Jarosław Zieliński FABRYKI DAWNEJ PRAGI. Cynkownia Warszawska, ul. Kłopotowskiego 2, 1978

Transkrypt

1 Jarosław Zieliński FABRYKI DAWNEJ PRAGI Cynkownia Warszawska, ul. Kłopotowskiego 2, 1978

2 Stalownia Warszawska ul. Szwedzka 2/4 Utworzona w 1879 na ówczesnych przedmieściach Pragi. Głównym spośród trzech udziałowców były potężne zakłady metalowe Lilpop, Rau i Loewenstein. Powodem powstania fabryki była znakomita koniunktura na produkcję szyn kolejowych. Zatrudnienie: 1292 osoby (1882). Produkcja: 87% produkcji Królestwa Polskiego i 22,1% w skali Rosji. W l w warunkach bessy zakład został ewakuowany do Zagłębia Donieckiego. Zabudowania w 1918 zostały przejęte przez Wojsko Polskie na zbrojownię, warsztaty artyleryjskie i laboratoria. W 1944 Niemcy wysadzili główne hale w powietrze. Pozostała zabudowa w rękach wojska do Obecny status: najstarsze obiekty częściowo opuszczone lub służące za prywatne magazyny; nowsze nadal w części użytkowane przez wojsko i firmy prywatne.

3 Zaginione fabryki

4 Warszawski Skarbowy Skład Win ul. Ząbkowska 27/29 Zabudowania rosyjskiego, rządowego składu powstały w l w zachodniej części obecnej posesji pofabrycznej. Zadaniem składu, poza magazynowaniem, była rektyfikacja spirytusu oraz produkcja i mieszanie wódek, przeznaczonych w dużej części na potrzeby wojska rosyjskiego. Przed 1914 produkowano 150 gatunków alkoholu. Obrót: 1 mln rubli (1905), 2,5 mln rubli (1911). W 1919 wytwórnia weszła w skład polskiego Państwowego Monopolu Spirytusowego

5 Warszawskie Tow. Oczyszczania i Sprzedaży Spirytusu ul. Ząbkowska Przedsiębiorstwo powstało w 1886 przy ul. Dobrej, a w 1897 ukończyło budowę zakładu przy Ząbkowskiej, który zajął wschodnią część obecnej posesji pofabrycznej. Akcjonariuszami byli: F. Czacki, S. Kronenberg, T. Plater, A. Wielowieyski i M. Wydżga. W 1919 wytwórnia weszła w skład polskiego Państwowego Monopolu Spirytusowego. 1913

6 Rektyfikacja Warszawska, Polski Przemysł Wódczany SA ul. Ząbkowska 27/ W 1919 po podporządkowaniu obu zakładów Monopolowi Spirytusowemu, nadal zachowywały one odrębność prawną. Kilkakrotnie zmieniając nazwę, dopiero w 1936 stały się jego częścią i uzyskały wymienione w tytule miano. Wartość sprzedaży alkoholu: 2,7 mln zł (1928). W 1944 część zabudowy została zburzona. 1927

7 Mennica Państwowa ul. Markowska 18 W 1923 część zabudowań od strony ul. Markowskiej przejęła Mennica Państwowa. Krótko potem tu właśnie rozpoczęto druk nowych polskich monet złotówek i groszówek. Mimo zniszczeń wojennych produkcję wznowiono i kontynuowano do 1952.

8 Polmos, wytwórnia wódek ul. Ząbkowska 27/31 Po zniszczeniach wojennych produkcję wznowiono w Odbudowa została przeprowadzona w sposób prymitywny, a nowe budynki daleko odbiegały od elegancji tych XIX-wiecznych. Z czasem zabytkowe obiekty ulegały coraz większej degradacji. Po 1990 zakłady zmieniły nazwę na Koneser i rychło podupadły. Obecny status: obiekt prywatny. Większość historycznych obiektów podlega programowi starannej rewaloryzacji. Wyburzono bezwartościowe zabudowania powojenne. Trwa budowa osiedla mieszkaniowego. Planowane biura, centrum handlowe i placówki kulturalne.

9 Praga, Fabryka Tow. Akcyjnego Produktów Chemicznych ul. Szwedzka 20 Metryka z 1904 Przedsiębiorstwo powstało w 1899 i zajęło działki w północnej części obecnej posesji fabrycznej. Zatrudnienie: 200 osób (1910) Główna, zachowana do dziś hala fabryczna stanęła przy ulicy. W 1925 fabrykę zakupił koncern Schicht.

10 B-cia Brunner, H. Schneider i R. Dietmar, Akcyjne Tow. Fabryki Lamp ul. Szwedzka 20 Założona w 1899, zajęła południową część obecnej posesji fabrycznej. Zachowane do dziś hale produkcyjne u zbiegu z ul. Strzelecką oraz inne obiekty na ich zapleczu, w tym kotłownię, wybudowano do Zatrudnienie: 600 osób (1910). W 1928 zakupiona przez koncern Schicht. Metryka z 1904

11 Schicht-Lever, Przemysł Tłuszczowy S.A. ul. Szwedzka 20 Międzynarodowy koncern Schicht powstał w W 1923 i 1928 wykupił obie fabryki pod obecnym numerem 20. Nowa zabudowa powstała pomiędzy oboma starymi zespołami hal produkcyjnych. Spośród różnorodnych wyrobów fabryki największą sławę zyskały proszek do prania Radion oraz mydło Jeleń. W 1935 Schicht połączył się z brytyjskim koncernem Lever i od tego czasu występował pod podwójną nazwą. Zabudowa została fragmentarycznie zniszczona podczas wojny Po 1945 znacjonalizowaną fabrykę przekształcono w wytwórnię kosmetyków Uroda. Od 1970 w składzie Zjednoczenia Pollena. Po 1990 fabryka usamodzielniła się jako PZ Cussons. Obecny status: własność prywatna. Pozostaje w stanie zupełnej ruiny. W planie przebudowa na lofty.

12 Florange, Fabryka Mydła i Kosmetyków ul. Stalowa 34, ul. Równa W 1922 powstała spółka produkcyjna Florange, założona przez właścicieli posesji przy ul. Stalowej 34 F. Bankiera i Z. Kirszenberga. Wkrótce od strony ul. Równej, na tyłach kamienicy z 1898, wybudowano frontowy gmach fabryki. Produkcja: mydło toaletowe, perfumy i inne kosmetyki. Po 1930 firma upadła podczas wielkiego kryzysu ekonomicznego. Gmach przejęty w 1932 przez miasto stał się siedzibą powszechnej szkoły nr 44.

13 Avia, Wytwórnia Maszyn Precyzyjnych ul. Siedlecka 47 W 1903 Daniel Rotmil otworzył wytwórnię mączki z kamieni mineralnych. W 1919 stała się własnością Fabryki Chemicznej Leon S. Goldflam. Zmodernizowana i rozbudowana fabryka po 1922 produkowała boraks, kwas borny i inne chemikalia. W 1929 niezainwestowana część posesji została kupiona przez zakłady Avia, których udziałowcami byli: Mieczysław Kośmiński, Lucjan Nowiński i Włodzimierz Szomański. Specjalizacja: silniki lotnicze, maszyny i narzędzia precyzyjne, w tym obrabiarki. Zatrudnienie: 1000 osób (1939). W l spółka dokupuje tereny i rozbudowuje fabrykę. W 1944 Niemcy wysadzają w powietrze dwa z trzech głównych zespołów hal. Po wojnie pozostałości upaństwowiono i połączono z fabryką Goldflama, a odbudowę podjęto dopiero po Od 1952 produkcja tokarek, wiertarek i innych maszyn, a od 1960 obrabiarek. Obecny status: własność spółki akcyjnej Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia.

14 Warszawska Fabryka Drutów, Sztyftów i Gwoździ, ul. Objazdowa 1 Uruchomiona w 1899 przez spółkę z kapitałem belgijskim. Popularnie zwana Drucianką. Produkcja: drut, gwoździe, łańcuchy. Zatrudnienie: 130 osób (1909); 260 osób (1938). Zabudowania z l z powojennymi przekształceniami i uzupełnieniami. Rozbudowa w l W 1944 częściowo spalona, od 1952 działała jako upaństwowiona Warszawska Fabryka Sprężyn. Połączona z Cynkownią Warszawską (założona 1905 przy obecnej ul. Wojnickiej). Po 1990 w części prywatne magazyny. Pozostała część pozostała w gestii PKP i miasta. Obecny status: własność prywatna, tylko niektóre budynki w użytkowaniu, pozostałe popadają w ruinę. Wpisane do rejestru zabytków.

15 Młyn Parowy, Towarzystwo Akcyjne ul. Objazdowa 2 Młyn ze spichrzem, magazynami i budynkiem biurowym, własność udziałowców : M. Fraenkla, E. Tautzlera i L. Landaua, zostały oddane do użytku w Specjalizacja: przetwórstwo zboża, kaszy jęczmiennej i krupy perłowej. Zatrudnienie: 45 osób (1911). W 20-leciu międzywojennym wybudowano kaszarnię i łuszczarnię ryżu. We wrześniu 1939 całkowicie zniszczony został młyn, a w 1944 spłonął trzypiętrowy budynek biurowo-mieszkalny (po wojnie rozebrany do parteru). Po wojnie firma upaństwowiona spichrz, magazyny i pozostałości biurowca przejęte przez Wytwórnię Oleju i Pokostu Zgoda, a później przez Społem z przeznaczeniem na składy. Obecny status: budynki opuszczone, zrujnowane, grożące zawaleniem. Spichrz wpisany do rejestru zabytków. Reklama z 1922 i wytwórnia po spaleniu w 1939

16 A. Marschel, Manufaktura Pończoszniczo-Trykotowa ul. Kłopotowskiego 22, ul. Okrzei Założona w 1886 przez Augusta Marschela. Od lat 90. w posiadaniu J. Jeweckiego i S. M. Gorbowa. Zatrudnienie: 500 pracowników (1905). Po 1915 zakład przekształcony w młyn Fiszela Fuchsa. Przed 1925 przeszedł w ręce Mieczysława Rubinsteina, udziałowca spółek Praga i Młyn Parowy, a w 1930 przejęty przez Przetwórczą Spółdzielnię Pracy Warmłyn. W 1944 zabudowania zostały częściowo zniszczone, a pozostałości zakładu po wojnie znacjonalizowano. Po 1982 rozebrano skrzydło od ul. Kłopotowskiego, a oficyny i kotłownię w Obecny status: zachowany fragment skrzydła od ul. Okrzei włączony w bryłę apartamentowca z przeznaczeniem na zakład gastronomiczny.

17 Warszawska Piekarnia Mechaniczna ul. Stolarska 2/4 Wybudowana w 1902 wraz z oficyną mieszkalną i stajniami na posesji Kazimierza Łopacińskiego. Od połowy lat 30. występowała pod nazwą Warszawskiej Piekarni Mechanicznej, będąc własnością Stefana Wiechowicza i Stanisława Murawskiego. Produkcję kontynuowano po wojnie, także po upaństwowieniu zakładu. Zabudowania zostały opuszczone w Obecny status: własność prywatna, siedziba placówki kulturalnej.

18 Franboli, Fabryka Cukrów i Czekolady ul. Śnieżna 2/ Uruchomiona w 1922 przez braci Franciszka, Bolesława i Ignacego Kiełbasińskich. Zatrudnienie: 140 robotników (1936). Po oswobodzeniu Pragi, na przełomie 1944 i 1945 budynki były siedzibą komunistycznej KRN pod wodzą B. Bieruta. Po wojnie znacjonalizowane i przyłączone do Zakładów im. 22 Lipca (d. E. Wedel). Obecny status: własność prywatna. Funkcje mieszkalne i biurowe.

19 F. Anczewski, Parowa Fabryka Cukrów ul. 11 Listopada 10 Założona w 1865, od ok na obecnym miejscu. Produkcja: wyroby cukiernicze, biszkopty, czekolada. Zabudowania: główna hala z ok.1900, oficyna z ok. 1910, piekarnia pośrodku podwórza po Obecny status: prywatna firma. Reklama z 1904

20 Brage, Fabryka Wyrobów Gumowych ul. 11 Listopada 22 Założona w 1918 przez Samuela i Sendera Ginsburgów pod nazwą Polgum. Produkcja: gumowe zabawki, gumki kreślarskie, dętki do rowerów i motocykli, uszczelki, obcasy. Zatrudnienie: 300 robotników w Hala główna z ok r. Od 1950: w składzie Stołecznych Zakładów Wyrobów Chemicznych Przemysłu Terenowego Obecny status: zagłębie klubowe. Pod tym samym adresem, odpowiadającym obecnym posesjom 18 do 22, działała w 1922 wytwórnia Pragmet

21 PePeGe, Fabryka Polskiego Przemysłu Gumowego ul. Otwocka 14 W 1921 uruchomiono wytwórnię Towarzystwa Fabryki Wyrobów Gumowych Polonit, która przed 1928 stała się filią spółki PePeGe. Produkcja: obuwie sportowe (tenisowe), popularne pepegi. W 1928 zakład rozbudowano. Zabudowa przetrwała drugą wojnę światową, po której fabrykę upaństwowiono. Po 1990 zakład zamknięto. Obecny status: od 2003 prywatna placówka kultury (Teatr Wytwórnia). 1978

22 K. L. Barwich i S-ka, fabryka armatur i odlewnia; K. Jung, Fabryka Wyrobów Blacharskich ul. Inżynierska 5 Fabryka armatur założona w 1892, funkcjonowała w oficynie dzielącej drugie i trzecie podwórze posesji. W trzecim podwórzu wybudowano odlewnię. Zatrudnienie: 12 osób (1904). W tymże roku funkcjonowała pod nazwą Zawór. Fabryka Wyrobów Blacharskich przeniosła się na ul. Inżynierską ok i zajęła oficynę na tyłach posesji. Ok wszystkie zabudowania przejęła Fabryka Koronek i Haftów A. Pypke. Po wojnie zabudowania zajęte przez Odzieżową Spółdzielnię Pracy Mazowszanka. Obecny status: budynki prywatne; w dawnej fabryce armatur działa prywatna szwalnia. Reklama z 1904

23 G. Pulst, Zakład Wyrobów Mechanicznych ul. Strzelecka 30/32 Warsztaty mechaniczne Edmund i Gustaw Pulst powstały w 1887 r. i początkowo funkcjonowały przy ul. Muranowskiej 32, produkując m.in. maszyny do produkcji wyrobów garbarskich i tytoniowych. Około 1900 r. G. Pulst przeniósł zakład na obecne miejsce. Zatrudnienie: 16 osób (1910). Asortyment produkcji powiększony o maszyny do wytwarzania wyrobów papierniczych i drewnianych oraz art. Spożywczych, a także o piece piekarnicze i suszarnie zboża. Po 1922: Fabryka Kas Pancernych Stalobetonowych St. Zwierzchowski i Synowie. W 1947 przekształcona w zakład spółdzielni Skarbiec. Zabudowania opuszczone po Obecny status: ruina.

24 H. Zieleziński, Fabryka Wyrobów Żelaznych, Konstrukcji i Ornamentów ul. Konopacka Fabrykę produkującą początkowo kasy ogniotrwałe założono w śródmieściu w W późniejszych latach asortyment produkcji powiększono o artystycznie kute kraty i ornamenty. Po 1910 zakład przeprowadził się na obecne miejsce. Dalszy intensywny rozwój wytwórnia zawdzięczała inż. Kornelowi Kubackiemu. Zatrudnienie: 70 osób (1914); 238 osób (1938). Produkcja: lekkie konstrukcje ze stali i duraluminium ( Hazet ). Zabudowa: oficyny fabryczne z ok. 1911, kamienica frontowa z Po wojnie zakład upaństwowiono. Obecny status: własność prywatna. Reklama z 1939

25 Unruh i Liebig, Zakłady Mechaniczne Budowy Dźwigów ul. Konopacka 19 Zakłady założono w 1909 w Lipsku, a wytwórnia przy Konopackiej była jedną z ich filii, zarządzaną przez właściciela posesji, inż. Adolfa Grosglicka. Produkcja: windy i żurawie. Zatrudnienie: osób (1911). Zabudowa: Oficyny fabryczne z czasów budowy zakładu. Od 1936 Fabryka Przyrządów Lekarskich Dens (zał. 1902), własność Jakuba Szwajca. Produkcja: meble, aparaty i instrumenty dentystyczne. Zatrudnienie: 20 osób (1936). Po wojnie zakład znacjonalizowano. Obecny status: prywatne przedsiębiorstwo. 1978

26 G. Łęgiewski i O. Hartwig, Fabryka Maszyn i Kamieni Młyńskich ul. Kłopotowskiego 11 Założona w 1900 przez Gustawa Łęgiewskiego i Oskara Hartwiga. Zatrudnienie: 80 osób (1911). Zachowana do dziś zabudowa pochodzi z ok W 1951 fabrykę upaństwowiono, a asortyment wyrobów powiększono m.in. o windy towarowe, wagi i pompy. Od 1973 funkcjonowała pod nazwą Kabid. Obecny status: własność prywatna. Reklama z 1922.

27 L. Ogórkiewicz i J. Zagórny, wytwórnia okuć budowlanych ul. Okrzei 12, ul. Krowia 6/8 Zakład utworzono w Zachowane do ostatnich czasów zabudowania wzniesiono w Po 1912 fabryka przeszła w ręce inż.. Skirgajłły i inż. K. Dobrowolskiego i produkowała galanterię metalową. Przed 1939 przyjęła nazwę Zakłady Metalurgiczno-Mechaniczne SBS. Po wojnie zakład upaństwowiono, po 1990 został porzucony, a w 2004 budynki podpalono. Obecny status: po rozbiórce mury zostały starannie zrekonstruowane i włączone w bryłę apartamentowca

28 Pigment, Fabryka Farb Drukarskich; Napoli, Nowoczesna Fabryka Makaronu ul. Kawęczyńska 9/13 Ok na posesji Szlamy Datynera powstał frontowy budynek fabryczny dla niezidentyfikowanej dziś fabryki. Po 1923 rozpoczęła tu produkcję wytwórnia Polifarb (30 zatrudnionych), dzieląc wkrótce zabudowania z wytwórnią Napoli. Trzecim użytkownikiem, który działał tu do 1938 była Fabryka Kondensatorów i Oporów Inż. A. Horkiewicz (85 pracowników; sprzęt mierniczy i radiofoniczny). Po wojnie jedynym gospodarzem zabudowań byłą państwowa fabryka Polifarb. Obecny status: własność prywatna.

29 W. Domański i S. Zabłocki, Parowa Fabryka Listew ul. Kawęczyńska 36 Założona w 1893 w drewnianych zabudowaniach. Nowy, zachowany do dziś gmach główny wystawiono w Specjalizacja: listwy do ram i tapet. Po 1930 zakład przejęty przez M. Kadzidłowskiego. Po wojnie upaństwowiony; działały tu m. in. Warszawskie Zakłady Telewizyjne; wystawiono kilka nowych budynków. Obecny status: siedziba Wyższej Szkoły Prawa i Administracji. Reklamy z 1904 i 1911

30 Block-Brun SA, warsztaty i składy ul. Białostocka 22 Firma założona w 1886 jako siostrzana dla spółki Krzysztof Brun i Syn ; w 1922 przekształcona w spółkę akcyjną. Specjalizacja: handel maszynami i urządzeniami biurowymi oraz windami. Na posesji mieściły się warsztaty, w których montowano i reperowano maszyny do pisania Remington. Budynek frontowy z l Nie zachowały się magazyny. Oficyny warsztatowe z ok ostatnio rozebrano, odtworzono i nadbudowano. W 1945 posesja przejęta przez spółkę K. Brun i Syn. Ok firmę upaństwowiono. Obecny status: budynki zwrócone firmie Krzysztof Brun i Syn. Nazwane kamienicą artystyczną mieści liczne placówki kulturalne. Reklama z Niemal naprzeciw składów funkcjonowała wytwórnia Smołowiec. Reklama z 1922.

31 A. Wróblewski i S-ka, składy mebli i spedycja ul. Inżynierska 3 Firma przewozowa założona w 1875, w 1910 przekształcona w spółkę akcyjną. Specjalizacja: transport, przechowywanie i ubezpieczanie mebli oraz innych towarów. Zabudowania: cztery budynki składowe z l Po 1950 skonfiskowane przez państwo z przeznaczeniem na składy Państwowego Zarządu Mienia Opuszczonego, a później Mody Polskiej i Jubilera. Obecny status: czwarty budynek jest własnością prywatną. W pozostałych funkcjonują galerie sztuki, teatr, biblioteka i magazyny. Trzeci budynek w 2013 doszczętnie spłonął. Reklamy z 1911 i 1922