KORZYSTANIE Z OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ PRZEZ ROLNIKÓW NA PRZYK ADZIE GRUPY UBEZPIECZONYCH W TOWARZYSTWIE UBEZPIECZEÑ WZAJEMNYCH

Transkrypt

1 28 A. STOWARZYSZENIE Wicka EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 1 Aleksandra Wicka Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie KORZYSTANIE Z OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ PRZEZ ROLNIKÓW NA PRZYK ADZIE GRUPY UBEZPIECZONYCH W TOWARZYSTWIE UBEZPIECZEÑ WZAJEMNYCH USE OF ACTUARIAL PROTECTION BY FARMERS ON EXAMPLE OF GROUP OF FARMERS INSURED IN MUTUAL INSURANCE COMPANY S³owa kluczowe: ubezpieczenia rolnicze, koszt ubezpieczeñ, towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych Keywords: insurance in agriculture, insurance cost, mutual insurance companies Synopsis. Przedstawiono zakres korzystania z ubezpieczeñ w gospodarstwach rolniczych. Rolnicy wykupowali prawie wy³¹cznie ubezpieczenia obowi¹zkowe. Szans¹ rozszerzenia zakresu ubezpieczeñ jest dotowanie ubezpieczeñ dobrowolnych. Przeciêtny koszt ubezpieczenia w badanych gospodarstwach wynosi³ 30, w tym w zakresie maj¹tku gospodarstwa rolniczego 120 z³. Wstêp Rolnictwo jest silnie nara one na straty bêd¹ce skutkiem ró norodnych zdarzeñ losowych. W latach bud et pañstwa dop³aca³ rocznie 280 mln z³ [Kozmana 2005] do likwidacji skutków klêsk ywio³owych. Przyczyn¹ takiego stanu rzeczy jest brak odpowiedniego skonstruowanego systemu ubezpieczeñ rolniczych 1, który umo liwia³by rolnikom finansowe przygotowanie siê na skutki tego typu zdarzeñ. System ubezpieczeñ rolniczych przez wiele lat ulega³ modyfikacjom, które, niestety, polega- ³y g³ównie na zwiêkszaniu lub zmniejszaniu liczby ubezpieczeñ obowi¹zkowych. Wprowadzona w 200 roku nowa ustawa o ubezpieczeniach obowi¹zkowych [Dz. U. nr 12] nie przynios³a znacz¹cych zmian w kwestii ubezpieczeñ rolniczych. Rolnik zobowi¹zany jest do wykupienia dwóch ubezpieczeñ, tj.: polisy alnoœci cywilnej rolników z tytu³u posiadania gospodarstwa rolnego (w skrócie OC rolników) i polisy ubezpieczenia budynków wchodz¹cych w sk³ad gospodarstwa rolnego. Najwa niejsze Ÿród³o bie ¹cych dochodów, produkcja rolna pozostaje w gestii ubezpieczeñ dobrowolnych, z których rolnicy korzystaj¹ w sposób ograniczony, g³ównie ze wzglêdu na ich wysok¹ cenê. 1 Wskazuj¹ na to w swoich publikacjach m.in. Kucharski S, Wojciechowska-Lipka E., Rojewski K., Szel¹gowska A., Klimkowski C. itd.

2 Korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej przez rolników na przyk³adzie grupy Charakterystyka obszaru badañ W ramach badañ dokonano analizy zakresu i kosztów ubezpieczenia w Towarzystwie Ubezpieczeñ Wzajemnych na podstawie badañ pierwotnych. Badania sonda owe przy u yciu kwestionariusza ankiety zosta³y przeprowadzone wœród rolników ubezpieczonych w Towarzystwie Ubezpieczeñ Wzajemnych (TUW) w gminie po³o onej w województwie ma³opolskim. Osoby wype³niaj¹ce ankiety nie musia³y byæ kierownikami gospodarstwa. Warunkiem by³o orientowanie siê w sytuacji produkcyjnej i ekonomicznej gospodarstwa oraz praca w danym gospodarstwie rolniczym 2. Obszar badañ jest terenem dzia³alnoœci jednego z agentów TUW, bêd¹cego mieszkañcem tej gminy. Badanie przeprowadzane zosta³o w okresie od kwietnia do wrzeœnia 2003 r. ród³o danych i metody Badaniami objêto gospodarstw rolniczych korzystaj¹cych z us³ug TUW. Ankiety wype³ni³o 102 mê czyzn i 239 kobiet. W analizie wykorzystano metody statystyki opisowej i metody tabulacji danych. Wœród osób wype³niaj¹cych ankietê przewa a³y osoby w wieku od 30 do 50 lat (68%), zaœ osoby m³odsze stanowi³y zaledwie 18%. Œredni wiek badanych wynosi³ oko- ³o 0 lat. Przeciêtny wiek respondentów nie by³ zró - nicowany ze wzglêdu na p³eæ. Wœród wype³niaj¹cych ankietê, mê czyÿni byli przeciêtnie rok starsi od kobiet. Respondenci charakteryzowali siê przewa nie wykszta³ceniem zawodowym i œrednim (rys. 1). Zarówno wœród kobiet, jak i wœród mê - czyzn przeciêtny poziom wykszta³cenia mieœci³ siê miêdzy zasadniczym zawodowym, a œrednim i nie obserwowano w tym zakresie istotnych ró nic. W badanej grupie przewa a³y gospodarstwa ma³e, o powierzchni nie przekraczaj¹cej 7 ha. By³o ich 338 (95,5%). Drug¹ grup¹ by³y gospodarstwa posiadaj¹ce od 7 do 15 ha u ytków rolnych (3,%), a wiêc trzeci¹ powy ej 15 ha (1,1%). Œredni obszar u ytków rolnych wynosi³ zaledwie,75 ha, badane gospodarstwa nale ¹ do bardzo ma³ych. Jest to cech¹ charakterystyczn¹ ca³ego regionu (œrednia powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwie wynosi tam 3,26 ha). Zwykle w gospodarstwach takich, o ile nie jest prowadzona produkcja bardzo intensywna, np. produkcja warzyw czy sadownicza, nie osi¹ga siê wysokich dochodów, wiêc koszty ubezpieczeñ mog¹ byæ znacz¹c¹ pozycj¹ w kosztach ogó³em. Dominuj¹cym kierunkiem produkcji w badanych gospodarstwach by³a produkcja roœlinna (tab.1). Ze wzglêdu na ma³¹ szczegó³owoœæ ankiety w tym bloku zagadnieñ, nie mo na dok³adnie podaæ, jakie rodzaje upraw dominowa- ³y. Jako g³ówne Ÿród³o przychodów z gospodarstwa rolniczego zosta³a ona wskazana przez oko³o 80% respondentów. Nastêpn¹ grup¹, by³y gospodarstwa z produkcj¹ zwierzêc¹ 69 wskazañ, zaœ najmniej liczn¹ grupê stanowi³y gospodarstwa prowadz¹ce produkcjê mieszan¹ 8. UHGQLH Z\ V]H SRGVWDZRZH ]DVDGQLF]H ]DZRGRZH Rysunek 1. Struktura badanej grupy ubezpieczonych wed³ug wykszta³cenia Tabela 1. Dominuj¹cy kierunek produkcji Przedzia³ obszarowy Produkcja roœlinna Produkcja zwierzêca Mieszany Razem Odsetek 77,8 19,9 2, Badania zosta³y przeprowadzone w ramach przygotowywania rozprawy doktorskiej.

3 286 A. Wicka Z danych makroekonomicznych 3 wynika, e odk¹d na mocy ustawy o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej z 1990 roku ograniczono liczbê ubezpieczeñ obowi¹zkowych zainteresowanie rolników ochron¹ ubezpieczeniow¹ ograniczy³o siê w zasadzie tylko do nich. S¹ to ubezpieczenia, które nie obejmuj¹ swoim zakresem produkcji rolniczej, a wiêc Ÿród³a dochodów tej grupy zawodowej. Ubezpieczenia upraw i zwierz¹t s¹ obecnie ubezpieczeniami dobrowolnymi. Korzysta z nich znikomy procent rolników. Cena ubezpieczenia upraw siêga 12% wartoœci polisy i tylko % powierzchni upraw w Polsce jest ubezpieczone od klêsk. Z polis korzystaj¹ g³ównie producenci roœlin przemys³owych: rzepaku, tytoniu i buraków cukrowych [Kozmana 2005]. Przeprowadzony sonda potwierdza ograniczony zakres korzystania z produktów ubezpieczeniowych. Rolnicy korzystali tylko z ubezpieczeñ obowi¹zkowych. Na objêtych badaniem gospodarstw tylko w jednym wystêpowa³o ubezpieczenie w zakresie szerszym ni obowi¹zkowe. Wszyscy respondenci natomiast, co jest zjawiskiem pozytywnym, wype³nili obowi¹zek ubezpieczeniowy, wykupuj¹c polisy OC rolników i ubezpieczenia budynków. Zjawisko to mo e wynikaæ z metodyki doboru próby. Szczegó³owe dane dotycz¹ce rodzajów zawieranych umów ubezpieczenia zawiera tabela 2. Ubezpieczeniu podlega³y w badanych gospodarstwach wszystkie rodzaje budynków, w tym Tabela 2. Rodzaje ubezpieczeñ Rodzaj ubezpieczenia OC Rolników OC posiadaczypojazdów mechanicznych Ubezpieczenie budynków Inne Tabela 3. Charakterystyka budynków ubezpieczanych Budynki Mieszkalne Mieszkalno-gospodarcze Gospodarcze Razem Przeciêtnywiek w latach murowane z pokryciem twardym ,2 murowane z pokryciami pozosta³ymi ,7 w badanych gospodarstwach w badanych gospodarstwach drewniane z pokryciem twardym ,2 Odsetek 100,0 93,7 100,0 0,3 drewniane z pokryciami pozosta³ymi ,2 budynki mieszkalne (tab. 3). Wœród budynków dominowa³y budynki murowane z pokryciem twardym (8%), a nastêpnie budynki murowane z pokryciami pozosta³ymi (37%). Niewielki udzia³ stanowi³y budynki drewniane (15%). Wiek ubezpieczanych budynków by³ silnie skorelowany z rodzajem materia³ów, z których zosta³y wzniesione. Najm³odsze by³y budynki murowane, najstarsze zaœ drewniane. Przeciêtny wiek budynków murowanych wynosi³ oko³o 15 lat, a drewnianych ponad 30 lat. Prawie po³owa ubezpieczanych budynków to budynki mieszkalne (3%), co oznacza, e analizowane koszty ubezpieczenia nie wi¹ ¹ siê jedynie z prowadzeniem gospodarstwa rolniczego, lecz z ca³oœci¹ rolniczego gospodarstwa rodzinnego. Powszechne, zapewne z racji istniej¹cego obowi¹zku ubezpieczeniowego, by³o te ubezpieczanie ci¹gników rolniczych. Wœród ubezpieczonych ci¹gników dominowa³y: Ursus C Patrz raporty GUS Podmioty prowadz¹ce dzia³alnoœæ ubezpieczeniow¹ w 2001 i 2000 r. i wczeœniejsze.

4 Korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej przez rolników na przyk³adzie grupy (0%) i Ursus C 360 (25%). Œredni wiek ubezpieczanego ci¹gnika C 330 wynosi³ a 28 lat. Pozosta³e modele by³y nieco m³odsze, lecz tak e ich przeciêtny wiek zbli a³ siê do 20 lat (tab. ). Na poddanych badaniu gospodarstw, a 128 nie posiada³o ci¹gnika rolniczego, co mo na t³umaczyæ ma³¹ powierzchni¹ gospodarstw. Tylko w 35 gospodarstwach ubezpieczaniu podlega³y przyczepy rolnicze, co oznacza, e badane gospodarstwa by³y s³abo wyposa one w œrodki transportu. Ubezpieczano natomiast du ¹ liczbê samochodów osobowych, a 309. Podobnie, jak budynki mieszkalne, samochody osobowe nie mog¹ byæ traktowane jako s³u ¹ce tylko i wy³¹cznie celom gospodarstwa rolniczego. Bior¹c pod uwagê koszty ubezpieczeñ w gospodarstwie rolniczym nale y pomniejszyæ je o t¹ czêœæ kwoty ubezpieczenia, która wynika z ubezpieczania budynków mieszkalnych i samochodów osobowych. Koszt ubezpieczeñ obowi¹zkowych w badanych gospodarstwach zale a³ przede wszystkim od liczby i wartoœci przedmiotów podlegaj¹cych ubezpieczeniu obowi¹zkowemu. W badanej grupie ubezpieczaj¹cej siê w TUW ³¹czna kwota sk³adek do zap³acenia wynosi³a od 85 z³ (kwota ta obejmuje ubezpieczenie od alnoœci cywilnej rolnika z tytu³u prowadzenia gospodarstwa rolniczego oraz obowi¹zkowe ubezpieczenie budynków) do 112 z³. Œrednia kwota sk³adek ubezpieczeniowych p³aconych przez rolników z tytu³u wszystkich ubezpieczeñ w gospodarstwie wynosi³a w badanej grupie 30 z³otych rocznie 5. Dzienny koszt ubezpieczenia maj¹tku, w przeciêtnym obserwowanym zakresie, wynosi wiêc 1,18 z³. Najwy szy koszt ubezpieczenia w badanej grupie wi¹za³ siê z ubezpieczaniem pojazdów mechanicznych (polisy OC) (tab. 5). Œrednia kwota p³acona z tytu³u OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przekracza 300 z³otych rocznie na gospodarstwo, z tytu³u ubezpieczenia budynków wynosi prawie 130 z³otych. Niewielkim obci¹ eniem wydaj¹ siê byæ ubezpieczenia OC rolników zaledwie 12 z³otych. Koszt ubezpieczenia dla gospodarstwa rolniczego wynosi³ oko³o z³ rocznie i wynika³ z op³acenia sk³adek: OC posiadaczy gospodarstwa rolniczego (oko³o 12 z³), OC posiadaczy pojazdów mechanicznych od ci¹gnika (oko³o 22 z³), ubezpieczenia budynków gospodarczych (oko³o 50 z³). Ze wzglêdu na czêsto podnoszony argument, e koszty ubezpieczenia w rolnictwie s¹ bardzo wysokie, a co za tym idzie samo ubezpieczenie jest uci¹ liwe dla rolników i pomniejsza znacznie ich dochody, zbadano, jak¹ uci¹ liwoœæ stanowi dla nich wydatek zwi¹zany z op³aceniem sk³adek Tabela. rolnicze Tabela 5. Roczna ubezpieczeñ Rodzaj ci¹gnika C330 C360 MF255 i nastêpcy Inne Brak ci¹gnika Rodzaj ubezpieczenia œrednia kwota sk³adki wed³ug OC Rolników OC posiadaczypojazdów mechanicznych Ubezpieczenie budynków I nne R azem Przedmiot ubezpieczenia - ci¹gniki Œredni wiek ci¹gnika kategorii Wartoœæ œrednia sk³adki w z³otych 12, 307,8 128,6 30,0 78,8 wyst¹pi³o tylko jedno ubezpieczenie na kwotê 30 z³. kwota ta jest sum¹ ze œrednichwed³ug kategorii i nie jest równa œredniej zbadanychobiektów. Zak³ada, e w gospodarstwie wystêpuj¹ wszystkie te ubezpieczenia. Analiza ta nie obejmuje ubezpieczeñ osobowych, lecz wy³¹cznie maj¹tkowe. Koszty sk³adki p³aconej do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego nie s¹ tutaj uwzglêdniane. 5 Kwota ta jest sum¹ œrednich kwot p³aconych z tytu³u poszczególnych ubezpieczeñ. Nie uwzglêdnia pojedynczego przypadku ubezpieczenia ponadobowi¹zkowego, gdy zawy a³oby to p³acon¹ kwotê sk³adki.

5 288 A. Wicka Tabela 6. Jakie jest Pani zdaniem obci¹ enie zwi¹zane z ubezpieczeniem Poziom odczucia obci¹ enia Ma³e Œrednie Du e Bardzo du e Razem Odsetek 10,0 66,1 22,5 1, 100,0 ubezpieczeniowych. Spoœród udzielonych, 90% ankietowanych stwierdzi³o, e zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej jest dla nich obci¹ eniem od œredniego do bardzo du ego, przy czym najliczniejsz¹ grupê stanowili ci, dla których sk³adka jest obci¹ eniem œrednim 66% (tab. 6). Mimo, e koszty ubezpieczeñ obowi¹zkowych w Towarzystwach Ubezpieczeñ Wzajemnych s¹ ni sze ni w spó³kach komercyjnych, i tak przez du e grono ubezpieczonych s¹ odbierane jako œrednia lub du a uci¹ liwoœæ. Trudno siê dziwiæ, e ma³¹ popularnoœci¹ ciesz¹ siê ubezpieczenia dobrowolne, które nie nale ¹ do tanich [Wicka 2005], wynika to zapewne tak e z subiektywnego poczucia wysokiego kosztu sk³adki. Podsumowanie Œredni koszt ubezpieczenia w badanych gospodarstwach rolniczych wynosi³ przeciêtnie 30 z³. Najwy sza sk³adka wynika³a z op³acania ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych (œrednio 307 z³), nastêpnie ubezpieczenia budynków (œrednio 128 z³). Stosunkowo ma³y koszt stanowi³o ubezpieczenie OC rolników (12 z³). Przeprowadzone badania potwierdzi³y tendencjê do ograniczania zakresu ochrony ubezpieczeniowej do niezbêdnego minimum (ubezpieczenia obowi¹zkowe), praktycznie nie wystêpowa³y ubezpieczenia dobrowolne. Jest to fakt niepokoj¹cy ze wzglêdu na czêsto wystêpuj¹ce anomalia pogodowe o charakterze klêskowym, powoduj¹ce du e straty w produkcji rolnej. Ubezpieczenia dobrowolne produkcji rolniczej powinny staæ siê bardziej dostêpne, np. poprzez partycypacjê pañstwa w ich kosztach. Tak¹ mo liwoœæ dla ubezpieczeñ upraw i zwierz¹t stwarza ustawa o dotacjach do ubezpieczeñ maj¹tkowych, której projekt omawiany by³ przez rz¹d. Projekt ten zak³ada pokrywanie z bud etu pañstwa 0% kosztów polisy ubezpieczaj¹cej uprawy roœlinne i 50% kosztów ubezpieczenia zwierz¹t. Istnieje tak e mo liwoœæ dop³at do ubezpieczeñ maj¹tkowych rolników ze œrodków Unii Europejskiej. Prace nad systemem dop³at dla rolników trwaj¹ w Komisji Europejskiej. Sugeruje siê, e nowe kraje cz³onkowskie mog³yby otrzymywaæ pomoc z europejskiego funduszu rozwoju obszarów wiejskich, który ma powstaæ w 2007 roku [Kozman 2005]. Jest wiêc szansa, e po wielu latach Polska wypracuje system ubezpieczeñ rolniczych na miarê XXI wieku, który pozwoli na zmniejszenie ryzyka utraty maj¹tku i dochodów w gospodarstwach rolniczych. Literatura Kozmana M. 2005: Polisy zamiast pomocy po klêskach. Rzeczpospolita 13 kwietnia (dodatek do Ekonomia i Rynek), str. B1. Kucharski S. 2000: Ubezpieczenie rolnictwa (wczoraj, dziœ, jutro). Wiadomoœci ubezpieczeniowe, nr 7-8. Rojewski K. 1999: Potrzeby ubezpieczeniowe na rynku produkcji zwierzêcej. [W:] Ubezpieczenia spo³eczne i gospodarcze...wydawnictwo..., str. 39. Ustawa o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r. Dz. Ust. nr 12 poz Ustawa o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej z dnia Ustawa o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. Nr 59, poz. 3). Wicka A. 2005: Spo³eczno-ekonomiczne dzia³ania towarzystw ubezpieczeniowych dzia³aj¹cych w Polsce. Wydzia³ Ekonomiczno-Rolniczy SGGW. Wojciechowska-Lipka E Ubezpieczenia maj¹tkowe rolnictwa na œwiecie wnioski dla Polski. [W:] Ubezpieczenia gospodarcze. Wieœ i Rolnictwo, SGGW, str.9.

6 Korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej przez rolników na przyk³adzie grupy Summary Range of use of insurances in agricultural farms is described in this article. Farmers redeemed compulsory insurances exclusively. Subsidizing of voluntary insurance is chance of expansion of range of insurance in Polish agriculture. Average cost of insurance in researched farms amount to 30, in range of property of agricultural farm only it was 120 zloty. Adres do korespondencji mgr in. Aleksandra Wicka Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu SGGW ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 22)