OTWARTE OPROGRAMOWANIE I OTWARTE DANE W GEOMATYCE OPEN SOFTWARE AND OPEN DATA IN GEOMATICS. Wprowadzenie

Transkrypt

1 POLSKIE Otwarte TOWARZYSTWO oprograowanie i otwarte INFORMACJI dane w geoatyce PRZESTRZENNEJ ROCZNIKI GEOMATYKI 2007 TOM V ZESZYT 2 11 OTWARTE OPROGRAMOWANIE I OTWARTE DANE W GEOMATYCE OPEN SOFTWARE AND OPEN DATA IN GEOMATICS Janusz Michalak Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego S³owa kluczowe: otwarte oprograowanie geoprzestrzenne, wolne oprograowanie geoprzestrzenne, otwarte geodane, wolne geodane Keywords: open geospatial software, free geospatial software, open geodata, free geodata Wprowadzenie Od saych pocz¹tków gdy inforatyka stawia³a pierwsze kroki czêœæ oprograowania i danych by³a bezp³atna i dostêpna dla wszystkich, a inna czêœæ podlega³a prawo koercji lub stanowi³a tajenicê w³aœcicieli. W obu przypadkach otywy by³y czêsto bardzo ró ne. W iarê up³ywu lat podzia³ ten nasila³ siê i obok oprograowania koercyjnego ukszta³towa³y siê dwie znacz¹ce i ró ni¹ce siê kategorie: oprograowanie za daro (freeware) i oprograowanie publiczne (public doain). Autorai prograów pierwszej kategorii byli i s¹ nadal najczêœciej aatorzy-woluntariusze, czêsto o wysokich kwalifikacjach, lecz na ogó³ dzia³aj¹cy pojedynczo, nie ³¹cz¹c siê w zespo³y. Druga kategoria oprograowania to najczêœciej wyniki prac finansowanych z bud etów ró nych pañstw, czyli z podatków p³aconych przez obywateli tych pañstw i zgodnie z czêsto stosowan¹ zasad¹, e w takich przypadkach jest to w³asnoœæ spo³eczna, ka dy obywatel tego kraju (i nie tylko tego) a prawo korzystaæ z wyników tych prac. Niestety zasada ta w wielu pañstwach, w ty tak e w Polsce, nie jest w praktyce stosowana. W takich przypadkach w Polsce, gdy przedsiêwziêcie jest finansowane z bud etu, w³aœciciele wyników jest Skarb Pañstwa i prawa obywateli w ty zakresie s¹ znacznie ograniczone udostêpnianie oprograowania i danych jest obwarowane wieloa warunkai i czêsto pobierane s¹ stosunkowo wysokie op³aty. W ostatnich latach, gdy sprawy systeów inforatycznych i danych nabra³y du ej wagi, podzia³ na oprograowanie otwarte i zakniête sta³ siê przediote dyskusji, poleik, a tak e ostrej rywalizacji poiêdzy firai koercyjnyi i oœrodkai rozwijaj¹cyi oprograowanie otwarte. Takie zjawisko o na obserwowaæ nie tylko w obszarze inforatyki. Podobny proble wyst¹pi³ niedawno w genetyce, gdzie koercyjne oœrodki badawcze bogatych koncernów tworz¹ce korporacjê Celera Genoics usi³owa³y odczytaæ i zarejestrowaæ geno cz³owieka z zaiare nie udostêpniania wyników lub ich opatentowania. Stwo-

2 12 Janusz Michalak rzy³o to niebezpieczn¹ w aspekcie etyczny sytuacjê i w konsekwencji zobilizowa³o badawcze œrodowiska niekoercyjne, g³ównie akadeickie, do podjêcia rywalizacji z zaiare pe³nego udostêpnienia wyników i na szczêœcie dzia³ania te zakoñczy³y siê sukcese. Obecnie na œwiecie i tak e w Polsce istnieje silny ruch spo³eczny na rzecz otwartego lub wolnego oprograowania i otwartych lub wolnych danych. W rezultacie tego, w wielu obszarach inforatyki firy koercyjne sprzedaj¹ce oprograowanie ponosz¹ pora ki i w konsekwencji ustêpuj¹ pola projekto otwarty. Zjawiska te dotycz¹ tak e w znaczny stopniu obszaru geoinforacji. Powstaj¹ pytania, czy jest to zjawisko pozytywne? i czy otwarte oprograowanie jest lepsze od zakniêtego? Artyku³ przedstawia wyniki porównañ przeawiaj¹ce za odpowiedzi¹ twierdz¹c¹. Podstawowe pojêcia Przyiotniki: otwarte (open) i wolne (free) w przypadku oprograowania i danych odnosz¹ siê do kategorii spe³niaj¹cych œciœle okreœlone warunki w zakresie dostêpnoœci i praw autorskich. Poiêdzy tyi dwoa grupai jest wyraÿna ró nica, jednak z punktu widzenie przeciêtnego u ytkownika ró nica jest na tyle subtelna, e o na ja tu poin¹æ, szczególnie gdy oprograowanie i dane tego typu porównuje siê z odpowiadaj¹cyi i produktai koercyjnyi lub o ograniczony dostêpie. Oprograowanie i dane nale ¹ce do tej ostatniej kategorii okreœlane jest czêsto przyiotnikai zakniête lub niewolne ( closed or enslaved ) jako przeciwieñstwo otwartego i wolnego. Dla uporz¹dkowania tych zagadnieñ trzeba tu przytoczyæ kilka definicji: Otwarte oprograowanie (open software) oprograowanie niekoercyjne najczêœciej z dostêpny kode Ÿród³owy, które powstaje w œrodowiskach wspó³pracuj¹cych tak e z firai koercyjnyi (Wikipedia, 2006). Wolne oprograowanie (free software) bardziej rygorystyczna kategoria oprograowania niekoercyjnego, spo³eczny ruch wolnego oprograowania nie wspó³pracuje z firai koercyjnyi. W praktyce jednak, je eli licencja jakiegoœ oprograowania spe³nia wyagania otwartego oprograowania to spe³nia tak e wyagania wolnego oprograowania i na odwrót (Wikipedia, 2007a). Z tych wzglêdów w rozpatrywany tu aspekcie ró nice poiêdzy tyi dwoa kategoriai o na poin¹æ i dalej bêdzie u ywany tylko jeden przyiotnik otwarte. Otwarte (lub wolne) geodane (open or free geodata) Pojêcia: otwarte lub wolne geodane jak równie otwarte lub wolne dane nie s¹ w Polsce stosowane i o na siê tu odwo³aæ jedynie do terinów i definicji w jêzyku angielski. Anglojêzyczna Wikipedia podaje definicjê pojêcia open data jako filozofiê i praktykê wyagaj¹c¹, aby okreœlone dane by³y swobodnie dostêpne dla ka dego, bez ograniczeñ wynikaj¹cych z praw autorskich, patentów lub innych echanizów kontroli (Wikipedia, 2007b). Dawniej koncepcja ta dotyczy³a g³ównie danych pochodz¹cych z badañ naukowych lub wykorzystywanych w tych badaniach. Obecnie zakres danych jest widziany znacznie szerzej obywatel a prawo dostêpu do wszystkich danych, które go dotycz¹ lub dotycz¹ otoczenia w który yje, na przyk³ad do danych o stanie œrodowiska naturalnego w iejscu, gdzie ieszka lub pracuje. Warto tu zwróciæ uwagê, e w wiêkszoœci przypadków okreœlenia otwarte dane i wolne dane dotycz¹ da-

3 Otwarte oprograowanie i otwarte dane w geoatyce 13 nych o naszy otoczeniu i s¹ to dane geoprzestrzenne. W rezultacie geodane zajuj¹ zdecydowanie pierwsze iejsce wœród ró nych kategorii danych, które uwa a siê, e powinny byæ otwarte. Dotyczy to zarówno wielkiej iloœci tych danych i ich ró norodnoœci teatycznej, jak i liczby ró nych inicjatyw na rzecz ich otwarcia. Zakniête lub niewolne oprograowanie lub geodane ( closed or enslaved software or geodata) Pojêcia te odnosz¹ siê do oprograowania i geodanych, które nie spe³niaj¹ wyogów okreœlonych przez ruchy spo³eczne na rzecz prograów i danych okreœlanych przyiotnikai wolne i otwarte. W przypadku oprograowania s¹ to najczêœciej produkty koercyjne, a w przypadku danych og¹ to byæ pewne zasoby bêd¹ce w dyspozycji instytucji rz¹dowych lub adinistracji regionalnej lub lokalnej. Porównanie poiêdzy otwartoœci¹ a zakniêtoœci¹ Przedstawiony powy ej podzia³ dotyczy wielu aspektów oprograowania i danych. Aspekty te o na pogrupowaæ nastêpuj¹co: Czy oprograowanie lub dane s¹ dostêpne, czy s¹ niedostêpne? Czêsto spotykay siê z nadu ywanie klauzuli poufnoœci lub tajnoœci, gdy w rzeczywistoœci nie a to uzasadnienia. Równie czêsto spotykay siê z fakte, e coœ jest zakniête fizycznie, na przyk³ad w szafie na klucz, a by nie ieæ k³opotu zwi¹zanego z udostêpnianie na wszelki wypadek, lepiej jest, jak jest zakniête. Inn¹ przyczyn¹ niedostêpnoœci oprograowani i danych s¹ wzglêdy koercyjno-konkurencyjne. Czy oprograowanie lub dane s¹ dostêpne za op³at¹, czy bezp³atnie? Ten aspekt jest z³o ony: za jaka cenê i dla kogo? Czy jest to cena koercyjna, czy jedynie zwrot kosztów udostêpniania? Op³ata o e dotyczyæ tak e tylko wartoœci dodanej, na przyk³ad transforacji danych na inny uk³ad odniesienia. Bardzo istotny eleente jest w ty przypadku, pochodzenie funduszy z jakich by³o sfinansowane opracowanie oprograowania lub pozyskanie geodanych czy s¹ to œrodki bud etowe, a wiêc podatki p³acone przez spo³eczeñstwo, czy na przyk³ad koercyjne fundusze kapita³owe. Inny istotny eleente s¹ cele, dla jakich udostêpnia siê oprograowanie lub dane czy s¹ udostêpniane dla zastosowañ koercyjnych, czy dla potrzeb adinistracji pañstwowej, dla badañ naukowych lub celów edukacyjnych. Otwartoœæ organizacyjna i technologiczna Otwartoœæ danych nie jest nieuchronn¹ konsekwencj¹ otwartoœci oprograowania. Stosowanie otwartego oprograowania nie oznacza, e przetwarzane ni dane s¹ równie w jakiœ sposób otwarte. Nawet je eli stosuje siê ta otwarty algoryt kodowania to nie o na tych danych odczytaæ nie znaj¹c klucza jaki zosta³y zaszyfrowane. Ze zrozuia³ych wzglêdów nie wszystkie dane og¹ byæ otwarte w sensie podany wczeœniej dotyczy to w szczególnoœci geodanych bêd¹cych w posiadaniu instytucji adinistracji. Dla uporz¹dkowania tego probleu i opracowania logicznej koncepcji rozwi¹zañ technologicznych powo- ³ana zosta³a w Stanach Zjednoczonych organizacja o nazwie Open Data Consortiu (ODC, 2003). Zaproponowana ta wstêpna koncepcja kategoryzuje dane geoprzestrzenne wed³ug o liwych sposobów udostêpniania: 1. wy³¹cznie do u ytku wewnêtrznego, 2. w forie obrazów rastrowych za poœrednictwe WWW,

4 14 Janusz Michalak 3. nieograniczona dystrybucja do innych instytucji, 4. nieograniczona dystrybucja do innych instytucji poprzez Internet. Równie u ytkownicy danych geoprzestrzennych s¹ w tej koncepcji pogrupowani na piêæ kategorii: A. s³u by zwi¹zane z zagadnieniai bezpieczeñstwa, B. instytucje rz¹dowe i saorz¹dowe ró nych szczebli, C. inne instytucje publiczne i edukacyjne, D. wspó³twórcy geodanych, E. wszyscy obywatele (public doain). Te dwie kategoryzacje pozwalaj¹ na logiczne i klarowne okreœlenie zasad i trybu udostêpniania geodanych o ró ny stopniu otwartoœci daje to ³¹cznie 20 kobinacji, na przyk³ad: A1 to udostêpnianie dla s³u b zwi¹zanych z zagadnieniai bezpieczeñstwa wy³¹cznie do u ytku wewnêtrznego, a E4 to niczy nieograniczone udostêpnianie wszystki obywatelo poprzez Internet (Joffe, 2004). Z powy szych porównañ wynika, e relacje poiêdzy otwarty oprograowanie i otwartyi danyi a ich zakniêty przeciwieñstwe s¹ bardzo z³o one i porównywanie obu tych kategorii o na dokonaæ jedynie na wysoki stopniu ogólnoœci. Jednak nawet w taki przypadku o na zauwa yæ znacz¹ce ró nice. Zestawienie tych ró nic w zakresie oprograowania zawiera tabela. Otwarte geodane Nieco inna jest sytuacja w zakresie geodanych, w wiêkszoœci przypadków dane te s¹ w dyspozycji adinistracji pañstwowej i s¹ trudno dostêpne z wielu ró nych powodów. Na przyk³ad do niedawna jedyne swobodnie dostêpne dane dla obszaru Polski pochodzi³y z USA i by³y to dane o statusie public doain. Obecnie jest ju trochê lepiej, na przyk³ad dane CORINE Land Cover opracowane dla krajów Unii Europejskiej w raach wspólnego prograu s¹ bezp³atnie dostêpne dla celów naukowych i dydaktycznych. W wieku krajach w ostatnich latach o na zauwa yæ siln¹ presjê spo³eczeñstwa na udostêpnianie geoinforacji znajduj¹cej siê w zasobach instytucji pañstwowych, dotyczy to w szczególnoœci inforacji o stanie œrodowiska przyrodniczego i ap cyfrowych dla celów turystycznych. Powstaje wiele ruchów spo³ecznych na rzecz uwolnienia geodanych, zdanie których zdecydowana wiêkszoœæ geodanych dotyczy obywateli i posiadanych przez nich nieruchooœci. Jedny z g³ównych arguentów jest opinia, e: je eli te dane s¹ o nas, to ay prawo do wolnego do nich dostêpu. W raach tego ruchu powstaje szereg nowych inicjatyw, najwa niejsze z nich to: OpenStreetMap jest to otwarty projekt aj¹cy na celu utworzenie otwartych planów iast przy u yciu danych zebranych z odbiorników GPS. Uczestnicy tego prograu opracowali specjalne oprograowanie JOSM (Java Open Street Map) przeznaczone do realizacji postawionych sobie zadañ (rysunek). Europejska Kapania Public Geo Data zwi¹zana probleatyk¹ dostêpnoœci danych geoprzestrzennych w raach wprowadzania w ycie dyrektywy INSPIRE. G³ówny has³e tej kapanii jest teza, e dane geograficzne zebrane przez instytucje publiczne (adinistracjê centraln¹ i lokaln¹) s¹ w³asnoœci¹ publiczn¹.

5 Otwarte oprograowanie i otwarte dane w geoatyce 15 Tabela. Porównanie oprograowania otwartego i zakniêtego (bez konkretnych przyk³adów) Aspekt Pozio inforatyczny i jakoœæ w znaczeniu ogólny Aktualnoœæ koncepcji Otwartoœæ œrodowiska systeowego Oprograowanie otwarte (najczêœciej niekoercyjne) Ka dy o e uczestniczyæ w jego tworzeniu i testowaniu du a liczba uczestników daje o liwoœæ wyboru najbardziej odpowiednich i najnowszych rozwi¹zañ Wyniki prac badawczych s¹ w pierwsze j kolejnoœci wprowadzane do systeów otwartych Najczêœciej œrodowiskie jest syste rodziny Unix otwarty Oprograowanie zakniête (najczêœciej koercyjne) Jest tworzone w zakniêty œrodowisku prograistów, a testowanie ogranicza siê do w¹skiego grona u ytkowników Uwarunkowania rynkowe sk³aniaj¹ do kontynuowania rozwoju oprograowania z "poprzednich epok" inforatyki Najczêœciej œrodowiskie jest zakniêty syste rodziny Microsoft Windows atwoœæ w pos³ugiwaniu siê prograe Dostêpnoœæ pe³nej dokuentacji Inne Ÿród³a inforacji o funkcjonowaniu oprograowania i zastosowanych algorytach Nie jest stosowana zasada pierwszeñstwa dla u ytkowników niedoœwiadczonych (nie znaczy to, e s¹ oni lekcewa eni) Dokuentacja systeu jest dostêpna wynika to z otwartego charakteru pracy zbiorowej, np. Prograer's Guide (jednak nie zawsze jest kopletna i aktualna) Fundaentaln¹ i ostateczn¹ dokuentacj¹ jest sa otwarty kod Wzglêdy koercyjne sk³aniaj¹ do preferowania u ytkowników o a³y przygotowaniu: "GIS jakie to bardzo proste" Dokuentacja systeu jest "s³odk¹ tajenic¹ firy" prawie zawsze Czêsto w praktyce konieczne jest przeprowadzanie testów dla okreœlenia algorytów stosowanych w poszczególnych procedurach obliczeniowych Podrêczniki dla u ytkowników Mo liwoœæ zdobycia wiedzy o oprograowaniu przez u ytkownika Wiêkszoœæ popularnych systeów a liczne podrêczniki i onografie w wielu jêzykach Brak systeu szkoleñ, jednak jest o liwoœæ zadawania pytañ na listach dyskusyjnych Podrêczniki ograniczaj¹ inforacji banalnych siê czêsto do Wiedza na teat systeu podlega regu³o koercji bywaj¹ stosowane rozbudowane systey wieloetapowych kosztownych szkoleñ Mo liwoœæ realizacji z³o onych zadañ powtarzalnych Kounikowanie o przebiegu realizacji i o b³êdach Czêsto s¹ stosowane przynajniej dwa równoleg³e interfejsy u ytkownika: graficzny (np. TclTk lub OSF Motif) interfejs koend i jêzyków skryptowych Inforacji o przebiegu realizacji jest na ogó³ w nadiarze, w ty ostrze eñ o potencjalnych b³êdach S³abo przygotowany u ytkownik woli "klikaæ" yszk¹ koercyjny interes producenta sprawia, e "kwitnie klawiszologia" Tendencja do ukrywania b³êdów, np. nic nie ówi¹ce kounikaty: "Operacja nie powiod³a siê" "Wyst¹pi³ b³¹d" Mo liwoœci rozszerzania funkcjonalnoœci Otwartoœæ sprzyja wychodzeniu poza okreœlone projekte ray U ytkownik o e poruszaæ siê tylko po œciœle okreœlony przez autorów oprograowania obszarze

6 Rys. Fragent okna prograu JOSM do opracowywania planów iast jako otwarte geodane na podstawie poiarów GPS ( ród³o: wiki.openstreetap.org) 16 Janusz Michalak

7 Otwarte oprograowanie i otwarte dane w geoatyce 17 Open Source Geospatial Foundation Fundacja ta zosta³a powo³ana do ycia aby wspieraæ i tworzyæ wysokiej jakoœci otwarte oprograowanie GIS. Cele fundacji jest zachêcanie do korzystania i wspólnego tworzenia projektów w raach spo³ecznoœci. (cytat w jêzyku polski ze strony o adresie Obok probleatyki otwartego oprograowania, fundacja ta zajuje siê tak e sprawai dotycz¹cyi otwartych geodanych. Otwarte prograowanie ogólnoinforatyczne W ostatnich latach w wiêkszoœci dziedzin czysto inforatycznych, na przyk³ad w zakresie oprograowania narzêdziowego, takiego jak kopilatory, interpretery jêzyków i narzêdzia wspoagaj¹ce budow¹ oprograowania aplikacyjnego, otwarte oprograowanie odnosi wielkie sukcesy. Skutkie tego jest fakt, e oprograowanie koercyjne nie wytrzyuje konkurencji i wiele fir rezygnuje z dalszego rozwijania swoich produktów. Koercyjne oprograowanie aplikacyjne jest bardzo czêsto opracowywane przy poocy narzêdzi nale ¹cych do kategorii oprograowania otwartego. Czêsto prograiœci w firach koercyjnych wol¹ sai sobie napisaæ oprograowanie narzêdziowe, ni drogo za nie p³aciæ. W rezultacie sai staj¹ siê wspó³twórcai oprograowania otwartego i to oprograowanie jest najczêœciej znacznie lepsze od koercyjnego. Wiele czo³owych fir, na przyk³ad IBM i Sun wspiera te inicjatywy i korzysta z nich przyk³ade jest œrodowisko jêzyka Java i jego szerokie otoczenie, w ty wiele aplikacji, na przyk³ad StarOffice. Od niedawna unixowy syste operacyjny Solaris 10 bêd¹cy podstaw¹ funkcjonowania profesjonalnych koputerów firy Sun od koputerów przenoœnych do superkoputerów wielkiej ocy zosta³ przez t¹ firê uznany za oprograowanie otwarte i jest udostêpniany bezp³atnie. W obszarze geoatyki idea otwartego oprograowania rozwija siê z pewny opóÿnienie w stosunku do obszaru inforatyki podstawowej dopiero w ostatnich latach powsta- ³o kilka du ych projektów, które ju przynosz¹ interesuj¹ce wyniki i, co jest bardzo wa ne, obserwowaæ o na integrowanie siê tych projektów powstaj¹ce oprograowanie jest wzajenie ze sob¹ powi¹zane. Utworzenie w roku 2006 nowej organizacji Open Source Geospatial Foundation z pewnoœci¹ przyspieszy prace nad otwarty oprograowanie geoinforatyczny. Otwarte oprograowanie i geodane w INSPIRE W Polsce idea otwartego oprograowania geoinforatycznego jest niestety a³o popularna i w zasadzie ograniczona jedynie do œrodowisk akadeickich. Z trudnych do zrozuienia powodów instytucje pañstwowe bardzo nieufnie odnosz¹ siê do oprograowania otwartego. Mo na przypuszczaæ, e nieufnoœæ ta wynika z przekonania decydentów o nieprofesjonalnoœci autorów oprograowania, w konsekwencji o niski jego pozioie technologiczny i o wynikaj¹cy z tego braku bezpieczeñstwa danych. Opinia ta jest ca³kowicie nieuzasadniona wiele systeów koputerowych przechowuj¹cych dane o bardzo du y znaczeniu jest chronionych przy poocy oprograowania otwartego i przy poocy otwartych algorytach kodowania. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy w Polsce jest najprawdopodobniej

8 18 Janusz Michalak gra konkurencyjna fir koercyjnych, które usi³uj¹ przedstawiæ doskona³oœæ swoich drogich produktów przez porównywanie ich z oprograowanie za daro, które w takiej sytuacji usi byæ znacznie gorsze. W Unii Europejskiej proble stosowania otwartego oprograowania traktowany jest znacznie powa niej. Europejski progra IDABC (Interoperable Delivery of European egovernent Services to public Adinistrations, Businesses and Citizens) jest w znaczny stopniu ukierunkowany na stosowanie przez adinistracje otwartego oprograowania. Czêœæ tego prograu okreœlana akronie OSO (Open Source Observatory) jest dedykowana proocji tego oprograowania w zastosowaniach adinistracyjnych instytucji europejskich i krajów cz³onkowskich. Lista zalecanego oprograowania obejuje tak e progray z zakresu geoinforacji, a w ty tak e GIS GRASS. Witryna prograu IDABC zawiera szereg raportów na teat polityki pañstw cz³onkowskich w zakresie otwartego oprograowania, jednak niestety nie a ta raportu z Polski. Jest ta tak e raport na teat stosowania takiego oprograowania w Departaencie Obrony USA i w instytucjach u podleg³ych. Lektura tego ponad 160-stronicowego dokuentu (Mitre, 2003) powinna przekonaæ ka dego przeciwnika stosowania otwartego oprograowania w instytucjach pañstwowych i dostarczyæ przekonywuj¹cych arguentów przeciwko rozpowszechniany nieprawdziwy opinio o wy- szoœci oprograowania koercyjnego. Bior¹c pod uwagê wnioski wynikaj¹ce z powy szej analizy dotycz¹cej roli otwartego oprograowania w inicjatywach europejskich, nale y przypuszczaæ, e równie Europejska Infrastruktura Geoinforacyjna o e byæ budowana w oparciu o takie oprograowanie. Jednak oprograowanie stosowane w systeach wchodz¹cych w sk³ad infrastruktury jest specyficzne jest to g³ównie oprograowanie serwerowe. Czy tego typu otwarte oprograowanie istnieje? Poszukiwanie takiego oprograowania da³o iponuj¹cy rezultat obecnie (dane z lutego 2007) jest realizowanych 56 projektów, których wyniki og¹ byæ wykorzystane przy realizacji dyrektywy INSPIRE. Ocena dojrza³oœci wyników poszczególnych projektów wyaga udnych prac studialnych, jednak czêœæ z nich jest niew¹tpliwie bardzo cenny wk³ade w rozwój otwartego oprograowania do zastosowañ w infrastrukturach geoinforacyjnych. Poni ej wyienia siê w podziale na 3 grupy 14 z powsta³ych systeów, które zas³uguj¹ na szczególn¹ uwagê: 1. Oprograowanie dla serwera geoinforacyjnego (do grupy tej nale y 27 projektów, a w ty dotycz¹cych: systeów 14, oprograowania wspieraj¹cego serwery 11, bibliotek klas lub procedur 2 i prostych prograów 2). Projekty zas³uguj¹ce na szczególn¹ uwagê to: UMN MapServer Najbardziej zaawansowany i najpopularniejszy syste serwera geoinforacji. Obok g³ównej czêœci bêd¹cej aplikacj¹ opart¹ na CGI i wspó³pracuj¹cej z otwarty systee Apache, syste ten sk³ada siê tak e z szeregu saodzielnych prograów dla budowy ap i eleentów ich opisu. Dostêp do œrodowiska rozwoju tego systeu jest o liwy przy poocy ró nych jêzyków prograowania. W rezultacie wiele innych projektów z zakresu otwartego oprograowania a za zadanie rozszerzenie o liwoœci tego systeu. MapServer Workbench Zestaw wspó³dzia³aj¹cych ze sob¹ narzêdzi do budowania aplikacji systeu MapServer. Narzêdzia te s¹ napisane w jêzyku Tcl/Tk i u ywaj¹ interfejsu Mapscript/Tk. PostGIS Pakiet systeu zarz¹dzania obiektowo-relacyjn¹ baz¹ danych PostgreSQL rozszerzaj¹cy jego o liwoœci do zarz¹dzania danyi geoprzestrzennyi. Pakiet ten

9 Otwarte oprograowanie i otwarte dane w geoatyce 19 spe³nia wiele wyagañ stawianych przez specyfikacje OGC i w konsekwencji tak e przez nory ISO Deegree Obszerna biblioteka klas w jêzyku Java przeznaczona do tworzenia odu- ³ów systeowych infrastruktury geoinforacyjnej spe³niaj¹cych wyagania specyfikacji OGC i nor ISO W sk³ad tego systeu wchodz¹ tak e gotowe aplikacje, zarówno dla strony serwera, jak i tak e dla strony klienta. GeoNetwork Oprograowanie serwerowe dla katalogu etadanych geoinforacji zgodne z nor¹ ISO dla etadanych i nor¹ ISO dla protokó³u internetowego Z MIT OrthoServer Syste udostêpniania przez Internet wielkich zbiorów ortoobrazów w postaci bezszwowej i z uwzglêdnienie wielu ró nych rozdzielczoœci. Chaeleon Rozproszone œrodowisko w jêzyku PHP dla opracowywania aplikacji z zakresu ap w Internecie opracowane na bazie specyfikacji OGC dotycz¹cych WMS i WMT. Œrodowisko to dysponuje bogaty zestawe eleentów interfejsu graficznego u ytkownika (GUI) i pozwala na tworzenie nowych takich eleentów (ang. widgets). 2. Oprograowanie dla klienta geoinforacji (do grupy tej nale ¹ 24 projekty, a w ty dotycz¹ce: systeów 6, oprograowania wspieraj¹cego klienta 4, bibliotek klas lub procedur 9 i prostych prograów 6). Projekty zas³uguj¹ce na szczególn¹ uwagê to: Deegree Opis tego systeu jest przedstawiony powy ej w kategorii oprograowania serwerowego. igeoportal Koponent systeu Deegree przeznaczony do budowy odularnego oprograowania klienta korzystaj¹cego z us³ug WMS, a tak e WMC, WFS, katalogowych i s³ownikowych. 3. Oprograowanie dla systeów przetwarzaj¹cych geoinforacjê (do grupy tej nale- y 9 projektów, a w ty dotycz¹cych: systeów 5 i bibliotek klas lub procedur 6). Projekty zas³uguj¹ce na szczególn¹ uwagê to: GRASS GIS Rozwijany od wielu lat i najbardziej rozbudowany i zaawansowany otwarty syste do przetwarzania geoinforacji. Szereg innych projektów jest ukierunkowane na powi¹zanie tego systeu z aplikacjai z zakresu infrastruktur geoinforacyjnych. PROJ Najbardziej dojrza³y i rozbudowany syste przeliczania wspó³rzêdnych sk³adaj¹cy siê z biblioteki procedur i jej aplikacji. Syste ten jest wykorzystywany w wielu innych systeach do konwersji ró nych danych poiêdzy ró nyi uk³adai odniesienia. GDAL Biblioteka procedur translacyjnych oparta na jedny ogólny odelu dla danych acierzowych (rastrowych) zapisanych w ró nych foratach. OGR Biblioteka klas w jêzyku C++ i zestaw narzêdzi dla czytania i czêœciowo zapisu wielu ró nych foratów danych wektorowych w zakresie prostych wyró nieñ (siple feature). OSSIM Wysokowydajne oprograowanie aplikacyjne dla teledetekcji, przetwarzania obrazów, fotograetrii i innych zadañ dotycz¹cych tego dzia³u geoatyki.

10 20 Janusz Michalak Literatura Joffe B., 2004: Open Data Consortiu Proposes Geodata Transaction Requireents. URL: Mitre, 2003: Use of Free and Open-Source Software (FOSS) in the U.S. Departent of Defense. Version: URL: ODC (Open Data Consortiu), 2003: Model Data Distribution Policy. URL: Wikipedia, 2006: Has³o Otwarte oprograowanie. URL: Wikipedia, 2007a: Has³o Wolne oprograowanie. URL: Wikipedia, 2007b: Entry Open Data. URL: Suary The paper presents various aspects of open software used for processing, storage and aking available geoinforation, particularly within the fraework of geoinforation infrastructure. The author presents various ters used in this area and their definitions. The author copared an open software with its opposite ost often a coercial software. The coparison cae out in favour of the forer and this is in accordance with the observations related to general inforation software. The reason of these trends we should attribute to the fact that an open software is is worked out in an open way in broadly understood counity involved in a given area. This feature cannot be attributed to a close software. Projected building of the European Geoinforation Infrastructure presents a great challenge to the initiatives on behalf of open software and any open projects in this area are ature to such an extent that in near future new versions of open software will be able to provide the base for the systes of this infrastructure. dr hab. Janusz Michalak J.Michalak@uw.edu.pl