Słownik związków frazeologicznych z nazwami zwierząt

Transkrypt

1 Słownik związków frazeologicznych z nazwami zwierząt opracowany przez klasę VI a pod kierunkiem Małgorzaty Drumińskiej w ramach projektu Sekretne życie zwierzaków w języku Hasła słownikowe pochodzą ze Słownika frazeologicznego pod red. Iwony Puchalskiej. Wydawnictwo Zielona Sowa. Kraków 2005

2 BÓBR płakać (ryczeć, szlochać itp.) jak bóbr bardzo, rozpaczliwie płakać BYK 1. działać na kogoś jak (czerwona) płachta na byka drażnić kogoś, prowokować, irytować 2. strzelać, strzelić byka pot. robić błąd, popełniać pomyłkę 3. wziąć byka za rogi zabrać się zdecydowanie do działania; zmierzyć się z niebezpieczeństwem 4. z byka spaść pot. być niezorientowanym w sytuacji, zachować się niemądrze, mówić niemądrze CIELĘ patrzeć jak cielę (wół) na malowane wrota pot. patrzeć bezmyślnie, tępo, w osłupieniu, zdumieniu DUDEK wystrychnąć kogoś na dudka oszukać kogoś, zadrwić z kogoś [dudek ptak odznaczający się barwnym upierzeniem i strojnym czubem] GĘŚ spływać po kimś jak woda po gęsi coś nie wywiera na kimś wrażenia, pozostawia kogoś obojętnym KIEŁBIE mieć kiełbie we łbie być niezrównoważonym, zachowywać się nierozważnie, lekkomyślnie [kiełb drobna rybka z rodziny karpiowatych] KOT 1. (tyle) co kot napłakał bardzo mało, znikoma ilość, prawie nic, niewiele, odrobina 2. (biegać, latać itp.) jak kot z pęcherzem chaotycznie, pośpiesznie, bez celu 3. kupować, kupić kota w worku decydować się na coś niepewnego, nie do końca znanego, niesprawdzonego 4. mieć, dostać kota pot. być szalonym, zwariować 5. mieć, dostać kota na punkcie kogoś, czegoś pot. mieć obsesję czegoś, bardzo się czymś przejąć; bardzo się czymś interesować, zajmować 6. odwracać, wykręcać kota ogonem pot. przeinaczać, przekręcać coś; przedstawiać coś fałszywie, opacznie KOTY drzeć z kimś koty żyć z kimś w niezgodzie, kłócić się, nie znosić się wzajemnie KOCI kocia muzyka pot. harmider, hałas, zgiełk

3 KOŃ 1. czarny koń ktoś, kto zaskakuje otoczenie, odnosząc niespodziewany sukces lub przyczyniając się do zasadniczej zmiany sytuacji 2. konia z rzędem temu, kto (coś zrobi) wyraz niewiary w możliwość rozwiązania jakiegoś problemu [rząd ozdobna uprząż końska] 3. koń by się uśmiał o bezsensownych, nieprzemyślanych i nieudanych przedsięwzięciach, pomysłach, czynach 4. koń trojański podstępne działanie na czyjąś szkodę; zakamuflowane niebezpieczeństwo 5. robić, zrobić kogoś w konia pot. nabierać, oszukiwać kogoś, wykorzystując jego łatwowierność lub brak wiedzy; bawić się czyimś kosztem 6. (móc) zjeść konia z kopytami być bardzo głodnym, mieć ogromny apetyt, móc zjeść bardzo dużo KONIE 1. można, móc z kimś konie kraść znać kogoś bardzo dobrze, świetnie się z kimś rozumieć, polegać na kimś, mieć do kogoś zaufanie 2. znać się jak łyse konie znać się bardzo dobrze, od dawna KOŃSKI 1. końska dawka bardzo duża, intensywna, silna dawka (najczęściej o leku) 2. mieć końskie siły być bardzo silnym, wytrzymałym, odpornym 3. mieć końskie zdrowie być zdrowym, krzepkim, odpornym na choroby i dolegliwości fizyczne KOZI zapędzić kogoś w kozi róg udowodnić swoją wyższość nad kimś, postawić kogoś w trudnym położeniu KOZIOŁ Kozioł ofiarny ktoś, kogo obarcza się całą winą i odpowiedzialnością za coś, czego nie zrobił lub za coś, w czym uczestniczył, ale jako jeden z wielu KRECI krecia robota podstępne, skryte działanie w celu osiągnięcia korzyści czyimś kosztem; działania sabotażowe KROKODYLE ronić, wylewać krokodyle łzy współczuć komuś nieszczerze, udawać współczucie KROWA 1. dojna krowa pot. źródło dużych, łatwych i ciągłych dochodów 2. święta krowa pot. ktoś nietykalny, traktowany ze specjalnymi względami KRUK biały kruk niezwykle rzadkie wydanie, często jedyny istniejący egzemplarz jakiegoś dzieła drukowanego (książki); unikat, coś niezwykłego, fenomen

4 KUKUŁCZE podrzucać, podrzucić komuś (coś jak) kukułcze jajo niepostrzeżenie obarczyć kogoś odpowiedzialnością za coś, jakimś niemiłym obowiązkiem, zostawić komuś jakąś trudną sprawę do rozwiązania KURA 1. coś trafia się (komuś) jak ślepej kurze ziarno ktoś zyskuje coś przypadkowo dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności, bez zasługi i bez wysiłku ze swojej strony 2. kura domowa kobieta zajmująca się wyłącznie prowadzeniem domu, nie posiadająca poza tym żadnych ambicji zawodowych 3. kura znosząca złote jajka coś przynoszącego duże zyski, źródło dochodu 4. pisać (bazgrać) jak kura pazurem pisać bardzo niestarannie i nieczytelnie 5. znać się na czymś jak kura na pieprzu nie znać się na czymś, być ignorantem w jakiejś dziedzinie, nie mieć o czymś pojęcia KURY chodzić spać z kurami kłaść się spać bardzo wcześnie LEW 1. jaskinia lwa miejsce niebezpieczne, centrum zagrożenia 2. lew salonowy światowiec, bywalec salonów, człowiek obyty towarzysko; uwodziciel LWI 1. pokazać lwi pazur ujawnić swój talent (zwłaszcza pisarski) 2. lwia część największa część LIS 1. farbowany lis ktoś udający kogoś, kim nie jest; oszust 2. szczwany lis ktoś sprytny, cwany, podstępny, fałszywy ŁABĘDZI łabędzi śpiew ostatnie dokonanie w jakiejś dziedzinie; w odniesieniu do twórczości literackiej: ostatni utwór pisarza lub utwór zamykający pewien nurt literacki MAŁPI dostać małpiego rozumu pot. zgłupieć, być oszołomionym; wpaść w szał, zachowywać się nieobliczalnie, niebezpiecznie dla otoczenia MOPS nudzić się jak mops bardzo się nudzić [mops rasa psa o pomarszczonej mordce, która może wyglądać na znudzoną] MÓL mól książkowy miłośnik książek, człowiek bardzo wiele czytający MUCHA 1. mucha nie siada coś doskonałego, bez zarzutu 2. (ktoś) muchy by nie skrzywdził o kimś bardzo dobrym, łagodnym, dobrodusznym

5 MUCHY mieć muchy w nosie mieć zły humor, nastrój MYSZ 1. biedny jak mysz kościelna bardzo biedny, ubogi 2. mysz się nie prześliźnie o miejscu pilnie strzeżonym, dokładnie pilnowanym, skąd się nie wyjdzie lub dokąd się nie wejdzie 3. pocić, spocić się jak (niczym) mysz (w połogu) / spocony (mokry) jak mysz pot. bardzo się spocić 4. siedzieć (cicho) jak mysz pod miotłą nie afiszować, nie wyróżniać się, starać się nie zwracać na siebie uwagi; nie przejawiać żadnej inicjatywy MYSZKA szara myszka zwykła kobieta, dziewczyna, przeciętna, nieśmiała NIEDŹWIEDŹ dzielić skórę na niedźwiedziu przedwcześnie robić plany NIEDŹWIEDZI niedźwiedzia przysługa niefortunna przysługa przynosząca szkodę OKOŃ stawać, stanąć okoniem sprzeciwić się czemuś, nie zgadzać się na coś, zaprotesować [okoń drapieżna ryba słodkowodna posiadająca ościste, ostre, twarde płetwy, które w momencie zagrożenia wypręża; jest przez to groźna dla pragnącego ją pożreć napastnika, który może się nią udławić] OWCA 1. czarna owca osoba odróżniająca się od reszty otoczenia negatywnymi cechami, złym postępowaniem, kompromitująca to otoczenie i potępiona przez nie 2. (chodzić, łazić itp.) jak błędna owca bezmyślnie, bezcelowo, chaotycznie OWCZY owczy pęd bezmyślne, bezkrytyczne naśladowanie innych, uleganie nastrojom grupy OWIECZKA zabłąkana owca (owieczka) grzesznik; ktoś, kto odstąpił od przyjętych zasad i reguł PIES 1. coś należy się komuś jak psu zupa ktoś ma do czegoś pełne prawo, ma coś zagwarantowane 2. (nawet) pies z kulawą nogą (nie zrobi czegoś) nikt PSY 1. wieszać na kimś psy mówić o kimś źle, znieważać, oczerniać kogoś 2. schodzić, zejść na psy stracić dawną świetność, renomę, podupaść, zbiednieć

6 PSI psi grosz, psie grosze, psie pieniądze mała suma pieniędzy PŁAZ 1. coś uchodzi, uszło komuś płazem ktoś nie ponosi kary za swoje złe czyny, kogoś omijają przykre konsekwencje jego działań 2. puszczać, puścić coś (komuś) płazem okazywać komuś pobłażliwość, wybaczyć komuś, nie karać czyichś przewinień, nie wyciągać konsekwencji z czyichś błędów PTAK niebieski ptak człowiek lekkomyślny, nieodpowiedzialny; człowiek niepracujący, żyjący cudzym kosztem PTASI 1. ptasi móżdżek ciasny, płytki, ograniczony umysł; ktoś o takim umyśle 2. brak, brakuje komuś (tylko) ptasiego mleka ktoś ma zaspokojone wszystkie potrzeby RAK spiec raka (raczka) zaczerwienić się RAKI pokazać komuś gdzie raki zimują dokuczyć komuś, odegrać się na kimś RARÓG patrzeć (na kogoś) jak na raroga - patrzeć na kogoś ze zdziwieniem, zaskoczeniem [raróg duży drapieżny ptak, w Polsce bardzo rzadki, chroniony] ROBAK zalewać, zalać robaka upijać się, żeby zapomnieć o kłopotach, niepowodzeniach, smutkach RYBA 1. czuć się (gdzieś ) jak ryba w wodzie czuć się bardzo dobrze, swobodnie 2. gruba ryba osoba wpływowa, na wysokim stanowisku, licząca się RYBY łowić ryby w mętnej wodzie czerpać korzyści z nieuczciwych źródeł, wykorzystując zamieszanie, niepewną sytuację SKOWRONEK cały w skowronkach ktoś radosny, zadowolony, w dobrym humorze SŁOŃ słoń komuś nadepnął na ucho ktoś nie ma poczucia rytmu, słuchu muzycznego SROKA 1. nie wypaść sroce spod ogona być kimś, kogo nie można lekceważyć 2. patrzeć jak sroka w gnat wpatrywać się w coś bezmyślnie

7 SROKI (chwytać, łapać) złapać dwie sroki za ogon robić więcej niż jedną rzecz naraz, chcieć załatwić kilka spraw jednocześnie STRUSI strusi żołądek żołądek, który może strawić wszystko ŚWINIA podkładać, podłożyć komuś świnię pot. podstępnie komuś szkodzić TRUSIA siedzieć jak trusia być spokojnym, cichym, grzecznym WĄŻ mieć węża w kieszeni być skąpym WIEPRZE (rzucać) perły przed wieprze ofiarować coś wartościowego komuś, kto na to nie zasługuje i nie potrafi tego docenić WILK 1. spoglądać patrzeć (na kogoś) wilkiem patrzeć nieufnie, ponuro, odnosić się do kogoś wrogo, nieufnie, nieżyczliwie 2. wilk w owczej skórze człowiek ukrywający swój zły charakter, złe zamiary pod pozorami dobroci, łagodności; obłudnik, człowiek dwulicowy, przewrotny WILCZY 1. wilczy apetyt ogromny, niepohamowany apetyt 2. wilczy bilet zakaz wstępu w jakieś miejsce, spowodowany złą opinią WÓŁ pasować, nadawać się (do czegoś) jak wół do karety nie pasować, nie nadawać się do czegoś WRÓBEL za stary wróbel (na takie plewy) o kimś doświadczonym, przezornym, przenikliwym, znającym życie, nie dającym się łatwo nabrać, oszukać WYDRA ni pies ni wydra pot. lekceważąco o kimś lub o czymś nieokreślonym, niewyraźnym ZAJĘCZY mieć zajęcze serce być kimś tchórzliwym, bojaźliwym ŻÓŁWI w żółwim tempie bardzo powoli