Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Starostwo Powiatowe w Kłodzku

Transkrypt

1 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Starostwo Powiatowe w Kłodzku Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Kłodzko, marzec 2005 r.

2 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata SPIS TREŚCI WSTĘP 4 WPROWADZENIE Tło opracowania Dokumenty o znaczeniu strategicznym wykorzystane przy tworzeniu niniejszego opracowania Analiza zbieżności strategii rozwoju powiatu kłodzkiego ze strategią rozwoju obszarów wiejskich województwa dolnośląskiego w sferze obszarów wiejskich Analiza stanu rozwoju obszarów wiejskich powiatu kłodzkiego Charakterystyka geograficzna i podział administracyjny Środowisko Położenie i rzeźba terenu Warunki klimatyczne Charakterystyka przestrzeni rolniczej Ochrona przyrody Charakterystyka przyrodnicza obszarów chronionych powiatu kłodzkiego Parki Krajobrazowe Obszary Chronionego Krajobrazu Rezerwaty przyrody Program Natura Leśnictwo i łowiectwo Obszary leśne Gospodarka łowiecka Ludność wiejska Struktura wiekowa Wykształcenie Gospodarka Rolnictwo Struktura użytków rolnych Zasobność gleb Struktura władania gruntami Struktura obszarowa gospodarstw rolnych Produkcja roślinna

3 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Stan inwentarza żywego Bezrobocie i rynek pracy Przedsiębiorczość i podmioty gospodarcze na obszarach wiejskich Infrastruktura techniczna Drogi Gospodarka odpadami Gospodarka wodnościekowa Zaopatrzenie w energię elektryczną Edukacja i kultura Ochrona zdrowia Instytucje i organizacje działające na obszarze wsi i rolnictwa Założenia do strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa powiatu kłodzkiego Prognoza wykorzystania użytków rolnych powiatu kłodzkiego Proponowane systemy gospodarowania w powiecie kłodzkim Odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego powiatu kłodzkiego oraz program pilotażowy LEADER Czynniki hamujące i pobudzające rozwój obszarów wiejskich Wytwarzanie i ochrona regionalnych produktów markowych Zrzeszanie się producentów wokół jednorodnego produktu tworzenie grup producenckich Racjonalizacja zatrudnienia w rolnictwie Problemy obszarów popegerowskich w powiecie kłodzkim Dostosowanie gospodarki żywnościowej powiatu do standardów Unii Europejskiej Problemy i wyzwania stojące przed obszarami wiejskimi i rolnictwem Problemy rozwoju rolnictwa Możliwości rozwoju rolnictwa w powiecie kłodzkim Wizja rozwoju obszarów wiejskich powiatu kłodzkiego Mocne i słabe strony rolnictwa i obszarów wiejskich Cele i priorytety strategii Zestawienie możliwości finansowania działań w ramach sektorowego programu operacyjnego (SOP), planu rozwoju obszarów wiejskich (PROW) oraz innych programów operacyjnych współfinansowanych ze środków funduszy strukturalnych Podsumowanie...91 ZAŁĄCZNIKI

4 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Wobec postępującego ograniczania rangi rolnictwa w gospodarce narodowej jak i zmieniającej się jego funkcji w kontekście integracji z Unią Europejską istnieje konieczność wyznaczenia kierunków rozwoju obszarów wiejskich i miejsca rolnictwa w tych obszarach. Opracowanie niniejsze uwzględniając uwarunkowania środowiskowe, społeczne i gospodarcze jak również specyfikę produkcji rolniczej powiatu kłodzkiego, określa ogólny charakter rozwoju sfery obszarów wiejskich w kontekście wejścia w struktury Unii Europejskiej oraz jest składową Strategii Rozwoju powiatu kłodzkiego. 4

5 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata WPROWADZENIE Strategia rozwoju obszarów wiejskich powiatu kłodzkiego jest zapisem najważniejszych kierunków rozwoju w perspektywie lat Najbardziej ogólny kierunek działań określa wizja rozwoju. Strategia wskazuje główne obszary problemowe rozwoju a w ich ramach cele strategiczne i priorytety. Tworzeniu strategii rozwoju towarzyszyły następujące ogólne założenia: nastawienie na główne zadania i funkcje powiatu: inicjowanie, koordynacja działań i reprezentacja gmin. tworzenie produktów kompleksowych, rozwój zintegrowany, poprawa pozycji konkurencyjnej powiatu, zgodność z założeniami Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego, rozwój zgodny z wyzwaniami otoczenia, trendów gospodarczych i społecznych proaktywność i elastyczność, nastawienie Ina rozwój stymulowany od wewnątrz integracja i aktywizacja liderów lokalnych i mieszkańców powiatu W strategii zakłada się że ze względu na dużą zmienność warunków zewnętrznych i wewnętrznych powinna być ona dokumentem elastycznym, poddającym się zmianom i aktualizacjom. Finansowanie celów strategii zależy w dużym stopniu od możliwości uzyskania wsparcia zewnętrznego, dlatego też trzeba się starać też o to, by kierunki zawarte w priorytetach przekształcać w projekty, które będą mogły uzyskać dofinansowanie. W pracy nad strategią wzięli udział pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Starostwa Powiatowego w Kłodzku, opracowanie konsultowane było z poszczególnymi gminami powiatu kłodzkiego oraz instytucjami działającymi w sferze obszarów wiejskich, przy szczególnym zaangażowaniu przedstawicieli gminy Lądek Zdrój 5

6 1. Tło opracowania Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Tworzenie programu strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa wymaga odniesienia do rzeczywistości, w jakiej ma on zafunkcjonować. Rzeczywistość, do której należy się odnieść przy tworzeniu programu powinna obejmować poziom ogólny jak i regionalny. Najbardziej istotne zjawiska dla poziomu ogólnego: Postępuje ograniczanie rangi rolnictwa w gospodarce narodowej. Globalizacja gospodarki, coraz silniejsze oddziaływanie na gospodarkę narodową i lokalną trendów ogólnoświatowych. Obok konkurencji pomiędzy firmami pojawia się konkurencja pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego (walka o inwestorów, subwencje, prestiż). Wzrasta znaczenie innych kapitałów obok finansowego w rozwoju regionów (kapitał ludzki, informacyjny, kulturowy, przyrodniczy oraz fizyczny). Postępuje liberalizacja handlu zagranicznego, otwieranie się rynków skutkuje wystawieniem firm lokalnych i rolników na konkurencję w skali międzynarodowej Tworzone są sieci współpracy (promocja regionalnych produktów markowych) Akcesja Polski do UE stwarza szansę dla samorządów lokalnych - dzięki temu stają się one podmiotem polityki regionalnej w skali całej wspólnoty. Należy się przygotować tak, aby tę szansę wykorzystać. Wiąże się to z przygotowaniem ludzi, struktur i programów a także z zapewnieniem własnych środków finansowych. Natomiast dla poziomu regionalnego istotne są następujące fakty i tendencje: Polska polityka regionalna pozostaje postulatem, brak jej zaplecza finansowego i organizacyjnego w związku z czym województwa, powiaty i gminy zdane są w dużej mierze na swoje możliwości. Kryzys lat 80-tych oraz okres transformacji dotknął przede wszystkim te gałęzie gospodarki, na których rozwój postawiono tj. Wielkotowarowe rolnictwo uprzemysłowione, Przemysł przetwarzający płody rolne, Znaczne ograniczenie produkcji zwierzęcej, W ostatnich latach zauważalny jest rozwój przemysłu na bazie kapitału zachodniego prywatnych usług w zakresie handlu, gastronomii, zdrowia, turystki. W roku 2001 została zatwierdzona strategia rozwoju obszarów wiejskich województwa dolnośląskiego, wiele z celów tej strategii ma małe szanse realizacji z uwagi na trudności finansów publicznych. Korzystanie powiatu i gmin strukturalnych unijnych funduszy pomocowych możliwe jest za pośrednictwem poziomu wojewódzkiego, stąd ważne jest zapewnienie zbieżności powiatowych programów operacyjnych z celami strategii województwa oraz prowadzenie lobbingu powiatu i jego gmin w obszarze struktur wojewódzkich. 6

7 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Dokumenty o znaczeniu strategicznym wykorzystane przy tworzeniu niniejszego opracowania Narodowy Plan Rozwoju na lata Założenia do Narodowego Planu Rozwoju na lata (dokument przyjęty przez Radę Ministrów r.). Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski na lata (dokument przyjęty przez Radę Ministrów r.). Założenia do Narodowego Planu Rozwoju na lata (dokument przyjęty przez Radę Ministrów r.). Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (dokument przyjęty przez Radę ministrów r.). Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (dokument przyjęty przez Radę Ministrów r.). Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego. Wojewódzki Program Rozwoju Sektora Rolno- Spożywczego. Strategia Rozwoju powiatu kłodzkiego. Projekt Strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata Analiza zbieżności strategii rozwoju powiatu kłodzkiego ze strategią rozwoju obszarów wiejskich województwa dolnośląskiego w sferze obszarów wiejskich W roku 2001 została przyjęta do realizacji Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego zatytułowana Krok w III tysiąclecie. Wskazała ona na potrzebę zrównania warunków życia i pracy ludności wiejskiej z warunkami występującymi w aglomeracjach miejskich, obszary wiejskie w okresie perspektywicznym mają stać się miejscem życia i pracy akceptowanym i świadomie wybieranym przez społeczeństwo. Celami głównymi rozwoju obszarów wiejskich są: 1. Podniesienie poziomu życia ludności wiejskiej, 2. Wielofunkcyjny i zrównoważony rozwój tych obszarów. Strategia określiła cele i zadania rozwoju dla całego województwa dolnośląskiego, jak również dla pięciu wyodrębnionych regionów funkcjonalnych. Powiat kłodzki znajduje się w Regionie III Przemysłowo turystyczno rekreacyjnym. Priorytetem dla tego regionu jest kształtowanie krajobrazu przyrodniczego. Szczegółowe cele rozwoju uszeregowane wg rangi nadanej im w trakcie konsultacji społecznych są następujące: 1. Rozwój gospodarki leśnej. 2. Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej. 3. Modernizacja rolnictwa. 4. Rozwój i modernizacja funkcji rekreacyjno-turystycznej i leczniczo-uzdrowiskowej. 7

8 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Podstawową funkcją tego regionu winna być turystyka i rekreacja a funkcjami uzupełniającymi rolnictwo i przemysł. Wg kryteriów UE w kontekście pozyskiwania środków pomocowych na rozwój obszarów wiejskich Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa powiatu kłodzkiego winna stanowić uzupełnienie Strategii Rozwoju powiatu kłodzkiego oraz wpisywać się w Strategię Rozwoju Województwa Dolnośląskiego. Cele strategiczne i zadania Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego I. Rozwój gospodarki leśnej. 1. Wyznaczenie granicy rolno-leśnej. 2. Przebudowa gatunkowa drzewostanów leśnych. 3. Rozwój rzemiosła i przetwórstwa produktów leśnych. 4. Udostępnienie atrakcyjnych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów leśnych na cele turystyki i rekreacji. 5. Odbudowa zalesień uszkodzonych wskutek emisji szkodliwych substancji przemysłowych. II. Modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej. 1. Modernizacja systemu zabezpieczeń przeciwpowodziowych. 2. Wprowadzanie alternatywnych, przyjaznych dla środowiska przyrodniczego źródeł energii. 3. Modernizacja i budowa przejść granicznych III. Modernizacja rolnictwa. 1. Dostosowanie kierunków produkcji rolniczej do warunków przyrodniczych. 2. Zrekompensowanie rolnikom kosztów utrzymania krajobrazu rolniczego w terenach o dużych walorach turystycznorekreacyjnych i leczniczo-uzdrowiskowych. 3. Podniesienie dochodów ludności rolniczej poprzez rozwijanie przedsiębiorczości w tym usług agroturystycznych. Cele strategiczne Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich powiatu kłodzkiego I. Obszar gospodarki. Leśnictwo. 1. Poprawa jakościowa i ilościowa drzewostanów w powiecie kłodzkim Obszar ochrony środowiska. Ochrona przeciwpowodziowa. 1. Optymalne zabezpieczenie terenów, ludności i infrastruktury technicznej przed zniszczeniem przez powódź. Obszar infrastruktura. Energetyka. Energetyka cieplna. 1. Produkcja energii elektrycznej z wykorzystaniem naturalnych ekologicznych energii. 2. Wymiana nieekologicznych palenisk i kotłowni na paliwo stałe. Obszar infrastruktury. Komunikacja. 1. Rozbudowa sieci dróg tranzytowych i lokalnych wzmacniających powiązania regionalne i transgraniczne. Obszar gospodarka. Rolnictwo. 1. Tworzenie pozarolniczych miejsc pracy na terenach wiejskich. 2. Rozwój grup producenckich. 3. Dostosowanie rolnictwa do integracji rolnictwa z Unia Europejską (Programy rolnośrodowiskowe). 4. Wykorzystanie funduszy UE 5. Objęcie rolnictwa mechanizmami wspólnej polityki rolnej. Obszar gospodarka. 1. Stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości i ograniczania bezrobocia 2. Rozwój powiatu kłodzkiego jako wypoczynkowego, turystycznego i uzdrowiskowego świadczącego najwyższą jakość usług. 8

9 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata IV. Rozwój i modernizacja funkcji rekreacyjno-turystycznej i leczniczo uzdrowiskowej. 1. Ograniczenie niekorzystnego oddziaływania przemysłu i gospodarki komunalnej na środowisko przyrodnicze. 2. Rewaloryzacja krajobrazu zdegradowanego działaniem gospodarczym. 3. Wykorzystanie istniejącej sieci kolejowej do udostępnienia terenów o dużych walorach turystycznych i uzdrowiskowych. 4. Zwiększenie zakresu oferowanych usług rekreacyjno-turystycznych i leczniczouzdrowiskowych oraz podnoszenie ich jakości i atrakcyjności. 5. Promowanie wartości historycznych i kulturowych regionu. 6. Ochrona i racjonalne zagospodarowanie zasobów wód na cele komunalne i lecznicze. Obszar ochrona środowiska. Ochrona powietrza. Gospodarka odpadami 1. Doprowadzenie do najwyższej czystości powietrza. 2. Racjonalna gospodarka odpadami, wykorzystywanie surowców wtórnych. Obszar ochrona środowiska. Gospodarka wodna. 1. Osiągnięcie stanu najwyższej czystości rzek i potoków w powiecie. Obszar ochrona środowiska. Ochrona gleb. 1. Ochrona gleb przed degradacją i ich ubywaniem. Obszar ochrona środowiska. Obszary chronione. 1. Zachowanie dziedzictwa przyrodniczego Obszar infrastruktura. Komunikacja. 1. Rozwój transportu zbiorowego (utrzymanie i modernizacja istniejącej sieci kolejowej). Zintegrowany cel strategiczny Rozwój turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego. Obszar infrastruktura. Zaopatrzenie w wodę i odprowadzenie ścieków. 1. Zapewnienie dostawy i dostępu do wody pitnej wysokiej jakości dla wszystkich mieszkańców powiatu. 2. Pełne wykorzystanie zasobów najwartościowszych wód podziemnych do produkcji wód pitnych na rynek krajowy i zagraniczny Przegląd związków Strategii Rozwoju powiatu kłodzkiego ze Strategią Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego wskazuje na następujące zjawiska: 1. Istnieje zbieżność w większości założeń obu strategii, podobne są też podstawy odniesienia i widzenie trendów współczesności oraz traktowanie jednostki samorządowej (województwa, powiatu) jako swego rodzaju firmy. 2. Najwięcej zbieżnych celów można przypisać celowi IV Rozwój i modernizacja funkcji rekreacyjno - turystycznej i leczniczo-uzdrowiskowej. Świadczy to o prorozwojowym charakterze strategii powiatu oraz o koncentracji na działaniach mających poprawić stan jego gospodarki. 3. W strategii powiatu brak jest zadania uwzględnionego w strategii województwa promowanie wartości historycznych i kulturowych regionu 4. W Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa powiatu kłodzkiego należy uwzględnić program Odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego jako czynnik stymulujący integrację i rozwój tożsamości społeczności lokalnej. 9

10 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Analiza stanu rozwoju obszarów wiejskich powiatu kłodzkiego 4.1. Charakterystyka geograficzna i podział administracyjny Powiat kłodzki leży w południowo-zachodniej części Polski, w obrębie łańcucha Sudetów. Charakterystycznym występem, kształtem przypominającym czworokąt wcina się w obszar Republiki Czeskiej. Ziemia kłodzka, pokrywająca się obszarowo z powiatem kłodzkim jest wyodrębniona fizjograficznie i funkcjonalnie z pozostałej części województwa dolnośląskiego jako jego największy powiat o powierzchni 1642 km 2 (co stanowi 8,2% powierzchni województwa dolnośląskiego) i zamieszkiwany przez prawie 170,6 tys. mieszkańców (5,9% ludności województwa). Ilość ta zmniejszyła się o 11,4 tyś. w stosunku do 1996r. (wg GUS). Powiat kłodzki otoczony jest górami stanowiącymi naturalną przegrodę. Część środkową zajmuje Kotlina Kłodzka otoczona od zachodu Górami Bystrzyckimi, Górami Orfickimi i Górami Stołowymi, od północy Górami Sowimi i górami Bardzkimi, od wschodu zaś Masywem Śnieżnika, Górami Bialskimi i Górami Złotymi. Szczytami gór po południowej, zachodniej i wschodniej granicy powiatu przebiega granica z Republiką Czeską o długości aż 190 km. W skład powiatu wchodzi 14 gmin: w tym 5 miejskich, 6 miejsko-wiejskich i 3 wiejskie; oraz 11 miast i 167 miejscowości wiejskich. 10

11 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Tabela nr 1. Podział administracyjny. L.p. Miasta i gminy Powierzchnia w km 2 Ilość wsi Miejscowości i wsie 1 Bystrzyca Kłodzka w tym miasto Bystrzyca Kł., Długopole Zdrój, Długopole Dolne, Gorzanów, Idzików, Kamienna, Lasówka, Marianówka, Mielnik, Miedzygórze, Mostowice, Nowa Bystrzyca, Nowa Łomnica, Nowy Waliszów, Piotrowice, Pławnica, Ponikwa, Poręba, Spalona, Stara Bystrzyca, Stara Łomnica, Starkówek, Stary Waliszów, Szklarka, Topolice, Wilkanów, Wójtowice, Wyszki, Zabłocie, Zalesie 2 Duszniki Zdrój 22 - Duszniki Zdrój 3 Kłodzko gmina Bierkowice, Boguszyn, Droszków, Gołogłowy, Gorzuchów, Jaszkowa Dolna, Jaszkowa Górna, Jaszkówka, Kamieniec, Korytów, Krosnowice, Ławica, Łączna, Marcinów, Mikowice, Młynów, Morzyszów, Ołdrzychowice Kł., Piszkowice, Podtynie, Podzamek, Rogówka, Romanowo, Roszyce, Ruszowice, Starków, Stary Wielisław, Szalejów Dol., Szalejów Gór., Ścinawica, Święcko, Wilcza, Wojbórz, Wojciechowice, Żelazno 4 Kłodzko miasto 25 - Kłodzko 5 Kudowa Zdrój 34 - Kudowa Zdrój 6 Lądek Zdrój w tym miasto Kąty Bystrzyckie, Konradów, Lądek Zdrój, Lutynia, Orłowiec, Radochów, Skrzynka, Stójków, Trzebieszowice, Wojtówka, Wrzosówka, Karpno 7 Lewin Kłodzki Dańczów, Darnków, Gołaczów, Jarków, Jawornica, Jeleniów, Jędrzykowice Małe, Jędrzykowice Wielkie, Leśna, Lewin Kłodzki, Kocioł, Krzyżanów, Kulin Kłodzki, Taszów, Witów, Zielone-Ludowe, Zimne Wody 8 Międzylesie w tym miasto Boboszów, Długopole Górne, Dolnik, Domaszków, Gajnik, Gniewoszów, Goworów, Jaworek, Jodłów, Kamieńczyk, Lesica, Michałkowice, Międzylesie, Nagodzice, Niemojów, Nowa Wieś, Pisary, Potoczek, Roztoki, Różanka, Smreczyna, Szklarnia 9 Nowa Ruda miasto 37 - Nowa Ruda 10 Nowa Ruda gmina Bartnica, Bieganów, Bożków, Czerwieńczyce, Dworki, Dzikowiec, Jugów, Krajanów, Ludwikowice Kł., Nowa Wieś Kł., Przygórze, Sokolec, Sokolica, Świerki, Włodowice, Wolibórz 11 Polanica Zdrój 17 - Polanica Zdrój 12 Radków tym miasto 13 Stronie Śląskie w tym miasto Gajów, Karłów, Pasterka, Radków, Raszków, Ratno Dolne, Ratno Górne, Suszyna, Ścinawka Śr., Ścinawka Górna, Ścinawka Dolna, Tłumaczów, Wambierzyce 13 Bielice, Bolesławów, Goszów, Kamienica, Kletno, Młynowiec, Nowa Morawa, Nowy Gierałtów, Sienna, Stara Morawa, Stary Gierałów, Strachocin, Stronie Śląskie 11

12 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Szczytna w tym miasto Chocieszów, Dolina, Łężyce, Niwa, Stoszów, 81 Studzienno, Szczytna, Wolany, Złotno 12

13 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Środowisko Mapa powiatu kłodzkiego Położenie i rzeźba terenu. Powiat kłodzki położony jest w południowej części Polski, w województwie dolnośląskim. Powierzchnię powiatu tworzy od strony północnej lekko falista równina o wysokości m n.p.m., o charakterze starej trzeciorzędowej powierzchni zrównania z cienką pokrywą utworów czwartorzędowych, ponad którą wznoszą się izolowane, twardzielowe garby i wzniesienia. Część północna to tereny podgórskie z najwyższym wzniesieniem w Masywie Śnieżnika (1425 m n.p.m. Powierzchnię powiatu rozcinają głębokie na m, często o charakterze przełomowym, doliny rzeczne. 13

14 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Warunki klimatyczne. Powiat kłodzki zajmuje rozległą kotlinę śródgórską położoną na granicy Sudetów Wschodnich i Środkowych. W jego granicach administracyjnych znajdują się różnorodne regiony geograficzne. Najważniejsze z nich to: Kotlina Kłodzka, Masyw Śnieżnika, Góry Bialskie, Góry Złote, Góry Bardzkie, Góry Stołowe, Góry Bystrzyckie i Góry Orlickie. Kotlina Kłodzka rozpościera się na wysokości ok m n.p.m., natomiast otaczające ją pasma górskie przekraczają 1000 m n.p.m. Wysokości względne pomiędzy dnem Kotliny Kłodzkiej, a najwyższą kulminacją - Śnieżnikiem przekraczają 1100 m. Duża rozciągłość hipsometryczna odzwierciedla się w strefowości klimatycznej, czyli w tzw. piętrach klimatycznych. Nie bez znaczenia jest również charakterystyczne ułożenie grzbietów górskich, które otaczają Kotlinę prawie ze wszystkich stron. W efekcie na terenie Powiatu Kłodzkiego występuje bogactwo warunków klimatycznych. Region Kotliny Kłodzkiej charakteryzuje się stosunkowo łagodnym klimatem tereny położone do wysokości 400m n.p.m. są pod względem klimatycznym najkorzystniejsze w całych Sudetach. Średnia roczna temperatura wynosi 7,4 o C (stycznia -2,3 o C, lipca 15,8 o C), a okresu wegetacyjnego 13,3 o C. Początek okresu gospodarczego zaczyna się pod koniec lutego, a okresu wegetacyjnego w pierwszych dniach marca. Roczna suma opadów dochodzi do 700 mm. W okresie wegetacyjnym piętro to otrzymuje najwięcej opadów ze wszystkich najniższych pięter regionów klimatycznych Sudetów. Piętro leżące między 400 a 600 m n.p.m. jest znacznie chłodniejsze, średnia roczna temperatura wynosi 6,6 o C, a okresu wegetacyjnego do 12,5 o C. Roczna suma opadów waha się od 700 do 1000 mm - w tym na okres wegetacyjny przypada około 65 % tej sumy. Początek okresu wegetacyjnego przypada na koniec marca. Piętro to jest jeszcze w pełni przydatne dla rolnictwa. Piętro powyżej 600 m n.p.m. jest obszarem niekorzystnym dla rolnictwa, znacznie chłodniejszym od pozostałych. Średnia roczna temperatura wynosi 4,9 o C, a okresu wegetacyjnego 10,6 o C. Roczna suma opadów waha się od 800 do 1000 mm. Okres gospodarczy zaczyna się w trzeciej dekadzie marca, a okres wegetacyjny w pierwszej dekadzie kwietnia. Piętro to stanowi obszar graniczny dla użytkowania Charakterystyka przestrzeni rolniczej. Najważniejszymi obszarami produkcji rolniczej powiatu kłodzkiego są kotliny górskie, obniżenia terenowe, niższe partie gór, pogórza i doliny rzek. Najbardziej sprzyjające warunki dla rolnictwa występują w największej kotlinie sudeckiej - Kotlinie Kłodzkiej. Występuje tu najłagodniejszy klimat, najlepsze gleby i umiarkowane urzeźbienie terenu. Obszar kotliny pokrywają luźne osady, głównie deluwialne w postaci glin pylastych, utworów lessowych - zaliczane w bonitacji w większości do klasy IV, lecz występują tu również na znacznych obszarach gleby klasy III, a w okolicach miasta Kłodzka nawet klasy II.. 14

15 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Tabela nr 2. Gleboznawcza klasyfikacja gruntów ornych. L.p. Gmina Powierz. ogólna (ha) Razem GO Klasy bonitacyjne gruntów ornych (bez sadów) I II III a III b IV a IV b V VI ZVI ha % ha % ha % ha % ha % ha % ha % ha % ha % 1 Bystrzyca Kłodzka , , , , , , ,7 2 Kłodzko , , , , , ,8 3 Lądek Zdrój , , , , , ,2 4 Lewin Kłodzki , , ,6 1 0,1 5 Międzylesie , , , , , ,5 6 Nowa Ruda , , , , , , ,1 7 Radków , , , , ,5 61 1,3 8 Stronie Śląskie ,1 59 8, , , ,7 9 Szczytna , , , , , ,5 10 Powiat , , , , , , ,7 31 0,1 11 Województwo , , , , , , , , ,2 Źródło: Ewidencja gruntów i budynków stan na roku i szacunek własny. Dane dotyczą obszarów wiejskich.

16 16 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Tabela nr 3. Gleboznawcza klasyfikacja użytków zielonych. L.p. Gmina Powierz. ogólna (ha) Razem UZ Klasy bonitacyjne gruntów ornych (bez sadów) I II III IV V VI ZVI ha % ha % ha % ha % ha % ha % ha % 1 Bystrzyca Kłodzka , , , , ,8 64 0,9 2 Kłodzko , , , , ,6 81 1,4 3 Lądek Zdrój , , , ,9 18 0,7 4 Lewin Kłodzki , , , ,3 10 0,6 5 Międzylesie , , , , ,5 10 0,2 6 Nowa Ruda ,3 46 1, , , , ,9 12 0,3 7 Radków , , ,1 8 Stronie Śląskie , , , ,3 9 Szczytna , , , ,9 10 0,7 10 Powiat , , , , , , ,7 11 Województwo , , , , , , ,4 Źródło: Ewidencja gruntów i budynków stan na roku i szacunek własny. Dane dotyczą obszarów wiejskich

17 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Tabela nr 4. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej. L.p. Nazwa gminy bonitacja jakości i przydatności rolniczej gleb bonitacja agroklimatu Wskaźnik bonitacji bonitacja rzeźby terenu bonitacja warunków wodnych Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej 1 Bystrzyca Kłodzka ,7 4,7 57,4 2 Kłodzko 58,9 3 3,1 4,7 69,7 3 Lądek Zdrój 41,7 3 1,8 4,1 50,6 4 Lewin Kłodzki 32,8 3 3,2 3,7 42,7 5 Międzylesie 43, ,5 54,3 6 Nowa Ruda 52,5 3 3,6 4,6 63,7 7 Radków ,2 4,6 66,8 8 Stronie Śląskie 36, ,5 44,9 9 Szczytna 42,9 3 3,2 4,3 53,4 10 Średni wskaźnik dla powiatu 55,9 11 Średni wskaźnik dla województwa 76,3 Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej - IUNG Puławy 1983 rok. Dane dotyczą obszarów wiejskich. Tabela nr 5. Powierzchnia gruntów najsłabszych i najlepszych. L.p. Nazwa gminy Powierzchnia ogólna gminy (ha) Powierzchnia użytków rolnych bez sadów (ha) Ilość hektarów użytków rolnych - bez sadów gruntów najsłabszych gruntów najlepszych ha % ha % 1 Bystrzyca Kłodzka , ,9 2 Kłodzko , ,7 3 Lądek Zdrój , ,1 4 Lewin Kłodzki , Międzylesie , ,2 6 Nowa Ruda , ,5 7 Radków , ,5 8 Stronie Śląskie Szczytna , ,7 10 Powiat , ,7 11 Województwo , ,2 Źródło: Ewidencja gruntów i budynków stan na roku i szacunek własny. Dane dotyczą obszarów wiejskich.

18 18 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Mapa bonitacyjna gleb powiatu Kłodzkiego gleby bardzo dobre z przewagą II klasy gleby dobre z przewagą III klasy gleby średnie z przewagą IV klasy gleby słabe z przewagą V klasy gleby leśne o różnej wartości bonitacyjne

19 19 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Regiony pluwiotermiczne powiatu kłodzkiego Legenda: a - wysokość do m n.p.m. b - od do 600 m n.p.m. c m n.p.m. d m n.p.m. e - powyżej 1000 m n.p.m. Analiza waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wykazuje, że najbardziej sprzyjające warunki dla rolnictwa występują na obszarach gmin: Kłodzko, Radków, Nowa Ruda i Bystrzyca Kłodzka. Zdecydowanie najgorsze warunki występują na obszarach gmin: Lewin Kł. i Stronie Śl

20 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Ochrona przyrody. Do najczęściej chronionych tworów przyrody na terenie powiatu kłodzkiego należą drzewa. Dominują egzemplarze występujące pojedynczo rzadziej spotyka się skupienia drzew pomnikowych oraz nasadzenia szeregowe (szpalery i aleje). Liczniejsze grupy drzew to zazwyczaj pozostałości zabytkowych zadrzewień parkowych. O tym, czy drzewo zasługuje na ochronę obok jego wymiarów decydują w dużej mierze jego wartości naukowe, kulturowe, historycznopamiątkowe lub krajobrazowe, na które składa się wiele czynników, a także cech indywidualnych drzewa, wyróżniających je wśród innych tworów przyrody. Wymiary drzewa są tylko jednym z nich. Bardzo ważnym jest też związek drzewa z historią danej miejscowości, z pamięcią osób lub wydarzeń. Brane są także pod uwagę drzewa rosnące w miejscach dobrze widocznych, przyczyniające się do upiększenia krajobrazu, miejscowości, parku i takie, które ze względu na swoje wymiary i usytuowanie narażone są na zniszczenia. Obok drzew rodzimego i obcego pochodzenia ochroną objęte są również inne twory przyrody jak źródła, wodospady, torfowiska, stanowiska rzadkich i chronionych roślin, skałki i jaskinie. Na dzień roku na terenie powiatu kłodzkiego jest 137 sztuk pomników przyrody ożywionej i 11 sztuk pomników przyrody nieożywionej, z tego największa ilość występuje na terenie: gminy wiejskiej Kłodzko 42 szt., Radkowa 24 szt., Bystrzycy Kłodzkiej 21 szt., Kudowy Zdroju 12 szt. Zmniejszenie stanu pomników przyrody ze 188 sztuk w 2000 roku do 148 sztuk jest następstwem Rozporządzenia Wojewody Dolnośląskiego z dnia roku w sprawie zniesienia ochrony z niektórych pomników przyrody ożywionej na obszarze województwa dolnośląskiego. Na terenie naszego powiatu w ramach wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych w Polsce funkcjonuje 1 park narodowy, 2 parki krajobrazowe, 2 obszary chronionego krajobrazu oraz 9 rezerwatów, w tym 3 znajdują się na terenie parku narodowego. Wszystkie w/w formy ochrony przyrody wyodrębnione zostały zgodnie z art. 44 ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku Charakterystyka przyrodnicza obszarów chronionych powiatu kłodzkiego. Park Narodowy Gór Stołowych - powierzchnia parku 6340,37 ha, otuliny ha, położony w obrębie południowo - wschodniej części Gór Stołowych oraz północnych fragmentów Wzgórz Lewińskich. Pod względem przyrodniczym i krajobrazowym Góry Stołowe stanowią interesujący i unikatowy obszar naszego kraju. Ich odrębność wynika zarówno z budowy geologicznej jak i niezwykle oryginalnego ukształtowania. Są to jedyne w naszym kraju góry płytowe, zbudowane z górnokredowych piaskowców ciosowych, poprzegradzanych ławicami margli z wkładami wapieni i piaskowców wapnistych lub glaukonitowych. Osobliwością gór Stołowych są oryginalne formy skalne o fantastycznych kształtach w postaci grzybów, wież, itp. Szata roślinna Gór Stołowych należy do piętra regla dolnego. Obecnie jest to głównie las świerkowy (80%). Oprócz świerka rośnie tu (w domieszce) brzoza brodawkowata, sosna, jawor i jarzębina. Lasy zbliżone do naturalnego zachowały się jedynie fragmentarycznie. Na terenie Gór Stołowych stwierdzono występowanie 272 gatunków mchów, 112 gatunków wątrobowców i 211 gatunków porostów. Flora paprotników, roślin nagozalążkowych i okrytozalążkowych liczy ponad 500 gatunków, w tym 35 gatunków chronionych, m. in.: kosodrzewina. Ze względu na szczególne walory florystyczne i krajobrazowe utworzono dotychczas trzy rezerwaty przyrody: dwa skalno - krajobrazowe -,, Błędne Skały o powierzchni 23,51 ha,,,szczeliniec Wielki o powierzchni 50,26 ha oraz jeden ścisły florystyczno - leśny,,wielkie Torfowisko Batorowskie o powierzchni 48,47 ha. Projektowane są cztery dalsze rezerwaty: -,,Łężyckie Skałki o powierzchni 109,3 ha - o sawannowym krajobrazie, duże skupienie

21 21 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata roślin chronionych, -,,Rogowa Kopa o powierzchni 47,82 ha - obejmujący naturalne drzewostany, typowe dla regla dolnego w Sudetach, -,,Nad Pośną o powierzchni 3,9 ha - naturalny las dolnoreglowy, -,,Uroczysko Pasterka o powierzchni 108,21 ha - liczne i różnorodne piaskowce formy skalne z reliktową sosną naskalną. Świat zwierzęcy Gór Stołowych jest mało zróżnicowany, chociaż ilościowo dość bogaty. Duże zalesienie regionu sprzyja rozwojowi typowych gatunków zwierząt leśnych tj.: jeleń, sarna dzik, lis, zając, kuna domowa, łasica, tchórz, jeż, wiewiórka, borsuk. Dość bogaty jest również świat ptaków: sikorka sosnówka, mysikrólik, pluszcz, pliszka, puchacz. W Górach Stołowych żyją również gady i płazy, a wśród nich żmija zygzakowata, zaskroniec, padalec, traszka górska. Ogólnie - pod względem faunistycznym - Góry Stołowe należą do części zachodniosudeckiej charakteryzującej się brakiem gatunków karpackich, a występowaniem w kierunku na zachód od Nysy Kłodzkiej, coraz większej liczby gatunków alpejskich Parki Krajobrazowe. Śnieżnicki Park Krajobrazowy - położony w Sudetach Wschodnich, obejmujący ochroną graniczne pasmo górskie: Masyw Śnieżnika, Góry Bialskie i Złote - stanowi teren o niezwykle urozmaiconym i pełnym kontrastów krajobrazie. Niezwykłym elementem geologicznym w krajobrazie Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego są wychodnie wapieni krystalicznych (marmurów). W ich obrębie rozwinęły się formy krasowe, z których najbardziej znana jest Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie. Najbardziej urozmaiconą morfologią charakteryzuje się Masyw Śnieżnika. Jego grzbietami przebiegają główne działy wód Europy, należących do zlewisk Morza Bałtyckiego, Morza Północnego i Morza Czarnego. Wszystkie lasy Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego i otuliny należą do krainy przyrodniczo - leśnej Sudetów Wschodnich i zajmują 74% powierzchni parku. Są to głownie lasy świerkowe (obcego pochodzenia), mało odporne na warunki atmosferyczne oraz szkodniki, zachowały się także drzewostany mieszane rodzimego pochodzenia. Do najcenniejszych przyrodniczo partii parku zalicza się tzw.,,puszczę Śnieżnej Białki, którą porastają zespoły buczyny kwaśnej oraz las świerkowy górnoreglowy. Występują tu również rośliny rzadkie i chronione. Niestety w ciągu 30-lecia rezerwat podobnie jak okoliczne lasy, mocno ucierpiał - zmienił się skład drzewostanu, wyginęły liczne świerki, stare jawory i buki, jodły. Do zubożenia ogólnego stanu Puszczy Śnieżnej Białki przyczyniły się zapewne emisje przemysłowe, głównie transgranicznego pochodzenia. Ochronie prawnej podlega również starodrzew bukowo - świerkowy z domieszką jodły, otaczający wodospad Wilczki. Na uwagę zasługuje tu również,,jaskinia Niedźwiedzia. Do terenów proponowanych jako rezerwaty przyrody należą między innymi: Jaskinia Radochowska - niezwykle cenna z faunistycznego i geologicznego punktu widzenia,,,góra Krzemień - z niewielkim fragmentem drzewostanu dolnoreglowego,,,mały Śnieżnik - chroniący górnoreglowe świerczyny z jedynym w Sudetach stanowiskiem limby (sztucznie wprowadzonym),,,dolina Kleśnicy i,,torfowisko pod Śnieżnikiem - górskie torfowisko wysokie otoczone borem regla dolnego,,,żmijowiec - miejsce występowania rzadkiego serpentynitu. Ocenia się, że w Parku Śnieżnickim występuje 25 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej i 7 - ochronie częściowej. W obrębie Parku występuje kilka gatunków, które należałoby objąć ochroną ze względu na ich potencjalne stanowiska występowania, a więc

22 22 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata jaskinie, torfowiska wysokie oraz fragmenty starych drzewostanów regla dolnego i górnego. Stwierdzono tu występowanie 182 gatunków pająków, 125 gatunków skoczogonków, 55 gatunków motyli dziennych, 72 gatunki ślimaków lądowych, 42 gatunki ptaków, fauna ssaków liczy aktualnie 45 gatunków. Z większych ssaków żyją tu: jeleń, sarna, dzik, kozica. Park Krajobrazowy Gór Sowich - na terenie powiatu kłodzkiego występuje niewielki skrawek tegoż Parku, który charakteryzuje się atrakcyjną rzeźbą terenu, dużą lesistością, na którą składają się kompleksy leśne mające znaczenie wodochronne, glebochronne i uzdrowiskowo-klimatyczne. O wysokiej wartości przyrodniczej Gór Sowich oprócz walorów krajobrazowych decyduje również szata roślinna, która zachowała charakter naturalnej roślinności terenów górskich z właściwym Sudetom układem pięter. Lasy zajmują ponad 94,2% powierzchni parku, tworząc zwarty kompleks. W reglu dolnym dominują monokultury świerkowe, jak również nie brak tu lasu bukowego typu kwaśnej buczyny sudeckiej Obszary Chronionego Krajobrazu. Obszar Krajobrazu Chronionego Gór Bystrzyckich i Orlickich - obejmuje dwa równolegle do siebie biegnące, pasma górskie Sudetów Środkowych, rozdzielone dolinami rzeki Orlicy i Bystrzycy Dusznickiej. W zasięgu obszaru znajduje się całość Gór Bystrzyckich oraz polska część Gór Orlickich. Oba pasma górskie tworzą zwartą wyrównaną powierzchnię szczytową na poziomie m n.p.m., zbudowaną z gnejsów i łupków łyszczykowych gdzieniegdzie z płatami piaskowców kredowych. Szczyty i powierzchnie szczytowe gór, prawie w całości zalesione, spełniają ważną rolę wodochronną, gospodarczą i turystyczno - rekreacyjną. Na terenie tym znajduje się rezerwat,,torfowisko pod Zieleńcem, jedno z najciekawszych torfowisk w Polsce; kilka skupisk jodły i pojedyncze limby oraz kilka obiektów przyrody nieożywionej, w tym jaskinie -,,Solna Jama koło Gniewoszowa i,,złota Sztolnia u podnóża Orlicy. Główne problemy występujące tutaj, to: - zagrożenie lasów - istniejące tu kamieniołomy. Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Bardzkich i Gór Sowich - występuje tylko w niewielkim fragmencie na terenie powiatu kłodzkiego, a obejmuje dwa pasma górskie Sudetów Środkowych: Góry Bardzkie i Góry Sowie. Góry te stanowią zalesione pasmo kopulastych wzniesień, zbudowane ze zlepieńców, piaskowców i łupków. W obrębie pasma Gór Bardzkich występują dwa rezerwaty leśne. Obszar ten w przewadze zalesiony lasami wielogatunkowymi, z dominacją świerka obcego pochodzenia ma niespokojną linię grzbietu, pełną głęboko wciętych dolin i jarów o ostrych, wąskich krawędziach. Najważniejsze problemy tego obszaru, to: zagrożenie zanieczyszczeniem środowiska, obumieranie lasów, istnienie licznych kamieniołomów, rozcięcie obszaru licznymi barierami ekologicznymi.

23 23 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Rezerwaty przyrody. Puszcza Snieżnej Białki - rezerwat leśny, utworzony w celu zachowania fragmentu pierwotnego lasu naturalnego o charakterze puszczańskim w piętrze reglowym. Ochroną rezerwatową objęto las liściasty górnej strefy regla dolnego i las świerkowy górnoreglowy z gęstym podszyciem i bogatym runem. Rosną tam stare, ponad 150-letnie buki, jawory, świerki i jarzębiny. Niestety w ciągu ostatnich lat, rezerwat podobnie jak i okoliczne lasy, mocno ucierpiał, zmienił się skład drzewostanu, wyginęły liczne świerki, stare jawory, buki i jodły, ustąpiła nadająca,,puszczański charakter obfita flora nadrzewnych porostów i mchów. Na liście faunistycznej rezerwatu znajdują się takie gatunki, jak: jeleń, sarna, muflon, głuszec, gołąb grzywacz, bocian czarny. Śnieżnik Kłodzki - rezerwat krajobrazowo-florystyczny, pod ochroną częściową (81,20 ha) i ścisłą (117,73 ha), utworzony w celu zachowania najwyższego wzniesienia w Sudetach Wschodnich z roślinnością zielną. Obszar chroniony obejmuje szczyt Śnieżnika Kłodzkiego od wysokości 1150 m., zbudowany jest z różowawych gnejsów. Znany z pięknych widoków i wyrazistości krajobrazu. Kopuły Śnieżnika okalają górnoreglowe bory świerkowe, które niżej łączą się ze sztucznymi nasadzeniami świerka nadreglowego boru wysokogórskiego. Górnoreglowe świerczyny, choć w ostatnich latach ucierpiały od skażeń atmosferycznych i zakwaszonego środowiska glebowego, fragmentami wciąż prezentuje swój naturalny charakter. Osobliwością tegoż rezerwatu jest również występowanie dużej ilości roślin chronionych. Z dużych ssaków występuje w rezerwacie: jelenie, sarny, muflony, a od niedawna kozice górskie. Nowa Morawa - rezerwat leśny, częściowy, utworzony w celu zachowania stanowiska cennej odmiany świerka. Zasięgiem swym obejmuje górnoreglowy las mieszany o cechach lasu pierwotnego. Świerk rasy rodzimej wykazuje tutaj dobrą jakość techniczną. W składzie drzewostanu oprócz świerka występuje buk, jodła, jawor. Listę florystyczną rezerwatu stanowią drzewa i krzewy w liczbie 9 gatunków, rośliny zielne - 48 gatunków. Z uwagi na trudno dostępność rezerwat ten jest ostoją dla zwierzyny (zwierzyna płowa). Jaskinia Niedźwiedzia - rezerwat przyrody nieożywionej. Celem ochrony jest zachowanie unikalnej jaskini z bogatą szatą naciekową i znaleziskami kostnymi zwierząt plejstoceńskich oraz drzewostanów z rzadkimi gatunkami runa. Ochronie podlega duża jaskinia o bogatej szacie naciekowej, wykształcona w soczewce marmuru wśród skał metamorficznych. Życie jaskini uwarunkowane jest kompleksem procesów przyrodniczych, gospodarczych, które muszą pozostawać w stanie niezbędnej równowagi. Mając powyższe na uwadze wykroczono z zasadami ochrony poza granice centralnego obiektu, jaskini, tworząc wokół niej rezerwat częściowy przyrody. We florze rezerwatu, zgrupowane są na stosunkowo niewielkim obszarze, rośliny należące do elementu karpackiego i karpacko-alpejskiego lub karpacko-sudeckiego. Wśród zwierząt na terenie rezerwatu występuje: zwierzyna płowa oraz różne gatunki nietoperzy. Wodospad Wilczki - rezerwat przyrody krajobrazowej, utworzony w celu zachowania najwyższego wodospadu w Sudetach, z malowniczym wąwozem potoku Wilczki. Otoczenie wodospadu porasta las mieszany regla dolnego z bogatym runem, zawierającym wiele roślin chronionych. Występujące tu drzewostany mają urozmaicony charakter i skład gatunkowy(buk 47%, świerk 39%, poza tym jawor, jodła, lipa). Na terenie rezerwatu i w najbliższym jego otoczeniu stwierdzono 92 gatunki roślin naczyniowych oraz 36 gatunków mszaków. Torfowisko pod Zieleńcem - rezerwat florystyczny (torfowiskowy), ścisły, utworzony

24 24 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata w celu zachowania, torfowiska wysokiego z bogatą i charakterystyczną dla tego rodzaju zespołu roślinnością oraz ze stanowiskiem reliktowym brzozy niskiej. Podstawowymi celami ochrony w/w rezerwatu, jest: 1. ochrona naturalnych płatów zbiorowisk górskiego torfowiska wysokiego, z udziałem podlegającej ochronie ścisłej kosodrzewiny, 2. ochrona stanowiska i populacji sosny błotnej, gatunku chronionego i zagrożonego oraz ochrona populacji rzadkich gatunków flory naczyniowej, w tym: 3 gatunków chronionych, 5 gatunków zagrożonych lub rzadkich, 8 gatunków szybko tracących swoje stanowisko na terenie Polski. Zróżnicowany, choć niezbyt bogaty, jest również świat zwierząt (zwierzyna płowa, rzadkie ptaki, gady i owady). W najbliższym czasie planowane jest zwiększenie jego powierzchni ze 158 ha do 231 ha. Szczeliniec Wielki - rezerwat skalno-krajobrazowy, utworzony w celu zachowania krajoznawczych partii szczytowej Szczelińca Wielkiego i Małego z formami skalnymi utworzonymi w skutek wietrzenia piaskowca ciosowego. Lasy porastające rezerwat i jego otoczenie należą do boru wysokogórskiego. Panującym gatunkiem są tu brzoza świerk, a na skałach rosną sosny i jarzębiny. Runo leśne jest ubogie. Spośród zwierząt typowe dla skalistego środowiska są szczególnie ptaki. Błędne Skały - rezerwat skalno-krajobrazowy, utworzony w celu zachowania partii szczytowej Błędnych Skał z formami skalnymi powstałymi w skutek wietrzenia piaskowca ciosowego. Drzewostany rezerwatu zdecydowały o zakwalifikowaniu siedlisk do typu boru wysokogórskiego złożonego z brzozy, jarzębiny, sosny i świerka. Rośliny zielne obejmują 12 gatunków roślin. Fauna tutejsza - jak na Szczelińcu. Wielkie Torfowisko Batorowskie - rezerwat florystyczno-leśny, utworzony w celu zachowania jednego z nielicznych w tej części Polski torfowiska wysokiego, porośniętego pierwotną roślinnością. Cały teren porasta zespół boru górskiego, ze świerkiem jako głównym gatunkiem lasotwórczym. Poza tym występuje tu brzoza omszona i brodawkowata, sosna zwyczajna, 7 gatunków porostów i mchów. Tutejsza fauna - jak na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Teren nie jest udostępniony do zwiedzania. Ogólnie można stwierdzić, że stan zdrowotnych drzew pomnikowych na terenie naszego powiatu jest bardzo zróżnicowany. W wielu przypadkach stwierdza się zagrożenie drzewostanu pomnikowego powodowane głównie przez czynniki naturalne, tj. grzyby, owady, obniżenie poziomu wód gruntowych i zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Brak zainteresowania właścicieli obiektów chronionych jak i samorządów pracami konserwatorskimi i związanymi z tym kosztami, może powodować to, iż obiekty te będą systematycznie zamierać. Docelowym zadaniem o znaczeniu strategicznym dla ochrony środowiska przyrodniczego jest na szczeblu poszczególnych gmin wykonanie powszechnej inwentaryzacji zasobów i walorów przyrodniczych naszego powiatu, to jest zlokalizowanie występowania stanowisk chronionych oraz rzadkich gatunków roślin i zwierząt, cennych i rzadkich przyrodniczo zespołów roślinnych (fitocenoz) oraz obiektów przyrody ożywionej (drzewa, aleje) i nieożywionej (geologiczne i geomorfologiczne), które można uznać za pomniki przyrody. Celem inwentaryzacji przyrodniczej winno być wytypowanie do ochrony prawnej nowych obiektów i tworów przyrody wraz ze szczegółowym opisem już istniejących Program Natura 2000.

25 25 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Natura 2000 jest przyjętym przez Unię Europejską systemem ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ten nie ma zastępować systemów krajowych, ale je uzupełniać dawać merytoryczne podstawy do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali kontynentu. Polega on na wybraniu (wg określonych kryteriów), a następnie skutecznym chronieniu określonych obszarów. Podstawę do wybierania i chronienia obszarów zaliczanych do systemu Natura 2000 stanowią dwie istniejące wcześniej dyrektywy europejskie (tj. akty prawne wiążące rządy państw Unii): tzw. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa. W każdej z nich jest mowa o wybieraniu obszarów ważnych dla określonych elementów przyrody. Udział w budowie systemu Natura 2000 jest dla państw Unii Europejskiej obowiązkowy. Komisja Europejska docenia wagę zagadnienia i stosuje (także praktycznie!) rozmaite środki motywujące wobec państw i regionów opóźniających się w działaniach w tym zakresie. Konsekwencją wstąpienia Polski do UE jest obowiązek włączenia się do systemu Natura Będzie to dodatkowy sposób na zachowanie najcenniejszych elementów polskiej przyrody. A ponieważ państwa Unii mają bogate doświadczenia w stosowaniu skutecznych, a dotąd nieznanych u nas metod ochrony (np. programy rolnośrodowiskowe), wiele z tych dobrych doświadczeń może uda się przenieść na nasz grunt, unikając przy tym popełnionych przez poprzedników błędów. Na terenie powiatu kłodzkiego do objęcia programem Natura 2000 proponowane są następujące obszary (ochrona siedlisk według Dyrektywy Siedliskowej) : Góry Stołowe Torfowisko pod Zieleńcem Piekielna Dolina Koło Polanicy Kościół w Konradowie Tabela nr 6. Powierzchnia gmin powiatu kłodzkiego objęta różnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu. Nazwa gminy Powierz. ogólna gminy (ha) Liczba pomników przyrody Park i narodowe Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Rezerwaty przyrody Użytki ekologiczne Suma powierzchni chronionej ha % ha % ha % ha % ha % ha % Bystrzyca Kłodzka ,4 3 0, ,4 Kłodzko , , ,4 Lądek Zdrój , ,6 Lewin Kłodzki , ,5 Międzylesie , , , ,7 Nowa Ruda , , ,2 Radków ,4 99 0, ,2

26 26 Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w powiecie kłodzkim na lata Park i narodowe Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Rezerwaty przyrody Użytki ekologiczne Suma powierzchni chronionej Stronie Śląskie , , ,6 Szczytna , , ,6 Razem powiat , , , , ,0 Województwo dolnośląskie , , , , , ,4 Dane dotyczą obszarów wiejskich Leśnictwo i łowiectwo Obszary leśne Powiat kłodzki położony jest w paśmie górskim Sudetów Środkowych tj. VII Sudeckiej Krainie przyrodniczo-leśnej, dzielnicy 2 Sudetów Środkowych w mezoregionie Gór Stołowych i Bystrzyckich o bardzo dużym zróżnicowaniu pod względem krajobrazowym jak i fizjograficznym. Krajobraz omawianego pasma górskiego kształtowała burzliwa przeszłość geologiczna, mająca wpływ na obecny wygląd malowniczych Gór Bystrzyckich, Orlickich, Stołowych, Sowich, Bardzkich czy też Masywu Śnieżnika. Tereny w/w pasm górskich porośnięte są lasami, które pojawiły się w holocenie. Tworzyły go takie gatunki drzew jak: sosna, modrzew, limba. W następnych okresach przechodziły przeobrażenia wynikające z gospodarki człowieka, a mające wpływ na zmianę składu gatunkowego (błędne wprowadzenie monokultur świerkowych). Lasy te obecnie są na etapie przebudowy, jest to jednak proces wieloletni, w którym w miejsce usuwanych starodrzewi rębniami zupełnymi i częściowymi wprowadzane są drzewostany o zmieszanej strukturze gatunkowej w uzależnieniu od typów siedliskowych i gospodarczych przyszłych lasów. Mocną stroną powiatu kłodzkiego jest to, iż mimo tak wielu niekorzystnych przemian, lesistość wynosi 43,28% powierzchni, co w skali kraju stawia nas w czołówce (lesistość Polski - 28%). Charakteryzując szczegółowiej powiat kłodzki, z ogólnej powierzchni wynoszącej ha lasy różnych właścicieli i zarządców zajmują powierzchnię ha, w tym: lasy Skarbu Państwa (Nadleśnictwa, Park Narodowy Gór Stołowych, inne Państwowe i w wieczystym użytkowaniu) ha lasy Zasobu Własności Rolnej S.P ha lasy komunalne i gmin w wieczystym użytkowaniu ha lasy prywatnych własności, Spółdzielni Produkt. i Związków Wyznaniowych ha inne (grunty powiatu, województwa i nie wymien. w grup. 1-4) ha Powierzchnia ta zwiększy się z chwilą przeklasyfikowania przez właścicieli, w tym: Skarb Państwa, Gminy i prywatnych właścicieli zalesianych od kilku lat gruntów rolnych.