ARTYKUŁY. Dr Michał Pietkiewicz Un i w e r s y t e t Wa r m i ń s k o Ma z u r s k i w Ol s z t y n i e

Transkrypt

1 Wolność słowa a wolność wyznania ARTYKUŁY Dr Michał Pietkiewicz Un i w e r s y t e t Wa r m i ń s k o Ma z u r s k i w Ol s z t y n i e Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego. Doktor nauk prawnych, autor kilkunastu tematycznych artykułów i szeregu publikacji prasowych o tematyce prawniczej. Od 2010 roku jest członkiem Izby Adwokackiej w Olsztynie. Zdobywał doświadczenie i wiedzę praktyczną pracując w kancelarii adwokackiej w Olsztynie. Wielokrotny kurator postępowań upadłościowych. Posiada bogate doświadczenie dydaktyczne m.in. jako adiunkt na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim i w Centrum Kształcenia Ustawicznego w Działdowie. Przeprowadził wiele szkoleń z zakresu tematyki prawniczej. Od marca 2014 roku jest członkiem Warmińsko Mazurskiej Komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, w której pełni funkcję zastępcy przewodniczącego. Uwagi wstępne Jak wskazuje L. Janssens podczas otwarcia drugiej sesji Soboru Watykańskiego II w dniu 29 września 1963 r. Jego Świątobliwość papież Paweł VI w swym przemówieniu wskazał Jakież to bolesne, że w niektórych krajach wolność religii, jak i inne podstawowe prawa człowieka, jest tłumiona w imię zasad nietolerancji politycznej, rasowej lub religijnej! Z głębokim bólem musimy stwierdzić, że na świecie popełnia się jeszcze wiele zamachów na swobodne i uczciwe wyzwanie osobistej wiary religijnej 1. Cytat ten stanowi dobry punkt odniesienia do tematyki podjętej w niniejszym opracowania. Przedmiotem rozważań jest bowiem korelacja między wolnością słowa a wolnością wyznania we współczesnym polskim porządku prawnym w odniesieniu również do regulacji międzynarodowych w tym zakresie. 1. Wolność słowa w regulacjach międzynarodowych i krajowych Na szczeblu międzynarodowym wolność słowa jest prawem zagwarantowanym przede wszystkim przez Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, który w art. 19 ust. 1 i 2 stanowi, iż każdy człowiek ma prawo do posiadania bez przeszkód własnych poglądów oraz każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii; prawo to obejmuje swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i poglądów, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego wyboru 2. Warto zauważyć, iż akt ten w sposób wyraźny separuje pojęcia posiadania własnych poglądów od swobodnego wyrażania opinii co wynika wprost z budowy art. 19. Podkreślić należy również, 1 cyt. za L. Janssens, Wolność sumienia i wolność religijna, Instytut wydawniczy Pax, Warszawa 1970, s Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U nr 38 poz. 167). 149

2 ARTICLES iż wolność słowa w kontekście tego przepisu nie jest ograniczona formą, może być to więc wypowiedź zarówno pisemna jak i ustna, czy też wszelkiego rodzaju przekazy artystyczne. Istotne, by wolność słowa pozostała w sferze prezentacji i nie ewoluowała w kierunku bardziej zdecydowanych działań. A Gliszczyńska-Grabias posługuje się przykładem stworzenia organizacji o sprecyzowanych poglądach, której celem jest destrukcja władzy państwowej. Tego typu i podobne zachowania nie korzystają z ochrony przewidzianej przez art. 19 MPPOiP 3. Komitet Praw Człowieka w swoim Komentarzu Ogólnym nr 34, doprecyzowując art. 19 MPPOiP wskazał, iż każda forma wyrażania opinii jest chroniona, włączając w to opinie o charakterze politycznym, naukowym, historycznym moralnym oraz religijnym, podkreślają jednocześnie, że niedopuszczalne jest penalizowanie posiadania własnej opinii 4. Kolejnym aktem, na który należy zwrócić uwagę przy omawianej tematyce jest Europejska Konwencja Praw Człowieka, która w art. 10 ust.1 stanowi, iż każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych 5. Jak wskazuje M.A. Nowicki korzystanie z wolności wyrażania opinii wiąże się również z pewnymi obowiązkami i odpowiedzialnością. W związku z tym wolność słowa nie może wiązać się z opiniami, które obrażają przedmiot kultu, bądź są w tym kontekście bluźniercze 6. Na poziomie regulacji krajowych w pierwszej kolejności szczególną uwagę należy zwrócić na zapisy z Konstytucji RP. Zgodnie z art. 14 Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Z kolei art. 49 stanowi, iż zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony, zaś w art. 54 znalazł się zapis, iż każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji 7. Nie ulega wątpliwości, iż na gruncie omawianej tematyki należy zwrócić uwagę na powiązanie między art. 54 a 49, który ma związek z gwarancją wolności i wyznania. Z powyższego wynika, iż wolność słowa może być ograniczana, A. Gliszczyńska-Grabias, Komentarz do art.19 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, poz. 2, 3.1 [w:] R. Wieruszewski (red.), Międzynarodowy pakt praw obywatelskich (osobistych) i politycznych. Komentarz, Warszawa General comment No. 34, Human Rights Committee, 102nd session, Geneva, July 2011 (CCPR/C/GC/34). 5 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz. U nr 61 poz. 284). 6 M A Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Komentarz do art.10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Warszawa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U nr 78 poz. 483).

3 ARTYKUŁY jeśli godzi ona w swobody innych jednostek związane z wyznawaną religią 8 Urzeczywistnienie konstytucyjnej zasady wolności słowa znalazło się między innymi w ustawie z dnia 26 stycznia 1984 r. prawo prasowe. Art. 1 tej ustawy stanowi, iż prasa, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej, zaś art. 5. ust.1 stanowi, iż każdy obywatel, zgodnie z zasadą wolności słowa i prawem do krytyki, może udzielać informacji prasie 9. Warto jednak zwrócić uwagę na jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego, które de facto wskazuje na ważny aspekt tej wolności. Wskazane w nim zostało, iż wolność prasy jest jedną z wolności politycznych, które w praktyce mogą doznawać ograniczeń z uwagi na konieczność zapewnienia wolności jednostki. Taka więc wolność prasy nie ma i nie może mieć charakteru absolutnego, nie może mieć postaci nieskrępowanej niczym swobody działania, a tym bardziej nie sposób jej traktować jako samoistnego źródła wartości Wolność wyznania Wolność wyznania uznawana jest za uzupełnienie i konkretyzację wolności sumienia. Obejmuje ona wolność jednostki zarówno do uzewnętrzniania jak i manifestowania swych poglądów nie tylko indywidualnie, ale również zbiorowo na płaszczyźnie prywatnej i publicznej 11. Wolność wyznania na szczeblu prawa międzynarodowego przewidziana jest w tych samych aktach, w których uregulowana została wolność słowa. Tak więc art. 18 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych przewiduje, iż każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Prawo to obejmuje wolność posiadania lub przyjmowania wyznania lub przekonań według własnego wyboru oraz do uzewnętrzniania indywidualnie czy wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań przez uprawianie kultu, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie 12. Z kolei art. 9 Europejskiej Konwencji praw człowieka stanowi, iż każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne 13 Również Konstytucja RP reguluje tę kwestię w art. 53 ust 1 stanowiąc, iż każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii, natomiast zgodnie z ust. 2 wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywat- 8 J. Kondratiewa-Bryzik, R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski, Charakterystyka przestępstwa obrazy uczuć religijnych [w:] Kondratiewa-Bryzik J. (red.), Wieruszewski R. (red.), Wyrzykowski M. (red.), Prawne granice wolności sumienia i wyznania, Warszawa Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe. (Dz. U nr 5 poz. 24). 10 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2005 r., sygn. akt I CK 204/05, LEX nr M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, wyd. LexisNexis, Warszawa 2010, s (Dz. U nr 38 poz. 167). 13 (Dz. U nr 61 poz. 284). 151

4 ARTICLES nie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują 14. Wskazać również należy, iż fakt umieszczenia zasady wolności do wyznania w ustawie zasadniczej danego państwa jest zapisem szczególnie istotnym z tego względu, iż jest to wiążące zarówno dla organów państwowych jak i samych obywateli. Organy państwowe mają więc obowiązek nie tylko szanować wolność wyznania, ale również gwarancję jej poszanowanie przez wszystkich obywateli 15. Na marginesie warto zauważyć również, iż w XVI wieku, w okresie kontrreformacji, podczas której w całej Europie miały miejsce prześladowania na tle religijnym, w Polsce tego typu zachowania zabronione były wprost przez zapisy konfederacji warszawskiej 16. Tak zwanym innowiercom zapewniona została swoboda działań związanych zarówno z religią jak i działalnością polityczną. Podkreślić należy, iż akt ten został zaprzysiężony przez Henryka Walezego najpierw w katedrze Notre - Dame, a następnie na Wawelu. Skutkiem tego było wejście aktu konfederacji warszawskiej do artykułów henrykowskich, które w następnych latach zatwierdzane były przez kolejnych władców Polski 17. Tekst jej stanowił A iż w Rzeczypospolitej naszej jest dissidium [różność] niemałe in causa religionis christianae [w sprawie religii chrześcijańskiej], zabiegając temu, aby się z tej przyczyny między ludźmi saeditio [bunt] jaka szkodliwa nie wszczęła, którą po inszych królestwach jaśnie widzimy, obiecujemy to sobie spólnie pro nobis et successoribus nostris in perpetuum sub vinculo iuramenti, fide honore et conscientis nostris [za nas i potomków naszych na wieczne czasy pod obowiązkiem przysięgi, wiarą, uczciwością, honorem i sumieniem naszym], iż którzy jesteśmy dissidentes de religione [rozróżnieni w wierze] pokój między sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościele krwie nie przelewać ani się penować confiscatione bonorum [karać konfiskatą dóbr] poczciwością, carceribus et exilio [więzieniami i wygnaniem] i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego progressu [postępowania] żadnym sposobem nie pomagać; i owszem, gdzie by ją kto przelewać chciał, ex ista causa [z tej przyczyny] zastawiać się o to wszyscy będziemy powinni, choćby też za pretekstem dekretu, albo za postępkiem jakim sądowym, kto to czynić chciał 18. We współczesnym polskim porządku prawnym gwarancja i poszanowanie wolności wyznania widoczna jest przede wszystkim w przepisach kodeksu karnego, który zawiera szereg przepisów chroniących penalizujących naruszenia tej zasady. Znajduje to swe uzasadnienie przede wszystkim w konstrukcji rozdziału XXIV tego aktu, którego artykuły chronią wolność religijną należącą do podstawowych przecież 14 (Dz. U nr 78 poz. 483). 15 J. Zakrzewska, M. Sobolewski, Wolność sumienia i wyznania, wyd. Iskry, Warszawa 1963, s J. Tazbir, Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII wieku, wyd. Iskry, 152 Warszawa 2009, s A. Piekarski, Wolność sumienia i wyznania w Polsce, Polska Agencja Interpress, Warszawa 1979, s Akt konfederacji warszawskiej z dnia 28 stycznia 1573 r.

5 ARTYKUŁY praw człowieka wynikające z jego godności 19. Jednakże nie tylko w tym rozdziale doszukać można się ochrony wolności wyznania. Zgodnie z treścią art. 196 za sprawę czynu zabronionego uznany jest ten, kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych. Art przewiduje karalność za pomawianie innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Z kolei art zabrania znieważania innej osoby w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła. Ponadto zgodnie z art przestępstwo popełnia ten, kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość oraz zgodnie art. 257 ten, kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby Kontratyp sztuki Na tle omawianej tematyki nie sposób wspomnieć również o zagadnieniach związanych z tzw. kontratypem sztuki 21. Kontratypy to upowszechniona w nauce prawa karnego nazwa określająca okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Nazwa ta została wprowadzona przez W. Woltera i akcentuje ona cechę typowości określonych okoliczności, których wypełnienie nie będzie skutkowało bezprawnością popełnionego czynu. Podobnie jak określa się opisem typy czynów zabronionych pod groźbą kary, tak również opisuje się typy okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Warto przy tym zauważyć, iż opis kontratypu zawsze charakteryzuje się swego rodzaju złożonością. Zawierać więc będzie charakterystykę sytuacji, która określać będzie kolizję dóbr oraz jednocześnie wskazywać będzie dobro, którego w określonej sytuacji poświęcenie stanowić będzie zachowanie usprawiedliwione, nienarażone na sankcję prawną 22. Sięgając do historii warto zacytować wypowiedź Woltera, stanowiącą kwintesencję opisywanej instytucji tj. Okoliczności, wykluczające bezprawność czynu, w szczególności wtedy, gdy dają jednostce prawo naruszenia cudzego interesu, zostają ustawowo czy naukowo stypizowane, tworząc wtedy w stosunku do typów przestępstw <<kontratypy>>. Takie kontratypy mają swoją szczególną istotę czynu, w skład której wchodzą elementy opisowe (obrona konieczna: <<zamach 19 J. Wojciechowska [w:] J. Warylewski (red.) System prawa karnego. Tom 10. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2012, s Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U nr 88 poz. 553). 21 Rozważania z zakresu zasadności kontratypu sztuki zob. T. Gardocka, Czy w polskim prawie jest potrzebny kontratyp sztuki?, Palestra 2015, nr 1-2, s W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, wyd. Znak, Kraków 2013, s

6 ARTICLES bezpośredni>>) i normatywne (zamach <<bezprawny>>), przedmiotowe oraz ewentualnie i podmiotowe (jak np. animus corrigendi przy karceniu) 23. Podstawowe okoliczności wyłączające bezprawność, jako uniwersalne i odnoszące się do dużej liczny typów czynów zabronionych, skodyfikowane zostały przede wszystkim w rozdziale III Kodeksu karnego, jednak nie jest to w żadnym wypadku katalog zamknięty. Kontratypy bowiem znaleźć możemy również w części szczególnej i wojskowej k.k., a nawet poza ustawą, które stanowią tzw. kontratypy pozaustawowe. Okoliczności wyłączające bezprawność z części szczególnej k.k. skonkretyzowane zostały w art. 213 k.k (dozwolona krytyka), k.k. (niezawiadomienie o przestępstwie) oraz 344 k.k. (odmowa wykonania rozkazu) 24. Tak więc kontratypy znaleźć możemy znaleźć nie tylko w Kodeksie karnym czego przykładem może być np. rozdział 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak również w aktach normatywnych dotyczących określonych służb państwowych. Warto zauważyć również, iż istnieją kontratypy, których źródło znajduje się w orzecznictwie, a nawet w poglądach doktryny 25. Stanowisko to potwierdził również Sąd Najwyższy 26. W jednym z orzeczeń SN przeczytać możemy, iż znajduje rację bytu pogląd, że a fortiori, wyłączona jest odpowiedzialność karna sprawcy, gdy jego czyn zabroniony - w konkretnym wypadku - w ogóle nie wykazuje cech społecznej szkodliwości. Art. 1 2 k.k. stwarza zatem podstawę do tworzenia i stosowania kontratypów pozaustawowych, jeśli tego rodzaju prawną konstrukcję da się uzasadnić. Posługiwanie się instytucją kontratypu pozaustawowego, wywiedzionego z art. 1 2 k.k., nie stoi w sprzeczności z lex scripta - zasadami legalizmu prawa karnego materialnego i prawa karnego procesowego 27. Sąd Najwyższy odnosił się do kontratypu wprost, wprawdzie nie w wypadku naruszania wolności religijnej, ale pornografii wskazując, iż dzieła artystyczne, a także dzieła naukowe mogą jednocześnie zwierać treści pornograficzne, zaś brak karalności produkcji, prezentacji i rozpowszechniania takich dzieł, wynika, jak się wydaje, z istnienia pozaustawowego kontratypu sztuki i nauki 28. Wskazuje się, iż stosując kontratyp sztuki powinno uwzględniać się przeważająco cel artystyczny twórcy jak również jego pobudki i motywacje. Co do zasady uważa się bowiem, iż głównym celem sztuki jest, mówiąc oglądnie, wywołanie emocji w odbiorcy w związku z tym dzieło artystyczne powinno więc zachwycać, wzruszać, skłaniać do przemyśleń lecz nierzadko także szokować 29. Konieczne 23 J. Majewski, Okoliczności wyłączające bezprawność czynu a znamiona subiektywne, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s M. Bojarski (red.), Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, wyd. LexisNesis, Warszawa 2010, s , W. Wróbel., A. Zoll, op. cit., s Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2008 r., V KK 158/07, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2000 r., WKN 45/99, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2010 r., IV KK 173/10, LEX nr M. Kusion, Interpretacja twórczości artystycznej na przykładzie literatury przez wymiar sprawiedliwości na potrzeby kontratypu sztuki [w:] D. Gil, I. Butryn, A. Jakieła, K. M. Woźniak, Współczesne problemy wymiaru sprawiedliwości, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2012, s. 416.

7 ARTYKUŁY powinno być ponadto wykazanie, iż nie można było osiągnąć tego celu w inny sposób. Jak wskazuje J. Sobczak, powołując się na głosy doktryny w tym zakresie, iż artysta nie ma prawa, by piętnować publicznie postaw, które niezgodne są z jego osobistymi poglądami wskazując jednocześnie, iż mimo wszystko przekonania religijne i moralne są statuowane wyżej aniżeli wszelkiego rodzaju odczucia estetyczne 30. Omawiając kontratyp sztuki warto odnieść się również do regulacji prawa autorskiego. Już bowiem w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi ona, iż przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) 31. Warto zauważyć, iż chronione przez prawo są wszystkie utwory niezależnie od swej wartości ekonomicznej, prezentowanego poziomu artystycznego, a także oceny moralnej. Warto wskazać ponadto, iż nawet utwory, które w jakikolwiek sposób naruszyły prawo karne pozostają chronione na płaszczyźnie dóbr osobistych twórcy, nawet w przypadku orzeczenia sądu zakazującego rozpowszechniania takiej pracy 32. Przyjmując więc hipotetycznie sytuację, w oparciu o interpretację art. 16 prawa autorskiego stwierdzić można, iż zniszczenie oryginału utworu plastycznego będzie naruszeniem praw autorskich osobistych autora, a konkretniej naruszeniem integralności utworu, bez względu na to czy np. obrażają one uczucia religijne odbiorcy czy nie 33. W myśl bowiem art. 78 ust. 1 ustawy prawo autorskie twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie 34. Warto zauważyć, iż również kodeks cywilny chroni w pewien sposób artystów, bowiem zgodnie z art. 23 dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach 35. Streszczenie Celem niniejszego artykułu jest analiza korelacji między wolnością słowa 30 J. Sobczak, Wolność sztuki, twórczości artystycznej i satyry. Czy istnieje kontratyp sztuki? Regulacje europejskie a rozwiązania polskiego systemu prawnego [w:] J. Jaskiernia, Uniwersalny i regionalny wymiar ochrony praw człowieka. Nowe wyzwania - nowe rozwiązania. Tom 3, Kancelaria Sejmu, Warszawa 2014, s Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U nr 24 poz. 83). 32 E. Ferenc - Szydełko [w:] E. Ferenc - Szydełko, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2014, s J. Barta, R. Markiewicz [w:] J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, wyd. Zakamycze, Kraków 2005, s (Dz. U nr 24 poz. 83). 35 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U nr 16 poz. 93). 155

8 ARTICLES a wolnością sumienia we współczesnym porządku prawnym. W tym celu autor przeanalizował regulacje na szczeblu prawa międzynarodowego oraz prawa krajowego odnoszące się do wolności słowa. Podobnie przeanalizowane zostało zagadnienie wolności wyznania, przy czym autor omawiając to zagadnienie odniósł się dodatkowo do aspektu historycznego tej wolności w Polsce. W ostatniej części opracowania przedstawiona została specyfika tzw. kontratypu sztuki. Summary The purpose of this article is an analysis of correlation between the freedom of expression and the freedom of conscience in modern legal system. For this purpose, the author analyzed regulations of international and national law related to freedom of speech. Likewise, the issue of freedom of religion was analyzed, wherein in addition discussing this issue the author referred to the historical aspect of this freedom in Poland. In the final part of the study specifics of the so-called lawful excuse of art was presented. Bibliografia Druki zwarte Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, wyd. Zakamycze, Kraków 2005 Bojarski M. (red.), Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, wyd. LexisNesis, Warszawa Ferenc - Szydełko E., Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2014 Gardocka T., Czy w polskim prawie jest potrzebny kontratyp sztuki?, Palestra 2015, nr 1-2. Janssens L., Wolność sumienia i wolność religijna, Instytut wydawniczy Pax, Warszawa Jaskiernia J., Uniwersalny i regionalny wymiar ochrony praw człowieka. Nowe wyzwania - nowe rozwiązania. Tom 3, Kancelaria Sejmu, Warszawa Gil D., Butryn I., Jakieła A., Woźniak K.M., Współczesne problemy wymiaru sprawiedliwości, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin Kondratiewa-Bryzik J. (red.), Wieruszewski R. (red.), Wyrzykowski M. (red.), Prawne granice wolności sumienia i wyznania, Warszawa Majewski J., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu a znamiona subiektywne, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa Nowicki M. A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Komentarz do art.10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Warszawa A. Piekarski, Wolność sumienia i wyznania w Polsce, Polska Agencja Interpress, Warszawa Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, wyd. LexisNexis, Warszawa Tazbir J., Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII wieku, wyd. Iskry, Warszawa Warylewski J. (red.) System prawa karnego. Tom 10. Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, wyd. C. H. Beck, Warszawa Wieruszewski R. (red.), Międzynarodowy 156

9 pakt praw obywatelskich (osobistych) i politycznych. Komentarz, Warszawa Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, wyd. Znak, Kraków Zakrzewska J., Sobolewski M., Wolność sumienia i wyznania, wyd. Iskry, Warszawa Akty prawne Akt konfederacji warszawskiej z dnia 28 stycznia 1573 r. General comment No. 34, Human Rights Committee, 102nd session, Geneva, July 2011 (CCPR/C/GC/34). Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U nr 78 poz. 483). Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz. U nr 61 poz. 284). Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty ARTYKUŁY do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U nr 38 poz. 167). Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U nr 24 poz. 83). Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U nr 88 poz. 553). Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U nr 16 poz. 93). Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe. (Dz. U nr 5 poz. 24). Orzecznictwo Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2008 r., V KK 158/07, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2005 r., sygn. akt I CK 204/05, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2010 r., IV KK 173/10, LEX nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2000 r., WKN 45/99, LEX nr Uczestnicy Międzynarodowej Konferencji Naukowej na temat współczesnych zagrożeń. Stalowa Wola, 10 marca 2015 roku 157