Temat 3: Odnowa wsi wzmocnienie procesu

Transkrypt

1 Wsparcie odnowy wsi przez Uni Europejsk - ocena działania Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego w SPO i przewidywania wzgldem działania Odnowa i rozwój wsi w PROW Mieczysław Paradowski Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi W roku 2004, w ramach programu wspieranego ze rodków Unii Europejskiej, SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich, uruchomione zostało działanie Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego. Zaplanowane wsparcie finansowe ogółem dla ww. działania, na lata , wyniosło 112,5 mln EURO, w tym wkład Unii Europejskiej - 90 mln EURO. Wdroenie działania miało na celu przede wszystkim mobilizacj lokalnych społecznoci i pobudzenia aktywnoci do podejmowania wspólnych przedsiwzi na rzecz poprawy warunków i jakoci ycia w swojej miejscowoci. W ramach tego działania wspierane s propozycje zwizane z realizacj przedsiwzi inwestycyjnych z zakresu modernizacji i wyposaenia obiektów pełnicych funkcje kulturalne, rekreacyjne i sportowe, odnowienia obiektów zabytkowych charakterystycznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu i ich adaptacji na cele publiczne, modernizacji przestrzeni publicznej we wsi (place, parki, tereny zielone). Wspierane s take przedsiwzicia przyczyniajce si do rozwoju publicznej infrastruktury zwizanej z rozwojem funkcji turystycznych wsi oraz działania zwizane z promocj regionu. Działanie to cieszyło si bardzo duym zainteresowaniem ze strony potencjalnych beneficjentów. Przyjmowanie wniosków na realizacj przedsiwzi w zakresie odnowy wsi i ochrony dziedzictwa kulturowego przez urzdy marszałkowskie w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich zostało w wikszoci województw zakoczono ju w pierwszym naborze z powodu przekroczenia puli rodków przeznaczonych na ten cel. Według stanu na dzie 30 marca 2006 r. złoonych zostało do urzdów wojewódzkich 3024 wniosków. Przyjte do 1

2 rozpatrzenia wnioski stanowiły 183,80% limitu rodków przeznaczonych na to działanie. Przyjtych do realizacji zostało 1763 wniosków, co pozwoliło wykorzysta w 100,39% limit rodków. Dotychczas (poda dat) beneficjenci złoyli 1593 wnioski o płatno na kwot stanowic 60,74% limitu, a 1259 płatnoci zostało ju zrealizowanych, co stanowi 43,60 % ogólnego limitu rodków na ten cel. W ocenie samorzdów gminnych i wojewódzkich realizacja przyjtych do realizacji wniosków z zakresu odnowy wsi i ochrony dziedzictwa kulturowego pozwoli na zapocztkowanie zmiany oblicza polskiej wsi. Nastpuje aktywizacja społecznoci wiejskiej wokół wspólnie okrelonych potrzeb inwestycyjnych. Mieszkacy wsi na zebraniach wiejskich wspólnie z władzami samorzdu lokalnego okrelaj w planie rozwoju miejscowoci kierunek zmian oraz najpilniejsze potrzeby inwestycyjne. Działanie to wpłynie, zatem znaczco na popraw warunków ycia nie tylko rolników, ale wszystkich mieszkaców wsi. Znaczenie tego działania bdzie rosło w miar wzrostu zamonoci rolników i innych mieszkaców wsi. Dowiadczenia zebrane przy pilotowej realizacji działania Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego w ramach SPO pozwoliły na rozszerzenie liczby beneficjentów dla działania Odnowa i rozwój wsi o organizacje poytku publicznego oraz zwizki wyznaniowe i kocioły w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Podniesiony został take górny limit pomocy na jedn miejscowo z 450 tys. zł na 500 tys. zł. Ponadto przyjto, e działanie to bdzie realizowane równie w ramach programu Leader poprzez lokalne grupy działania. Zakres pomocy nie został znaczco zmieniony. Std działanie Odnowa i rozwój wsi bdzie praktycznie kontynuacj tego działania realizowanego w SPO. W latach planowana jest pomoc dla realizacji przedsiwzi z zakresu odnowy wsi dla około 10 tys. beneficjentów. Na realizacj działania planowane jest wydatkowanie 823,580 mln euro z tego 589,580mln euro w ramach osi III i 234,000 mln euro w ramach Leader - o IV. Działania podejmowane w programach regionalnych w latach w zakresie rozwoju infrastruktury społecznej wsi oraz w zakresie opieki zdrowotnej oraz owiaty i nauki bd stanowiły uzupełnienie przedsiwzi z zakresu odnowy wsi. 2

3 Odnowa wsi i Leader komplementarno metod rozwoju obszarów wiejskich dr Ryszard Kamiski Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk Odnowa wsi specyficzna metoda, czy program pomocowy UE dla gmin? Załoenia polskiej odnowy wsi odwołuj si wprost do dowiadcze i wskaza Europejskiego Stowarzyszenia Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi ARGE. Ryszard Wilczyski formułuje je nastpujco 1 : Program odnowy wsi jest specyficzn metod która dy do poprawy warunków ycia poszczególnych mieszkaców i całej społecznoci. Satysfakcja z ycia na wsi osigana jest dziki oddolnym inicjatywom mieszkaców, którzy angaujc si sami przejmuj odpowiedzialno za siebie, swoje otoczenie i swoj przyszło. Najwaniejszym celem programu jest budowanie tosamoci wsi, rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, waloryzacja krajobrazu i architektury, wykonanie przedsiwzi publicznych i prywatnych podnoszcych warunki materialne (standard ycia) i rozwijajcych wartoci niematerialne - duchowe (jako ycia) takie jak wspólnoty, współodpowiedzialno, wzorce wychowawcze, wi midzypokoleniowa. Efektem ma by poprawa bytu mieszkaców wsi, zaistnienie nowych moliwoci osiedlania, inwestowania, rozwoju usług, tworzenia miejsc pracy oraz zarobkowania poza rolnictwem. Najwaniejsze w odnowie wsi jest przygotowanie programu (odnowy zwanego zamiennie programem rozwoju wsi) dla którego punktem wyjcia jest dokonanie przez samych mieszkaców swoistego bilansu zasobów lokalnych. Jakkolwiek odnowa wsi dzieje si we wspólnocie wiejskiej (sołectwa, miejscowoci) jednak model praktycznego działania wypracowany najpierw na Opolszczynie i powielany w kilku województwach zakłada stworzenie pewnej struktury zwizanej z wdraaniem programu. Do programu przystpuje wic gmina, w której wyznacza si koordynatora osob zajmujca si programem i 3

4 współprac z sołectwami. W sołectwach winna natomiast wyłoni si grupa zaangaowanych osób zwana grup odnowy wsi, która moe by grupa nieformaln lub rad sołeck albo inn zarejestrowan organizacj (np. stowarzyszeniem) Grupa odnowy wsi prowadzi szereg spotka z mieszkacami i z udziałem przedstawicieli gminy i innych partnerów w wyniku czego powstaje plan odnowy sołectwa. Po konsultacjach z gmin i innymi partnerami nastpuje publiczne zatwierdzenie planu, mieszkacy podejmuj si wdraania planu gmina wspiera i niekiedy pełni rol inwestora lub donatora. Wanym elementem programu regionalnego (realizowanego przede wszystkim w województwie opolskim i pomorskim jeszcze przed wstpieniem do UE) jest tez stworzenie swoistego systemu wsparcia ze strony samorzdu województwa. Organizacja szkole i konferencji dla liderów oraz ufundowanie grantów finansowych na rozpoczcie wdraania programów sołeckich było z pewnoci bodcem do zaangaowania wielu wspólnot wiejskich. Po 2004 roku odnowa wsi stała si jednym z działa pomocowych realizowanych ze rodków Unii Europejskiej 2, co spowodowało zaistnienie zgoła innego sposobu (modelu?) wdraania programu. Wiele gmin w Polsce potraktowało program odnowy wsi jako jeszcze jedno ródło finansowania małych inwestycji. Jeeli wymogiem formalnym było opracowanie planu odnowy sołectwa, za jego opracowanie odpowiedzialny był urzdnik z gminy. W ten sposób pierwotne załoenia programu zwizane z oddolnym tworzeniem planu rozwoju sołectwa i integracji mieszkaców wokół jego wdraania, zostały w wielu wypadkach zagubione. Podejcie LEADER - program pomocowy UE z koniecznoci partycypacji i działa oddolnych Metoda LEADER jest to przede wszystkim program (Inicjatywa Wspólnotowa) Unii Europejskiej, który poprzez zestaw specyficznych zasad zakłada tworzenie na danym terenie partnerstwa lokalnej grupy działania (LGD) w której skład wchodz przedstawiciele zarówno sektora publicznego (samorzdy, szkoły, agendy rzdowe i inne instytucje publiczne) jak i organizacje społeczne (głownie organizacje pozarzdowe) oraz podmioty gospodarcze (firmy prywatne, przedsibiorcy, rolnicy i ich organizacje). Partnerstwa takie (lokalne grupy działania) tworzone s na obszarze spójnym pod wzgldem terytorialnym, 1 Ryszard Wilczyski, Odnowa wsi perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce dowiadczenia województwa opolskiego. Fundusz Współpracy Agro-info, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddział w Poznaniu, Pozna

5 geograficznym, historycznym zamieszkałym najczciej przez od 10 do 100 tysicy osób. Partnerstwa w programie LEADER maj charakter dobrowolnych, tworzonych oddolnie porozumie, dla których podobnie jak w programie odnowy wsi najwaniejszym elementem jest opracowanie wspólnego programu działania (strategii). Strategia, podobnie jak cało działa podejmowanych przez Partnerstwo na danym terenie winna mie charakter kompleksowy i obejmowa zintegrowane działania na rzecz poprawy jakoci ycia mieszkaców wsi. Najwaniejsz bodaj zasad podejcia LEADER jest podejmowanie na poziomie lokalnym decyzji o realizacji i dofinansowaniu poszczególnych przedsiwzi, które s spójne z przygotowan wczeniej strategi lokalnej grupy działania. W Polsce od 2004 roku wdraany jest Pilotaowy Program LEADER +, podobnie jak odnowa wsi jako działanie Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich Odnowa wsi i LEADER - podobiestwa i rónice warunkach polskich. Szukajc podobiestw pomidzy odnow wsi i programem LEADER naley stwierdzi e zarówno jeden jak i drugi program wskazuje społeczno wiejsk jako podmiot działa. Wspólna cech jest tez zaangaowanie samych mieszkaców, tzw. partycypacyjne i oddolne podejcie na najniszym poziomie. Partnerstwo osób i instytucji to inny podobny element podejcia w jednym i drugim programie. Kluczow cech tego partnerstwa jest otwarto na wszystkie podmioty z ternu sołectwa (w przypadku odnowy) i obszaru partnerstwa (LEADER). Niewtpliwie wspólne jest te postawienie jako pierwotnego elementu jednego i drugiego programu planowania tworzenia programu, strategii rozwoju obszaru (sołectwa, miejscowoci lub obszaru partnerstwa w przypadku Leadera). Przygldajc si charakterowi inicjatyw realizowanych w jednym i drugim programie sa one równie bardzo zblione. Zarówno w przypadku odnowy wsi jak i lokalnych grup działania w podejciu LEADER pojawiaj si przedsiwzicia integrujce mieszkaców wsi, poprawiajce standard i jako ich ycia oraz wbrew opinii wielu sceptyków równie takie, które poprawiaj potencjał gospodarczy wsi. Najwaniejsze rónice, zwizane s z charakterem działa odnowa wsi i LEADER w zapisanych w programie tzw. SPO 3. Odnowa wsi ma charakter wyłcznie małych inwestycji wiejskich (infrastruktura turystyczna i sportowa - boiska, place zabaw, publiczne miejsca 2 działanie 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwój obszarów wiejskich

6 spotka wietlice, place, obiekty kulturalne) Program LEADER ma natomiast charakter nieinwestycyjny (szkolenia, spotkania, wyjazdy, publikacje). Odnowa wsi była dotychczas praktycznie dostpna tylko dla samorzdów (praktyczne znaczenie mieszkaców i rola samorzdu sołeckiego niestety miała charakter fasadowy) program LEADER w pierwszej fazie (tzw. Schemat I) był realizowany głownie przez samorzdy gminne jako beneficjentów, w drugiej (Schemat II) obowizkowo musiały powsta lokalne grupy działania w formie stowarzysze, zwizków stowarzysze lub fundacji. Fakt, ze same LGD s organizacjami pozarzdowymi oraz nieinwestycyjny charakter działa spowodował, e programem LEADER zainteresowane s głównie organizacje społeczne. Oczywist rónica jest skala i zakres działania. Odnowa wsi ograniczona jest do jednej miejscowoci (nawet nie do jednego sołectwa!!) LEADER to zwykle obszar kilku gmin, zamieszkały przez kilkadziesit tysicy mieszkaców wsi. Odnowa wsi (realizowana z funduszy SPO) sprowadza si przede wszystkim do jednego projektu (jednej inwestycji), podczas gdy w przypadku podejcia LEADER najwaniejsze jest opracowanie Zintegrowanej Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich. Plany rozwoju (odnowy) sołectwa, s czsto zastpowane pytaniem o zgodno ze strategi danej gminy, strategia dla nowej lokalnej grupy działania w programie LEADER stanowi natomiast najwaniejszy punkt odniesienia dla kolejno realizowanych projektów. Komplementarno pomidzy odnow wsi i podejciem LEADER skazani na współprac? Komplementarno odnowy wsi i Leadera oraz konieczno ich współpracy wynika przede wszystkim z wielu podobiestw pomidzy metodami. Trudno sobie wyobrazi tak podobne programy wspierajce mieszkaców wsi na danym terenie, które s realizowane bez jakiejkolwiek interakcji. Odnowa wsi oraz LEADER w ramach programu SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora... zostały pomylane jako programy komplementarne. Najpierw pojawi si miała lokalna grupa działania (LEADER), która poprzez szereg działa edukacyjnych, szkole spotka i animacji miała zachci mieszkaców wsi do podejmowania lokalnych inicjatyw. rodki na te przedsiwzicia (małe inwestycje) miały znale si w działaniu Odnowa wsi. Niestety specyficzny sposób aplikowania (Odnowa wsi na poziomie regionalnym, LEADER centralnym) oraz brak jakichkolwiek zwizków pomidzy wdraaniem obydwu programów spowodowały praktyczny brak interakcji wymienionych działa. Inwestycje z programu odnowy wsi realizowane były w 3 Op.cit2. 6

7 2006 roku, kiedy lokalne grupy działania dopiero si tworzyły i przygotowywały swoje strategie. Nawet jeeli projekty inwestycyjne z odnowy wsi realizowane były tam gdzie tworzyła si włanie lokalna grupa działania, samorzdy traktowały program odnowy, jako swoj wewntrzn spraw co uniemoliwiało podjcie dyskusji na temat programu dla całego obszaru partnerstwa. Tylko w kilku przypadkach w Polsce, partnerstwa programie LEADER w sposób kompleksowy staraj si zagospodarowa aktywno sołectw realizujcych programy odnowy wsi. Dzieje si tak głownie tam, gdzie wczeniej program odnowy wsi realizowany był w sposób zgodny z duchem, wspomnianymi na wstpie zasadami i załoeniami programowymi. Lokalne grupy działania na Opolszczynie, w regionie pomorskim, w niektórych powiatach w kujawsko pomorskim (np. mogileskim, czy nakielskim) wprowadziły odnow wsi do działa zaplanowanych w II schemacie lokalnej grupy działania. Partnerstwo Łczy nas Kanał Elblski pomogło ju w ramach tworzenia si LGD opracowa plany rozwoju sołectwa. Partnerstwo dla Krajny i Pałuk (powiat nakielski) w praktyce powstało jako pokłosie powiatowego programu odnowy wsi z lat To włanie zawizane wtedy inicjatywy sołeckie (stowarzyszenia) stały si w 2004 i 5 roku inicjatorami tworzenia partnerstwa lokalnego i lokalnej grupy działania w programie LEADER LEADER i Odnowa wsi s podobne w sowich załoeniach, a konieczno współpracy w kolejnych latach wynika równie z tego, ze Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata zakłada wzajemne zalenoci formalne w realizacji tych dwóch programów. Tam gdzie powstan lokalne grupy działania w ramach podejcia LEADER (tzw. O IV PROW), odnowa wsi, podobnie jaki kilka innych działa ma by przynajmniej czciowo realizowana w cisłej współpracy z LGD. Mieszkacy wsi zainteresowani realizacj projektów inwestycyjnych na swoim terenie, bd musieli zapozna si wczeniej ze strategi LGD i tak zaprogramowa swoje projekty, aby słuyły one rozwojowi całego obszaru (ich pomysły winny wpisywa si w lokalna strategie rozwoju) Biorc pod uwag załoenia PROW wedle których lokalne grupy działania w programie Leader maj pokry 50% obszarów wiejskich Polski jest szansa na wiksze współdziałanie i synergi pomidzy tymi metodami. Wszystko zaley od jakoci realizowanych zada i zaangaowania po stronie lokalnych grup działania. Jeeli zarówno program Leader jak i odnowa wsi bd traktowane w rónych miejscach (sołectwach, gminach, lokalnych grupach działania, urzdach marszałkowskich, Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi) jako biurokratyczny mechanizm i nazw działa słucych dystrybucji rodków z funduszy Unii Europejskiej szanse ich powodzenia i osignicia zakładanych celów malej. Zmiana sytuacji wsi i jej mieszkaców w tym wypadku nie zaley bowiem wyłcznie 7

8 od puli rodków na poszczególne projekty. Wie podlega coraz szybszym i rónorodnym zmianom, a wspomniane programy poprzez swój uzupełniajcy si charakter stwarzaj szans dla samych mieszkaców na poszukanie nowego wspólnego pomysłu wie jako miejsce do ycia. 8