Fotek, Barbara Sesja naukowa "Obozy hitlerowskie na Warmii i Mazurach " Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4,

Transkrypt

1 Fotek, Barbara Sesja naukowa "Obozy hitlerowskie na Warmii i Mazurach " Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4,

2 Barbara Fotek S E S J A N A U K O W A O B O Z Y H I T L E R O W S K I E N A W A R M I I I M A Z U R A C H Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich (dalej OKBZH) w Olsztynie wspólnie z Zarządem W ojewódzkim Związku Bojow ników o W olność i Demokrację w O lsztynie zorganizowały 12 grudnia 1984 r. sesję naukową poświęconą m artyrologii ludności polskiej na Warmii i Mazurach w latach II w ojny św iatowej. Organizatorom przyświecał cel upam iętnienia czterdziestolecia odbudowy państwowości polskiej. Sesję otworzył przewodniczący OKBZH, prezes Sądu W ojewódzkiego w Olsztynie, m gr Ireneusz Olszta. W w ystąpieniu sw oim podkreślił, iż konferencja jest okazją do przypom nienia zbrodni hitlerowskich i zam anifestowania naszego stanowiska wobec rewizjonistycznych w ystąpień w Republice Federalnej Niemiec. Główna Kom isja Badania Zbrodni Hitlerowskich W Polsce stw ierdził działalnością swoją izawsze służyła interesom pokoju i poszanowania zasad prawa i moralności ogólnoludzkiej. Dlatego też Sejm PRL ustawą z 6 kw ietnia 1984 r. postanowił podnieść Kom isję do rangi Instytutu. Pełna nazwa brzmi: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce Instytut Pam ięci Narodowej (dalej Główna Komisja). Po uczczeniu chwilą cisizy pam ięci zmarłego prof. dr. Czesława Pilichowskiego, przewodnictwo sesji objął dr Tadeusz Filipkowski. Przedstawił on zebranym porządek obrad, zawierający m. in. referaty: m gr Ireneusz Olszta, Z działalności O kręgow ej K om isji Badania Zbrodni H itlerow skich w O lsztynie w latach ; dr Antoni Sołoma, Chrześcijańskie «N ie» im perialistycznej wojnie; dr Bohdan K oziełło-poklew ski, Z problem atyki zatrudnienia jeńców w ojennych w zakładach zbrojeniow ych Prus W schodnich m latach II w ojn y św iatow ej; dr Bohdan Łukaszewicz, Obóz hitlerow ski w D ziałdow ie w latach W informacji z działalności Komisji, I. Olszta stwierdził m. in.: w okupow anych przez Trzecią Rzeszę krajach Europy straciło życie 30 m in ludzi, w tym w sposób planowy i z premedytacją zamordowano 18,1 m in osób cywilnych. Zginęło w ielu intelektualistów, ludzi nauki. Kultura narodowa poniosła ogrom ne straty także w dobrach materialnych. N iem cy hitlerowskie złam ały obowiązujące prawo narodów konw encję haską z 1907 r. i konw encję genew ską z 1929 r. masowo mordując ludność cyw ilną w obozach zagłady oraz jeńców wojennych. N ic dziwnego, że Polska po w yzw oleniu kraju jako jedna z pierwszych w ydała specjalną ustaw ę k am ą dotyczącą odpowiedzialności za zbrodnie Trzeciej Rzeszy Niem ieckiej, a m ianow icie dekret z 31 sierpnia 1944 r. Sądy antyhitlerowskiej koalicji dotychczas skazały łącznie K em unlbitr M nursfco -W arm iaiklt, IMS, nr S-4 15 Komunikaty

3 470 Kronika naukowa około 50 tys. hitlerowców za popełnione zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości. W RFN wszczęto dochodzenie przeciwko osobom, zaś do 1 stycznia 1984 r. osądzono zaledwie 6456 osób. Główna Komisja system a tycznie udziela prawnej pomocy sądom RFN w gromadzeniu dowodów przeciwko zbrodniarzom wojennym. Referent przypomniał też, iż w dwudziestoletnim okresie działalności Okręgowa Komisja zorganizowała łącznie 17 sesji 12 w Olsztynie a 5 w terenie. Zasadniczą swoją działalność opierała na aktyw ie społecznym. Zajmowała się prowadzeniem śledztw w sprawach zbrodni w ojennych i zbrodni przeciwko ludzkości; spraw badawczych, dokum entacyjnych oraz prac archiwalnych; publikowaniem w yników tych działań za pomocą środków m asowego przekazu i wydaw nictw. Dr Antoni Sołoma w sw oim referacie om ówił stosunki w K ościele protestanckim, jak i rzym skokatolickim w Prusach W schodnich w aspekcie historycznym. W ybuch drugiej w ojny św iatowej spowodował wyraźne poparcie obu K ościołów dla planów m ilitarnych Trzeciej Rzeszy. Zdarzały się indyw i dualne przypadki w ystępow ania przeciwko w ojnie jako sprzecznej z ew angelią. Część duchowieństwa starała się na swój indyw idualny sposób łagodzić skutki w ojny przez konspiracyjne niesienie pomocy jeńcom wojennym i robotnikom przymusowym. Była to jednak grupa nieliczna. Po przerwie głos zabrał dr Bohdan Koziełło-Poklewski. Referent przedstaw ił zebranym dowody nieprzestrzegania konwencji haskiej z 1907 r. i konw encji genew skiej z 1929 r. w przedmiocie zatrudnienia jeńców wojennych w przemyśle zbrojeniowym na terenie Prus Wschodnich. Referat nt. obozu hitlerowskiego w Działdowie w latach w y głosił dr Bohdan Łukaszewicz. Mówca scharakteryzował pokrótce źródła, z jakich korzystał przy opracowaniu referatu. Szczególne znaczenie mają wśród nich wspom nienia byłych jeńców tego obozu. Do września 1941 r. obóz miał charakter karnego. K om endantem był ss-man Krauze. Zachowało się wspom nienie pana Świątkowskiego, który w obozie pracow ał jako m onter instalacji sanitarno-wodociągowej. W idział on przetrzym y w anych w piwnicach więźniów związanych drutem kolczastym. Był on także świadkiem bicia w ięźniów pałkami gumow ym i i drewnianym i przez ustaw ionych do tego celu w dwuszeregu żołnierzy niemieckich. Wiadomo mu było o egzekucjach więźniów na terenie obozu bądź w pobliskich lasach (Komorniki). Do maja 1940 r. w Działdowie N iem cy zamordowali około 1500 w ięźniów. W obozie panowały niezw ykle trudne warunki bytow e. Racje żywnościow e wystarczyły, aby utrzymać się przy życiu panował głód. W ięźniowie spali wprost na słom ie zmienianej bardzo rzadko. Nie było urządzeń sanitarnych. W ięźniowie byli źle ubrani, brudni panowała wszawica. Mówią o tym nie tylko relacje świadków, ale i zachowany raport w ysokiego urzędnika SS Ernsta Kaltenbrunera. Od listopada 1940 r. do stycznia 1945 r. przeszło przez obóz co najmniej 17 tys. osób. Dodając do tego okres sprzed listopada 1940 r. łączna liczba w ięźniów w ynosi około 24 tys. osób. W styczniu 1945 r. w trakcie likwidacji obozu w lesie, w Starych Jabłonkach, zastrzelono 118 ewakuowanych w ięźniów. Jako pierwsza, zabrała głos w dyskusji Alina Zienkiewicz. Była ona w ięźniem obozu w Działdowie od maja 1944 r. Wspomina. Obóz w Działdowie był

4 Kronika naukowa 471 straszny. Przy bramie obozowej stali ss-mani, i przy wejściu za bramę bili pejczami. Następnie całą noc więźniarki stały na dworze, rano kazano rozebrać się im do naga, posegregowano kobiety i odesłano do baraków. W barakach były prycze do spania, które aż się ruszały od robactwa były to wszy. W obozie panował straszliw y głód. Na posiłki więźniarki były zmuszone skakać żabką. G ly któraś chciała się wyprostować była bita. Widziała jak ss-mani dobijali więźniów butami. W obozie przebywała rosyjska więźniarka Tania, którą znała. Kom endant obozu osobiście zamordował ją w obecności więźniów. Praca była mordercza zarówno w skwarze jak i w zimie, i jak sądzi dyskutantka gdyby nie pomoc współwięźniów, nie przeżyłaby obozu. Jesienią 1944 r. przewieziono ją do obozu w Ravensbrück. Następnie głos zabrał p. Jan Kapuściak wyrażając pogląd, że należy zachęcić wszystkie organizacje społeczne do współpracy z Komisją bowiem sprawa zachowania pamięci o zbrodniach hitlerowskich jest ważna dla m łodego pokolenia. Eugeniusz Skibiński, który jest pośrednikiem Komisji w kontaktach z organizacjami kombatanckimi w e Francji i Belgii, m ów ił o solidaryzowaniu się b. w ięźniów w ojennych Belgii i Francji z więźniam i polskimi. Kolejno głos zabrał Tadeusz Kochanowski przewodniczący komisji historycznej ZBoWiD, M ówił m. in. o potrzebie przekazywania m łodzieży historii zagłady z lat okupacji. Stwierdził, że historię obozów utworzonych przez N iem cy można podzielić na dwa okresy do 1939 r. i po tym roku. Po r rola obozów zm ieniła się. Stały się one instrumentem eksterminacji narodów słowiańskich i innych narodów świata. Wprowadzono wówczas komory gazowe. Pierwszą z nich uruchomiono w Dachau. Warunki w obozach pracy niew iele się różniły od warunków w obozach koncentracyjnych. Specyficznym i obozami były też getta żydowskie organizowane w większych m iastach. Mówca przypominał też, że jeszcze przed wojną osadzili Niem cy w obozach około 2 tys. działaczy polonijnych w Niemczech. Dr Zygm unt Lietiz nawiązał do referatu dr. Łukaszewicza podając parę szczegółów raportu Kaltenbrunera. Stw ierdził także, iż w obozie w Działdow ie zginęło niew ątpliw ie w iele osób z Pomorza, o czym powinna m ówić dokumentacja z Ciechanowa. Omówił następnie rodzaje obozów w Prusach W schodnich i wskazał dalsze potrzeby badawcze w tej dziedzinie. W acław Andruszkiewicz m ów ił o roli Okręgowej Kom isji w procesie kształtowania świadomości historycznej obywateli. Przypominał o poglądach, iż po tak długim okresie nie należy rozdrapywać starych ran przez organizowanie tego typu sesji naukowych i publikowanie w ydaw nictw związanych z martyrologią. Pogląd taki okazał się błędny, a dalsza działalność Komisji niezbędna. Ważkość zagadnień poruszanych przez Kom isję uświadamiają nam dzisiaj nie tylko działania ziom kostw rewizjonistycznych w RFN, ale także niepokojące w ypow iedzi polityków państw koalicji antyhitlerowskiej, podważających aktualność układów z Jałty i Poczdamu. M usimy pamiętać o tym, że groziła nam zagłada biologiczna. O niej mówią św iadkowie, którzy jeszcze żyją. Są to w istocie rany krwawiące i bolące dla tych ludzi, którym udało się ten koszmar przeżyć. Są oni jednak żyw ym i dowodami i mają m oralny obowiązek wobec przyszłych pokoleń Polaków mówić o swoich cierpieniach, by o tym nie zapomniały. W zakończeniu mówca stwierdził, że m ateriały z sesji w inny być opublikowane. Zawierają one bowiem nie tylko suchy materiał faktograficzny, ale i wspom nienia ludzi, którzy zetknęli się ze zbrodnią,

5 472 Kronika naukowa Następnie opracowano apel o nadsyłanie do K om isji w szelkich m ateriałów i informacji dotyczących eksterminacji ludności polskiej i innych narodowości w okresie II w ojny św iatow ej na terenie W armii i Mazur. Podczas sesji w hallu biblioteki Sądu W ojewódzkiego otwarto w ystaw ę poświęconą obozom hitlerowskim na Warmii i Mazurach. W ekspozycji w y odrębniono: obóz karny dla dzieci i m łodzieży w Lubawie, obóz hitlerowski w Działdowie, Stalag I В w Olsztynku oraz tem atykę robotników przymusow ych w Prusach Wschodnich. Z uw agi na dużą frekwencję w ystaw a była czynna przez dwa tygodnie.