Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii

Transkrypt

1 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii Wydawałoby się, że na rejsy zimowe, nawet po Morzu Śródziemnym, nie da się namówić nikogo. A jednak w kalendarzu Pogorii bardzo często obok daty rejsu widnieje zapis brak wolnych miejsc. Fakt: Śródziemne to nie Bałtyk, sztormy śnieżne raczej na nim nie grożą, ale przecież co zima to zima. Tymczasem chętnych nie brakuje. Nie wiadomo, co ich bardziej przyciąga: Pogoria czy morze. Sami czasem nie wiedzą. Jest w nich pasja żeglowania i jest też przyjemność bycia załogą rejowego żaglowca. Gdy otworzyła się przede mną możliwość objęcia funkcji kapitana w kolejnych trzech zimowych rejsach Pogorii, ani chwili się nie zastanawiałem. Znałem już zimę na Śródziemnym i wiedziałem, czego się spodziewać. Paradoksalnie, w styczniu na Śródziemnym jeśli nie liczyć Zatoki Lwiej w jego zachodniej części, przy Marsylii często bywa bezwietrznie. A gdy już wieje, to mając prognozy pogody zbyt silne wiatry udaje się wymanewrować. Z taką nadzieją układaliśmy trasy i bez wysiłku udało się nam ani razu nie oberwać silnym wiatrem lub dużą falą. Samolot, którym leciałem, lądując na lotnisku Malpensa niedaleko Mediolanu przebijał się przez grubą warstwę chmur, które niestety sięgały ziemi. Nie było problemów z trafieniem na pas, bo lotnisko wyposażone jest w ILS CAT II, ale rozwiała się moja nadzieja na słońce. Spodziewałem się za to wiatru, ale gdy dojechałem do Genui, wiatru nie było. Temperatury rozczarowały oczekujących ciepła: nocą poniżej +10 C, a w dzień w granicach +15 C. Nazimniejsze okazało się Livorno: +2 C, więc pędziliśmy po słońce na Korsykę do Bonifacio lub na Sardynię do Olbi. Nie zawiodła nas Elba, zadziwiająco ciepła była również Nicea,

2 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 2 w której powiem od razu nie udało się nam spotkać Sławomira Mrożka. Za to Monte Carlo przyjęło nas deszczem i zamkniętą wypożyczalnią bolidów Formuły 1. Pogoria nie zabiera pasażerów. Jest żaglowcem szkolno-treningowym i rejsy traktowane są jako szkoleniowe. Przed wyjściem z portu każdy musi więc przejść przeszkolenie. Kapitan omawia procedury bezpieczeństwa z oficerami i załogą stałą, powtarza z nimi też znajomość obsługi barkentyny. Mimo, że oficerowie są przygotowani do pracy na mostku i pokładzie, przed każdym rejsem kapitan omawia i sprawdza wszystko związane ze służbą. Później oficerowie zapoznają nową załogę z żaglowcem i uczą, jak się po nim poruszać, by było bezpiecznie. Największą emocją dla wszystkich jest wspinaczka na reje i marlowanie żagli, ale poznanie i nauczenie się wszystkich lin też nie jest łatwe. Jest prawie niemożliwe, by to wszystko opanować w ciągu dwóch tygodni, tym ważniejsza jest więc rola asystentów oficerów, niezbędnych podczas manewrów żaglami. Rutyna wacht, czyli służba nawigacyjna, powinna się zacząć jeszcze w porcie. Żeglarze, podzieleni na Pogorii na cztery grupy zwane wachtami, przed wyjściem w morze muszą się dowiedzieć, co należy do ich obowiązków, zapoznać ze wszystkimi alarmami bezpieczeństwa (w języku pokładowym nazywa się to szkoleniem w zakresie alarmów ), wiedzieć gdzie są kamizelki i tratwy ratunkowe, sprzęt przeciwpożarowy i jak się tego wszystkiego używa. Muszą też poznać procedury działania w momencie niebezpieczeństwa. Gdy dotarłem z Mediolanu do Genui i znalazłem w porcie Pogorię, na takie właśnie szkolenie w zakresie trafiłem. Oficerowie już pracowali. I to było zapowiedzią dobrego rejsu.

3 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 3 Wachta, pełniąca służbę nawigacyjną pod dowództwem oficera wachtowego: nawiguje, czyli prowadzi nawigację, co godzinę zapisuje warunki panujące na morzu, kurs, prędkość, pozycję, niesione żagle, odnotowuje też dokładny czas postawienia czy zrzucenia żagli, załączenia czy odstawienia silnika; obserwuje radar w kabinie nawigacyjnej: każdy punkt pojawiający się na ekranie porównuje z monitorem wyświetlającym statki na podstawie danych AIS, identyfikuje ten punkt i melduje obserwacje oficerowi, który swoją służbę pełni głównie na mostku; prowadzi obserwację wzrokową, gdyż niezależnie od radaru zawsze dwie osoby pełnią funkcję oka : stojąc na dziobie Pogorii obserwują horyzont i przez intercom meldują swoje obserwacje na mostek; steruje żaglowcem: mając do pomocy żyrokompas, wiatromierz, wskaźnik wychylenia steru, horyzont i ciała niebieskie ma zadanie utrzymać podany przez oficera kurs; obserwuje żyrokompas i gdy kurs jest gwałtownie zmieniany, melduje o tym oficerowi, co w gwarze pokładowej zwane jest donosem na sternika, ale animozji na tym tle nie ma, bo wszyscy po kolei sterują i obserwują; manewruje żaglowcem: stawia i zrzuca żagle, wykonuje zwroty, wchodzi na reje, aby zwinąć lub przygotować do postawienia żagle rejowe. Pracy jest więc sporo. Wszystkim kieruje oficer, a pomaga mu asystent. Obserwowałem z uwagą wachty nocne, bo nocami załogi robią najwięcej błędów. Z zadowoleniem stwierdzałem,

4 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 4 że praca na mostku wre, na oku nikt nie śpi, a żeglarze starają się wykorzystać niepowtarzalną szansę i do maksimum skorzystać z wiedzy swych oficerów. Podczas jednej z takich nocnych inspekcji znalazłem się na pokładzie rufowym. Wachta pracowała, a w nawigacyjnej kłębił się żądny żeglarskiej wiedzy tłum. Oficer, zgodnie z regulaminem, był na mostku i kontrolował sytuację. Sterujcie na Krzyż Południa rzuciłem do świeżych żeglarzy. Oczywiście, kapitanie z powagą potwierdził jeden z pełniących wachtę i tak poinstruował sternika. Parę godzin później, gdy mijałem się z nim na pokładzie, poprosił, abyśmy wspólnie o tym Krzyżu Południa zapomnieli, co niniejszym, kończąc to zdanie, czynię. Po kilku wachtach wszystko dla szkolonych żeglarzy nabiera kształtu i często przeradza się w głębsze zainteresowanie. Po rejsie wielu z nich szkoli się dalej, pływa na innych jednostkach, zdobywa kolejne stopnie i uprawnienia żeglarskie, i często wraca na Pogorię obejmując funkcje oficerskie. Wielu Pogoriowych oficerów tak właśnie trafiło na mostek. Życie pozawachtowe zależy od samych żeglarzy. Na morzu intensywna praca często usypia kubryki żaglowca. No ale są też i porty, a w nich Brudne Wacki czyli portowe knajpy. Skąd ta nazwa? Nie wiem. Ilekroć w mesie oficerskiej czy na pokładzie spotykam Jarosława Malejewskiego, zawsze zapominam go o to zapytać. Kiedyś wytropiliśmy Brudnego Wacka w Trapani na Sycylii. Zatrzymał nas wybuch wulkanu, uziemiający samoloty, którymi mieliśmy odlecieć. Gina właścicielka dopasowała do nas godziny urzędowania i zapewniła przyjazne ceny. Wiedziała, co robi: w jej lokalu do załogi Pogorii dołączyło mnóstwo innych, bo trwały akurat Tall Ships Races regaty największych żaglowców świata i wielu żeglarzy przez ten wulkan utknęło. My odsiedzieliśmy swoje u Giny w Trapani, piliśmy wino przy jednym stole temat nazwy knajpek takich jak ta, w której stał stół, jakoś nam uleciał. Później popłynęliśmy do Fumicino, gdzie wymieniono załogę autobusem, ale nawet wtedy nie zdążyłem zapytać o kwestię zasadniczą: dlaczego Brudne Wacki? Takie pominięcia, mniejsza z tym przypadkowe czy celowe, zdarzają mi się jednak tylko na gruncie towarzyskim.

5 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 5 Na Elbie, zaraz po manewrach cumowania w Portoferraio, zostałem poinformowany, że La Guardia Costiera, czyli włoska straż wybrzeża zaprasza mnie do swojej siedziby. Spodziewałem się kurtuazyjnego powitania, z jakim często spotykają się żaglowce szkolne, zwłaszcza dlatego, że Pogoria odwiedza Elbę często, a jej załogi ożywiają senny porcik również w martwych sezonach turystycznych. Poprosiłem więc mego zastępcę, Mariusza Skrzypczaka, aby udał się ze mną na to spotkanie jako asysta. W ładnym i całkiem sporym budynku przywitał nas oficer, chyba wysokiej rangi, bo cały błyszczał od dystynkcji. Czy pan wie, kapitanie, czemu pana tutaj zaprosiłem? zaczął po angielsku. Odpowiedziałem, kurtuazyjnie, że nie mam pojęcia. Wpłynął pan, kapitanie, do portu taakim dużym statkiem tu oficer rozłożył ręce, jak wędkarz chwalący się połowem. Skłoniłem lekko głowę w podziękowaniu, że nasze manewry w dość ciasnym porcie wywarły odpowiednie wrażenie, bo sam byłem z nich zadowolony. Oficer też skinął głową, ale na tym samym oddechu kontynuował: bez uprzedniego zgłoszenia się. Tu nabrał powietrza i rzucił: W związku z czym nakładam na pana mandat w wysokości dwóch tysięcy euro. Czterech innych funkcjonariuszy obecnych w pokoju wbiło we mnie wzrok. Zapanowała cisza. Przed wejściem do portu dopełniłem... Udało mi się powiedzieć tylko tyle. Oficer mi przerwał i porzucając dotychczasowy styl urzędowo-podniosły przeszedł na gestykulację i potok słów, z których dawało sie wyłowić, że on się nie myli, a my ignorujemy procedury. Reszty nie rozumiałem, bo jego angielszczyzna stawała się odwrotnie proporcjonalna do stopnia zdenerwowania. Proszę to powtórzyć po angielsku udało mi się wtrącić. Oficer spojrzał na listę załogi i wypatrzył włoskie nazwiska. Proszę ich tutaj przyprowadzić zarządził. Odmawiam.

6 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 6 Odpowiedź go zamurowała, więc skorzystałem z okazji: Dopełniłem wszelkich procedur związanych z wejściem do portu. Zgodnie z instrukcją zgłaszałem wejście przez radio przed główkami portu. A włoskich, ani żadnych innych studentów nie będę tutaj wzywał, bo to nie są sprawy załogi. Nie miałem pojęcia, czy włoska straż wybrzeża rejestruje rozmowy prowadzone przez VHF, ale wiedząc, że robią tak Amerykanie, postanowiłem zaryzykować. Proszę sprawdzić nagrania rozmów przez VHF z ostatniej godziny. Tam znajdzie pan odpowiedź. Sprawdzimy! Oficer podniósł słuchawkę telefonu. Długo rozmawiał po włosku, więc nic nie rozumiałem. Długo czekał, a potem odłożył słuchawkę i powiedział: I am sorry, captain. Wróciliśmy z Mariuszem na Pogorię. Pod pokładem warczał odkurzacz. Wachta kambuzowa była właśnie w trakcie przedpołudniowego sprzątania. Wachta kuchenna czyli kambuzowa to osobny rozdział rejsów. Służba w kambuzie wypada co cztery dni. Żeglarze z kolejnych wacht stają się pomocnikami kucharza, sprzątają kubryki i korytarze, odkurzają, zmywają naczynia, podają do stołu. Wielu z tych, którzy na pokładzie Pogorii są pierwszy raz, takich obowiązków się nie spodziewa i są one dla nich dużym zaskoczeniem. Ale to właśnie podczas wacht kambuzowych ludzie poznają się najlepiej. Kambuz to nie tylko praca zespołowa, o której regulaminy mówią, że jest ważnym elementem wpisanym w szkolenie morskie na żaglowcu. To praca, która podlega natychmiastowej i najczęściej bezlitosnej ocenie ze strony głodnej i zniecierpliwonej reszty załogi, zbierającej się w mesach na posiłki. Krytyka często piecze,

7 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 7 ale pociesza świadomość, że dosłownie za parę godzin, oceniający sami staną się celem zgryźliwych uwag, bo grafik wacht wrzuci do kambuza każdego. Dziś żaglowce służą głównie młodzieży. Właśnie z myślą o szkoleniu młodych ludzi na morzu powstała organizacja STI (Sail Training International). Jednym z warunków dopuszczenia żaglowca do wspomnianych Tall Ships Races jest na przykład wymóg, by co najmniej 50% załogi było w wieku lat. Starsi też mają szanse: w regatach wielkich żaglowców mają do dyspozycji miejsca w drugiej połowie załogi, a organizatorzy rejsów treningowych nie stawiają przesadnych restrykcji wiekowych. Czego można się nauczyć na żaglowcu, co zaobserwować, by później wykorzystać to w życiu lądowym? Takich rzeczy jest mnóstwo: odpowiedzialność, umiejętność szybkiego nawiązywania znajomości, szybkość reakcji. O pracy zespołowej już wspominałem i sądzę że to właśnie jest czynnikiem najważniejszym. Żeglarze schodzą z pokładu ze świadomością, że aby sprawnie funkcjonować potrzebujemy innych. Żaglowiec to skomplikowany system lin, masztów i żagli, który potrzebuje zgranej grupy ludzi, by ożyć. Załoga uczy się więc na pokładzie działania w tym systemie i szybko odkrywa, że każdy

8 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 8 zależy tu od innych, bo jednostka niewiele może zdziałać sama. Aby rejs zakończył się pomyślnie, współpracować ze sobą muszą wszystkie elementy tego sytemu. Każdy uczestnik rejsu musi wnieść swój udział, wszyscy oczekują od wszystkich efektywności, otwartości, punktualności, obowiązkowości, pracowitości. Wydać się może, że piszę banały, że to przecież oczywiste. Zgoda w teorii tak jest. Praktyka jednak, zwłaszcza z punktu widzenia kapitana, czasem odbiega od tego diametralnie. Postronnym trudno może uwierzyć, ale bywa i tak, że te cechy trzeba na niektórych załogantach wymuszać, co o ile kapitan nie ma w sobie inklinacji sadystycznych nie jest działaniem najprzyjemniejszym. Pociechą może być fakt, że nawet najbardziej oporni w którymś momencie zaskakują, ujawniając takie zasoby cech pozytywnych, o jakie nigdy samych siebie nawet nie podejrzewali. Dawno już, na szczęście, minęły te czasy, kiedy kapitan wychodząc rano na pokład wyrzekał, że baby ma za oficerów, bo nie dostrzega na kańczugu śladów świeżej krwi. Kańczugi zwane pieszczotliwie kotami o dziewięciu ogonach, lub krócej, już całkiem niewinnie: kotami można spotkać tylko w muzeach poświęconych dawnej flocie. Kobiety nie muszą już niczego udowadniać, a na mostku są często bardziej wymagające niż mężczyźni (sam widziałem!). Współczesnemu kapitanowi pozostaje jednak łącznik z czasami, gdy statki były z drewna a marynarze ze stali proza Josepha Conrada.

9 Krzysztof Grubecki Pogoria: trzy zimowe rejsy w śródziemnomorskiej scenerii 9 Krążyłem więc po Środziemnym z różnymi załogami (i Conradem na półce) i obserwowałem, jak szybko, z obcych sobie jeszcze parę dni wcześniej ludzi, tworzą się zgrane grupy. Jak rozwija się między nimi i umacnia sieć wzajemnych zależności, opartych na wspólnym celu, nagradzanych wspólną radością z dobrze wypełnionego obowiązku i pięknem żeglugi jako takiej. Na pewno przyda im się to w życiu. Kto tego nie zaznał niech żałuje. Krzysztof Grubecki Pogoria, trzy rejsy po Morzu Śródziemnym 1 stycznia 5 lutego 2011 Zdjęcia: Aleksandra Dudzik Katarzyna Słowik