Nr Informacja. Systemy doradztwa rolniczego w krajach Unii Europejskiej. Hanna Rasz, Dorota Stankiewicz

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Systemy doradztwa rolniczego w krajach Unii Europejskiej Maj 2004 Hanna Rasz, Dorota Stankiewicz Informacja Nr 1049 W opracowaniu omówiono różnorodne systemy doradztwa rolniczego funkcjonujące w wybranych krajach Piętnastki i szeroką gamę usług doradczych świadczonych w ramach tych systemów. Uwzględniono także regulacje Unii Europejskiej dotyczące doradztwa rolniczego oraz omówiono polski projekt nowej ustawy o jednostkach doradztwa rolniczego.

2 1 1. Organizacje zajmujące się doradztwem W krajach Unii Europejskiej doradztwem rolniczym zajmują się różne organizacje. Są to: - publiczne organizacje doradcze, - komercyjne, prywatne firmy doradcze, - służby przedsiębiorstw przetwórstwa rolniczego, - służby doradcze organizacji zaopatrzenia rolnictwa, - służby doradcze specjalistycznych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, - ośrodki doradcze w instytucjach naukowych i oświatowych. Większość doradztwa publicznego jest stworzona i finansowana przez organizacje rządowe. Pozostałe organizacje doradcze są tworzone przez różne instytucje prywatne jak np. grupy rolników, organizacje samorządowe, organizacje spółdzielcze. Formy doradztwa państwowego występują w Szkocji, Irlandii, niektórych landach w Niemczech, także w USA. Przemiany doradztwa w tych krajach ukierunkowują je na doradztwo komercyjne świadczące usługi dla zdefiniowanych grup branżowych. Prywatne doradztwo występuje np. w Danii, Szwecji, Finlandii, Szwajcarii oraz w niektórych landach w Niemczech. W latach 50-tych w Niemczech utworzone zostały przez rolników autonomiczne koła doradcze. Mają one formę prawną związku, zatrudniającego jednego lub większą liczbę doradców. W 1995 r. w 120 kołach doradczych w Hanowerze zrzeszonych było prawie gospodarstw rolnych oraz 1450 gospodarstw warzywnych i sadowniczych. Z gospodarstwami tymi współpracowało 150 doradców rolnych (przypadało ok. 100 gospodarstw na jednego doradcę) i 11 specjalistów ds. ogrodnictwa. Koła postrzegane są jako odpowiedni typ doradztwa dla gospodarstw specjalistycznych. Współpracują one z personelem doradczym Izb Rolniczych. Praca kół doradczych wspomagana jest z budżetu państwa, który pokrywa 50% kosztów zatrudnienia i ok. 50% kosztów technicznych. Pozostałe koszty usług opłacają sami rolnicy. Ponad 50% ogółu organizacji doradztwa rolniczego zostało ustanowione w ostatnich dwudziestu latach. Rządy wielu krajów traktują ten dział jako główny mechanizm rozwoju gospodarki żywnościowej oraz formę skutecznej interwencji państwa w sferę problemów wsi i rolnictwa. 2. Finansowanie Organizacja i finansowanie instytucji zajmujących się doradztwem rolniczym jest w świecie niezwykle różnorodne. Można powiedzieć, że nie ma w tej mierze uniwersalnych rozwiązań. Nie ma też regulacji w tej kwestii dotyczących krajów Unii Europejskiej. Większość krajów posiada własny typowy dla siebie system doradztwa rolniczego. Kraje Unii Europejskiej odchodzą od pokrywania w całości kosztów związanych z doradztwem rolniczym. Za przykład podać można największą organizację doradczą w Anglii i Walii Agricultural Development and Advisory Service (ADAS), będącą instytucją rządową. Do 1987 roku świadczyła ona usługi doradcze bezpłatnie. W 1987 r. decyzją rządu wprowadzono odpłatność za większość usług doradczych. Wolne od opłat pozostały usługi doradcze w zakresie: zdrowotności zwierząt, ochrony środowiska i utrzymania gleb. Uznano, że częściowa odpłatność jest najlepszym czynnikiem weryfikującym realne potrzeby i stwarza partnerską sytuację dla obu stron, rolników ubiegających się o poradę oraz doradców zobligowanych do jak najlepszego wykonania usługi.

3 2 Podobnie postąpiono w Holandii. W 1986 r. podjęto decyzję o częściowej komercjalizacji rządowej agencji doradczej DLV, która jest obecnie na drodze reorganizacji i prywatyzacji. Utworzenie wyodrębnionej ze struktury Ministerstwa nowej organizacji doradczej miało miejsce w 1990 roku. W tym czasie podjęto decyzję o zmianie formy prawnej DLV i nadanie jej statusu fundacji. Jednocześnie założono, że w ciągu 10 lat dofinansowanie państwa zmaleje do 50%, ale już w 1994 r. dochody z opłat wynosiły około 50%, a następnych latach ograniczono dotacje do poziomu 20-30%. W chwili obecnej płatne są usługi specjalistyczne, jak np. biznes plan, a usługi świadczone na zlecenie Ministerstwa są bezpłatne. W ostatnich latach w krajach Unii Europejskiej coraz wyraźniej zaznacza się tendencja do pokrywania przez rolników kosztów doradztwa o wysokim stopniu profesjonalizmu, szczególnie w sprawach ekonomicznych, marketingowych, bardzo specyficznych kwestiach związanych z metodami produkcji, finansami, podatkami. W zakresie zagadnień socjalnych i prawnych doradztwo świadczone jest głównie przez związki zawodowe rolników. Państwo też finansuje doradztwo socjalno-ekonomiczne dotyczące takich kwestii jak: zmiana zakresu i skali produkcji. Uzyskanie dodatkowego źródła dochodu, zaprzestanie produkcji, przekazywanie produkcji, dzierżawa. 3. Wykształcenie kadr doradczych W Austrii i Danii określone jest wymagane wykształcenie rolniczych kadr doradczych. W Austrii jest to ukończenie: - Wyższego Instytutu Federalnego Höhere Bundeslehranstalt (HBLA) o kierunku Rolnictwo i Leśnictwo, czterech semestrów w Akademii i Instytucie Pedagogicznym o kierunku Rolnictwo i Leśnictwo lub - Uniwersytetu na Wydziale Uprawy Ziemi Universität für Bodenkultur (BOKU) i jednego semestru w Akademii i Instytucie Pedagogicznym o kierunku Rolnictwo i Leśnictwo. W Danii doradcą może zostać osoba z wyższym wykształceniem rolniczym, a od doradców szczebla krajowego wymaga się dodatkowo co najmniej 3-letniego doświadczenia w pracy o charakterze doradcy lokalnego, bądź w firmie prywatnej bądź w instytucie naukowobadawczym. Ustawa o doradztwie rolniczym nakłada na doradców pewne ograniczenia. Personel doradczy nie ma prawa czerpać korzyści finansowych z nabywania czy sprzedaży produktów, materiałów, inwentarza czy usług przy prowadzeniu pracy doradczej. Nie ma także prawa podejmować jakiegokolwiek dodatkowego zatrudnienia kolidującego ze świadczeniem bezstronnych usług doradczych. 4. Regulacje Unii Europejskiej w sprawie doradztwa rolniczego Rozporządzenie Rady Nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników zobowiązało państwa członkowskie do utworzenia do dnia 1 stycznia 2007 r. systemów doradztwa rolniczego dla rolników w zakresie zarządzania gruntami i gospodarstwem. Zgodnie z postanowieniami Rady, podjętymi na szczycie w Luksemburgu w dniu 26 czerwca 2004 r., kraje członkowskie Unii (do dnia 1 stycznia 2007) mają ustanowić system doradztwa rolniczego w zakresie przestrzegania standardów ochrony środowiska, zdrowotności ludzi i zwierząt, identyfikacji i rejestracji zwierząt. System będzie obsługiwany przez jedną lub więcej wyznaczonych do tego celu instytucji państwowych lub też przez upoważnione firmy prywatne. Rolnik będzie mógł otrzymać płatności bezpośrednie dopiero po spełnieniu określonych standardów ochrony środowiska i zdrowia zwierząt. Uczestnictwo rolników w tym systemie doradztwa będzie dobrowolne. Pierwszeństwo korzystania będą mieli rolnicy otrzymujący ponad euro płatności bezpośrednich rocznie.

4 3 5. Organizacja doradztwa rolniczego w wybranych krajach UE 5.1. Irlandia Doradztwem rolniczym w Irlandii głównie zajmuje się instytucja zwana Teagasc Irish Agriculture and Ford Development Authority. Oferuje ona usługi doradcze, szkoleniowe i badawcze dla rolnictwa i przemysłu spożywczego w całej Irlandii. Organizuje on również grupy dyskusyjne i regionalne seminaria. Usługi doradcze dla rolników świadczy 550 lokalnych doradców w 100 ośrodkach. Szkoleniem młodych i doszkalaniem starszych rolników oraz innych zainteresowanych zajmuje się 200 szkoleniowców-nauczycieli w 14 szkołach/uczelniach oraz 45 lokalnych ośrodkach doradztwa rolniczego i centrach badawczych. Usługi badawcze realizowane są przez 200 pracowników naukowych zatrudnionych w ośmiu ośrodkach badawczych dostarczających analiz z zakresu przetwórstwa żywności, mleczarstwa, mięsa wołowego i owczego, roślin uprawnych, ogrodnictwa, ochrony środowiska, ekonomiki i rozwoju obszarów wiejskich. Oprócz Teagasc współistnieją na rynku usług doradczych inne prywatne firmy konsultingowe, prowadzące działalność w węższym zakresie (doradztwo technologiczne, pomoc w sporządzaniu biznes-planów). Teagasc jest krajową instytucją podległą Ministerstwu Rolnictwa. Jedenastu członków Zarządu wybieranych jest przez Ministra Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego. Są wśród nich przedstawiciele organizacji rolniczych, przemysłu spożywczego, uniwersytetów, pracowników Teagasc. Pracownicy Teagasc rekrutowani są w drodze otwartych, publicznych konkursów. Doradztwo prowadzone przez Teagasc, pododnie jak przez inne instytucje doradcze, jest płatne. Usługi doradcze Teagasc finansowane są z grantów rządowych, funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz opłat klientów. Instytucja ta współpracuje ze wszystkimi sektorami rolnictwa i przemysłu spożywczego oraz agencjami rozwoju wsi. Ma ścisłe powiązania z agencjami badawczymi, doradczymi i szkoleniowymi na całym świecie oraz dąży do ciągłego rozszerzania kontaktów zagranicznych. Corocznie doradcy Teagasc udzielają porad prawie rolnikom i mieszkańcom wsi. Usługi doradcze kierowane są do wszystkich rolników i zainteresowanych mieszkańców wsi: producentów żywca (bydła, owiec, trzody chlewnej, drobiu, hodowców koni sportowych, zwierzyny płowej, producentów mleka i jego wyrobów, producentów rolnych, ogrodniczych i warzywniczych, pieczarek i prowadzących szkółki. Teagasc współpracuje ściśle z wieloma firmami trudniącymi się przetwórstwem żywności nad programem, którego celem jest poprawa wydajności i jakości oraz zapewnienie bezpiecznej żywności odbiorcom. Służy również pomocą w tworzeniu nowych alternatywnych przedsięwzięć na wsi. Zespół specjalistów i doradców prowadzi szkolenia dla zakładających nowe firmy oraz dla tych, którzy już je prowadzą. Przykładem tych przedsięwzięć jest turystyka wiejska, hodowla zwierzyny płowej, hodowla koni sportowych, gospodarstwa ekologiczne, leśnictwo, uprawa pieczarek. Udziela porad rolnikom oraz pomaga i szkoli rolników przy zakładaniu i nadzorowaniu plantacji leśnych. W ostatnich latach w Irlandii około prywatnych właścicieli zasadziło prawie 110 ha lasów. Oczekuje się, że ilość właścicieli lasów wzrośnie w ciągu 7 lat do Teagasc świadczy również usługi laboratoryjne dla rolników. Obejmują one analizy gleb, roślin uprawnych, wartości pokarmowej pasz, badania wody, obornika, składu nawozów sztucznych oraz analizy weterynaryjne. Wykonują je laboratoria stosujące najnowsze techniki analiz i zatrudniające wysoko kwalifikowane kadry naukowe.

5 4 Prowadzi pełen zakres szkoleń dla absolwentów szkół, rolników, przedsiębiorców rolnych oraz sektora przetwórczego. Większa część szkoleń to szkolenia praktyczne organizowane bezpośrednio w gospodarstwach. W zależności od potrzeb organizowane są szkolenia długo lub krótkoterminowe, czasem zakończone certyfikatami. Teagasc oferuje cały szereg usług doradczych pomagających rolnikom zoptymalizować dochody i uzyskać różnego rodzaju premie w ramach dopłat bezpośrednich Unii Europejskiej. Większość rolników, będących klientami Teagasc jest odbiorcami informacji bieżących za pomocą poczty elektronicznej. Znajdują się oni na liście wysyłkowej w swojej jednostce doradczej i automatycznie otrzymują informacje o każdej istotnej zmianie mającej wpływ na funkcjonowanie gospodarstwa, m. in. zmian we Wspólnej Polityce Rolnej i płatnościach dla danego gospodarstwa. Rolnicy mają możliwość kierowania pytań do lokalnej jednostki doradczej oraz do centrali Teagasc, gdzie odpowiedzi opracowują specjaliści odpowiedzialni za poszczególne tematy. W przypadku gdy oni sami nie mogą udzielić odpowiedzi, dokonują je wspólnie z odpowiednimi pracownikami ministerstwa, w ramach tzw. zespołów konsultacyjnych Dania W Danii sieć lokalnych ośrodków doradztwa uzupełnia Duńskie Centrum Doradztwa Rolniczego (DCDR) w Siejby, instytucja krajowa wspierająca merytorycznie jednostki funkcjonujące w terenie. Do zadań DCDR należy: - wspieranie wiedzą organizacji rolniczych funkcjonujących na poziomie lokalnym, - dostarczanie lokalnym centrom doradztwa specjalistycznej wiedzy, którą mogą stosować w swojej pracy doradczej, - współpraca, wymiana doświadczeń i informacji z instytucjami naukowobadawczymi, - dostarczanie profesjonalnego i technicznego wsparcia krajowym związkom rolniczym, - pobudzanie podnoszenia kwalifikacji przez rolników i doradców, organizowanie szkoleń i praktyk dla rolników i doradców. Na poziomie lokalnym funkcjonuje obecnie 55 ośrodków doradztwa, kilka lat temu było ich jeszcze 85. Liczba ośrodków nie jest stała, jest uzależniona od zapotrzebowania rolników na tego typu usługi. System doradztwa rolniczego jest finansowo wspierany przez państwo. Doradztwo rolnicze jest finansowane ze składek członkowskich i opłat za usługi (52% środków finansowych), dotacji na realizację projektów (20%), subwencji z podatków producentów rolnych (19%), dotacji państwowych (5%), środków Związku Rolników i Stowarzyszenia Rolników Rodzinnych (4%). Rolnicy duńscy opłacają składkę roczną (abonament), za którą uzyskują pewną limitowaną liczbę godzin usług konsultacyjnych. Ponadto, uzyskują zniżkę przy korzystaniu z doradztwa poza limitem. Członkowie związku opłacający składkę roczną mogą korzystać z usług doradczych na warunkach korzystniejszych niż inni. Jest to też jeden z ważniejszych bodźców skłaniających rolników do przynależności związkowej. W duńskim systemie doradztwa zatrudnionych jest przeszło osób dla rolników. Około 350 z nich pracuje w Duńskim Centrum Doradztwa Rolniczego, natomiast pozostali w ośrodkach lokalnych. Są wśród nich agrotechnicy, mechanizatorzy rolnictwa, specjaliści z zakresu budownictwa, finansiści, prawnicy. Duża liczba pracowników zajmuje się rachunkowością i zarządzaniem gospodarstwem. Rolnicy często powierzają prowadzenie ksiąg rachunkowych ośrodkom doradztwa.

6 5 Rolnik duński może liczyć na profesjonalne, szerokie doradztwo. Dotyczy ono zarówno spraw technologicznych, jak i ekonomicznych. Rolnik dowiaduje się o najnowszych technikach upraw, najbardziej wydajnych metodach hodowli, najlepszym materiale siewnym, najskuteczniejszych nawozach, środkach ochrony roślin czy też paszach. Usługi te są płatne Niemcy Organizacja służb doradztwa rolniczego w Niemczech jest w poszczególnych regionach mocno zróżnicowana. Od 1973 roku doradztwo rolnicze podlega kompetencjom poszczególnych krajów związkowych. Doradztwo prowadzone przez państwo i izby rolnicze jest określane jako oficjalne lub prowadzone z urzędu. Zarówno doradztwo państwowe jak i prowadzone przez izby rolnicze, ma swoje placówki z landach, okręgach i powiatach. Doradztwo oficjalne jest również odpowiedzialne za realizację państwowych programów promocji rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich oraz za prowadzenie zawodowego kształcenia ustawicznego. Placówki doradztwa rolniczego działają prawie we wszystkich powiatach, i często są połączone ze szkołami zawodowymi. Na szczeblu powiatu realizowane są bowiem podstawowe zadania w zakresie doradztwa rolniczego i oświaty. Odciążenie doradców zatrudnionych w powiatach osiąga się poprzez rozbudowę doradztwa specjalistycznego organizowanego na szczeblu okręgów, lub izb rolniczych. W południowych landach organem prowadzącym doradztwo oficjalne są Ministerstwa Rolnictwa poszczególnych krajów federalnych, zaś w landach północnych izby rolnicze. Jeżeli organem prowadzącym doradztwo rolnicze są izby rolnicze, to te samorządowe organizacje rolników otrzymują na ten cel dotacje od swoich landów. Ponadto niezbędne dla prowadzenia działalności fundusze pochodzą z gromadzonych przez izby rolnicze wkładów członkowskich rolników. Oprócz doradztwa oficjalnego w Niemczech rozwija się także: - doradztwo w kołach doradczych, - komercyjne doradztwo prywatne. Także i te formy doradztwa są wspierane finansowo przez władze landów. Doradztwo prowadzone jest również przez instytucje pełniące podobne funkcje we wszystkich krajach związkowych Niemiec (doradztwo takie prowadzi spółdzielczość rolnicza, Niemiecki Związek Rolników, związki producentów, ośrodki rachunkowości, radcy prawni, banki, zakłady ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa zaopatrzenia i zbytu, oraz przemysł produkujący maszyny rolnicze, nawozy, środki ochrony roślin i pasze) Doradztwo oficjalne - państwowe Ten typ doradztwa dominuje w Bawarii, Badenii-Wirtembergii i Hesji. W terenie odpowiedzialność za realizację zadań doradczych przypisana jest urzędom rolnym. Urzędy te prowadzą również placówki oświaty rolniczej, ośrodki rachunkowości rolnej, a na szczeblu landu ośrodki badawczo-wdrożeniowe i szkoleniowe, których celem jest przekazywanie rolnikom najnowszych osiągnięć. Do niedawna doradztwo państwowe było całkowicie bezpłatne. Obecnie utrwala się jednak tendencja do pobierania opłat za niektóre usługi (głównie za usługi, które służą wzrostowi dochodów poszczególnych gospodarstw rolnych). Coraz szerszy staje się udział rolnika w finansowaniu usług doradczych (pewien wyjątek stanowi jednak Bawaria). W systemach doradztwa państwowego wprowadzane są ciągłe zmiany, mające na celu podniesienie efektywności świadczenia usług doradczych.

7 6 Przykładowo, w Bawarii dokonano wyraźnego podziału zadań personelu doradczego, oddzielono bowiem zadania doradcze i dotyczące kształcenia zawodowego od zadań administracyjnych i przyznawania środków finansowych dla rolnictwa. Podział ten ma uwolnić doradców od ewentualnych sytuacji konfliktowych miedzy interesem prywatnym a państwowym oraz umożliwić im pełniejsze poświęcenie się pracy z rolnikami lub prowadzeniu szkoleń. Doradcy bawarscy tworzą zespoły doradcze, skupiające specjalistów z różnych dziedzin, stosownie do zróżnicowanych regionalnie potrzeb rolnictwa. Zespoły te zwiększają skuteczność działania doradców. Doradcy ci inicjują także powstawanie zespołów roboczych (aby zaktywizować rolników). W ramach tych zespołów rolnicy, wspierani przez doradcę, sami rozwiązują problemy swoich przedsiębiorstw Doradztwo oficjalne - organizowane przez izby rolnicze. W krajach federalnych, w których istnieją izby rolnicze, doradztwo oficjalne organizują na ogół te samorządne organizacje rolników, a nie służby państwowe. Wyjątek stanowi Nadrenia-Palatynat, gdzie prowadzi się zarówno doradztwo oficjalne państwowe, jak i oficjalne organizowane przez izby rolnicze 1. Doradztwo ogólne, podobnie, jak w doradztwie państwowym, prowadzą z reguły terenowe placówki izb, zaś doradztwo specjalistyczne wyspecjalizowane służby na ogół na szczeblu centralnym. Izby są też organami założycielskimi ośrodków naukowo-badawczych, doświadczalnych i kształcenia ustawicznego. Usługi doradcze oferowane rolnikom przez izby są w zasadzie nieodpłatne, jednak rolnicy poprzez swoje składki członkowskie współfinansują ich działalność, (ponadto izby wprowadzają w sposób zróżnicowany zasadę odpłatności za określone usługi) Doradztwo w kołach doradczych. Koła doradcze są stowarzyszeniami postępowych rolników, którzy dobrowolnie postanowili się zrzeszyć w celu wspólnego rozwiązywania problemów. Upowszechniły się one szczególnie w takich landach, jak Szlezwig-Holsztyn i Dolna Saksonia, a obecnie rozwijają się także w Brandenburgii, Nadrenii-Westfalii, Nadrenii-Palatynacie, i Badenii-Wirtembergii. Formą prawną koła doradczego jest zarejestrowane w sądzie stowarzyszenie. Zarząd koła, wybrany na zebraniu członków, zatrudnia doradcę, który pracuje tylko dla członków koła. Doradztwo w kołach w połowie wspierane jest finansowo przez państwo. Wielkość dotacji zależy od regionu, od rodzaju prowadzonej działalności doradczej, liczby członków koła, skali ich produkcji itp. Niektóre koła doradcze tworzą zespoły robocze (po kierowników gospodarstw), np. pod patronatem izby rolniczej (w landach, w których istnieją izby rolnicze, koła doradcze są bowiem z tymi instytucjami mniej lub bardziej powiązane). Przedmiotem pracy takiego zespołu roboczego jest obliczanie opłacalności poszczególnych działów produkcji, sporządzanie bilansu z działalności gospodarczej, wymiana doświadczeń między rolnikami. Doradca współpracujący z takim zespołem pełni raczej funkcję organizatora niż osoby przekazującej wiedzę. Przepływ wiedzy, dotychczas jednokierunkowy, staje się dwukierunkowy, ponieważ doradcy zapoznają się z doświadczeniami praktycznymi rolników. 1 W Nadrenii-Palatynacie wprowadzono jednak wyraźny podział zadań między państwową administracją rolną i izbą rolniczą tego kraju związkowego. Ponadto włączono do pracy koła doradcze, zrzeszające rolników prowadzących zbliżone kierunki produkcji.

8 7 Eksperci w zakresie doradztwa i oświaty rolniczej uważają pracę z rolnikami w zespołach roboczych za bardzo efektywną formę podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych Komercyjne doradztwo prywatne. Doradztwo komercyjne oferowane jest przez samodzielnych specjalistów, częściej jednak przez stowarzyszenia doradcze (tworzone przez Niemiecki Związek Rolników i inne zawodowe organizacje rolnicze) oraz przez biura doradcze. Komercyjne doradztwo prywatne rozwija się w Niemczech od czasu zjednoczenia państwa przede wszystkim w nowych landach. Landy takie jak Meklemburgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia i Saksonia-Anhalt nie dążyły do utworzenia rolniczego doradztwa państwowego, ale wolały je powierzyć osobom prywatnym i wspierać je finansowo. Ze strony władz landów stosowane są bowiem dotacje do prywatnego doradztwa. Władze landu mogą też być jednym z udziałowców stowarzyszenia doradczego, i wtedy ponoszą część kosztów doradztwa. W omawianych landach stowarzyszenia doradcze przejmują także zadania doradztwa państwowego (np. porady z dziedziny ochrony środowiska, popieranie gospodarstw ekologicznych, doradztwo socjalno-ekonomiczne). Doradztwo prywatne w Niemczech jest postrzegane jako bardziej elastyczne od państwowego, ponieważ doradca komercyjny działa przedsiębiorczo i musi oferować rolnikom porady ściśle odpowiadające ich potrzebom. System prywatnego doradztwa wymaga jednak dopracowania, szczególnie w zakresie sprawdzania kwalifikacji doradców i przyznawania im certyfikatów uprawniających do prowadzenia poradnictwa Francja Doradztwo ma charakter autonomiczny i jest prowadzone przez związki i organizacje samorządowe rolników. We Francji doradztwem rolniczym zajmują się głównie izby rolnicze i rolnicze organizacje branżowe. Doradztwo to jest w niewielkim stopniu dofinansowywane z budżetu państwa. Koszty usług doradczych finansowane są ze środków pochodzących ze składek członkowskich lub/i bezpośrednich opłat za udzielone porady. Wdrażanie zasad Wspólnej Polityki Rolnej UE we Francji odbywa się głównie poprzez rolnicze organizacje branżowe. Organizacje te w większej części finansują działalność Narodowej Federacji Gospodarstw Rolnych (FNSEA) organizacji rolniczej mającej największy wpływ na kreowanie francuskiej polityki rolnej. FNSEA jest reprezentantem wszystkich francuskich branżowych organizacji rolniczych wobec instytucji krajowych oraz odgrywa olbrzymią rolę w kontaktach z instytucjami wspólnotowymi. Zaletami systemu doradztwa autonomicznego, charakterystycznego dla Francji, są: - świadczenie usług doradczych odpowiadających rzeczywistym potrzebom rolników, - krótki czas reakcji, elastyczne dostosowywanie się do potrzeb klienta, - doradztwo na zlecenie, opłaty za faktyczne rezultaty, - system mało kosztowny dla rządu. Natomiast wady tego systemu to: - stosunkowo wysoki koszt ponoszony przez rolnika, - ograniczona własna baza badawcza, - szybkie, ale nie zawsze dostatecznie przemyślane porady, - wymagane zdolności kierownicze i zaangażowanie ze strony rolników (rolnik musi precyzyjnie określić, jakiej porady potrzebuje), - trudności w zatrudnieniu pracowników posiadających wysokie kwalifikacje.

9 Włochy, Grecja i Hiszpania W krajach tych funkcjonuje system doradztwa państwowego, całkowicie finansowanego z budżetu państwa, bez pobierania opłat za usługi doradcze. Zaletami doradztwa państwowego są: - istniejące dobre zaplecze techniczne, - szeroka gama różnych specjalistów, - bezpłatna usługa dla klienta-rolnika, - sformalizowana i usystematyzowana forma doradztwa, sprawdzone porady, podejście systemowe, - możliwości kariery dla pracowników doradztwa. Wady takiego systemu to: - częste przypadki podporządkowywania usług doradczych politycznym decyzjom rządu, - biurokracja i hierarchia ważności zadań, wpływające na powolne reakcje w wypełnianiu oczekiwań rolników, - usługi doradcze są stosunkowo kosztowne dla podatników, - doradztwo nie zawsze jest zbieżne z faktycznymi potrzebami rolników, - pracownicy mają pośrednie zobowiązania względem rolników, - system nieelastyczny (zmiany, np. dotyczące zakresu lub tempa świadczonych usług, przebiegają na ogół powolnie). Nie oznacza to oczywiście, że w powyższych krajach działa tylko jeden system doradztwa. Obok doradztwa państwowego w krajach tych funkcjonują bowiem płatne systemy doradztwa w ramach rolniczych organizacji samorządowych różnego typu. Przykładowo, w Grecji w ramach Konfederacji Greckich Organizacji Spółdzielczych PASEGES opłaty za usługi, świadczone przez Konfederację poszczególnym rolnikom, służą na pokrycie pensji doradców wykonujących te usługi. 6. Organizacja państwowego doradztwa rolniczego w Polsce. Obecnie w Polsce działają dwie sieci państwowego doradztwa rolniczego. Są to: - wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego podlegające wojewodom, przy czym w niektórych województwach (np. w woj. kujawsko-pomoskim) nie działa jeden wojewódzki ośrodek doradztwa rolniczego (z ewentualnymi oddziałami terenowymi), ale 2 odrębne ośrodki doradztwa rolniczego; - Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich z siedzibą w Brwinowie, podlegające Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Centrum to posiada 2 Oddziały (Poznań i Kraków) oraz 7 Centrów Regionalnych (Stare Pole, Barzkowice, Poświętne, Przysiek, Radom, Częstochowa, Wrocław). Ta podwójna struktura organizacyjna utrudnia koordynację działań doradczych i prowadzić może do niepotrzebnego powielania niektórych czynności. Przygotowany został rządowy projekt ustawy o jednostkach doradztwa rolniczego, w którym zaproponowano nową strukturę organizacyjną doradztwa państwowego. W systemie tym będzie działać: - Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie (czyli Centrum Doradztwa ), - 16 wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego (zwanych ośrodkami doradztwa ).

10 9 Nadzór nad Centrum Doradztwa będzie sprawować minister właściwy do spraw rozwoju wsi, zaś ośrodek doradztwa będzie podlegać właściwemu miejscowo wojewodzie. Centrum Doradztwa pełnić będzie rolę nadrzędną i koordynującą w stosunku do ośrodków doradztwa rolniczego. Będzie ono odpowiedzialne za przygotowywanie i wprowadzanie jednolitych sposobów działania ośrodków oraz prowadzenie szkoleń pracowników. Doradztwo będzie bezpłatne, powszechne i ogólnodostępne. System doradztwa obejmie nie tylko rolników, ale i innych mieszkańców wsi. Proponowany schemat organizacyjny doradztwa rolniczego jest bardziej przejrzysty, ułatwi on działanie tych służb i realizację polityki państwa zakresie wspierania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Przewidywana jest jednak likwidacja oddziałów Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Poznaniu i Krakowie. 7. Podsumowanie W krajach Unii Europejskiej funkcjonują obok siebie różnorodne systemy doradztwa rolniczego. W wielu krajach Piętnastki obserwuje się proces ograniczania zakresu bezpłatnych usług, świadczonych przez państwowy sektor doradztwa. Z drugiej jednak strony stosowane jest dotowanie doradztwa samorządowego lub prywatnego z kasy państwowej. Nie jest bowiem możliwe całkowite wycofanie się państwa z systemu doradztwa, ponieważ doradztwo wspierane przez państwo stanowi instrument polityki rolnej. Wśród specjalistów panuje zgodna opinia, że w przyszłości rola doradztwa rolniczego będzie rosnąć. Dotyczy to zwłaszcza usług doradczych związanych z dostosowaniem produkcji rolniczej do wymogów wynikających z reformy Wspólnej Polityki Rolnej i ochrony środowiska. Doradztwo rolnicze będzie także obejmować nie tylko rolnictwo sensu stricto, ale także usługi doradcze świadczone ogółowi mieszkańców wsi. Z zadowoleniem należy więc zauważyć, że powyższe kierunki rozwoju doradztwa rolniczego zostały uwzględnione w polskim projekcie ustawy dotyczącym uporządkowania struktury i modyfikacji zadań doradztwa państwowego. Z uwagi na trudną sytuację ekonomiczną mieszkańców polskiej wsi rozsądny wydaje się również zaproponowany w projekcie bezpłatny dostęp do usług doradczych. Źródła: 1. Doradztwo rolnicze w krajach Unii Europejskiej, Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Przysieku. 2. K. Gloc: Organizacja doradztwa rolniczego w krajach Unii Europejskiej. Irlandia. Archiwum Dolnośląskiego Informatora Rolniczego, Nr 9/ G. Cetnar: Organizacja doradztwa rolniczego w Republice Irlandii na przykładzie Hrabstwa Kildare, Zagadnienia Doradztwa Rolniczego Nr 3/ Doradztwo rolnicze w Danii wnioski z wizyty, Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Przysieku. 5. Rządowy projekt ustawy o jednostkach doradztwa rolniczego, druk sejmowy nr 2786, Warszawa, 31 marca 2004 r. 6. W. Chmielewska Gill, J. Czapla, J. Dąbrowski, W. Guba: Wspólna Polityka Rolna. Zasady funkcjonowania oraz ich reforma. FAPA, Warszawa J. Krosny: Oświata i doradztwo rolnicze w RFN, wyd. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, 2001 r. 8. J. Kania: Doradztwo rolnicze w świetle doświadczeń krajów Unii Europejskiej, fragment opracowania zbiorowego pt. Kierunki rozwoju doradztwa rolniczego w Polsce na tle tendencji światowych, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, 2001 r. 9. Z. Gumkowski: Organizacje rolnicze w Unii Europejskiej, FAPA, Warszawa, 2000 r.