A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. XXV (2) SECTIO EE 2007 Katedra Hodowli Owiec i Kóz Akademii Rolniczej w Lublinie ul. Akademicka 13, Lublin krzysztof.patkowski@ar.lublin.pl KRZYSZTOF PATKOWSKI Poziom owulacji u maciorek owcy uhruskiej utrzymywanych całorocznie w alkierzu i na pastwisku Ovulation rate of Uhruska sheep ewes in the year-round stabling and pasture maintenance system Streszczenie. Celem przeprowadzonych bada było okrelenie stopnia owulacji u maciorek utrzymywanych w systemie alkierzowym i pastwiskowym. Badania przeprowadzono w Dydaktyczno-Badawczej Stacji Dowiadczalnej Małych Przeuwaczy w Bezku. U maciorek polskiej owcy nizinnej odmiany uhruskiej w dwóch kolejnych sezonach rozrodczych dokonano oceny stopnia owulacji przy uyciu laparoskopu. Badaniami objto maciorki w wieku od 11 miesicy do 6 lat. Ogółem zbadano 127 maciorek nalecych do dwóch grup (alkierzowej i pastwiskowej). Grupa alkierzowa utrzymywana całorocznie w owczarni z moliwoci wyjcia na okólnik i grupa pastwiskowa utrzymywana przez cały rok na dworze ze stałym dostpem do zadaszonej wiaty. Maciorki utrzymywane w systemie pastwiskowym charakteryzowały si wyszym stopniem owulacji (1,94) anieli owce utrzymywane w alkierzu (1,81). Uzyskane rónice były jednak statystycznie nieistotne. Najwyszy poziom owulacji odnotowano u maciorek w czwartym roku ycia (2,11), najniszy za w wieku 11 miesicy (1,22). Pastwiskowy system utrzymania maciorek wpłynł pozytywnie na poziom owulacji. Wysoki wynik stopnia owulacji wiadczy o prawidłowej adaptacji polskiej owcy nizinnej odmiany uhruskiej do rónych warunków utrzymania. Słowa kluczowe: owca uhruska, poziom owulacji, system utrzymania WSTP Polska owca nizinna odmiany uhruskiej jest obecnie objta programem ochrony zasobów genetycznych. S to owce, które na stałe wpisały si w obraz rodkowowschodniej Polski. Charakteryzuj si rednimi parametrami cech rozrodu płodno powyej 90%, a plenno od 130 do 150% [Pita 1993]. Dotychczasowe informacje opieraj si jednak na obserwacjach jedynie zwierzt utrzymywanych w chowie alkierzowym, gdy jest to powszechnie stosowany w naszym kraju system utrzymania, wyni-

2 64 K. Patkowski kajcy z istniejcych warunków klimatycznych. Wymaga on jednak budowy odpowiednich pomieszcze zapewniajcych zwierztom właciw temperatur w okresie zimowym. Jest to take okres, na który przypadaj wykoty. Rodzi si jednak pytanie, czy moliwe jest w naszych warunkach klimatycznych utrzymywanie owiec na wolnym powietrzu przez cały rok. Ze zrozumiałych wzgldów w takim przypadku wykoty owiec powinny odbywa si na wiosn, a nie w zimie. Taka technologia utrzymania zmniejszyłaby zdecydowanie koszty zwizane z budow obiektów oraz utrzymaniem w okresie letnim. Takie obserwacje przeprowadzono dla innych ras owiec w Polsce [Antczak i in. 2002, Klewiec i in. 2002, Ninikowski i in. 2002]. Podjcie bada nad okreleniem wpływu systemu utrzymania na cechy rozrodu owcy uhruskiej wydaje si zatem celowe i uzasadnione. Celem przeprowadzonych bada było okrelenie stopnia owulacji u maciorek polskiej owcy nizinnej odmiany uhruskiej utrzymywanych w systemie alkierzowym i pastwiskowym. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w Dydaktyczno-Badawczej Stacji Dowiadczalnej Małych Przeuwaczy w Bezku. Objto nimi maciorki w wieku od 11 miesicy do 6 lat. Te same maciorki obserwowano take w drugim roku. Ponadto w sierpniu, w drugim roku bada, dołczono dodatkowe maciorki czterech roczników. Krycie maciorek w obydwu latach rozpoczynano pod koniec listopada. Stosowano krycie haremowe. Dowiadczenie rozpoczto w sierpniu 2005 r. i wtedy utworzono grupy maciorek. Grupa alkierzowa utrzymywana była całorocznie w owczarni z moliwoci wyjcia na okólnik. Grupa pastwiskowa przez cały rok przebywała na wolnym powietrzu, ze stałym dostpem do zadaszonej wiaty. Mogła take w sposób swobodny w kadym czasie korzysta z pastwiska. W obu grupach znajdowały si maciorki w tym samym wieku, charakteryzujce si zblion liczb wykotów i podobnymi wartociami cech rozrodu oraz majce porównywaln mas ciała w poszczególnych grupach wiekowych. ywienie maciorek w obu grupach było zgodne z zapotrzebowaniem w danym okresie fizjologicznym. ywienie zimowe opierało si na sianokiszonce, dodatku pasz treciwych i siana. W okresie ywienia letniego maciorki z grupy alkierzowej otrzymywały zamiast sianokiszonki zielonk z upraw polowych. Natomiast maciorki z grupy pastwiskowej korzystały do woli z pastwiska. U maciorek polskiej owcy nizinnej odmiany uhruskiej w dwóch kolejnych sezonach rozrodczych dokonano oceny stopnia owulacji przy uyciu laparoskopu według metodyki podanej przez Patkowskiego [2001]. W kadym roku obserwacje przeprowadzano na pocztku grudnia. Ogółem zbadano 127 maciorek nalecych do dwóch grup alkierzowej i pastwiskowej, oceniajc liczb ciałek ółtych na jajnikach (CL). Wyniki opracowano statystycznie, stosujc analiz wariancji według najmniejszych kwadratów dla modelu matematycznego [Harvey 1990]: ijkl gdzie: Y warto cechy, ijkl µ rednia ogólna, i j k ( S R) ij + ( S W ) ik eijkl Y = µ + S + R + W + +

3 POZIOM OWULACJI U MACIOREK OWCY UHRUSKIEJ S efekt systemu utrzymania (alkierz, pastwisko), i R efekt roku bada (2005, 2006), j W efekt wieku maciorek (1, 2, 3, 4, 5, 6 lat), k ( S R) ij i ( S W ) ik odpowiednie interakcje, e błd losowy. ijkl Uzyskane wyniki zamieszczono w tabeli oraz na rysunkach. WYNIKI I DYSKUSJA W tabeli 1 podano liczebno oraz uzyskane wyniki stopnia owulacji u maciorek utrzymywanych w systemie alkierzowym i pastwiskowym w kolejnych latach bada. Maciorki utrzymywane w systemie pastwiskowym charakteryzowały si nieco wyszym stopniem owulacji (1,94) anieli owce utrzymywane w alkierzu (1,81). Uzyskane rónice były jednak statystycznie nieistotne. Potwierdza to wyniki uzyskane przez Antczaka i in. [2002] oraz Ninikowskiego i in. [2002]. Wczeniejsze badania [Pita i Patkowski 1999] wskazuj na nieco niszy poziom owulacji obserwowany u polskich owiec nizinnych odmiany uhruskiej. Naley przy tym podkreli, e wczeniejsze badania były prowadzone na pocztku okresu aktywnoci płciowej, tj. w sierpniu, wrzeniu. Stwierdzony w niniejszych badaniach stopie owulacji w grudniu był wyszy, co prawdopodobnie wynika z krótkiego dnia wietlnego i niszej temperatury w tym czasie. Wzrost stopnia owulacji pod koniec sezonu rozrodczego maciorek potwierdzaj Murawski [2001] oraz Rosa i Bryant [2003]). Zdaniem Naqvi i in. [2004] oraz Martina i in. [2004] zarówno wysoka temperatura, jak i dłuszy dzie wietlny mog by przyczyn mniejszej aktywnoci jajników. Tabela 1. Stopie owulacji w zalenoci od systemu utrzymania i roku obserwacji Table 1. Ovulation rate in relation to maintenance system and experimental year Czynnik Liczba Factor Number LSM SE System utrzymania alkierz stabling 62 1,81 0,08 Maintenance system pastwisko pasture 65 1,94 0,08 Rok bada ,87 0,08 Experimental year ,88 0,07 Nie odnotowano wpływu roku bada na uzyskane wyniki stopnia owulacji. W pierwszym i w drugim roku obserwacji uzyskano niemal identyczn warto odpowiednio 1,87 i 1,88. Udział maciorek, u których stwierdzono pojedyncze ciałko ółte, był wikszy w systemie alkierzowym anieli pastwiskowym. W przypadku 2 i 3 CL wikszy był udział maciorek z takim poziomem owulacji utrzymywanych na pastwisku (rys. 1). Jednocze- nie w drugim roku bada stwierdzono wyra ny wzrost liczby maciorek z 3 CL utrzymywanych na pastwisku, co moe wiadczy o ich dobrym przystosowaniu si do takiego systemu utrzymania (rys. 2).

4 66 70 % K. Patkowski CL 2 CL 3 CL Alkierz Stabling Pastwisko Pasture Rys. 1. Udział maciorek (%) o okrelonym stopniu owulacji w zalenoci od systemu utrzymania Fig. 1. Distribution of ewes of specified ovulation rate in relation to maintenance system (in %) % % CL 2 CL 3 CL Alkierz 2005 Stabling ,8 57,7 11,5 Alkierz 2006 Stabling ,8 58,3 13,9 Pastwisko 2005 Pasture ,1 69,2 7,7 Pastwisko 2006 Pasture , ,5 Rys. 2. Udział maciorek (%) o okrelonym stopniu owulacji w zalenoci od systemu utrzymania i roku bada Fig. 2. Distribution of ewes of specified ovulation rate in relation to maintenance system and experimental year (in %)

5 POZIOM OWULACJI U MACIOREK OWCY UHRUSKIEJ ,5 2 1, CL 1,22 1,86 2,03 2,11 2,05 1,97 Wiek wiek owiec Age of ewes age of ewes Ryc. 3. Stopie owulacji w zalenoci od wieku maciorek Fig. 3. Ovulation rate in relation to age of ewes Natomiast bardzo wyra nie zaznaczył si wpływ wieku maciorek na uzyskane wyniki w zakresie stopnia owulacji. Najwyszy poziom owulacji odnotowano u maciorek w czwartym roku ycia (2,11), najniszy za w wieku 11 miesicy (1,22). Wida wyra nie, e stopie owulacji u owcy uhruskiej jest cile zwizany z jej wiekiem (rys. 3). Na podstawie przeprowadzonych obserwacji mona zauway, e najwikszy potencjał rozrodczy maciorki te przejawiaj w 3, 4 i 5 roku ycia. W badaniach lósarza i Stanisza [1997] poziom owulacji u maciorek linii syntetycznej wzrastał wraz z wiekiem i najwyszy odnotowany został u maciorek 4-letnich. Kaczor i Murawski [1995], analizujc wpływ wieku maciorek rasy ile de france na poziom owulacji, stwierdzili najwyszy poziom badanego parametru u maciorek 5-letnich. WNIOSKI 1. Maciorki utrzymywane w alkierzu i na pastwisku charakteryzowały si zblionym stopniem owulacji (1,81 i 1,94). 2. Udział maciorek majcych stopie owulacji 2 i 3 CL był wikszy w grupie pastwiskowej ni w alkierzowej. 3. Uzyskany wysoki poziom owulacji wiadczy o prawidłowej adaptacji polskiej owcy nizinnej odmiany uhruskiej do rónych warunków utrzymania. Praca naukowa finansowana ze rodków na nauk w latach jako projekt badawczy nr 2P06Z01029.

6 68 K. Patkowski PIMIENNICTWO Antczak, A., Antczak, M., Ninikowski R Poziom cech rozrodu owiec rasy wrzosówka utrzymywanych całorocznie bez pomieszcze. Annales UMCS, sec. EE, 20, Harvey W.R Mixed model least-squares and maximum likelihood computer program. User s guide, Ohio State Univ. Kaczor U., Murawski M. [1995]. Wstpne badania poziomu owulacji a plenno owiec rasy ile de france. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 19, Klewiec J., Gruszecki T., Gabryszuk M., Baranowski A Rozród matek i wzrost jagnit wybranych genotypów w zalenoci od systemów utrzymania. Annales UMCS, sec. EE, 20, Martin G.B., Milton J.T.B., Davidson R.H., Banchero Hunzicker G.E., Lindsay D.R., Blache D. [2004]. Natural methods for increasing reproductive efficiency in small ruminants. Anim. Reprod. Sci., 82 83, Murawski M. (2001). Aktywno jajników owiec potencjalnych nosicieli genu wysokiej plenno- ci. Mat. Konf. V Owczarska Szkoła Wiosenna. Zakopane, Ninikowski R., Antczak A., Antczak M., Wo niakowska A Ocena wska ników plennoci matek i odchowu jagnit rónych ras utrzymywanych bez pomieszcze na pastwisku w trakcie okresu wegetacyjnego. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 63, Naqvi S.M.K., Maurya V.P., Gulyani R., Joshi A., Mittal J.P. [2004]. The effect of thermal stress on superovulatory response and embryo production in Bharat Merino ewes. Small Rum. Res., 55, 1 3, Patkowski K Wykorzystanie laparoskopii w ocenie wybranych wska ników rozrodu maciorek rónych genotypów. Pr. Mat. Zoot., 59, Pita M Analiza genetyczna produkcyjnoci w celu wyboru metod prowadzenia pracy hodowlanej nad polsk owc nizinn w rejonie rodkowo-wschodniej Polski. Rozpr. nauk. AR w Lublinie, Wyd. AR Lublin. Pita M., Patkowski K Uytkowo wełnista i cechy rozrodu maciorek w stadzie zachowawczym polskiej owcy nizinnej w typie uhruskim w Bezku. Zesz. Nauk. Przegl. Hod., 43, Rosa H.J.D., Bryant M.J Seasonality of reproduction in sheep. Small Rum. Res., 48 (3), lósarz P., Stanisz M Stopie owulacji jako wska nik plennoci owiec syntetycznej linii matecznej. Prace Kom. Nauk Rol. i Kom. Nauk Lenych. PTPN, 83, Summary. The objective of the performed studies was to determine the ovulation level of the ewes maintained in the stabling and pasture systems. The investigations were carried out in the Didactic-Research Experimental Station of Small Ruminants in Bezek. In the Polish Lowland sheep Uhruska ewes the assessment of the ovulation rate was determined with a laparoscope at two successive reproduction periods. The observations were made in early December each experimental year and the studies covered the ewes aged from 11 months up to 6 years. Totally 127 ewes from two groups (stabling and pasture) were monitored. The stabling group was kept in a sheep house with an easy access to the exercise area all year-round, while the pasture group was kept outside year-round with accessible run-in sheds. The ewes maintained in the pastures system were characterized by a higher ovulation rate (1.94) as compared to those kept in a stabling (1.81), yet

7 POZIOM OWULACJI U MACIOREK OWCY UHRUSKIEJ the results obtained proved insignificant statistically. The highest ovulation rate was recorded for the ewes aged 4 years (2.11), whereas the lowest 11 months (1.22). The pasture maintenance system had a beneficial effect on the ovulation rate obtained. A high ovulation level obtained proves the appropriate adaptability of the Polish Lowland sheep Uhruska variety to the varied maintenance conditions. Key words: Uhruska sheep, ovulation rate, maintenance system