Rośliny inwazyjne na przestrzeni dziejów. Józef Mitka Uniwersytet Jagielloński Ogród Botaniczny

HTML
DOWNLOAD

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rośliny inwazyjne na przestrzeni dziejów. Józef Mitka Uniwersytet Jagielloński Ogród Botaniczny"

Arkadiusz Karpiński
8 lat temu
Przeglądów:

1 Rośliny inwazyjne na przestrzeni dziejów Józef Mitka Uniwersytet Jagielloński Ogród Botaniczny

2 Synantropizacja szaty roślinnej Całość przemian w szacie roślinnej Ziemi zachodzących w wyniku działalności ludzkiej (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) Cechami procesu synantropizacji jest wypieranie elementów swojskich przez elementy obce, kosmopolityczne (Faliński 1966) oraz wulgaryzacja i trywializacja szaty roślinnej (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002)

3 Rodzime gatunki synantropijne Apofity Człowiek od zarania dziejów zmieniał środowisko swojego bytowania W ten sposób niektóre rośliny (a także zwierzęta), o cechach specyficznych, zaczęły towarzyszyć człowiekowi Ta pierwsza grupa antropofitów pochodziła z flor lokalnych, czyli apofitów

4 Apofity Uczep trójlistkowy Bidens tripartita Rdest ostrogorzki Polygonum hydropiper Podbiał pospolity Tussilago farfara Rzeżusznik piaskowycardaminopsis arenosa Piaskowiec macierzankowy Arenaria serpyllifolia Pszeniec różowy Melampyrum arvense Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica

5 Antropofity Są to: Gatunki synantropijne obcego pochodzenia

7 Ujęcie historyczne urbanizacja uprzemysłowienie rolnictwo pasterstwo łowiectwo/zbieractwo zbieractwo/łowiectwo pierwotna przyroda

8 Czwartorzęd era zlodowaceń Zlodowacenie Günz (Sanu; tys. lat) interglacjał przasnyski; tys. lat BC Zlodowacenie Mindel (krakowskie, południowopolskie); tys. lat BC interglacjał mazowiecki; tys. lat BC Zlodowacenie Riss (środkowopolskie); tys. lat BC interglacjał eemski; tys. lat BC Zlodowacenie Würm (północnopolskie), tys. lat BC obecny interglacjał?; 10 tys. BC -? lat

9 Internet

10 Internet

11 Pierwsza inwazja biologiczna związana z klimatem peryglacjalnym i formacją roślinną zwaną zimnym stepem, sięgała od Europy po Azję Internet

12 Paleolit środkowy

13 Pierwsza inwazja biologiczna Jej prawdopodobnymi reliktami we współczesnej florze są rośliny muraw kserotermicznych o zasięgu eurosyberyjskim

14 Rośliny eurosyberyjskie Zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris Bylica polna Artemisia campestris Kostrzewa walezyjska Festuca valesiaca Poziomka twardawa Fragaria viridis Storczyk kukawka Orchis militaris Starzec polny Senecio integrifolius Rutewka mniejsza Thalictrum minus Kotańska i wsp. 2000

15 Pierwotna przyroda Naturalne układy przyrodnicze Wpływ człowieka na przyrodę praktycznie niezauważalny Gospodarka zbieracka i łowiecka

16 Pierwotna przyroda PALEOLIT starszy (od początku kultury ludzkiej do 300/250 tys. lat temu środkowy 300/250 tys. 40 tys. lat temu górny (40 tys. 10 tys. BC)

17 Kultura mustierska związana z neandertalczykiem Paleolit środkowy Zwoleń Piekary k. Krakowa Jaskinia Ciemna w Ojcowie

18 Paleolit górny - mezolit (40 tys. 5,5 tys. lat BC) Epoka ludów zbierackich i łowieckich

19 Paleolit górny Kultura człowieka Homo sapiens kultura oryniacka Kompleks grawecki (łowcy mamutów) Dolni Vestonice, Morawy, 27 tys. 23 tys. lat temu

20 Ustąpienie lodowca Mezolit (10 tys. 5,5 tys. BC); okres kontynuacji (od początku holocenu) gospodarki zbieracko-łowieckiej kultura magdaleńska i epigrawecka

22 Drugi etap inwazji roślinnych Archeofity Związany z rozwojem rolnictwa i hodowli, czyli okresem NEOLITU Na naszych ziemiach pojawiły się rośliny obcego pochodzenia ARCHEOFITY Przyczyną ich pojawienia było zanieczyszczenie materiału siewnego nasionami chwastów upraw zbożowych

23 ARCHEOFITY Dawni przybysze roślinni, sprzed 1500 r. Na ziemiach Polski pojawiają ok. 7 tys. lat temu. Wiedza na ich temat pochodzi przede wszystkim z badań archeobotanicznych

24 Archeofity Zdecydowana większość, bo aż 70% spośród 140 gatunków naszych archeofitów, jest pochodzenia śródziemnomorskiego lub iranoturańskiego A. Zając 1988

25 Żródło: Walanus 2005

26 Żródło: Nalepka 1994 Boreał dalsze ocieplenie Preboreał - ocieplenie Młodszy Dryas - ochłodzenie Allerod - ocieplenie Starszy Dryas - ochłodzenie Bolling - ocieplenie klimatu Klimat subarktyczny

27 Okres postpleniglacjalny

28 Centra powstania gospodarki neolitycznej

29 Bliski Wschód kolebka zbóż Żyto zwyczajne Pszenica płaskurka Pszenica samopsza Pszenica naga Jęczmień dwurzędowy Jęczmień zwyczajny Groch zwyczajny Ciecierzyca pospolita Wyka soczewicowata Soczewica jadalna Len zwyczajny

30 Wczesny neolit 5000 BC 6000 BC 6000 BC 6500 BC 7000 BC 8000 BC

31 Przełom związany z wprowadzeniem rolnictwa Neolit okres gospodarki rolniczohodowlanej od 5,5 tys. lat BC kultura pucharów lejkowatych

32 Wprowadzenie rolnictwa ok. 5,5 tys. lat BC Spowodowało ogromną zmianę w krajobrazie dotychczas leśnym Wprowadziło nowe gatunki roślin synantropijnych, w tym chwasty upraw polnych i okopowych Wprowadziło grupę roślin siedlisk otwartych, np. rośliny muraw kserotermicznych

34 Tarnowiec k. łużycka (wiek brązu) k. ceramiki sznurowej k. pucharów lejkowatych k. ceramiki wstęgowej rytej Harmata 1995 okres rzymski

35 Kultura ceramiki wstęgowej rytej

36 Kultura pucharów lejkowatych

37 Kultura ceramiki sznurowej Epoka brązu: BC Kultura: trzciniecka, łużycka, mierzanowicka (w tym pleszowska) Kultura minojska i mykeńska Stanowiska: Złota k. Sandomierza, Rzucew k. Pucka, Miernów, Kolosy (woj. Świętokrzyskie, Lipie (woj. Podkarpackie) i in.

38 Kultura ceramiki sznurowej (5,200/4,900 4,300/3,800 BC)

39 Karpacka Troja

40 Karpacka Troja Na początku brązu zbudowano tu osadę warowną zamieszkałą przez ludność grupy pleszewskiej kultury mierzanowickiej ( BC)

41 Karpacka Troja W latach BC pojawiła się zakarpacka ludność kultury Otamani- Fuzesabony o wysokim poziomie cywilizacyjnym (kręgu kultur naddunajskich z wpływami egejskoanatolijskimi) Po jej zniknięciu po upływie ok. 2 tys. lat zbudowano tu wczesnośredniowieczny gród, który istniał od r.

42 Karpacka Troja

46 Neolit Archeofity Dawni przybysze (archeofity) kąkol polny Agrostemma githago, gorczyca polna Sinapis arvensis Nawrot polny Lithospermum arvense

47 Archeofity - okres rzymski Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli

48 Podział fitogeograficzny Europy lasy iglaste lasy liściaste obszary stepowe obszar śródziemnomorski

49 len złocisty Linum flavum len włochaty Linum hirsutum ostnica Jana Stipa Joannis dziewięćsił popłocholistny Carlina onopordifolia Gatunki murawowe

50 Gatunki murawowe Niektóre z nich pochodzą z kolebki rolnictwa (obszaru irano-turańskiego) np.: - traganek długokwiatowy Astragalus onobrychis - ostrołódka kosmata Oxytropis pilosa - stulisz miotłowy Sisymbrium polymorphum

51 Murawy kserotermiczne

52 Gatunki murawowe Sisymbrium polymorphum Astragalus onobrychis Oxytropis pilosa

53 Uprawy i ich chwasty

54 Wynik pracy wielu pokoleń Fot. M. Szewczyk

55 Ginący element krajobrazu rolniczego Fot. M. Szewczyk

56 Chwasty polne Camelina microcarpa Conringia orientalis Consolida regalis

57 Zmiany krajobrazu okolic Krakowa - stanowisko Bronocice bc bc

58 Bronocice - fazy rozwojowe Rolnictwo dolinne ( kopieniacze ) Rolnictwo wypaleniskowe pasterstwo rolnictwa

59 Bronocice Borealny brak śladów człowieka Atlantycki ( bc) wzrost aktywności gospodarczej człowieka Epiatlantycki ( bc) kryzys produkcji roślinnej Subborealny (2300 bc) głęboki kryzys gospodarki rolniczej, rozwój (pół)wędrownego pasterstwa

60 Trzeci etap inwazji roślinnych KENOFITY Nowi przybysze synantropijni Wędrówki roślin związane z wielkimi odkryciami geograficznymi, przede wszystkim odkryciem Ameryki (1492 r.)

61 Wymiana składników flor Nowego i Starego Świata Z Ameryki do Europy przeniesiono m.in. uprawę ziemniaków, kukurydzy, pomidorów, tytoniu i słonecznika Ze Starego Świata do Ameryki m.in. uprawę pszenicy, żyta, owsa, jęczmienia i buraków

62 Wymiana składników flor Nowego i Starego Świata Wiele roślin amerykańskich zdziczało w nowej ojczyźnie, w tym drzewa: robinia Robinia pseudakacja, dąb czerwony Quercus rubra, klon jesionolistny Acer negundo oraz rośliny ozdobne, jak amerykańskie gatunki astrów (Aster), nawłoci (Solidago), rudbekii (Rubeckia)

63 Wymiana składników flor Nowego i Starego Świata W Ameryce Północnej zadomowiły się z drzew np. europejskie olsze (Alnus glutinosa), dęby (Quercus robur), wierzby (Salix alba, S. fragilis), a z roślin uprawianych jako ozdobne np. bluszcz (Hedera helix), mydlnica (Saponaria officinalis), dzwonek jednostronny (Campanula rapunculoides)

64 Rośliny inwazyjne w Ojcowskim Parku Narodowym Aesculus hippocastanum Echinocystis lobata Impatiens glandulifera I. parviflora Parthenocissus inserta Reynoutria japonica Solidago canadensis S. gigantea Syringa vulgaris

65 Źródła informacji Kornaś J., Medwecka-Kornaś A Geografia roślin. Wyd. nowe. PWN, Warszawa. Kornaś J Pięć wieków wymiany flor synantropijnych między Starym i Nowym Światem. Wiad. Botaniczne 40(1): Kozłowski J. (red.) Encyklopedia historyczna świata. T. 1. Prehistoria. Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków. Kruk J., Milisauskas S Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archelogiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Inst. Archeologii PAN, Kraków. Sołtys-Lelek A., Barabasz-Krasny B Ekspansja wybranych gatunków obcego pochodzenia we florze i szacie roślinnej Ojcowskiego Parku Narodowego (południowa Polska). Prądnik, Pr. Muz. im. W. Szafera 20: prawione.pdf Internet

Podobne dokumenty

Udomowienie roślin. Dr Joanna Piątkowska-Małecka

Udomowienie roślin. Dr Joanna Piątkowska-Małecka Udomowienie roślin Dr Joanna Piątkowska-Małecka Wpływ człowieka na szatę roślinnąsynantropizacja proces przekształcania szaty roślinnej pod wpływem działalności człowieka, objawiający się jako kolejne