uwieńczeniem życia Joanny Beretty Molli, która była najpierw wzorową studentką, potem aktywnie zaangażowała się w działalność wspólnoty kościelnej oraz została szczęśliwą żoną i matką, stało się złożenie ofiary z siebie, by mogło żyć dziecko, które nosiła w łonie i które dzisiaj jest tutaj z nami! Jako chirurg była w pełni świadoma grożących jej konsekwencji, lecz nie cofnęła się przed ofiarą, potwierdzając w ten sposób heroiczność swoich cnót 51. Przyszła święta urodziła się 4 października 1922 r. W Magenta we Włoszech, jako dziesiąte z trzynaściorga dzieci Alberta i Marii Beretta 52. Żyli oni na co dzień duchowością franciszkańską, a swoje dzieci wychowywali wg zasad chrześcijańskich. Joanna żyła zatem w atmosferze codziennej modlitwy i uczyła się rozumienia sensu ofiary podejmowanej z miłości do bliźniego. Każdego dnia także uczestniczyła wraz z matką w Eucharystii i przyjmowała komunię świętą 53. Wiara była dla niej wartością podstawową, dlatego dyskretnie pomagała biednym i potrzebującym, m.in. poprzez włączenie się w działalność Akcji Katolickiej 54 i charytatywnego Stowarzyszenia św. Wincentego 55. Ważnym wydarzeniem w jej życiu były rekolekcje prowadzone przez jezuitę O. Avedano w 1938 roku. Zaowocowały one postanowieniami, które wypełniała przez resztę życia. Pisała wówczas, mając 16 lat, m.in. następujące słowa: Wolę umrzeć, niż popełnić grzech śmiertelny, nie z obawy przed piekłem, lecz dlatego, że grzech niszczy 50 Cytat za: J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, dz. cyt., s Jan Paweł II, Homilia wygłoszona w czasie beatyfikacji Joanny Beretty Molli 24 kwietnia 1994 roku, [online:] (dostęp: r.). 52 J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, nauczaniu i praktyce Kościoła Katolickiego, wyd. Gutgraf, Olsztyn, 2007, s Por. Cz. Drążek, Umiłowała do końca, [w:] L Osservatore Romano, wydanie polskie, nr 7-8(265) 2004, s Zob. więcej: H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s P. Molla, E. Guerriero, Joanna kobieta mężna. Błogosławiona Joanna Berette Molla we wspomnieniach męża, Dom Wydawniczy Rafael, Kraków, 2003, s. 23.

35 -35- wielki dar łaski i przyjaźni z Jezusem 56. Joanna powierzyła całe swoje życie Chrystusowi, czemu dała wyraz w sumiennej nauce, wyborze zawodu i realizacja powołania do życia rodzinnego. Swoje życie duchowe pogłębiała poprzez adorację Najświętszego Sakramentu, częstą spowiedź i codzienną komunię oraz udział w rekolekcjach. W 1949 roku Joanna ukończyła studia 57, uzyskując dyplom medycyny ogólnej i chirurgii, natomiast trzy lata później zdobyła tytuł lekarza specjalisty w zakresie pediatrii i ginekologii. Chorym służyła z poświęceniem, niejednokrotnie za darmo. Często nawet wspomagała ich materialnie 58. Swoją pracę traktowała jako posłannictwo. Poza praktyką lekarską pracowała również w żłobku i przedszkolu, a także jeździła na wizyty do potrzebujących. Często zostawiała w książeczce zdrowia pieniądze na wykupienie leków, wspierała radą i dobrym słowem utrudzone matki 59. Przyświecał jej jeden cel, chciała się stać całkowitym darem dla innych jak Jezus. Żyjąc jak każda zwyczajna, młoda dziewczyny, starała się czynić dobro, często kosztem wyrzeczeń i cierpienia. Będąc już lekarzem, nadal szukała swojego życiowego powołania. Jej marzenia o byciu świecką misjonarką nie mogły się zrealizować ze względu na jej stan zdrowia. W końcu, po wielu modlitwach rozeznała w sobie powołanie do życia rodzinnego. Po czterech miesiącach znajomości zaręczyła się z Piotrem Mollą, a po kolejnych pięciu miesiącach przyjęli sakrament małżeństwa 24 listopada 1955 roku 60. Przed złożeniem przysięgi narzeczeni modlili się o siłę i umiejętności w sprostaniu obowiązkom małżeńskim i rodzinnym, a sam sakrament był dla nich świadectwem oblubieńczej miłości Chrystusa i Kościoła, który rodzi nowe życie, pochodzące z płodności Boga Ojca, udzielającego ze źródła własnej miłości, życia ludziom i wszelkiemu stworzeniu 61. Joanna mimo licznych obowiązków małżeńskich, a potem macierzyńskich zawsze dbała o swój wygląd, modnie się ubierała, była kobietą radosną, uśmiechniętą i życzliwą. Wychodziła z mężem na koncerty, odpoczywała w górach, a trudy związane 56 Por. Cz. Drążek, Umiłowała do końca, dz. cyt., s Zob. więcej: H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s Por. J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, dz. cyt., s Tamże. 60 Tamże, s P. Molla, E. Guerriero, Joanna kobieta mężna.., dz. cyt., s. 34.

36 -36- z kolejnymi ciążami (które, znosiła bardzo ciężko, podobnie jak i porody) znosiła w cichości serca. Przyjmowała wszystko w życiu jako dar od miłującego Boga i miała szacunek wobec tego daru. W ciągu czterech lat małżonkom urodziło się troje dzieci syn i dwie córki. Radość z macierzyństwa była dla Joanny tak wielka, że przesłaniała trudy związane z opieką nad małymi dziećmi 62. Niedługo potem małżonkowie z bólem przeżyli dwa poronienia, jednak w 1961 roku Joanna ponownie zaszła w ciążę 63. Niestety, w czasie badania odkryto u niej groźnego guza. Przyszła święta stanowczo odrzuciła sugestię, by dokonać aborcji dla ratowania jej życia. Przed poddaniem się koniecznemu zabiegowi, Joanna zleciła chirurgom, aby ratowali jej dziecko, choć jako lekarz zdawała sobie sprawę z możliwych konsekwencji swojej decyzji. Wbrew temu, czego spodziewali się lekarze, 21 kwietnia 1962 roku na świat przyszła zdrowa dziewczynka. Matki jednak nie udało się uratować. Joanna zmarła w wieku 39 lat w wielkim cierpieniu, tydzień po porodzie, bezinteresownie oddając swoje życie za dziecko 64. Nie znaczy to jednak, że nie borykała się z licznymi rozterkami, musząc wybierać między dobrem dzieci, które osieroci, a dobrem dziecka, które jeszcze nie przyszło na świat 65. Jednak swą decyzję podjęła, wg świadectwa męża, po głębokiej modlitwie, w której rozpoznała wolę Bożą i bezgranicznie jej zaufała kwietnia 1994 r. Jan Paweł II beatyfikował Joannę Berettę Molla, a 16 maja 2004 r. kanonizował ją. Stawiając ją jako wzór codziennego życia dla katolickich żon i matek, mówił: Joanna Beratte Molla jako studentka, jako zaangażowana w Kościele młoda kobieta, jako małżonka i matka rodziny wiodła przykładne życie, które ukoronowała, kiedy złożyła ofiarę, ażeby mogło żyć dziecko, które nosiła w swym łonie, a które przebywa wśród nas. Jako lekarka i chirurg uświadamiała sobie bardzo dobrze ryzyko, któremu szła naprzeciw, ale nie cofnęła się przed ofiarą i potwierdziła przez to heroiczny stopień swoich cnót Por. J. Druszcz, Świętość matki w hagiografii, dz. cyt., s Por. F. Holböck, Święci małżonkowie. Zwyczajne pary małżeńskie wszystkich wieków nadzwyczajnymi wzorami cnót, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa, 2004, s Tamże. O macierzyństwie Joanny zob. więcej: H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s Dla pełnego obrazu rozterek Joanny warto zobaczyć także: G. Beretta Molla, Twoja miłość pomoże mi być silną. Listy do męża, Dom Wydawniczy Rafael, Kraków, O świadectwie męża zob. więcej: H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s Cytat za: Por. F. Holböck, Święci małżonkowie, dz. cyt., s. 349.

37 ŚW. JÓZEF - OPIEKUN JEZUSA O świętym Józefie nie wiadomo zbyt wiele. Współcześni mu nie uwiecznili jego życiorysu, a jedyne źródła informacji to ewangelie i apokryfy, m.in. Protoewangelia Jakuba, Ewangelia Tomasza czy Legenda o Józefie Cieśli. Ewangelia wg św. Mateusza (Mt 1,1-16) i wg św. Łukasza (Łk 3,23-38) podają dwa różne rodowody Józefa, jednak wg obu autorów Józef wywodził się z rodu króla Dawida z pokolenia Judy, był synem Helego lub Jakuba, mieszkał w Nazarecie i był cieślą. Wg Protoewangelii Jakuba, gdy zdecydował się poślubić Maryję (co zaproponowali mu kapłani świątyni, w której wychowywała się Maryja), był już starcem i miał synów z poprzedniego małżeństwa 68. Takie przedstawienie Józefa jest zrozumiałe ze względu na potrzebę wytłumaczenia sobie przez współczesnych, co może kryć się pod pojęciem bracia Jezusa zawartym w ewangeliach, zakładając oczywiście, że Maryja na zawsze pozostała dziewicą. Po zaślubinach Matki (Jezusa), Maryi, z Józefem, wpierw nim zamieszkali razem, znalazła się brzemienną za sprawą Ducha Świętego (Mt 1,18). Józef początkowo chciał potajemnie oddalić Maryję, ponieważ wiedział, że nie jest ojcem dziecka. Reakcja ta była zrozumiała mężczyzna chciał chronić zaślubioną sobie kobietę przed hańbą i zniesławieniem. Świadczy to także o jego wielkiej miłości i sprawiedliwości nie potępił Maryi, choć nie miał nieodpartych dowodów. Posłuchał jednak nakazu, który otrzymał we śnie, i przyjął Maryję do siebie, a narodzonemu dziecku nadał imię Jezus. Jest to istotne, ponieważ według żydowskiego prawa to ojciec dziecka mógł nadać mu imię, zatem czynność ta była równoznaczna z uznaniem dziecka za swoje. Oczywiście, to Bóg wybrał imię Jezusowi, jednak przed ludźmi uczynił to Józef, więc był on uważany za ziemskiego ojca Jezusa (Mt 13,55) 69. Co prawda, cieśla nie wypowiada w relacji ewangelistów ani jednego słowa i nie można być pewnym, jakie przeżywał emocje, ale jego postępowanie świadczy o tym, że uwierzył w dziewicze macierzyństwo Maryi. Potwierdzają to także przekazy apokryficzne choćby ten, w którym Józef bez żadnych wątpliwości oznajmia przybyłej położnej, że zaślubiona 68 Protoewangelia Jakuba, [w:] M. Starowieyski (red.), Apokryfy Nowego Testamentu, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1980, t. I, s. 191 oraz Ewangelia Pseudo-Mateusza, [w:] M. Starowieyski (red.), Apokryfy Nowego Testamentu, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1980, t. I, s Por. H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s. 93.

38 -38- mu kobieta porodziła dziecko za sprawą Ducha Świętego i nie obawia się, że badanie Maryi wykaże co innego 70. Mimo życia w czystości Józef był autentycznym małżonkiem Maryi. Wiadomo bowiem, że mieszkali oni razem, prowadzili wspólne gospodarstwo i nawzajem wypełniali wobec siebie małżeńskie obowiązki 71. Jak pisze Ferdynand Holböck: Chcąc właściwie docenić wielką cześć, jaką św. Józef okazywał swojej nieskazitelnie czystej Oblubienicy, i to pamiętajmy o tym w czasie, kiedy nie miał jeszcze pojęcia o szczególnym wybraniu i powołaniu Maryi przez Boga, musimy pamiętać, ze związek małżeński Maryi i Józefa został zawarty przez przymierze dziewicze z całkowicie jasnym rozeznaniem i zupełnie dobrowolnym postanowieniem 72. Zanim jeszcze urodził się Jezus, ukazało się zarządzenie cesarza Augusta o spisie ludności. Każdy mieszkaniec spisywany był w miejscu swego urodzenia, więc Józef udał się z brzemienną Maryją do Betlejem, skąd pochodził, by uczestniczyć, wg zarządzenia, w spisie ludności (por. Łk 2, 1nn). Tam też Maryja porodziła Syna, a Józef był świadkiem pokłonu oddanego Mu przez pasterzy. O opiekunie Józefa jest jeszcze mowa przy okazji opisu obrzezania Jezusa i ofiarowania Go w świątyni. Maryja i Józef złożyli w darze parę synogarlic lub gołębi, co świadczy o tym, że nie byli rodziną zamożną. W ewangeliach Józef jest także przedstawiony jako ten, który posłuszny woli Bożej ratuje życie Jezusa. We śnie otrzymał on nakaz natychmiastowej ucieczki do Egiptu, by ochronić życie Jezusa. Podobnie w czasie snu dowiedział się o śmierci Heroda, który zagrażał dziecięciu. Wówczas podjął decyzję o powrocie wraz z rodziną do Nazaretu. W ewangeliach ostatni raz o Józefie jest mowa przy okazji odnalezienia dwunastoletniego Jezusa w świątyni (por. Łk 2,42). Później ewangelie o nim milczą. Biblijne przekazy przedstawiają św. Józefa jako człowieka w pełni oddanego woli Bożej. Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej o św. Józefie Redemptoris custos przypomina wezwanie Soboru Watykańskiego II do słuchania Słowa Bożego, stawiając za wzór właśnie tego świętego 73. Był on także głową Świętej Rodziny z Nazaretu, a to 70 Protoewangelia Jakuba, dz. cyt., s Zob. więcej: F. Holböck, Święci małżonkowie,dz. cyt., s Tamże, s Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Redemptoris Custos,Rzym, 1989, [online:] (dostęp: r.).

39 -39- oznacza, że Bóg obdarzył go szczególną łaską i zaufaniem powierzył mu bowiem pod opiekę Maryję i swojego Syna- Jezusa. z tego względu Kościół katolicki uważa go za postać wyjątkową, godną kultu i naśladowania. Ukazuje go jako wzór wielu cnót, m.in. posłuszeństwa Bogu, wiary, pracowitości, męstwa, czystości, pięknej miłości, skromności, ubóstwa, milczenia czy opanowania. Jest on jednak przede wszystkim paradygmatem ojcostwa. Zatem św. Józef to wg ewangelii kanonicznych człowiek sprawiedliwy i mający otwarte serce do czynienia dobrze; to postać wielkiego zawierzenia i posłuszeństwa, o czystym spojrzeniu. Był wierny obowiązkom pracy, ale też niezwykle troszczył się o swą rodzinę. Stąd wynika świętość Józefa, która sprawiła, że czczony był od początków chrześcijaństwa 74. Jego święto obchodzi się 19 marca BŁOGOSŁAWIONA KAROLINA WZÓR DLA MŁODZIEŻY Karolina urodziła się w podtarnowskiej wsi Wał-Ruda 2 sierpnia 1898 r. jako czwarte z jedenaściorga dzieci 75 Jana i Marii. Dorastała w atmosferze żywej i szczerej wiary, którą poczuć można było we wspólnej rodzinnej modlitwie, w codziennym śpiewie Godzinek, częstym przystępowaniu do sakramentów i uczestniczeniu w codziennej Eucharystii mimo ok. 7 km drogi dzielącej dom Kózków od kościoła. Ich chatę nazywano kościółkiem, ponieważ często gromadzili się w nim sąsiedzi i krewni na wspólnym czytaniu Biblii, żywotów świętych czy religijnych czasopism oraz na śpiewie Gorzkich żali czy kolęd 76. Taka atmosfera sprawiła, że Karolina pokochała modlitwę i niemal nie rozstawała się z różańcem, który dostała od matki. Swoją wiarę wyrażała także w bezwzględnym posłuszeństwie rodzicom czy podejmowanej z miłością i troską opiece nad licznym rodzeństwem. Pomagała także rodzicom w pracy na roli. Po skończeniu sześcioletniej szkoły 77 uczęszczała jeszcze na dodatkowe lekcje trzy razy w tygodniu. Była bardzo dobrą i chętną do nauki uczennicą. 74 Por. H. Misztal, Świeccy dz. cyt. s Zob. więcej: P. Bednarczyk, Błogosławiona Karolina Kózka dziewica i męczennica, wyd. Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków, 1987, s Zob. więcej: A. Paciorek, Jak rosy kropla. Karolina Kózkówna męczennica w obronie czystości, wyd, Missio Polonia, Warszawa, 1995, s O czasach szkolnych zob. więcej: P. Bednarczyk, Błogosławiona Karolina Kózka, dz. cyt., s oraz A. Paciorek, Jak rosy kropla dz. cyt., s. 21.

40 -40- Na religijne wychowanie Karoliny wpływ wywarł także moderator religijny przysiółku, jej wuj Franciszek, który zaangażował ją do pomocy w prowadzeniu świetlicy i biblioteki. Były to miejsca, gdzie prowadzono kształcące rozmowy, śpiewano pieśni patriotyczne i religijne, a także recytowano utwory polskich wieszczów. Karolinie nie wystarczało pogłębianie własnego życia duchowego i zdobywanie wiedzy religijnej. Wszystkim tym, czego się dowiedziała, od razu chciała się dzielić z innymi. Katechizowała w ten sposób nie tylko swoje rodzeństwo, ale także okoliczne dzieci. Potrafiła także zachęcać je do modlitwy i życia wg przykazań. Nie powinien zatem dziwić fakt, że gdy w Zabawie tworzyła się nowa parafia, Karolina została prawą ręką proboszcza w sprawach organizacyjnych 78. Była także członkiem Towarzystwa Wstrzemięźliwości oraz Apostolstwa Modlitwy i Arcybractwa Wiecznej Adoracji Najświętszego Sakramentu oraz zelatorką róży panien. Karolina poniosła śmierć męczeńską 79 w obronie czystości w 17. roku życia 18 listopada 1914 roku. Na początku i wojny światowej carski żołnierz przemocą uprowadził ją i zamordował, postępując wyjątkowo okrutnie, gdy broniła się, pragnąc zachować dziewictwo. Po kilkunastu dniach w pobliskim lesie znaleziono jej zmasakrowane zwłoki, a proboszcz parafii polecił, by zbadano je pod kątem ran 80. Od razu uznał ją za męczennicę w obronie czystości. Jej pogrzeb zgromadził ponad 3 tysiące osób i był jednocześnie wielką manifestacją patriotyczno-religijną okolicznej ludności, która od początku wiedziała, że uczestniczy w pogrzebie męczennicy 81, stąd też w ikonografii Karolinę przedstawia się z palmą. Już wtedy rozpoczął się kult przyszłej błogosławionej. W drugą rocznicę śmierci Karoliny postanowiono upamiętnić miejsce, w którym oddała swoje życie. W miejscu znalezienia ciała umieszczono sześciometrowy dębowy krzyż z marmurową tablicą: "Ku pamięci szesnastoletniej Karoliny Kózkównej zamordowanej r., rodzice". Poniżej umieszczono wiersz świadczący o przekonaniu miejscowej ludności o męczeńskiej śmierci Karoliny: 78 Zob. więcej: P. Bednarczyk, Błogosławiona Karolina Kózka, dz. cyt.,, s Szczegółowy opis męczeństwa oraz ran Karoliny m. in. w A. Paciorek, Jak rosy kropla dz. cyt., s , J. i Z. Martykowie, Niezwykłe życie zwykłej dziewczyny, Biblos, 2007, s Zob. więcej: P. Bednarczyk, Błogosławiona Karolina Kózka, dz. cyt: s O stwierdzeniu i udokumentowaniu nienaruszonego dziewictwa: J. Białobok, Błogosławiona Karolina Kózkówna, Rzeszów, 1998, s J. Białobok, Błogosławiona Karolina Kózkówna, Rzeszów, 1998, s

41 -41- Kiedy najeźdźcy jak wzburzona fala Jej wieś zalali, w las uprowadzona, Zginęła z ręki dzikiego Moskala, Po krwawej walce śmiertelnie zraniona. Droższą niż życie była dla niej cnota, Gdy w jej obronie stoczyła bój z wrogiem, Milszą śmierć sroga, niż grzechu sromota, Więc męczennica stanęła przed Bogiem 82. Trzy lata po śmierci Karoliny jej ciało zostało przeniesione do grobowca przy parafialnym kościele w Zabawie. Liczne utwory literackie powstałe na cześć Karoliny są wyrazem kultu prywatnego, który przygotował starania o jej beatyfikację. Miała ona miejsce 10 czerwca 1987 r. W Tarnowie, a dokonał jej Jan Paweł II. W czasie Mszy beatyfikacyjnej powiedział: Święci są po to, ażeby świadczyć o wielkiej godności człowieka. Świadczyć o Chrystusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym dla nas i dla naszego zbawienia - to znaczy równocześnie świadczyć o tej godności, jaką człowiek ma wobec Boga. Świadczyć o tym powołaniu, jakie człowiek ma w Chrystusie. ( ) Karolina Kózkówna była świadoma tej godności. Świadoma tego powołania. Żyła z tą świadomością i dojrzewała w niej. z tą świadomością oddała wreszcie swoje młode życie, kiedy trzeba było je oddać, aby obronić swą kobiecą godność. Aby obronić godność polskiej, chłopskiej dziewczyny" 83. Uroczystym początkiem kultu błogosławionej była translokacja relikwii, czyli przeniesienie trumny z jej ciałem z przedsionka kościoła do sarkofagu pod mensą głównego ołtarza 84. Do sanktuarium bł. Karoliny w Zabawie przybywają ludzie różnych stanów, jednak szczególnie upodobała sobie to miejsce młodzież. Karolina jest bowiem patronką Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży i wstawia się u Boga w intencji dobrego wyboru drogi życiowej i też znalezienia dobrego męża lub żony. Jan Paweł II w czasie 82 Tamże, s. 220 oraz K. Bochenek, błogosławiona Karolina Kózka, Kraków, 1995, s Jan Paweł II, Homilia w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Karoliny Kózkówny, Tarnów, 10 czerwca 1987 roku, [online:] ; (dostęp: r.). 84 W. Szczebak, Przewodnik śladami błogosławionej Karoliny, wyd. Biblos, Tarnów, 2002, s

42 -42- jej beatyfikacji powiedział: ( ) młodzieży oazowa i członkowie ruchu "Światło- Życie"; harcerki i harcerze; ( ) Wszyscy, skądkolwiek przybywacie. Wszyscy, którzy tutaj jesteście. Przypatrzcie się powołaniu waszemu dnia każdego miesiąca czciciele błogosławionej Karoliny wyruszają w drogę krzyżową śladami jej męczeństwa 86. Karolina jest także przykładem życia w czystości, stąd Ruch Czystych Serc obrał ją sobie za szczególną patronkę, a pierścień czystości tak popularny wśród młodzieży nazywany jest także pierścieniem bł. Karoliny. W 2004 roku przy Diecezjalnym Sanktuarium bł. Karoliny w Zabawie poświęcona została Kaplica Męczenników XX wieku i Ofiar Przemocy 87, a w 2012 roku odsłonięto Pomnik Ofiar Wypadków Komunikacyjnych. o duszpasterskich działaniach wynikających z charyzmatu tego miejsca będzie jeszcze mowa w kolejnych częściach pracy. 85 Jan Paweł II, Homilia w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Karoliny Kózkówny, dz. cyt. 86 Przykładowe rozważania w: G. Brożek, Z. Szostak, Drogi życia i świętości bł. Karoliny Kózkówny, wyd. Biblos, Tarnów, 2008, s Strona internetowa parafii w Zabawie, [Online:] (dostęp: r.).

43 ROZDZIAŁ III WYBRANE MIEJSCA PIELGRZYMEK W INTENCJACH RODZINNYCH W DIECEZJI TARNOWSKIEJ Po omówieniu zagadnień związanych z szeroko pojmowanym pielgrzymowaniem oraz przedstawieniu sylwetek świętych patronów rodziny należy przejść do wskazania miejsc, będących w szczególny sposób punktami recepcji pielgrzymów modlących się w intencjach związanych z rodziną. Za pewne w diecezji tarnowskiej jest ich o wiele więcej niż te cztery omówione poniżej, jednak owe wybrane na potrzeby niniejszej pracy stanowią przykłady miejsc chętnie wybieranych przez pielgrzymów SANKTUARIUM DZIECIĄTKA JEZUS W JODŁOWEJ Sama nazwa wsi - Jodłowa zainspirowana została niewątpliwie ogromnymi lasami, które niegdyś pokrywały jej obecne tereny. Herb miejscowości, na którym widnieje pelikan, jodła z królewską koroną i insygniami biskupimi, wskazuje, że wieś założona wprawdzie przez króla była w części zależna od biskupa krakowskiego 1. Można przypuszczać, że parafię w Jodłowej założono w XIV wieku, gdy Kazimierz Wielki w przywileju lokacyjnym dla Jodłowej Góry z 1353 r. przeznaczył półtora łanu dla Kościoła. Dokument wydany sześć lat później mówi natomiast, że Kościołowi przekazane zostały dwa łany ziemi 2. Mimo że dokładna data powstania parafii nie jest znana, pewne jest, że jej historia rozpoczęła się wiele wieków temu. Pierwszymi właścicielami Jodłowej u schyłku XIII wieku byli biskupi krakowscy i być może to oni ustanowili parafię. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi jednak dopiero z 1475 roku, a pod koniec XVI wieku kościół w Jodłowej posiadał trzy ołtarze konsekrowane i wiele sprzętów należących do wystroju wnętrza 3. 1 O dziejach miejscowości Jodłowa zob. więcej: J. Kapłon, J. Mandziuk, Kult Dzieciątka Jezus w Jodłowej, Jodłowa, 1999, s [Online:] (dostęp: r.). 3 Tamże.

44 -44- Obecny kościół pod wezwaniem św. Stanisława BM, został zbudowany między z drzewa modrzewiowego i jodłowego. Jest to niewielka, jednonawowa świątynia z prezbiterium oraz zakrystią. Konsekrował go biskup krakowski M. Oborski 7. XI.1683 r. 4. Kult Dzieciątka Jezus w Jodłowej nie jest zjawiskiem starym, jednak na świecie można mówić o nim od samego początku chrześcijaństwa. Już Nowy Testament wskazuje na pewne oznaki kultu Bożej Dzieciny. Niewątpliwie jako pierwsi adorowali Dzieciątko Najświętsza Maryja Panna i św. Józef, ale ewangelie mówią także o hołdzie złożonym Dziecięciu przez pasterzy (por. Łk 2,16), mędrców ze Wschodu (por. Mt 2,11), starca Symeona (por. Łk 2,28) i prorokinię Annę (por. Łk 2,38) 5. Zapoczątkowane w IV wieku, a bardzo popularne w średniowieczu pielgrzymki do Ziemi Świętej za swój cel obierały nie tylko Bazylikę Grobu Pańskiego w Jerozolimie, ale także Grotę Narodzenia w Betlejem, nad którą, dzięki cesarzowi Konstantynowi i jego matce św. Helenie, została wzniesiona bazylika. Jak można przeczytać na internetowej stronie parafii w Jodłowej, W VII wieku w Rzymie czczone były relikwie żłóbka betlejemskiego, a pod koniec średniowiecza kult Dzieciątka Jezus upowszechnił się już w Czechach, Holandii i Niemczech oraz w krajach skandynawskich. Za światowe ognisko kultu Dzieciątka Jezus uważany jest karmel francuski: klasztor Karmelitanek Bosych w Beaune był do XVII wieku najważniejszym ośrodkiem kultu Dzieciątka w Europie. Po 1655 r. centrum kultu Bożej Dzieciny stała się Praga 6. W jodłowskim kościele znajduje się figurka podobna do praskiego Jezulatka, z którego powstaniem wiąże się pewna legenda. Mówi ona o mnichu Józefie, który żył na przełomie XI i XII wieku w klasztorze w południowej Hiszpanii. Czcił on bardzo Dzieciątko Jezus i Świętą Rodzinę. Pewnego dnia, podczas gdy pracował na podwórku, zobaczył przepiękne dziecię, które wezwało go do modlitwy. Brat Józef zaczął wówczas odmawiać Zdrowaś Maryjo, a gdy doszedł do słów błogosławiony owoc żywota twojego, dziecię powiedziało: To Ja jestem! i znikło. Mnich próbował wymodelować Jego podobiznę z wosku, lecz nie udawało mu się. Po kilku latach Dzieciątko znów objawiło się Józefowi i rzekło: Przyszedłem pokazać się tobie, abyś 4 O historii parafii zob. więcej: J. Kapłon, J. Mandziuk, Kult Dzieciątka Jezus, dz. cyt., s [Online:] (dostęp: r.). 6 O kulcie Dzieciątka Jezus w Kościele katolickim zob. więcej: J. Kapłon, J. Mandziuk, Kult Dzieciątka Jezus, dz. cyt., s

45 -45- mógł skończyć figurkę wiernie według mojej podobizny. W ten sposób spełniło się marzenie mnicha ulepił on z wosku własnymi rękoma twarz Dzieciątka 7. Historia natomiast wskazuje, że 45-centymetrowa Figurka Praskiego Dzieciątka była własnością rodziny Manrique de Lara i przekazywano ją kolejnym pokoleniom. W roku 1628 roku została ona ofiarowana Karmelitom Bosym przy kościele Matki Bożej Zwycięskiej w Pradze, a w 1655 koronował ją praski biskup 8. Kult Dzieciątka Jezus w Jodłowej jest zjawiskiem stosunkowo niedawnym. Jego początków należy dopatrywać się na przełomie XIX i XX wieku. Zapoczątkował go proboszcz jodłowski, ks. Ignacy Ziemba. Sam mówi o tym w następujący sposób: Na wiosnę roku 1899 przyjechał do mnie na kilkudniowy pobyt kolega mój z czasów seminaryjnych, ksiądz Józef Wiejawski, kanclerz konsystorza biskupa przemyskiego. Jednego dnia, w czasie tego właśnie pobytu u mnie, pokazał mi małą, okrągłą kapliczkę blaszaną, w której była za szkłem figurka Dzieciątka Jezus, i powiedział, że jest to podobizna słynącego z cudów Dzieciątka w Pradze czeskiej i że ją zawsze ze sobą nosi, bo doznał już wiele łask od tego Dzieciątka. W tej chwili poczułem w duszy dziwnie wielkie pragnienie posiadania takiej kapliczki, alem się z nim nie zdradził z obawy, by to nie wyglądało na przymówienie się, ażeby mi ją darował. Nie chciałem bowiem pozbawiać go takiego skarbu. Wkrótce pojechałem do Przemyśla, gdzie Siostry Karmelitanki obdarowały mnie taką kapliczką i koronką do Dzieciątka Jezus 9. Gdy proboszcz pokazał kapliczkę swoim parafianom i zachęcił ich do nabożeństwa, wykazali oni wielki entuzjazm i z zaangażowaniem odpowiedzieli na tę inicjatywę duszpasterską. Jak pisze ks. Ignacy: Zapalili się [parafianie] od razu do tego nabożeństwa tak, że już w pierwszej połowie 1900 r. uznałem za stosowne, a nawet za konieczne, sprowadzić większą figurę Dzieciątka Jezus i umieścić ją w ołtarzu 10. W ten sposób 15 lipca 1900 roku figurka została umieszczona w bocznym ołtarzu Najświętszego Serca Jezusowego i stała się obiektem publicznej czci. Odkąd w kościele w Jodłowej zaczęto oddawać kult Bożej Dziecinie, przylgnęła do niego nazwa 7 Na podstawie: [online:] (dostęp: r.). 8 Tamże. 9 [Online:] EZUS_01.htm, (dostęp: r.). 10 Tamże.

46 -46- Podkarpackie Betlejem 11. Fakt ten łatwo wytłumaczyć odwołując się po raz kolejny do zapisków ks. Ignacego Ziemby: Ledwie bowiem Dzieciątko zamieszkało w Jodłowej, a już zaczęło biednych, a kochających Je ludzi, pocieszać, wspomagać, uzdrawiać bez względu na to, skąd oni pochodzili. Liczne wota srebrne i złote znajdujące się w Jego kapliczce, świadczą o tem. Do dziś, tj. do 22 sierpnia 1904 roku, jest już ich osiemnaście, a ilu to po cichu łaskawej tej Dziecinie dziękuje. 12 Ze względu na liczne uzdrowienia i wysłuchane prośby proboszcz założył specjalną księgę Łask Dzieciątka Jezus w Jodłowej. Pierwszy wpis dokumentuje cudowne wytryśnięcie źródła, a drugi uzdrowienie z epilepsji. od 1904 do 1916 roku (wtedy zmarł proboszcz Ziemba) w księdze zamieszczono 72 opisy łask otrzymanych od Bożej Dzieciny. Obecnie w sposób szczególny do jodłowskiego sanktuarium pielgrzymują małżonkowie bezskutecznie starający się o potomstwo oraz rodzice błagający o zdrowie dla swoich dzieci. Jednym z głośnych w ostatnim czasie cudów była historia siedemnastoletniego chłopca, u którego wykryto guz na czaszce. Jego rodzice bardzo usilnie prosili Dzieciątko Jezus w Jodłowej, aby uleczyło ich syna, a gdy nadszedł czas operacji, okazało się, że guz po prostu zniknął. Neurochirurg, który został poproszony o sprawozdanie z tego zdarzenia, powiedział: A co tu jest do opisywania. To jest cud. 13 Postać Dzieciątka Jezus, która jest przedmiotem kultu w jodłowskim sanktuarium, jest 50-centymetrową kopią praskiego Jezulatka. Dziecię przedstawione jest w postawie stojącej, Jego twarz ma bardzo łagodny wyraz, a na Jego głowie znajduje się korona. W lewej dłoni Jezus trzyma królewskie jabłko (symbolizujące świat) z krzyżykiem, natomiast Jego prawa ręka uniesiona jest w geście błogosławienia, z dwoma palcami wysuniętymi w przód. Szaty Dzieciątka przybierają kolor odpowiadający okresowi liturgicznemu, który jest w danym momencie przeżywany przez Kościół. Figurka znajdująca się w głównym ołtarzu zasłaniana jest miedziorytem anioła wypowiadającego słowa z Ewangelii św. Mateusza: Zwiastuję wam radość wielką, a odsłania się ją ceremonialnie przy dźwięku specjalnego hymnu. 3 lipca 1908 roku bp 11 O początkach kultu zob. więcej: J. Kapłon, J. Mandziuk, Kult Dzieciątka Jezus, dz. cyt., s [Online:] EZUS_01.htm, (dostęp: r.). 13 Tamże.

47 -47- Karol Józef Fischer nałożył na głowę Dzieciątka koronę, a w święto Bożego Narodzenia w 1971 roku abp Jerzy Ablewicz przeniósł figurkę do ołtarza głównego 14. Jedną z form kultu Bożej Dzieciny w jodłowskim sanktuarium jest nabożeństwo zwane Drogą Betlejemską. W sposób analogiczny do przeżywania drogi krzyżowej rozważa się w nim dwanaście tajemnic odpowiadających wydarzeniom z życia Dzieciątka Jezus. Są to kolejno: - zwiastowanie - nawiedzenie - oczekiwanie - narodzenie - nadanie imienia Jezus - pokłon Trzech Mędrców - ofiarowanie - ucieczkę - pobyt w Egipcie - powrót - życie w Nazarecie - nauczanie w świątyni 15. Nabożeństwo to odprawia się począwszy od dziewiątego dnia poprzedzającego Boże Narodzenie aż do uroczystości Trzech Króli 16. Innymi formami modlitwy do Dzieciątka Jezus są: koronka na cześć dwunastu lat Dzieciątka Jezus, Uwielbienie Dzieciątka Jezus, Wezwania i Prośby do Dzieciątka Jezus, nowenna do Dzieciątka Jezus oraz dwie litanie do Dzieciątka Jezus i do Najświętszej Duszy Dzieciątka Jezus 17. Ważnym wydarzeniem zarówno dla parafian, jak i dla pielgrzymów, jest także odpust ku czci Dzieciątka Jezus, który rozpoczyna się w czasie Pasterki. Ponadto, w każdy czwartek odprawiana jest nowenna do Dzieciątka Jezus. Przy parafii w Jodłowej działa także Bractwo Dzieciątka Jezus, które spotyka się 25 dnia każdego 14 [Online:] (dostęp: r.). 15 [Online:] (dostęp: r.). 16 Rozważania można znaleźć w: J. Kapłon, J. Mandziuk, Kult Dzieciątka Jezus, dz. cyt., s Omówienie i treść poszczególnych motyw można znaleźć w: J. Kapłon, J. Mandziuk, Kult Dzieciątka Jezus, dz. cyt., s

48 -48- miesiąca w czasie mszy wieczornej. Jego celem jest szerzenie kultu Bożej Dzieciny, rozważanie życia Pana Jezusa w Nazarecie i naśladowanie Jego cnót oraz powierzanie dzieci i młodzieży szczególnej opiece Dzieciątka SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ W OKULICACH Okulice są położone 15 km na północny wschód od Bochni i 11 km na północny zachód od Brzeska. z 1125 roku pochodzi pierwsza wzmianka o tej miejscowości, a wskazuje ona, że w średniowieczu Okulice były własnością klasztoru tynieckiego 18 i z tym właśnie okresem można wiązać początki okulickiego sanktuarium. W tradycji zachowały się dwie wersje historii opowiadającej o założeniu sanktuarium. Pierwsza z nich zawarta jest w starej pieśni religijnej z XVIII wieku i wiąże powstanie sanktuarium z księciem krakowskim Bolesławem Wstydliwym, któremu to miała ukazać się Matka Boża i wesprzeć go w trudnym momencie w czasie walki z Tatarami. Zwycięstwo stało się powodem ufundowania przez księcia kaplicy ku czci Wspomożycielki na miejscu objawienia 19. Druga wersja wydarzeń wskazuje natomiast na Leszka Czarnego, któremu objawiła się Matka Boża. Opracowania historyczne dowodzą, że Leszek Czarny stoczył zwycięską bitwę z rebeliantami nad Rabą pod Bogucicami (sąsiednia wieś) 20. Mimo iż początki okulickiego kościoła nie są do końca wyjaśnione, pewne jest, że pierwsza kaplica zawaliła się w 1550 roku. Wiadomo także, że w 1537 roku Zbigniew Rupniewski odkupił Okulice od Benedyktynów, a w 1588 roku zaczęto tu wznosić nową kaplicę bez zgody władz kościelnych. Kościół konsekrowano dopiero w 1647 roku, ale już z 1597 pochodzi wzmianka o okulickim kościele pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, który słynął z wotów i pielgrzymek 21. Następnie kościół rozbudowano oraz postawiono koło niego dzwonnicę, a w niej umieszczono dwa dzwony, z których jeden istnieje do dziś. Kościół spłonął całkowicie w 1780 roku, ale ocalał obraz Matki Bożej z ołtarza głównego, 120 wotów, kielichy 18 Ł. Piątkowska, Parafie ziemi bocheńskiej, Proszówki Bochnia, 2003, s A. Sochaczewski, Sanktuaria w Polsce, wyd. Hachette, Warszawa, 2007, s Ł. Piątkowska, Parafie ziemi bocheńskiej, dz. cyt., s A. Sochaczewski, Sanktuaria w Polsce, dz. cyt., s. 228.

49 -49- i liczne kosztowności oraz dzwonnica, którą wówczas zamieniono na kaplicę. Była ona niewielka mogła pomieścić zaledwie 8 osób pomyślano więc o tym, by postawić chociaż jakąś szopę, w której będą się mogli schronić wierni przed deszczem i mrozem. Na początku XIX wieku pojawiła się propozycja postawienia kościoła na prywatnych gruntach pod lasem bratuckim, jednak okuliczanie zdecydowali, że kościół musi stanąć w miejscu objawienia Matki Bożej. Wybudowano go kilkanaście lat później, ale szybko został on zniszczony przez powódź. Do II wojny światowej kościół był dwukrotnie remontowany, ale na niewiele się to zdało - po wojnie trzeba było postawić nowy budynek. Budowa rozpoczęła się w 1949 roku i trwała przez 10 lat. 17 maja 1959 roku nowy kościół został konsekrowany 22. Nad wejściem do budynku widnieje napis: Matce Boga i ludzi. O obrazie Matki Bożej, który znajduje się w głównym ołtarzu sanktuarium, niewiele wiadomo. Podarowany on został do kaplicy w Okulicach jako wotum za uratowanie matki podczas moru i siostry po porodzie przez Wojciecha Krutskiego, o którym jednak nie ma więcej informacji 23. Obraz jest wysoki na 110 cm i szeroki na 70 cm, malowany temperą na deskach. Jest kopią częstochowskiej ikony. Przedstawiona na nim Matka Boża jest zwrócona przodem do widza, na lewej ręce trzyma Dzieciątko Jezus, a prawą rękę ma złożoną na sercu. Ubrana jest w karminową suknię z narzuconym ciemnoszafirowym płaszczem na głowie i ramionach, a Dzieciątko ma na sobie długą, ciemnobrunatną sukienkę. Jezus zwraca swą twarz w stronę Matki i patrzy na Nią z miłością. Prawą rękę wznosi do błogosławieństwa, a w lewej trzyma książkę symbolizującą nauczycielskie posłannictwo 24. Kult Matki Bożej w Okulicach rozpoczął się już w XIII wieku, a zatem dużo wcześniej, niż istniał obraz. Ludzie pielgrzymowali do miejsca objawienia Matki Bożej zarówno wtedy, kiedy stała tam pierwsza kaplica, jak i później, gdy na tym terenie toczyły się spory o postawienie krzyża i budowę kościoła, ponieważ miejsce to słynęło licznymi cudami. Akta określają Matkę Bożą okulicką tytułami: miraculis clara (słynna cudami), gratiosissima (najlitościwsza Pani) i miraculis et gratis clarissima (cudami 22 Ł. Piątkowska, Parafie ziemi bocheńskiej, dz. cyt.,, s A. Sochaczewski, Sanktuaria w Polsce, dz. cyt., s Tamże, s. 229.

50 -50- i łaskami jaśniejąca) 25. Wiadomo także, że już na początku XVII na skroniach Maryi i Dziecięcia były korony. Bez wątpienia jednym z kluczowych wydarzeń dla rozwoju kultu Matki Bożej Okulickiej była sytuacja opisana przez Piotra Hiacynta. Zanotował on następujące słowa: W Okolicach, w siedmiu milach od Krakowa, jest Kościółek niewielki drzewiany w łąkach (Filia Cereknienzi Ecclesiae) w tym jest Obraz starodawny, przy którym cuda wielkie częste Pan Bóg czyni, za przyczyną Syna Jedynego Matki, Panny Przenajświętszej, każdego tam przychodzącego Pan Bóg wysłuchywa w jego prośbach, pociesza, a mianowicie na oczy chore, także Obywatele tameczni bydełko swe ofiarując pociechy odnoszą. Obraz ten gdy był wywieziony stamtąd, a zawieziony do Wiśnicza na miejsce obronniejsze, ludzie wiedząc że jest sławny w cudach prosili Księdza Błażeja Dereia Dominikanina, (który tam na ten czas mieszkał) aby z nimi Różaniec święty mawiał, (w którym się Panna Najświętsza kocha) prosząc Panny Najświętszej, aby ich raczyła obronić od najazdu nieprzyjaciela Szwedzkiego. Po różańcu ten przeznaczony Ociec Mszą Świętą odprawował przed tym obrazem Panny Maryi we wtorek Świąteczny, a prawie in memento gdy się on do teyże Panny in silentio modlił, aż na tymże Obrazie obaczy na twarzy Naświętszey Panny, pod gęsty przeźroczysty bardzo, iako naypięknieysze perły; a skonczywszy Mszą Świętą, przyzwał Księdza Alexandra z Cerekwie, tam przytomnie będącego, tenże obaczywszy, czy wiele ludzi z nim, po tym one perłowe krople z nienagła zginęły, a Kapłani do ludzi rzekli: Dobrą wrożbe mamy z tego Obrazu świętego perłowe krople z nienagła zginęły, a Kapłani do ludzi rzekli: Dobrą wrożbe mamy z tego Obrazu i wkrotce będziem wolni od nieprzyjaciela, by tak się stało" 26. W drugiej połowie XVII wieku Okulice cieszyły się już rezydującym w nich kapłanem (a nie jak dotąd dojeżdżającym tylko w celu odprawienia mszy świętej księdzem z Cerekwi), a o tym, że licznie napływała tu ludność, może świadczyć choćby fakt, że w 1717 roku król August II udzielił przywileju pozwalającego, by w Okulicach odbywał się targ, z którego dochody przeznaczane będą na cele kultu i potrzeby kościoła. 25 Tamże. 26 Tamże.

51 -51- O parafii w Okulicach można jednak mówić dopiero od 1888 roku. Pierwszym proboszczem został mianowany ks. Andrzej Mucha. Natomiast obecny budynek kościoła jest zasługą kapłana Józefa Augustyna, który pragnął wznieść budowlę godną miana sanktuarium i sfinalizował jej budowę w 1959 roku. Ten sam proboszcz podjął starania o koronację cudownego obrazu, a swój cel osiągnął w 1962 roku. Już w przeddzień koronacji, 8 września, do Okulic przybyły rzesze pielgrzymów, a w samej uroczystości 9 września 1962 roku o godzinie 11:00 uczestniczyło ponad 100 tysięcy osób, w tym ok. 500 kapłanów i 16 biskupów. Koronacji dokonał ks. Kard. Prymas Stefan Wyszyński przy współudziale bpa ordynariusza Jerzego Ablewicza, a obecny był wówczas także przyszły papież, bp Karol Wojtyła 27. W tym miejscu trzeba wspomnieć także o pewnym smutnym dla parafii i pielgrzymów wydarzeniu. W 1990 roku w czasie włamania korony zostały skradzione. Nowe korony, które wieńczą skronie Maryi i Dzieciątka do dziś, zostały poświęcone prze Ojca Świętego Jana Pawła II 2 czerwca 1991 roku w Rzeszowie, a rekoronacji cudownego obrazu dokonał ówczesny ordynariusz, ks. Bp Józef Życiński 14 lipca 1991 roku 28. Obecnie pielgrzymi przybywają do Okulic przez cały rok, przede wszystkim w niedziele i święta. Kult cudownego obrazu wciąż jest żywy, a o szczególnym znaczeniu tego miejsca dla pątników świadczy choćby fakt, że zabierają oni wodę z pobliskiej studzienki wyrażając wiarę w jej cudowne oddziaływanie przede wszystkim w sytuacjach choroby oczu. Ruch pielgrzymkowy przybiera tu wyraźnie większe rozmiary w okresie Zielonych Świąt oraz w niedzielę po uroczystości Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, co wynika z możliwości uzyskania w tym czasie odpustów. Wierni gromadzą się także licznie przed cudownym wizerunkiem w pierwszą środę miesiąca, by uczestniczyć w apelu maryjnym, a w każdą środę powierzają swoje sprawy w czasie nowenny do Matki Bożej Nieustającej Pomocy. o licznych wysłuchanych prośbach świadczą zarówno dawne jak i obecne księgi łask. W tym miejscu należy także wspomnieć o fakcie, że w czasie kierowania archidiecezją krakowską niejednokrotnie przybywał do Okulic kard. Karol Wojtyła, który zawierzał Matce Bożej w tym miejscu trudne do rozwiązania sprawy i, jak sam twierdził, był wysłuchiwany. 27 A. Sochaczewski, Sanktuaria w Polsce, dz. cyt., s Tamże.

52 -52- Przy sanktuarium pielgrzymi mogą także zwiedzić salę maryjną znajdującą się w budynku obok kościoła. Są w niej zebrane liczne obrazy i figury Matki Bożej pokazujące, jak jest ona przedstawiana i czczona w wielu krajach na różnych kontynentach. Ciekawym obiektem jest także stojąca obok kościoła drewniana dzwonnica z 1837 roku, w której znajduje się dzwon z 1648 roku z plakietką Dzieciątka Jezus dźwigającego krzyż. Dzwon ten ocalał od przetopienia w czasie wojny 29. od południowej i zachodniej strony okulicki kościół jest otoczony podcieniami arkadowymi, w których znajduje się ołtarz polowy. Natomiast na bramach prowadzących na dziedziniec umieszczone zostały figury świętych SANKTUARIUM W ZABAWIE Historia życia i męczeństwa bł. Karoliny Kózkówny oraz początki jej kultu zostały opisane w poprzednim rozdziale niniejszej pracy. W tej części jednak należy wspomnieć o sanktuarium w Zabawie, w którym w sposób szczególny czczona jest Karolina, oraz do którego przybywają liczni pielgrzymi, by modlić się za jej wstawiennictwem. Tu także znajdują się relikwie błogosławionej. Sama parafia w Zabawie liczy obecnie około 1400 wiernych, a samodzielną placówką duszpasterską stała się ona w 1913 roku. Wówczas poświęcono także kościół, który zaczęto budować już w 1910 roku. w tym roku zatem parafia przeżywać będzie jubileusz 100-lecia, a główne uroczystości zaplanowane są na 26 maja 2013 roku. Kościół jest jednonawową świątynią z prezbiterium, zakrystią i skarbcem. Na ścianie w jego przedsionku znajduje się pomnik poświęcony błogosławionej rodaczce. Wykonany jest on z brązu, a umieszczony w tym miejscu w 1988 roku jako upamiętnienie miejsca, w którym niegdyś złożone były relikwie Karoliny. Mówi o tym napis: W tym miejscu były złożone jej doczesne szczątki w latach w czasie trwania procesu beatyfikacyjnego. Obecnie relikwie męczennicy znajdują się w sarkofagu stanowiącym podstawę ołtarza głównego, który także wykonany jest z brązu. Ma on kształt trumienki z wizerunkiem błogosławionej oraz ze sceną jej śmierci i łacińskim napisem: Nata 1898, mortua 1914, beatificata Na wieku 29 Ł. Piątkowska, Parafie ziemi bocheńskiej, dz. cyt., s. 223.

53 -53- sarkofagu znajdują się ponadto kwiaty lilii i palma męczeństwa, symbolizujące okoliczności śmierci Karoliny. O kulcie błogosławionej w tym miejscu świadczy także jej obraz 30 namalowany przez Stanisława Jakubczyka w 1987 roku 31. Przedstawia on Karolinę idącą i modlącą się na różańcu, który trzyma w prawej ręce. W lewej natomiast dziewczyna ma chusteczkę w białym kolorze, który symbolizuje dziewiczą czystość, podobnie jak lilie znajdujące się wokół. Pod stopami Karoliny artysta namalował gałązkę cierniową wskazującą na jej męczeńską śmierć. Oprócz obrazu w kościele można zobaczyć także witraż poświęcony błogosławionej. Karolina jest na nim przedstawiona w stroju krakowskim, który zakładała na czas procesji i noszenia feretronu. Klęczy przed Niepokalaną Matką Boską, a dwaj aniołowie i kwiat lilii umieszczeni obok niej świadczą o czystości męczennicy. Witraż ten został ufundowany i wykonany w okresie międzywojennym, co wskazuje na to, że już wtedy kult przyszłej błogosławionej się rozwijał. Przed kościołem, w lewym narożniku placu, można zobaczyć dawny grób Karoliny, do którego przeniesiono jej ciało w trzecią rocznicę śmierci. Pomnik nagrobny został ufundowany przez jej rodziców, a przedstawia on Matkę Boską Niepokalaną. Wokół znajdują się napisy, m. in.: Tu spoczywa śp. Karolina Kózka, męczennica za swe panieństwo z ostatniej wojny światowej oraz Duszo dziewicza, przed tronem Boga proś za nami i wypraszaj nam więcej takich dusz niewinnych. Poza kościołem parafialnym w Zabawie pielgrzymi przybywający, by modlić się za wstawiennictwem Karoliny udają się także pod gruszę, która w jej życiu była miejscem ważnym. Tu bowiem w porze letniej wokół Karoliny gromadziły szczególnie dzieci, aby słuchać katechez, rozmawiać o Bogu. Grusza ta jest zatem wciąż żywym choć niemym świadkiem apostolskiej gorliwości naszej błogosławionej 32. Koło tej gruszy przechodziła także Karolina wraz z ojcem owej nocy, kiedy męczeńsko oddała życie. Innym ważnym dla pielgrzymów znakiem jest miejsce męczeństwa patronki. Po obdukcji jej zwłok i oględzinach lasu, a także dzięki zeznaniom dwóch 17-letnich chłopców widzących część drogi Karoliny prowadzonej przez żołnierza, udało się 30 Jest to obraz namalowany z okazji beatyfikacji Karoliny, którego kopie znane są powszechnie czcicielom błogosławionej. 31 W. Szczebak, Przewodnik, dz. cyt., s Tamże, s. 27.

54 -54- odtworzyć szlak jej męczeństwa. W lesie, wśród bagien, umieszczony został krzyż na postumencie z polnego kamienia. U jego stóp znajduje się napis: Na tym miejscu zginęła śmiercią męczeńską w obronie cnoty czystości Karolina Kózkówna. Z okazji piętnastej rocznicy beatyfikacji Karoliny, bp tarnowski Wiktor Skworc ustanowił kościół parafialny w Zabawie sanktuarium błogosławionej oraz zatwierdził do odmawiania Litanię do bł. Karoliny. Jest ona odmawiana m. in. 10 dnia każdego miesiąca w czasie specjalnego nabożeństwa upamiętniającego jej wyniesienie męczennicy na ołtarze. Wówczas też wierni proszą o jej kanonizację słowami modlitwy: Boże wszechmogący, który tajemnice królestwa objawiasz pokornym i ubogim, Ty prowadziłeś bł. Karolinę do świętości drogą wytrwałej modlitwy, sumiennego spełniania codziennych obowiązków, zaangażowania w parafialne apostolstwo i wierności Twojej nauce aż do śmierci. Dopomóż mi trwać - jak ona na modlitwie, uczynić pracę służbą Tobie i bliźnim oraz gorliwie podejmować apostolskie dzieła we wspólnocie Kościoła. Wzmocnij mnie, Panie Twą łaską, abym w obliczu przeciwności za przykładem bł. Karoliny swoją postawę chrześcijańską, a kiedy trzeba będzie nawet ofiarą życia, świadczył, że tylko Ty jesteś prawdziwym Życiem i najwyższym Dobrem. Proszę Cię, Boże wszechmogący, aby bł. Karolina mogła zostać ukazana w chwale świętych Kościoła. Oby za jej przykładem i wstawiennictwem młodzi ludzie XXI wieku odważnie szli drogą ewangelicznych błogosławieństw, stając się światłem świata i solą ziemi, a wszyscy zagubieni i poszukujący prawdy odnajdowali drogę do Ciebie. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen 33. Oprócz wspomnianego nabożeństwa przy sanktuarium w Zabawie 18 dnia każdego miesiąca (na pamiątkę śmierci Karoliny 18 listopada 1914 r.) odprawiana jest droga krzyżowa śladami jej męczeństwa. Regularnie bierze w niej udział kilka tysięcy wiernych 34. Pierwsza stacja znajduje się pod wspomnianą gruszą, przy której Karolina realizowała swój apostolat. Na początku lasu wierni zatrzymują się, by rozważać stację III drogi krzyżowej, a kolejne stacje umieszczone są wzdłuż drogi, która prowadzi do miejsca śmierci. Tam też znajduje się ostatnia stacja. 33 W. Szczebak, Przewodnik, dz. cyt., s G. Brożek, Z. Szostak, Drogi życia i świętości, dz. cyt., s. 32.

55 -55- Inną tradycją związaną bezpośrednio z bł. Karoliną (oraz z kaplicą męczenników XX i XXI wieku) jest wystawienie o zmroku 18 dnia każdego miesiąca świateł pamięci 35. Wspominają one tych wszystkich, którzy, podobnie jak Karolina, byli ofiarami bezmyślnych zbrodni i zostali pozbawieni życia w sposób bezsensowny i niezrozumiały. Ich imiona są wyryte na specjalnych tabliczkach i umieszczone w Kaplicy Męczenników i Ofiar Przemocy. Ponadto, w każdy piątek przed mszą świętą wieczorną w czasie nowenny do bł. Karoliny przedstawiane są wszystkie prośby i podziękowania składane przez pielgrzymów przybywających do sanktuarium. Liczne świadectwa uzdrowień i otrzymanych łask spisywane są w specjalnej księdze. Mówią one m. in. o tym, że Karolina jest czytelnym znakiem dla poszukujących drogi do świętości w XXI wieku 36. Świadectwem tego jest także ogólnopolski Ruch Czystych Serc, któremu od 2002 roku patronuje bł. Karolina. Powstał on z inicjatywy miesięcznika Miłujcie się!, a jego członkowie od kilku lat gromadzą się przy grobie męczennicy, obchodząc jej urodziny, by ślubować m. in. trwanie w łasce uświęcającej, troskę o czyste serce oraz wstrzymanie się od współżycia płciowego do czasu zawarcia związku małżeńskiego. Szczególną inicjatywą duszpasterską przyciągającą do Zabawy młodych ludzi jest za pewne miasteczko modlitewne połączone ze świętowaniem urodzin Karoliny. Jest to czas 9-dniowych rekolekcji, w czasie których młodzież może razem uczestniczyć we mszy świętej, modlić się, bawić, śpiewać, tańczyć i rozmawiać. Młodzi mieszkają wówczas w namiotach lub w innych kwaterach, a ich celem jest zgłębianie przykładu błogosławionej i zbliżenie się do Boga i drugiego człowieka. Jest to także czas odpoczynku i zabawy, ponieważ miasteczko modlitewne odbywa się w wakacje, na przełomie lipca i sierpnia. Momentem kulminacyjnym całych rekolekcji są urodziny Karoliny jest to dzień przeżywany w duchu radości - odbywają się wówczas urodzinowe zabawy z wodzirejami, koncerty i festyny, ale nie brak także czasu na modlitwę i czuwanie przy grobie Karoliny. Przy tej okazji zostają także poświęcone pierścienie czystości, które przypominają tym wszystkim, którzy je noszą, że nawet w najtrudniejszych okolicznościach zwycięstwo jest możliwe. Pierścienie te chętnie 35 Tamże. 36 Tamże, s. 33.

56 -56- zakłada przede wszystkim młodzież, która w dzisiejszych czasach w sposób szczególny musi walczyć o piękno swojej przyjaźni i miłości. Przy tej okazji watro także wspomnieć, że co roku sanktuarium w Zabawie gości pielgrzymów Pieszej Pielgrzymki Tarnowskiej na Jasną Górę. Jest to dla pątników grupy B postój szczególny, ponieważ w tym miejscu zawierane są śluby- zawsze w drugim dniu pielgrzymki, 18 sierpnia. Postawa narzeczonych, którzy, nie zważając na wczesną porę (msza święta z sakramentem małżeństwa zazwyczaj odbywa się ok. godziny 6 rano) decydują się przysięgać sobie dozgonną miłość przed obliczem bł. Karoliny w takich niezwykłych okolicznościach, świadczy o znaczeniu tego miejsca. Omawiając działalność duszpasterską sanktuarium w Zabawie nie sposób pominąć informację o prężnie działającej stronie internetowej 37, na której znaleźć można liczne świadectwa osób pielgrzymujących do bł. Karolinie oraz tych, którzy nie mogą udać się w pielgrzymkę, ale wierzą w szczególne wstawiennictwo męczennicy. Przede wszystkim są tu opisy uzdrowień oraz podziękowania za dar macierzyństwa, ale wierni mówią także o innych sytuacjach, w których modlitwa za wstawiennictwem bł. Karoliny zaowocowała szczególną, dającą się odczuć łaską. Można tu znaleźć także liczne intencje, które wierni zanoszą do Boga za pośrednictwem błogosławionej. Znajduje się tu wiele próśb o dobrego męża lub żonę, o uzdrowienie dla członków rodziny czy o pojednanie w rodzinie. Liczne działania duszpasterskie parafii w Zabawie sprawiają, że kult bł. Karoliny coraz bardziej się rozwija, a do jej sanktuarium przybywają rzesze pielgrzymów, szczególnie zaś ludzi młodych. Świadczą oni swoimi słowami, ale także życiem, że męczennica jest dla nich ważną patronką i że chcę traktować ją jako wzór do naśladowania. Liczne zanoszone za jej pośrednictwem prośby oraz świadectwa otrzymanych łask pokazują, że sanktuarium to jest przesiąknięte modlitwą, a pielgrzymi wierzą w wyjątkowe orędownictwo Karoliny przede wszystkim w sprawach rodzinnych. 37 [Online:] (dostęp: r.).

57 KOŚCIÓŁ PW. ŚWIĘTEJ RODZINY W TARNOWIE Zarówno kościół jak i parafia pw. Świętej Rodziny w Tarnowie są dość współczesne. Ich początki można datować na pierwsze lata XX wieku, gdy w 1904 roku do Tarnowa przybyło dwóch księży: S. Tyczkowski i Z. Truszkowski. Najpierw mieszkali oni przy ulicy Bernardyńskiej, ale w planach była już budowa kościoła przy jednej z głównych ulic Tarnowa Krakowskiej. Teren pod dom Księży Misjonarzy i kościół został ofiarowany przez księżnę Konstancję Sanguszkową z Gumnisk. Budynek wzniesiono w ciągu dwóch lat ( ) dzięki funduszom diecezji tarnowskiej i ofiarom Polaków z Ameryki i Prus. Świątynia została konsekrowana 4 października 1908 roku przez biskupa Leona Wałęgę, a tytuł, jaki jej nadano Świętej Rodziny był życzeniem ofiarodawczyni gruntu 38. II wojna światowa spowodowała liczne uszkodzenia kościoła, dlatego musiał on zostać wyremontowany. Obecna świątynia jest budowlą neogotycką trzynawową z transeptem, kaplicą Matki Bożej Różańcowej oraz zakrystią. Jest bardzo rozpoznawalna ze względu na dwie wysokie i strzeliste wieże. W dolnej części fasady umieszczone są trzy portale, a nad środkowym z nich widnieje wizerunek Świętej Rodziny adorowanej przez aniołów. Wschodnia strona transeptu połączona jest przewiązką z budynkiem klasztoru Księży Misjonarzy. Ołtarz główny został wykonany w 1907 roku w Tyrolu. W jego polu środkowym umieszczono rzeźbę przedstawiającą Świętą Rodzinę, a po bokach figurę św. Leona Papieża i św. Stanisława Biskupa. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się Trójca Święta w typie tzw. Tronu Łaski. Do parafii Świętej Rodziny przynależy południowo zachodnia część Tarnowa. Pochodzi z niej 32 księży, 18 sióstr zakonnych i 1 brat zakonnych 39. Ważnym wydarzeniem dla parafii i pielgrzymów jest odbywająca się co miesiąc, w każdy pierwszy czwartek Godzina Święta prowadzona przez Straż Honorową Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jest to nabożeństwo mające na celu wynagrodzenie Chrystusowi za ludzkie grzechy. Czas jej odprawiania nie jest przypadkowy specjalnie wybrano noc z czwartku na piątek, by czuwać na wzór Chrystusa modlącego 38 [Online:] (dostep: r.). 39 Tamże.

58 -58- się w Ogrodzie Oliwnym przed zbliżającą się męką i konaniem. o nabożeństwie tym mówił Pan Jezus do św. Małgorzaty Marii w czasie jej prywatnych objawień: A we wszystkie noce z czwartku na piątek dam ci uczestnictwo w tym śmiertelnym smutku, który odczułem w Ogrodzie Oliwnym. i żeby Mi towarzyszyć w tej pokornej modlitwie, którą zanosiłem wówczas do mego Ojca wśród wszystkich Moich udręczeń, będziesz wstawać między godziną jedenastą a północą, by w ciągu godziny klęczeć wraz ze Mną z twarzą pochyloną ku ziemi. A czynić to będziesz tak dla uśmierzenia gniewu Bożego, błagając o miłosierdzie tak dla grzeszników, jak dla złagodzenia w pewien sposób goryczy, którą czułem z powodu opuszczenia Apostołów, tak iż musiałem czynić im wyrzuty, że nie mogli czuwać ze Mną jednej godziny 40. W czasie Świętej Godziny czytane są głębokie rozważania, poprzez które wierni powinni w sposób pełny miłości i wdzięczności uwielbić Chrystusa i wynagradzać Mu cierpienie spowodowane ludzkimi grzechami. O Godzinie Świętej pisze m. in. papież Pius XI w encyklice Miserentissimus Redemptor wydanej w 1928 roku, a poświęconej powszechnemu obowiązkowi wynagrodzenia Najświętszemu Sercu Jezusa. W tym dokumencie nazywa on ją praktyką miłości i wynagrodzenia. W encyklice mowa jest o tym, że Pan Jezus zlecił dwie pobożne praktyki św. Małgorzacie Marii: ( ) by przyjmowali z intencją ekspiacyjną tzw. Komunię wynagradzająca oraz by praktykowali nabożeństwo nazwane słusznie Godziną świętą, oddając się przez pełną godzinę modlitwie i pokutnym błaganiom 41. W 1933 roku Kościół wypowiedział się oficjalnie w sprawie Godziny Świętej i ustanowił związane z nią odpusty. o nabożeństwie tym mówił także bł. Jan Paweł II, który w swoim liście apostolskim Dominicae cenae skierowanym do wszystkich biskupów, a traktującym o kulcie Najświętszej Eucharystii wystosowanym w 1980 roku wymienia Godzinę świętą wśród wielu innych form pobożności eucharystycznej 42. Kościół parafialny pw. Świętej Rodziny w Tarnowie nie jest, jak inne omawiane w niniejszej pracy miejsca, sanktuarium, jednak ze względu na to, że patronuje mu właśnie Święta Rodzina, wierni pielgrzymują tu, by modlić się w różnych intencjach 40 [Online:] (dostęp: r.) 41 Pius XI, Miserentissimus Redemptor, [online:] 928.html (dostęp: r.). 42 Jan Paweł II, Dominicae cenae, [Online:] (dostęp: r.)

59 -59- związanych z rodziną. Przybywają oni do Tarnowa nie tylko ze względu na odbywające się tu nabożeństwo Świętej Godziny czy odpust parafialny, ale pielgrzymują także indywidualnie w inne dni, by zawierzać swoje rodziny szczególnej opiece Maryi, Józefa i Dzieciątka Jezus.

60 ROZDZIAŁ IV METODOLOGIA BADAŃ Na podstawie analizy literatury przedmiotu da się wywnioskować, że zjawisko pielgrzymowania jest od wieków zjawiskiem powszechnym. Niniejsza praca, na co wskazuje tytuł, ma pokazać, z jakimi intencjami pielgrzymują wierni do wybranych miejsc w diecezji tarnowskiej oraz jakie inicjatywy i formy kultu proponowane przez tamtejszych duszpasterzy w szczególny sposób przyciągają pątników. W tej części pracy zostanie zatem omówiona pokrótce metodologia badań m. in. ich cel, przedmiot, metody oraz uzyskane wyniki badań CEL BADAŃ Zasadniczą rzeczą w każdej pracy badawczej jest sformułowanie jej celu. W. Zaczyński definiuje cel jako bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu 1. Ten sam autor wskazuje, że praca badawcza należy do działań najbardziej na cel ukierunkowanych 2. Cel, o którym mowa, z założenia powinien być jasny, rzetelny oraz konkretny. Z. Skorny zauważa, że wymóg celowości pracy badawczej jest potrzebny, aby uświadomić sobie, po co podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki 3. Celem badań prezentowanych w niniejszej pracy jest uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jaki jest profil socjologiczny pielgrzymów przybywających do czterech wybranych miejsc diecezji tarnowskiej? 2. Jakie są intencje, w jakich pielgrzymują, i czy wiążą się one ze sprawami rodziny? 1 W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa, 1995, s Tamże. 3 M. Węglińska, Jak pisać pracę magisterską? Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, 1997, s. 8.

61 W jakich formach kultu i inicjatywach duszpasterskich uczestniczą wierni przybywający do wskazanych miejsc? 4.2. PRZEDMIOT BADAŃ Według M. Łobockiego problem badawczy to pytanie, na które odpowiedź uzyskuje się w rezultacie przeprowadzonych badań naukowych 4. Problem badawczy musi być wg tego autora postawiony w taki sposób, aby odpowiedź na zadane pytanie nie była z góry wiadoma, gdyż wówczas bezsensownym byłoby przeprowadzanie badanie. J. Sztumski określa natomiast problem badawczy jako przedmiot wysiłków badawczych zorientowany na przedsięwzięcia poznawcze badacza 5. W nieco odmienny i obrazowy sposób mówi o przedmiocie badawczym J. Pieter: Wysuwając problemy badawcze, zadajemy pytanie przyrodzie i otoczeniu, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie odpowiedzi od innego człowieka 6. Problemy badawcze tej pracy bezpośrednio wynikają ze wskazanych uprzednio celów. Można je ująć w następujący sposób: 1. Profil socjologiczny pielgrzymów przybywających do wybranych miejsc diecezji tarnowskiej. 2. Intencje, w jakich pielgrzymują wierni do wskazanych miejsc, i ich związek z rodziną. 3. Formy kultu i inicjatywy duszpasterskie zachęcające pątników do przybycia do danego miejsca. 4 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, 1999, s Cytat za: M. Węgilńska, Jak pisać, dz. cyt., s Tamże.

62 HIPOTEZY BADAWCZE Hipotezy badawcze rozumieć można w różny sposób. Przykładowo, T. Kotarbiński definiuje to pojęcie jako przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności między nimi, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczalny dotąd zespół faktów będących dotąd problemem 7. J. G. Townsed wyjaśnia natomiast, że Hipoteza to stwierdzenia, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu 8. M. Sobocki mianem hipotez badawczych nazywa oczekiwane wyniki planowanych badań, a J. Brzeziński dodaje, że ważną ich cechą jest sprawdzalność 9. Hipoteza badawcza w badaniach naukowych przyjmuje postać hipotezy roboczej, czyli jest pierwszą nasuwającą się na myśl odpowiedzią na postawione wcześniej pytanie problemowe 10. Niniejsza praca przyjmuje następujące hipotezy robocze: 1. Do każdego ze wskazanych sanktuariów pielgrzymuje konkretna kategoria osób. Profil pielgrzyma przybywającego do danego miejsca wynika ze specyfiki sanktuarium. 2. Wybór celu pielgrzymki jest uzależniony od specyfiki sanktuarium oraz od intencji pątnika. 3. We wskazanych w niniejszej pracy sanktuariach wierni w sposób szczególny modlą się w intencjach związanych ze sprawami rodzinnymi. 4. Pielgrzymi uczestniczą w charakterystycznych dla danego miejsca formach kultu i inicjatywach duszpasterskich. 7 Tamże, s Tamże, s Tamże. O hipotezach zob. więcej: T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa, 1995, s W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, dz. cyt., s. 59.

63 METODY, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE Po ustaleniu celu i przedmiotu badania oraz wskazaniu hipotez badawczych należy wybrać odpowiednie dla danej pracy metody. W publikacjach metodologicznych definiuje się ją jako pewien sposób dochodzenia do prawdy, który ma umożliwić sformułowanie już sprawdzonych twierdzeń. W. Zaczyński podaje następujące wyjaśnienie, czym jest metoda: Metoda to sposób poznania pewnej kategorii faktów lub zjawisk. Jest celowym, planowym, obiektywnym, dokładnym poznawaniem danego wycinka obiektywnej rzeczywistości stosowanym świadomie, z przestrzeganiem właściwych wskazań metodologicznych 11. Można ją także rozumieć jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego 12. Bardziej rozbudowaną definicję metody podaje S. Nowak: Przez metodę naukową rozumiemy określony, powtarzalny sposób rozwiązywania problemu. ( ) Metoda badań empirycznych to tyle, co określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązywania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości" 13. W podobny sposób określa metodę J. Sztumski, pisząc: Przez metodę bowiem rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do którego się świadomie zmierza 14. Wśród najczęściej stosowanych metod badawczych należy wyszczególnić: obserwację, eksperyment, techniki socjometryczne, analizę dokumentów, skalę ocen, wywiad oraz ankiety i kwestionariusze 15. W każdej pracy badawczej wybrane powinny być takie metody, który najefektywniej pozwolą rozwiązać postawiony problem. Dla potrzeb niniejszej pracy wybrana została metoda ankietowa. Według K. Rubachy ankieta jest metodą zbierania 11 Tamże, s T. Pilch, Metody i techniki badań, [w:] Pedagogika, M. Goldewski (red.), WWN, Warszawa, 1978, s S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa, 1970, s J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, wyd. Śląsk, Katowice, 1995, s Na temat metod w badaniach socjologicznych zob. więcej: L. Sołoma, Metody i techniki badań socjologicznych, wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego, Olsztyn 2002, s. 103nn.

64 -64- danych ilościowych, polegającą na zorganizowanym zadawaniu pytań osobom badanym, zamieszczonych w kwestionariuszu. Pytanie wraz z wariantami odpowiedzi stanowi pozycję kwestionariusza 16. Pojęciem podrzędnym w stosunku do metody, a nadrzędnym odnośnie do narzędzia jest technika badawcza. Służy ona do bezpośredniego gromadzenia danych. Najogólniej techniki badawcze możemy podzielić na empiryczne (ilościowe) oraz interpretacyjne (jakościowe). Do tych pierwszych można zaliczyć m. in. badania ankietowe, wywiad czy obserwację, natomiast do drugiej kategorii należą analiza dokumentów czy analiza treści. W niniejszej pracy zastosowana została technika, jaką jest ankieta. T. Pilch definiuje ją jako technikę gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera 17. W. Zaczyński natomiast opisuje ją jako sposób pośredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem 18. Ankieta zazwyczaj jest stosowana w celu uzyskania informacji na temat wiedzy lub poglądów ankietowanych w jakiejś konkretnej dziedzinie. Aby technika ta spełniła swoje zadanie, musi zawierać w sobie dane uzyskane podczas analizy odpowiedniej literatury przedmiotu, dokumentów lub obserwacji. Po spełnieniu tego warunku możliwe jest wybranie i sformułowanie pytań oraz ustalenie próby badawczej. Wybór ankiety jako techniki badawczej w niniejszej pracy podyktowany był możliwościami tej techniki. Pozwala ona bowiem na ilościową ocenę ruchu pielgrzymkowego w wybranych miejscach oraz umożliwia przedstawienie w sposób klarowny i czytelny intencji, z jakimi wierni przybywają do wskazanych sanktuariów. Na koniec należy jeszcze określić, za pomocą jakiego narzędzia przeprowadzone zostanie badanie. Przez W. Giroszowskiego traktuje je jako przedmiot służący do technicznego gromadzenia informacji. Może to być np. arkusz obserwacyjny, kwestionariusz ankiety, arkusz bądź kwestionariusz wywiadu 19. W przypadku niniejszej 16 K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, 2008, s Cytat za: M. Węglińska, Jak pisać, dz. cyt., s W. Zaczyński, Praca Badawcza nauczyciela, dz. cyt. s Por. W. Goriszowski, Badania pedagogiczne w zarysie, Warszawa, 1996, s. 76.

65 -65- pracy jako narzędzie wykorzystany został właśnie kwestionariusz ankiety. Próbę klasyfikacji metod, technik i narzędzi prezentuje tabela 1. METODY TECHNIKI NARZĘDZIA BADAWCZE ANKIETOWA ankiety audytoryjnej ankiety indywidualnej kwestionariusz ankiety ankiety pocztowej WYWIADU wywiadu sformalizowanego wywiadu swobodnego inne arkusz wywiadu dyspozycje do wywiadu inne OBSERWACJI uczestniczącej dziennik obserwacji postronnej arkusz obserwacji EKSPERYMETU jednej grupy grup równoległych grup rotacyjnych wszystkie narzędzia wykorzystywane w innych metodach analizy ilościowej arkusz analizy ANALIZY analizy jakościowej programy komputerowe DOKUMENTÓW inne inne Tabela 1 Wybrane metody, techniki i narzędzia badawcze Zazwyczaj kwestionariusz rozumie się jako arkusz papieru z wydrukowanymi na nim pytaniami i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też z gotowymi odpowiedziami, spośród których osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe 20. Pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety mogą być otwarte (niedające możliwości wyboru) lub zamknięte (dające taką możliwość) 21. Formułowanie pytań zamkniętych pozwala na zwiększenie ich liczby (nie wymagają dużego nakładu czasu i nie nużą badanego) oraz ułatwia znacznie analizę i porządkowanie danych. Jednak wybór rodzaju pytania uzależniony jest od celu i przedmiotu badania. Kwestionariusze ankiet, które zostały wykorzystane do przeprowadzenia badań na temat intencji pielgrzymów i ich profilów, składają się z siedemnastu pytań, wśród 20 T. Pilch, Metody i techniki badań, [w:] Pedagogika, M. Goldewski (red.), WWN, Warszawa, 1978, s Por. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa, 1985, s. 31.

66 -66- których tylko jedno jest otwarte. Pytania w pierwszej części ankiety mają na celu określić profil pielgrzyma przybywającego do konkretnego sanktuarium, częstotliwość jego pielgrzymek do tego miejsca oraz udział w formach kultu i inicjatywach duszpasterskich tam podejmowanych. Druga część kwestionariusza dotyczy intencji osób modlących się w danym sanktuarium oraz motywacji wyboru miejsca pielgrzymowania i przekonania o skuteczności modlitwy w tym właśnie miejscu. W tej części znajduje się wspomniane wcześniej jedyne pytanie otwarte w całym kwestionariuszu. Jest ono prośbą o sformułowanie intencji, w której pątnik modlił się będąc w danym sanktuarium. Dwa ostatnie pytania mają na celu zbadać, czy pielgrzym zamierza powrócić do badanego miejsca oraz jakie inne miejsca w diecezji tarnowskiej są celem jego pielgrzymek w intencjach związanych z rodziną. Ostatnie pytanie ma charakter półotwarty. W formułowaniu pytań (zwłaszcza dotyczących form kultu i inicjatyw duszpasterskich) wykorzystane zostały informacje zawarte w literaturze przedmiotu oraz zebrane w wizji lokalnej. Należy także wspomnieć, że w niektórych pytaniach (m. in. dotyczących towarzystwa pielgrzyma oraz jego intencji) możliwy był wybór więcej niż jednej odpowiedzi. Kwestionariusze ankiet odpowiednie dla każdego z badanych sanktuariów w całości zostały zamieszczone w aneksie do niniejszej pracy. Większość ankiet została wypełniona przez badanych w obecności ankietera, jednak część z nich wróciła drogą poczty tradycyjnej lub elektronicznej. Wynikało to ze znacznej odległości między sanktuariami, co utrudniało bezpośrednie dotarcie do części respondentów.

67 ROZDZIAŁ V ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ Po wstępie metodologicznym zaprezentowane zostaną wyniki przeprowadzonych badań wraz z ich analizą. Zgodnie z przyjętymi celami, ich mówienie podzielone zostanie na trzy części. W pierwszej z nich przedstawiony zostanie socjologiczny profil pielgrzyma przybywającego da konkretnego sanktuarium, w drugiej intencje, w jakich modlą się pątnicy w danym miejscu, a w trzeciej ich udział w podejmowanych inicjatywach duszpasterskich i formach kultu SOCJOLOGICZNY PROFIL PIELGRZYMA Aby zbadać, jaka kategoria osób najczęściej przybywa do danego sanktuarium, w kwestionariuszach zostały zamieszczone pytania o płeć, przedział wiekowy, stan cywilny/sytuację życiową, liczbę dzieci i przynależność do grupy duszpasterskiej. Ponadto ankietowani zostali zapytani o to, ile razy odwiedzili konkretne sanktuarium i z jaką częstotliwością oraz w czyim towarzystwie. Wyniki badań prezentuje tabela 2. Kategoria Odpowiedzi Zabawa Okulice Tarnów Jodłowa Płeć Kobieta Mężczyzna Mniej niż 15 lat lat Wiek lat lat lat Więcej niż 55 lat Zamężna/żonaty Sytuacja życiowa Panna/kawaler Rozwiedziona/y Pozostaję w separacji

68 -68- Wdowa/wdowiec Narzeczona/y Jestem w związku partnerskim Osoba zakonna/kapłan Inne Posiadanie dzieci Przynależność do grupy duszpasterskiej Tak Nie Tak Nie raz Ilość pielgrzymek do danego sanktuarium Częstotliwość pielgrzymowania do danego sanktuarium 2-3 razy razy Więcej niż 5 razy Nie wiem/ nie pamiętam Częściej niż 2 razy w roku razy w roku Raz na 2 lata Rzadziej niż raz na 2 lata Sama/sam Z mężem/żoną Towarzystwo pielgrzyma Z narzeczonym/ą Z sympatią Z rodzicami Z dziećmi

69 -69- Z grupą Inne Tabela 2 Charakterystyka pielgrzymów przybywających do wybranych sanktuariów. Powyższa tabela stanowi przede wszystkim charakterystykę ankietowanych. W pewien sposób wskazuje ona, jaki jest profil pielgrzyma przybywającego do danego miejsca, jednak z racji niewielkiej próby (odpowiednio: 10 osób w Tarnowie, 10 osób w Okulicach, 15 osób w Jodłowej i 15 osób w Zabawie) niesłusznym byłoby generalizowanie wyników badania i twierdzenie, że w pełni obrazują one ruch pielgrzymkowy w wybranych sanktuariach. Nie mniej jednak, analiza powyższej tabeli jest konieczna, by w dalszej części pracy pokazać kto i z jakimi intencjami przybywa do wskazanych miejsc. Analiza wyników pierwszej części ankiety (zamieszczonych w tabeli) pozwala zauważyć, że charakterystyka pielgrzymów zmienia się w zależności od celu ich drogi. Do Zabawy zatem przybywają przede wszystkim ludzie młodzi, którzy nie są jeszcze w związkach małżeńskich, oraz tacy, którzy dopiero wstąpili na drogę wspólnego życia. Liczba kobiet jest porównywalna do liczby mężczyzn. Wyniki ankiety pokazują, że na 15 respondentów pielgrzymujących do Zabawy 12 wskazało na wiek poniżej 35 roku życia, ośmioro określiło się jako pannę lub kawalera, a trzy osoby są w związku małżeńskim. Dwie osoby wskazały na stan zakonny lub kapłański, co nie dziwi, gdy odniesie się powyższe wyniki do pytania o towarzystwo pielgrzyma, bowiem wielu respondentów napisało, że do Zabawy przybywa z grupą duszpasterską, którą zazwyczaj opiekuje się kapłan. O tym, że do Zabawy przybywa wiele osób młodych stojących u progu swojego dorosłego życia, świadczy także fakt, że 80% badanych nie posiada dzieci, co koresponduje z wynikami dotyczącymi wieku i stanu. Młodzi ludzie pielgrzymują tu zazwyczaj nieprzypadkowo i niejednokrotnie. Co prawda 1/3 badanych była w tym sanktuarium tylko jeden raz, lecz każda z tych osób w jednym z ostatnich pytań wskazała na chęć ponownego pielgrzymowania do tego miejsca. Pozostali respondenci są w Zabawie częstymi bywalcami (40% była tu więcej niż 5 razy). Siedmioro spośród ankietowanych bywa w Zabawie przynajmniej raz w roku, a owa dość duża regularność pielgrzymek do tego sanktuarium wynikać może z uczestnictwa pątników w konkretnych inicjatywach duszpasterskich, których w Zabawie jest wyjątkowo dużo.

70 -70- Pielgrzymi przybywają do Zabawy zazwyczaj wraz z większą grupą (taką odpowiedź zaznaczyło 11 osób), m. in. służbą liturgiczną, KSM-em, grupą Pieszej Pielgrzymki Tarnowskiej czy Odnową w Duchu Świętym. 1/3 osób wskazała także, że pielgrzymowała tu z rodzicami. Niemal każda z młodych osób wypełniających ankietę wskazała na przynależność do jakiejś grupy duszpasterskiej bardzo często było to Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży oraz Ruch Światło Życie.. Ma to bez wątpienia związek ze szczególnym patronatem bł. Karoliny nad członkami KSM oraz promowaniem przez Ruch Światło Życie nabożeństwa do tej błogosławionej. Ponadto młodzież przybywająca do Zabawy często należy do liturgicznej służby ołtarza (ministranci, lektorzy, kantorki, ceremoniarze). Widać zatem, że ludzie ci są w znacznej mierze uformowani i zaangażowani w życie Kościoła. Nie dziwi zatem fakt wyboru bł. Karoliny jako patronki, z której można czerpać wzór. Nieco inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do sanktuarium Matki Bożej w Okulicach. Widoczne jest zróżnicowanie pielgrzymów ze względu na wiek (40% badanych wskazało na wiek między lat, pozostałe osoby natomiast należą do różnych grup wiekowych), a jeśli chodzi o płeć dominują kobiety (70% ankietowanych). Podobnie jak w Zabawie dominują tu osoby stanu wolnego (panna/kawaler) lub będące w narzeczeństwie (w sumie 70%), w większości niemające dzieci (90%), co jednak nie do końca pokrywa się z informacjami zdobytymi w czasie obserwacji i zawartymi w literaturze. Wskazują one bowiem na szczególne upodobanie sobie tego miejsca przez małżeństwa pragnące dziecka lub proszące o zdrowie dla potomstwa. Ta rozbieżność może wynikać choćby z faktu, że badania były przeprowadzane w czasie, gdy ruch pielgrzymkowy w tym miejscu nie jest zbyt intensywny (koniec kwietnia). 7 na 10 badanych wskazało na przynależność do grupy duszpasterskiej (KSM-u, róży żywego różańca, Odnowy w Duchu Świętym, Ruchu Światło - Życie), a wynik ten koresponduje z odpowiedziami na pytanie o towarzystwo pielgrzyma 70% ankietowanych wskazała, że była to grupa oraz o motyw wyboru miejsca (o czym będzie mowa w dalszych analizach) którym często był fakt, że z parafii, w której mieszka ankietowany, była organizowana, zazwyczaj piesza, pielgrzymka do Okulic z okazji odpustu. Świadczy to, podobnie jak w przypadku Zabawy, o zaangażowaniu pątników w życie Kościoła i znacznym stopniu ich formacji duchowej.

71 -71- Znaczący jest także fakt, że przybywający tu pielgrzymi powracają do kilkakrotnie do Okulic 60% badanych była tu co najmniej 3 razy, a tylko jedna osoba wskazała odpowiedź, że była w tym sanktuarium jeden raz. Podobnie wygląda tu częstotliwość pielgrzymowania 60% ankietowanych jest tu 1-2 razy w roku, a pozostała część rzadziej. Prawdopodobnym jest, że badani, którzy wskazali odpowiedź 1-2 razy w roku, przybywają z okazji odpustów, co potwierdzają ich odpowiedzi na kolejne pytania. W przypadku kościoła pw. Świętej Rodziny w Tarnowie stosunek przybywających kobiet do mężczyzn jest bliski 1:1, jednak daje się zauważyć, w porównaniu z wcześniej omawianymi sanktuariami, różnicę dotyczącą wieku pielgrzymów. Do tego miejsca częściej bowiem przybywają osoby starsze (4 na 10 osób wskazały na wiek powyżej 35 lat, 4 inne mają pomiędzy lat, a jedynie dwie osoby mają mniej niż 26 lat.). Podobnie kościół ten (wg wyników badań) różni się od poprzednich stanem osób do niego pielgrzymujących. W 60% są to bowiem małżonkowie, a stosunek liczby osób będących rodzicami do liczby osób bezdzietnych jest równy 1:1. W 70% osoby te nie należą do żadnej grupy duszpasterskiej (co zapewne wynika ich wieku, bowiem doświadczenie pokazuje, że w życie parafii częściej angażuje się młodzież), jednak w większości są w tym miejscu stałymi bywalcami łącznie 80% ankietowanych wskazało, że byli w kościele Świętej Rodziny więcej niż 5 razy bądź też nie pamiętają, ile razy już tu pielgrzymowali. 50% respondentów zaznaczyło, że bywa w tym miejscu częściej niż 2 razy w roku, 3 osoby razy w roku. Badani przybywają tu zazwyczaj sami lub w towarzystwie rodziny, co pokazuje, że zorganizowane pielgrzymki do tego miejsca nie należą do bardzo powszechnych. Wśród osób odwiedzających Jodłową przebadanych zostało 11 kobiet i 4 mężczyzn. Przeważała wśród nich młodzież w wieku lat (11 osób), toteż ankietowani w pytaniu o sytuację życiową najczęściej zaznaczali odpowiedź panna/kawaler, a co z tego wynika w większości są bezdzietni (jedynie 1 osoba wskazała, że jest rodzicem). Ponad 70% badanych zadeklarowało przynależność do grupy duszpasterskiej, a wśród odpowiedzi można było znaleźć następujące: Dziewczęca Służba Maryjna, schola, parafialna grupa młodzieżowa, caritas, grupa apostolska, liturgiczna służba ołtarza, róża różańcowa, grupa ewangelizacyjna, Ruch Światło Życie.

72 -72- Prawie połowa ankietowanych odpowiedziała, że do Jodłowej pielgrzymowała jeden raz, a jedynie w przypadku 2 osób liczba pielgrzymek do tego miejsca była większa niż 5. Ma to także swoje odzwierciedlenie w częstotliwości pielgrzymek 9 osób odpowiedziało, że wybiera się do tego miejsca rzadziej niż raz na dwa lata, trzy osoby pielgrzymują tu raz na dwa lata, a tylko jedna osoba wskazała, że przybywa do tego miejsca częściej niż dwa razy w roku. Widać zatem, że sanktuarium to nie jest aż tak popularne jak np. Zabawa. Badani odpowiedzieli, że do sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej przybywają sami (5 osób), z rodzicami (również 5 osób) lub też wraz z całą grupą (4 osoby.) 5.2. MOTYW WYBORU SANKTUARIUM ORAZ UCZESTNICTWO W INICJATYWACH DUSZPASTERSKICH W celu zbadania, czym ankietowani kierowali się podczas wyboru celu pielgrzymki, zadane zostały im następujące pytania: - Z jakiej okazji pielgrzymuje Pani/Pan do sanktuarium w.? (Pytanie nr 9) - Dlaczego wybrała Pani/Pan to miejsce, aby modlić się we wskazanych intencjach? (Pytanie nr 13) Ponieważ motywem wyboru danego sanktuarium mogła być także chęć uczestniczenia w konkretnej inicjatywie duszpasterskiej podejmowanej w tym miejscu, ankietowani zostali zapytani także o to (Pytanie nr 10). Na wszystkie z tych pytań można było udzielić więcej niż jednej odpowiedzi, zatem ich suma może być większa od liczby ankietowanych w danym miejscu. Liczbę odpowiedzi na pierwsze z wymienionych pytań prezentują wykresy nr 1-4, na drugie pytanie wykresy nr 5-8, a na trzecie wykresy nr 9-12.

73 -73- Zabawa pytanie nr 9 6 Wykres 1 Z jakiej okazji pielgrzymowałeś do Zabawy? a b c d e f g h a) Odpust parafialny b) Inne uroczystości parafialne c) Wydarzenia związane z PPT d) Miasteczko modlitewne e) Perygrynacja relikwii bł. Karoliny f) Zakończenie sezonu motocyklowego g) Pielgrzymuję bez specjalnej okazji h) Inne Okulice pytanie nr a b c d e f Wykres 2 Z jakiej okazji pielgrzymowałeś do Okulic? a) Odpust parafialny b) Inne uroczystości parafialne c) Uroczystości związane z koronacją d) Wydarzenia związane z PPT e) Pielgrzymuję bez specjalnej okazji f) Inne Tarnów pytanie nr 9 Wykres 3 Z jakiej okazji pielgrzymowałeś do kościoła Świętej Rodziny w Tarnowie? 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 a b c d a) Odpust parafialny b) Inne uroczystości parafialne c) Pielgrzymuję bez specjalnej okazji d) Inne

74 Jodłowa Pytanie nr 9 a b c d e Wykres 4 Z jakiej okazji pielgrzymowałeś do Jodłowej? a) Odpust ku czci Dzieciątka Jezus b) Inny odpust parafialny c) Inne uroczystości parafialne d) Pielgrzymuję bez specjalnej okazji e)inne 9 Zabawa pytanie nr 13 Wykres 5 Dlaczego wybrałeś Zabawę, by modlić się w swoich intencjach? a b c d e f g h f) Wierzę w szczególne wstawiennictwo bł. Karoliny g) Bł. Karolina jest dla mnie ważną patronką h) Inne a) Polecił mi to miejsce kapłan b) Znajomi zostali tu wysłuchani w podobnych intencjach c) Modlili się tu moi rodzice i nauczyłem się tego od nich d) Trafiłam/trafiłem tu przypadkiem e) z mojej parafii organizowana była pielgrzymka

75 -75- Okulice pytanie nr 13 Wykres 6 Dlaczego wybrałeś Okulice, by modlić się w swoich intencjach? 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 a) Polecił mi je kapłan b) Znajomi zostali tu wysłuchani w podobnych intencjach c) Modlili się tu moi rodzice i nauczyłem się tego od nich d) Trafiłam/trafiłem tu przypadkiem e) z mojej parafii organizowana była pielgrzymka f) Wierzę w szczególne wstawiennictwo Matki Bożej w tym miejscu g) Okulice są dla mnie ważnym miejscem h) Inne a b c d e f g h Tarnów pytanie nr ,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 a b c d e f g h e) z mojej parafii organizowana była pielgrzymka f) Wierzę w szczególne działanie Świętej Rodziny w tym miejscu g) Jest to dla mnie ważne miejsce h) Inne Wykres 7 Dlaczego wybrałeś Tarnów, by modlić się w swoich intencjach? a) Polecił mi je kapłan b) Znajomi zostali tu wysłuchani w podobnych intencjach c) Modlili się tu moi rodzice i nauczyłem się tego od nich d) Trafiłam/trafiłem tu przypadkiem

76 -76- Jodłowa pytanie nr 13 Wykres 8 Dlaczego wybrałeś Jodłową, by modlić się w swoich intencjach? a b c d e f g h a) Polecił mi je kapłan b) Znajomi zostali tu wysłuchani w podobnych intencjach c) Modlili się tu moi rodzice i nauczyłem się tego od nich d) Trafiłam/trafiłem tu przypadkiem e)z mojej parafii organizowana była pielgrzymka f) Wierzę w szczególne działanie Dzieciątka Jezus w tym miejscu g) Jodłowa jest dla mnie ważnym miejscem h)inne Zabawa pytanie 10 a b c d e f g Wykres 9 W jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Zabawie? a) Miasteczko modlitewne b) Czuwanie młodzieżowe c) Nowenna do bł. Karoliny d) Rekolekcje e) Droga krzyżowa śladami bł. Karoliny f) Przyjęłam/przyjąłem pierścień czystości g) Inne

77 ,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Okulice pytanie 10 a b c d e Wykres 10 W jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Okulicach? a) Nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy b) Nabożeństwo różańcowe c) Rekolekcje d) Apel Maryjny e) Inne 5 Tarnów pytanie 10 Wykres 11 W jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Tarnowie? a b c d e f e) Całodzienna adoracja Najświętszego Sakramentu f) Inne a) Nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy b) Nabożeństwo różańcowe c) Rekolekcje d) Godzina Święta Jodłowa pytanie nr 10 a b c d e Wykres 12 W jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Jodłowej? a) Nowenna do Dzieciątka Jezus b) Dzień Bractwa Dzieciątka Jezus c) Droga Betlejemska d) Rekolekcje e) Inne

78 -78- Analiza wykresów nr 1, 5 i 9 pozwala zauważyć, że ponad 1/3 osób przybywający do Zabawy przynajmniej raz pielgrzymowała do tego miejsca bez konkretnej okazji, podobnie 1/3 osób wskazała, że motyw podjęcia przez nich pielgrzymki do Zabawy był inny niż wskazane w ankiecie. Czterokrotnie pojawiła się odpowiedź, że badany przybył na uroczystości parafialne i tyle samo osób wskazało, że ich pobyt w Zabawie związany był z Pieszą Pielgrzymką Tarnowską lub jej przygotowaniem. Prawie 2/3 osób wierzy w szczególne wstawiennictwo bł. Karoliny w sanktuarium w Zabawie, a 6 osób uważa ją za ważną patronkę. Pięć osób przybyło do Zabawy, ponieważ z ich parafii organizowana była pielgrzymka, trzy osoby pielgrzymują tu, czerpiąc wzór ze swoich rodziców, a dwie wybrały to miejsce z polecenia kapłana. Wśród inicjatyw duszpasterskich podejmowanych w Zabawie największą liczbę pielgrzymów przyciągają drogi krzyżowe śladami bł. Karoliny (uczestniczyło w nich 12 z 15 badanych osób) oraz czuwania modlitewne (odpowiedź tę wskazało 10 osób). Ponadto ankietowani wskazywali nowennę do bł. Karoliny (5 osób) i miasteczko modlitewne (4 osoby). Wykresy nr 2,6 i 10 pokazują, jakimi motywami kierują się pielgrzymi wybierający sanktuarium w Okulicach. 80% badanych przybyło do tego miejsca w związku z wydarzeniami dotyczącymi Pieszej Pielgrzymki Tarnowskiej na Jasną Górę (4 osoby wskazały, że uczestniczyły tu w ślubie zawieranym na szlaku PPT, ale każdy, kto bierze udział we wspomnianej pielgrzymce i kroczy z częścią A drugiego dnia przeżywa uroczystość zawarcia związku małżeńskiego przez pątników właśnie w Okulicach.) 30% ankietowanych przybyło do Okulic z okazji odpustu parafialnego, a 20% wskazało na inne uroczystości parafialne. Połowa badanych uważa Okulice za ważne miejsce i dlatego wybiera je jako cel pielgrzymek, natomiast 20% respondentów nauczyła się pielgrzymować do tego miejsca od swoich rodziców. Podobnie dwie osoby wskazały, że trafiły tu przypadkiem. 3 osoby w czasie pobytu w Okulicach uczestniczyły w nowennie do Matki Bożej i tyle samo osób modliło się na różańcu. Cztery osoby wskazały na inne niż wymienione w ankiecie inicjatywy duszpasterskie i często wśród nich pojawiały się wspomniane już śluby pielgrzymkowe oraz msza święta niedzielna. 2 respondentów wskazało także na uczestnictwo w apelu maryjnym. Analiza wykresów nr 3, 7 i 11 wskazuje, że do kościoła św. Rodziny w Tarnowie pielgrzymi przybywają najczęściej na uroczystości parafialne lub z innych okazji niż te wskazane w ankiecie. 20% badanych pielgrzymuje do tego miejsca bez szczególnej

79 -79- okazji. Wierni przybywają tu, bo jest to dla nich ważne miejsce (5 osób) lub trafiły tu przypadkiem (2 osoby). Najczęściej przychodzą do tego kościoła, by uczestniczyć w całodziennej adoracji Najświętszego Sakramentu (50% badanych), a także w rekolekcjach (40%) i nabożeństwach (w tym także w Godzinie Świętej). Wykresy nr 4, 8 i 12 pokazują, że do Jodłowej wierni często przybywają bez szczególnej okazji (6 na 15 badanych), ale gromadzi ich także odpust ku czci Dzieciątka Jezus (5 osób) oraz inne uroczystości. Trafiają oni do tego sanktuarium często za namową kapłana (6 osób) lub przypadkiem (4 osoby). Pielgrzymi przybywają tu także wraz z grupą zorganizowaną przez parafię (20% osób wskazała taką odpowiedź) oraz dlatego, że jest to dla niech ważne miejsce (również 20%). Najwięcej respondentów wskazało Drogę Betlejemską jako nabożeństwo, w którym uczestniczy, będąc w Jodłowej (prawie 50% ankietowanych), ale często powtarzały się także rekolekcje (1/3 badanych) oraz nowenna do Dzieciątka Jezus (4 osoby) INTENCJE PIELGRZYMÓW Jednym w celów przeprowadzonego badania było określenie, czy do omawianych sanktuariów przybywają wierni modlący się w intencjach związanych ze sprawami rodzinnymi. Aby szczegółowo określić, jakie są intencje osób pielgrzymujących do wybranych miejsc, w ankiecie podana została lista kilkunastu możliwych intencji z prośbą o wybranie przez respondenta dowolnej ich ilości. Ankietowani mieli także możliwość zaznaczenia odpowiedzi inne lub nie miałam/nie miałem konkretnej intencji. Wynik uzyskane dla wszystkich czterech sanktuariów prezentuje wykres nr 13. Możliwości wyboru dla ankietowanych: a) o powrót do zdrowia dla siebie lub członka rodziny b) o rozwiązanie problemów małżeńskich c) o dar macierzyństwa/ojcostwa dla siebie lub członka rodziny d) o wytrwanie w czystości przedmałżeńskiej e) o szczęśliwy przebieg ciąży i porodu (niekoniecznie własnego) f) o znalezienie dobrego męża/żony dla siebie lub członka rodziny g) o szczęśliwe małżeństwo własne lub członka rodziny

80 -80- h) o nawrócenie dla członka rodziny i) o znalezienie pracy dla siebie lub członka rodziny j) o uleczenie siebie lub członka rodziny z alkoholizmu lub innego nałogu k) o zgodę w rodzinie l) o zbawienie dla zmarłego męża/żony m) o zbawienie dla zmarłego dziecka n) Nie miałam/miałem żadnej konkretnej intencji o) Inne Analiza wykresu pozwala zauważyć, jak duże jest zróżnicowanie intencji, w jakich modlą się wierni, w zależności od miejsca, do którego przybywają. Najczęściej powtarzającą się intencją (we wszystkich, z wyjątkiem Okulic, sanktuariach) była prośba o uzdrowienie dla siebie lub członka rodziny. W większości sanktuariów powtarzała się także prośba o znalezienie dobrego męża/żony (często wskazywali na to przede wszystkim wierni przybywający do Jodłowej i Zabawy) oraz o szczęśliwe małżeństwo tu prym wiodła Zabawa. Ankietowani wskazywali także, że modlą się o znalezienie pracy dla siebie lub bliskich (ta intencja najczęściej pojawiała się w Tarnowie i Jodłowej) oraz o zgodę w rodzinie (Jodłowa i Zabawa). Warto także zauważyć, że 40% ankietowanych odwiedzających Okulice modliło się o nawrócenie członka rodziny, o co praktycznie w ogóle nie prosili badani pielgrzymujący do innych sanktuariów.

81 -81- a b c d e f g h i Jodłowa Tarnów Okulice Zabawa j k l m n o Wykres 13 w jakiej intencji modliłeś się, pielgrzymując do tego miejsca? Poza prośbą o uzdrowienie, wierni pielgrzymujący do Zabawy najczęściej modlili się o szczęśliwe małżeństwo swoje lub bliskiej osoby (47% ankietowanych) oraz o zgodę w rodzinie (40%). W Okulicach, w przeciwieństwie do pozostałych sanktuariów, tylko nieliczni modlili się o uzdrowienie, natomiast najczęstszymi, poza wspomnianą już prośbą o nawrócenie, były intencje dotyczące znalezienie dobrego męża/żony oraz prośby o uleczenie z nałogu członka rodziny (po 30%). W Tarnowie pielgrzymi najczęściej modlili się o uzdrowienie, ale oprócz tego bardzo często pojawiała się prośba o znalezienie pracy dla siebie lub członka rodziny (50%) oraz

82 -82- o zgodę w rodzinie i szczęśliwe małżeństwo (po 30%). W Jodłowej, podobnie jak w większości badanych sanktuariów, dominowały prośby o uzdrowienie dla siebie lub członka rodziny, ale niemal równie często (47%) wierni modlili się tu o zgodę w rodzinie oraz o znalezienie męża/żony i o znalezienie pracy (40%). Ankietowani rzadko prosili o rozwiązanie problemów małżeńskich (najwięcej w Okulicach 20%), o dar rodzicielstwa (zazwyczaj blisko 10%, najczęściej w Zabawie), o wytrwanie w czystości przedmałżeńskiej oraz o szczęśliwy przebieg ciąży i porodu (intencje te pojawiały się głównie u pielgrzymów modlących się w Zabawie). Respondenci rzadko udzielali odpowiedzi na otwarte pytanie o intencje pielgrzymowania. Ci, którzy odpowiedzieli, wskazali następujące intencje: a) Pielgrzymujący do sanktuarium w Zabawie: - o czystość przedmałżeńską i szczęśliwe małżeństwo, - o uzdrowienie (2 osoby), - w intencjach młodzieży (dwie osoby) i jej czystości, - o zgodę w rodzinie, - prośba o zdrowie, szczęśliwe życie, dobre oceny, miłość i zbawienie, - prośba do bł. Karoliny o zdrowie dla ciężko chorej mamy, - w intencji rodziny i przyjaciół, - o zdrowie i Boże błogosławieństwo dla rodziny, - o zdrowie i spokój wewnętrzny, - o szczęśliwe zdanie matury i testów gimnazjalnych. b) Pielgrzymujący do sanktuarium w Okulicach - o szczęśliwe zakończenie rozpoczętej pielgrzymki, - o dostanie się na studia, - o powrót brata do domu, - o szczęśliwe małżeństwo, - o zdrowie dla rodziny, - o dobrego męża, zdrowie dla siebie i rodziny oraz o dar macierzyństwa - o Boże błogosławieństwo w życiu dzieci oraz o światło Ducha Świętego w wyborach życiowych.

83 -83- c) Pielgrzymujący do kościoła Świętej Rodziny w Tarnowie - o szczęśliwa rodzinę, - o zdrowie dla żony, - o zdrowie, szczęście, spokój w rodzinie. d)pielgrzymujący do sanktuarium w Jodłowej - o zdrowie, - o zdrowie i dobrą pracę, - o pomyślność, by w życiu wszystko się dobrze układało, - o zdanie matury - o powrót do zdrowia dla członka rodziny - o zdrowie dzieci, - o dobrego męża, o zdrowie, pokój w rodzinie i miłość, - o życie dla dzieci poczętych, których życie jest zagrożone, - o zdrowie dla bliskich i dobre życie, - o uzdrowienie członka rodziny, o obronienie licencjatu i znalezienie dobrego męża, - prośba o potrzebne łaski dla całej rodziny Zabawa Okulice Tarnów Jodlowa 10 0 tak trudno powiedzieć za wcześnie, by to ocenić nie Wykres 14 Czy czujesz, że twoje modlitwy zostały wysłuchane?

84 -84- W analizie intencji, w jakich modlą się pielgrzymi w poszczególnych sanktuariach, istotne jest także sprawdzenie, na ile ankietowani wierzą w skuteczność ich modlitwy w danym miejscu. Wykres nr 14 pokazuje, ilu spośród respondentów czuje, że prośby zostały wysłuchane. W pełni potwierdza to 40% ankietowanych będących w Zabawie i 30% respondentów pielgrzymujących do Jodłowej. Modlący się w Okulicach i Tarnowie jedynie w 10% są przekonani, że ich prośby zostały wysłuchane. Najczęstszymi odpowiedziami na to pytanie było trudno powiedzieć (zwłaszcza w Tarnowie 60%) oraz za wcześnie, by to ocenić. Odpowiedzi negatywnej udzieliły nieliczne osoby. Ankietowani zazwyczaj nie znają (lub nie są w stanie powiedzieć, czy znają) nikogo, kto by modlił się w odwiedzanym przez nich sanktuarium i został wysłuchany. Osoby, których prośby zostały wysłuchane, były znane głównie przez osoby przybywające do Zabawy (ok. 25% badanych zna kilka takich osób i tyleż samo jedną taką osobę) oraz do Jodłowej (ok. 10% zna kilka wysłuchanych osób i ok. 20% zna jedną taką osobę). Odpowiedzi w tej kwestii prezentuje wykres nr Zabawa Okulice Tarnów Jodłowa 10 0 Tak, znam kilka osób Tak, znam jedną osobę Nie wiem Nie znam Wykres 15 Czy znasz kogoś, czyje modlitwy w tym miejscu zostały wysłuchane? Podsumowując badania, trzeba jeszcze zauważyć, że zdecydowana większość badanych zamierza powrócić do sanktuarium, na temat którego odpowiadała w ankiecie. Rozkład odpowiedzi na pytanie o zamiar ponownego pielgrzymowania do

85 -85- danego miejsca przedstawia wykres nr 16. Nie wymaga on zbytniego komentarza, choć warto podkreślić, że najczęściej ankietowani deklarowali chęć kolejnej pielgrzymki do Zabawy oraz Okulic Zabawa Okulice Tarnów Jodlowa 10 0 Tak, na pewno Raczej tak Być może Raczej nie Nie Wykres 16 Czy planujesz po raz kolejny pielgrzymować do tego miejsca? Zabawa Okulice Tarnów Jodłowa Tak Nie Wykres 17 Czy pielgrzymujesz do innych miejsc, by modlić się w intencjach rodziny?

86 -86- Ostatnie pytanie zamieszczone w ankiecie było pytaniem półotwartym. Respondenci mieli wskazać, czy pielgrzymują do innych miejsc w diecezji tarnowskiej niż to, którego dotyczyła ankieta, a jeśli tak, to co to za miejsca. Pytanie dotyczyło miejsc, w których ankietowani modlą się w intencjach związanych ze sprawami rodziny. Wyniki prezentuje wykres nr 17. Jak widać, szczególnie pielgrzymi wybierający Zabawę i Jodłową deklarowali także podejmowanie przez siebie pielgrzymek do innych miejsc. Wśród nich, oprócz Zabawy i Okulic, pojawiały się także: Tuchów (9 razy), Bochnia (3 razy), Szczepanów (3 razy), Pasierbiec (3 razy), Odporyszów (2 razy), Porąbka Uszewska, Bochnia, Tarnów Katedra (3 razy), Tarnów Mościce, Stary Sącz, Limanowa.

87 ZAKOŃCZENIE Niniejsza praca miała na celu przybliżenie, czym jest zjawisko pielgrzymowania oraz czym wyróżniają się wierni podejmujący pielgrzymkę w intencji rodziny. Przedstawiona w pracy literatura oraz dokumenty Kościoła miały potwierdzić tezę o powszechności zjawiska pielgrzymowania we współczesnym świecie, a przewodniki omawiające poszczególne sanktuaria ukazały ich specyficzną duszpasterską działalność. Celem pracy było także wskazanie, dlaczego wierni wybierają te miejsca, o co się w nich modlą i w czym uczestniczą oraz jakie jest socjologiczny profil osób przybywających do wybranego sanktuarium. Podsumowując niniejszą pracę, należy stwierdzić, że hipotezy postawione przed przeprowadzeniem badania w większości zostały potwierdzone w analizie wyników ankiety. Wybrane sanktuaria rzeczywiście są miejscami, do których licznie przybywają wierni modlący się w intencjach związanych z rodziną, a tamtejsi duszpasterze podejmują liczne inicjatywy, które sprzyjają rozwojowi duchowemu pielgrzymów. Badanie pokazało, że sanktuarium bł. Karoliny w Zabawie w sposób szczególny wybierane jest przez młodzież, której patronuje właśnie ta błogosławiona. Młodzi ludzie modlą się za jej wstawiennictwem o szczęśliwe przyszłe życie małżeńskie, dokonywanie właściwych wyborów i wytrwanie w czystości. Sanktuarium Matki Bożej w Okulicach jest natomiast miejscem, gdzie przybywają stali pielgrzymi, którzy modlą się najczęściej o nawrócenie dla członka rodziny, uleczenie z nałogu oraz o znalezienie dobrego męża lub żony. Kościół Świętej Rodziny w Tarnowie gromadzi głównie stałych pielgrzymów, którzy zwyczaj odwiedzania tego miejsca przejęli najczęściej od swoich rodziców i uważają tę świątynię za miejsce ważne w swoim życiu. Wierni modlą się tu najczęściej o uzdrowienie i znalezienie pracy. Sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej jest natomiast miejscem, w którym oprócz modlitw o uzdrowienie z choroby siebie lub członka rodziny zanosi się także prośby o zgodę w rodzinie. Celem owej pracy było także ukazanie, czym wyróżniają się omawiane sanktuaria spośród wielu innych znajdujących się na terenie diecezji tarnowskiej. Otóż fakt, że miejsca te w sposób szczególny są wybierane przez osoby pragnące modlić się w różnych intencjach związanych z rodziną i jej funkcjonowaniem, jest zapewne podyktowany tym, że sanktuaria te oferują liczne formy aktywności duszpasterskiej, które przyciągają pielgrzymów. Godnymi podkreślenia są na pewno te najbardziej

88 -88- oryginalne: wakacyjne miasteczko modlitewne i drogi krzyżowe śladami bł. Karoliny przy sanktuarium w Zabawie, śluby pielgrzymkowe zawierane na szlaku Pieszej Pielgrzymki Tarnowskiej na Jasną Górę w Zabawie i Okulicach czy nabożeństwo Drogi Betlejemskiej odprawiane w sanktuarium w Jodłowej. Uzupełnieniem niniejszej pracy i zarazem jej kontynuacją mogłaby być kolejna mająca zapewne nie mniejsze rozmiary praca, w której analizie poddane zostałyby zapisy intencji modlitewnych umieszczanych przez pielgrzymów nie tylko w parafialnych księgach próśb i podziękowań, ale także na parafialnych stronach internetowych. Zapisy te są bowiem świadectwem żywego kultu mającego miejsce w omawianych sanktuariach i dają szeroki ogląd na to, co w niniejszej pracy badane było za pomocą ankiet. Być może analiza intencji zapisanych w księgach i na witrynach internetowych przez pielgrzymów stanie się przedmiotem odrębnej pracy naukowej.

89 BIBLIOGRAFIA DOKUMENTY KOŚCIELNE: Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris Consortio, Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław, Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Redemptoris Custos, Rzym, 1989, [online:] stos.html; (dostęp: r.). Jan Paweł II, Chrystus kresem wszelkiej wędrówki, Spotkanie z uczestnikami i Światowego Kongresu Duszpasterstwa Sanktuariów i Pielgrzymów, r., L Osservatore Romana 13(1992)7. Jan Paweł II, Homilia wygłoszona w czasie beatyfikacji Joanny Beretty Molli 14 kwietnia 1994 roku, [online:] (dostęp: r.). Jan Paweł II, Homilia w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Karoliny Kózkówny, Tarnów, 10 czerwca 1987 roku, [online:] (dostęp: r.). Jan Paweł II, List apostolski Dominicae cenae, [Online:] Eucharystii, (dostęp: r.) Jan Paweł II, Przeżywali zwyczajne życie w sposób nadzwyczajny. Homilia w czasie mszy świętej beatyfikacyjnej Alojzego i Marii Beltrame Quattrocchich, Rzym, [Onine:] ola_o_rodzinie/wypowiedzi_papieskie/jan_pawel_ii/2001/homilia_w_czasie_mszy. html (dostęp: r.). Katechizm Kościoła Katolickiego, wyd. Pallottinum, Poznań, Kodeks Prawa Kanonicznego, wyd. Pallottinum, Poznań, 1994.

90 -90- Komisja Konferencji Episkopatu Włoch ds. Duszpasterstwa czasu wolnego, turystyki i sportu, Pielgrzymowanie u progu trzeciego tysiąclecia, Rzym, 29 czerwca 1998 r., [w:] Salvatoris Mater 4(1999), s Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych, Pielgrzymka w Wielkim Jubileuszu Roku 2000, Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wyd. Pallottinum, Poznań, PiusXI, Miserentissimus Redemptor, [online:] mptor_ html (dostęp: r.). LITERATURA PRZEDMIOTU: Bednarczyk P., Błogosławiona Karolina Kózka dziewica i męczennica, wyd. Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków, Beltrame Quattrocchi M., Radiografia małżeństwa, [w:] L. Grygiel: Świętość dwojga. Pierwsza błogosławiona para małżeńska, Biblioteka "Więzi", Warszawa, Beretta Molla G., Twoja miłość pomoże mi być silną. Listy do męża, Dom Wydawniczy Rafael, Kraków, Białobok J., Błogosławiona Karolina Kózkówna, Rzeszów, Bistrzyga K., Ofiara niewinności z czasów inwazji, Kraków, Bochenek K., Błogosławiona Karolina Kózka, Kraków, Brown P., Kult świętych. Narodziny i rola w chrześcijaństwie łacińskim, wyd. UJ, Kraków, Brożek G., Szostak Z., Drogi życia i świętości bł. Karoliny Kózkówny, wyd. Biblos, Tarnów, 2008.

91 -91- Danese A., Di Nicola G. P., Aureola dla dwojga. Maria Corsini i Luigi Beltrame Quattrocchi, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa, Drążek Cz., Umiłowała do końca, [w:] L Osservatore Romano, wydanie polskie, nr 7-8(265) 2004, s Druszcz J., Świętość matki w hagiografii, nauczaniu i praktyce Kościoła Katolickiego, wyd. Gutgraf, Olsztyn, Ewangelia Pseudo-Mateusza, [w:] M. Starowieyski (red.), Apokryfy Nowego Testamentu, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1980, t. I, s Forest J., Pielgrzymowanie jako droga przez życie, wyd. WAM, Kraków, Goriszowski W., Badania pedagogiczne w zarysie, Warszawa, Grygiel L., Świętość dwojga. Pierwsza błogosławiona para małżeńska, Biblioteka "Więzi", Warszawa, Holböck F., Święci małżonkowie. Zwyczajne pary małżeńskie wszystkich wieków nadzwyczajnymi wzorami cnót, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa, Jackowski A., Pielgrzymowanie, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, Jackowski A., Święta przestrzeń świata. Podstawy geografii religii, Kraków, Jackowski A., I. Sołjan, E. Bilska Wodecka, Wielka encyklopedia geografii świata, Religie świata. Szlaki pielgrzymkowe, t. XV, Poznań, Jackowski A., Zarys geografii pielgrzymek, Zeszyty Naukowe UJ, Kraków, Janus M., Nowak P., Piesze pielgrzymowanie, wyd. Jedność, Kielce, Kania W., Kwiat naszych łąk, Tarnów, Kapłon J., Mandziuk J., Kult Dzieciątka Jezus w Jodłowej, Jodłowa, 1999.

92 -92- Kracik J., Relikwie, wyd. Znak, Kraków, 2012, s.12. Krzyszowski K., Miejsca święte, [w:] Słownik teologiczny,. A Zuberbier (red.), Katowice, 1998, s Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, wyd. Pallottinum, Poznań, Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, Łysiak W., Święta przestrzeń, wyd. Eco, Poznań, Martyk Z., Niezwykłe życie zwykłej dziewczyny, Biblos, Misztal H., Świeccy święci i błogosławieni, Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, Lublin Sandomierz, Molla P., Guerriero E., Joanna kobieta mężna. Błogosławiona Joanna Berette Molla we wspomnieniach męża, Dom Wydawniczy Rafael, Kraków, Nosowski Z., Parami do nieba, wyd. Biblioteka Więzi, Warszawa, Nosowski Z., Przedmowa [w:] L. Grygiel, Świętość dwojga. Pierwsza błogosławiona para małżeńska., Biblioteka "Więzi", Warszawa, 2002, s Nowak S., Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa, Ostrowski M., Jesteśmy pielgrzymami przed Tobą, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków, Paciorek A., Jak rosy kropla. Karolina Kózkówna męczennica w obronie czystości, wyd, Missio Polonia, Warszawa, Piątkowska Ł., Parafie ziemi bocheńskiej, Proszówki Bochnia, Pilch T., Metody i techniki badań, [w:] Pedagogika, M. Goldewski (red.), WWN, Warszawa, 1978, s

93 -93- Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa, Protoewangelia Jakuba, [w:] M. Starowieyski (red.), Apokryfy Nowego Testamentu, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, 1980, t. I, s Robinson M., Miejsca święte, szlaki pątnicze. Antologia pielgrzymowania, Poznań, Rubacha K., Metodologia badań nad edukacją, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa, Sicari A., Nowe portrety świętych, Wydawnoctwo Sióstr Loretanek, Warszawa, Sochaczewski A., Sanktuaria w Polsce, wyd. Hachette, Warszawa, Sołoma L., Metody i techniki badań socjologicznych, wyd. Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego, Olsztyn 2002, s Szawrak T., Błogosłowiona karolina Kózka. W setną rocznicę jej urodzin, Tarnów, Szczebak W., Przewodnik śladami błogosławionej Karoliny, wyd. Biblos, Tarnów, Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, wyd. Śląsk, Katowice, Węglińska M., Jak pisać pracę magisterską? Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków, Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa, 1995.

94 -94- STRONY INTERNETOWE: [Online:] (dostęp: r.). [Online:] (dostęp: r.). [Online:] (dostęp: r.). [Online:] (dostęp: r.). [Online:] ( r.). [Online:] (dostęp: r.). [Online:] ZIECIATKOJEZUS_01.htm, (dostęp: r.).

95 -95- SPIS TABEL b c d e f Tabela 1 Wybrane metody, techniki i narzędzia badawcze Tabela 2 Charakterystyka pielgrzymów przybywających do wybranych sanktuariów.. 69 SPIS WYKRESÓW Wykres 1 z jakiej okazji pielgrzymowałeś do Zabawy? Wykres 2 z jakiej okazji pielgrzymowałeś do Okulic? Wykres 3 z jakiej okazji pielgrzymowałeś Wykres 4 z jakiej okazji pielgrzymowałeś do Jodłowej? Wykres 5 Dlaczego wybrałeś Zabawę, by modlić się w swoich intencjach? Wykres 6 Dlaczego wybrałeś Okulice, Wykres 7 Dlaczego wybrałeś Tarnów, Wykres 8 Dlaczego wybrałeś Jodłową, by modlić się Wykres 9 w jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Zabawie?. 76 Wykres 10 w jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Okulicach? Wykres 11 w jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Tarnowie? Wykres 12 w jakich inicjatywach duszpasterskich uczestniczyłeś, będąc w Jodłowej? Wykres 13 w jakiej intencji modliłeś się, pielgrzymując do tego miejsca? Wykres 14 Czy czujesz, że twoje modlitwy zostały wysłuchane? Wykres 15 Czy znasz kogoś, czyje modlitwy w tym miejscu zostały wysłuchane? Wykres 16 Czy planujesz po raz kolejny pielgrzymować do tego miejsca? Wykres 17 Czy pielgrzymujesz do innych miejsc, by modlić się w intencjach rodziny?... 85